Həyata mistik güzgüdən baxış

Xəbər lenti

08:40 / 17-09-2024

Paşinyan: Sülh Türkiyə və digər region ölkələri üçün də vacibdir

08:34 / 17-09-2024

Paşinyan: Azərbaycan və Ermənistan arasında sülh sazişinin 80 faizi hazırdır

08:09 / 17-09-2024

Bu gün güclü maqnit qasırğası olacaq

08:04 / 17-09-2024

Göyərtəsində üç nəfərin olduğu helikopter qəzaya uğrayıb

07:59 / 17-09-2024

Rusiya səfirliyinin əməkdaşı niyə saxlanılıb?

07:53 / 17-09-2024

11 yaşlı uşaq məktəblərdə kütləvi qətllərə hazırlaşırmış

07:50 / 17-09-2024

Kiyevin Rusiyadakı hədəflərə hücum hüququ var - Baş katib

07:45 / 17-09-2024

Tramp: Rusiya və Çin ABŞ-nın düşməni deyil

07:26 / 17-09-2024

Yerin tezliklə yeni kiçik peyki olacaq

23:08 / 16-09-2024

Göygöldə iki yaxın qohum bıçaqlanıb

22:49 / 16-09-2024

MSK seçki sənədlərini Konstitusiya Məhkəməsinə təqdim edib

20:26 / 16-09-2024

Qızıl dollara qənim kəsilib

19:23 / 16-09-2024

Stoltenberq: "NATO-ya üzv olana qədər Ukraynada sülh olmayacaq"

18:36 / 16-09-2024

Antoni Blinken İlham Əliyevə zəng edib

18:05 / 16-09-2024

ABŞ Rusiyanın dərinliklərinə raket atmağa icazə verə bilər

18:00 / 16-09-2024

Azərbaycan Rusiya XİN-ə nota verib

17:54 / 16-09-2024

Kübra Əliyeva: "Beş fəqərə sümüyüm sınıb"

17:36 / 16-09-2024

Sabiq deputata 9 il həbs cəzası istənilib

17:28 / 16-09-2024

Qarabağ zonasında 1115 hektar ərazi minadan təmizlənib

17:17 / 16-09-2024

Vəzifəli şəxslərə cinayət işi açılıb

17:09 / 16-09-2024

Sergey Şoyqu Suriyada Bəşər Əsədlə görüşüb

16:56 / 16-09-2024

Sahib Alıyevin qohumu həbs edilib

16:33 / 16-09-2024

Leysan olacaq, çaylardan sel keçəcək

16:23 / 16-09-2024

Paşinyan: "İrəvanla Bakı arasında sülh sazişi regionun digər ölkələri üçün faydalıdır"

16:16 / 16-09-2024

Mehriban Əliyeva Bilik Günü ilə bağlı paylaşım edib

16:11 / 16-09-2024

Bakıda yarışa görə bağlanan prospekt və küçələr açılıb

16:00 / 16-09-2024

Yeni deputat sahibi olduğu bağçanı satır

15:55 / 16-09-2024

“Qəbələ" Elşad Tağıyevlə müqavilə imzalayıb

15:43 / 16-09-2024

Aparıcıdan Aygün Kazımova haqda açıqlama: "Bu səhnənin də bir ənkəsi var"

15:31 / 16-09-2024

Keçmiş hakim pensiya davasına qalxıb

Xəbər lentinin davamı

Ən çox oxunanlar

18:51 / 13-09-2024

64 məktəb direktoru vəzifədən azad olunub

12:11 / 12-09-2024

Məhkəmə AXCP sədri Əli Kərimli barəsində qərar verib

00:07 / 14-09-2024

Gəncədə 18 yaşlı qadın bıçaqlanıb

10:13 / 13-09-2024

Təhsillə bağlı şirkətlər əhalini aldadır - Xəbərdarlıq

11:37 / 13-09-2024

Putinin Türkiyəyə yubanan səfəri…- Səbəb nədir?

18:01 / 14-09-2024

Hərbçimiz güllələnib

11:29 / 12-09-2024

Ən çox şikayət edilən banklar: “Yelo Bank”, “Bank of Baku”, “BTB Bank”...

12:01 / 12-09-2024

Mərkəzi Bank: "Hazırda neftin qiyməti ilə bağlı narahatlıq yoxdur"

11:42 / 12-09-2024

Pensiya və maaşlarda artım olacaq

14:38 / 12-09-2024

Aparıcı Pərvanə Tahirqızı ARB kanalı ilə yollarını ayırıb

08:01 / 13-09-2024

"Formula 1" üzrə Azərbaycan Qran-prisinə start verilir

00:17 / 15-09-2024

Bakının erməni-bolşevik işğalından azad olunmasından 106 il ötür

Həyata mistik güzgüdən baxış
Tarix: 12-08-2019 10:45 | Bölmə: Azad MÜZƏFFƏRLİ / Müəllif-6

Şirift ölçüsü:

(Zahid Sarıtorpağın “Dərdin sarı çəpkəni” kitabındakı romanları haqqında düşüncələr)

Zahid Sarıtorpaq nəsrə poeziya körpüsündən adlayan qələm əhlindədir. Moskvada M. Qorki adına Ədəbiyyat İnstitutunda aldığı yüksək təhsil, Nazirlər Kabineti yanında Tərcümə Mərkəzində və çalışdığı müxtəlif kütləvi informasiya vasitələrində qazandığı zəngin təcrübə, yetkin həyat dərsləri yaradıcılığında hərtərəfli karına gəlir. Ələlxüsus da gecəli-gündüzlü gərgin zəhmət tələb edən tərcümə işi onun püxtələşməsində, indiki yüksək sənətkarlıq səviyyəsinə çatmasında həlledici rol oynayıb. Elə, min bir zəhmət hesabına araya-ərsəyə gətirdiyi “Dərdin sarı çəpkəni” kitabındakı magik realizm üslubunda üç romanında da dünyanın say-seçmə yazıçılarının əsərlərinin tərcüməsi zamanı qazandığı mükəmməl təcrübənin izləri aydın görünməkdədir.

Kiçik yaşlı nəvələrimin səngimək bilməyən bəstələrinin sədaları altında qələmə aldığım bu yazıda Zahid Sarıtorpağın “Dərdin sarı çəpkəni”, “Kül” və “Qarğa marşrutu” romanları haqqında düşüncələrimi bölüşməyə cəhd edəcəm. Hər üç romanda müəllif və ya üçüncü şəxsin dilindən, eləcə də, daxili monoloqlardan qaynaqlanan təhkiyə bu əsərlərin oxunaqlığına geniş imkanlar açır. Müəllif son bir neçə il ərzində qələmə aldığı həmin romanları ilə magik realizm üslubunun incəliklərinə dərindən yiyələndiyini, ölkəmizdə bu səpgidə nəsr əsərləri yaradan tək-tək sənətkarlardan biri olduğunu reallıqda sübuta yetirib. Bu əsərlər dərin oxucuya hesablanıb, kompleks yanaşma tələb edir. “Dərdin sarı çəpkəni” kitabının elə ilk səhifələrindən bəşəri mahiyyət kəsb edən irfan işığına bələnirsən, reallığa tuşlanan mistik güzgüdə həqiqət axtarışı səni cənginə alır. Mətləbə qətrə-qətrə yaxınlaşırsan. Eyni qələmin məhsulu olan romanların ruhu və təhkiyəsi oxşardır. Sosial-ictimai mahiyyət daşıyan bu əsərlər bomboz həyata qarşı hayqırtı xarakteri daşıyır. Bu məqamda “Dərdin sarı çəpkəni” romanından dünyanı yalnız sarı rəngdə görmək kimi nadir xəstəliyə düçar olan Buludun kolxoz sədri Baləminin inəyinin itməsi, böyüklü-kiçikli bütün kənd əhlinin həmin inəyin axtarışına qalxması və Musa müəllimin etirafı səhnəsini xatırlamasına diqqət kəsilək... “Ay Allah, sənə yalvarıram, məni Baləminin inəyinə döndər!..” Arvadı Tamam xala eşidir, “bıy” deyib soruşanda ki, əşi, niyə elə deyirsən? Qayıdıb nə desə yaxşıdır? Deyir ki, camaatımız bəlkə kənddə məni də o inək kimi bir itirib-axtarardı, bəlkə mənə də o o inəkcən bir xətir-hörmət qoyardı... Müəllim olmaqdan kolxoz sədrinin inəyi olmaq yaxşıdı bu zamanada, arvad! Görürsən, camaat sədrin inəyindən ötrü nə həşirdədi? Bu camaatçün sədrin inəyi müəllimdən min pay yaxşıdı.

Müəllifin sözlə davranma məharəti həsəd doğurur. Əsərlərdəki yazıçının həm şairliyindən qaynaqlanan, həm də magik realizmə mənsub poeziya abı-havası da hərtərəfli hazırlıqlı oxucunun diqqətindən yayınmır. Magik realizm üslubuna xas miflər, rəmzlər, hüdudsuz fantaziya, ruhun sərhədsiz cövlan etməsi, möcüzələr, uydurma xəstəliklər, yumor, metaforalar, ağlasığmaz yuxular, folklor nümunələri, əfsanələr, deyimlər, sayagəlməz emosiyalar, intim səhnələr, yeri gəldikcə zamanın şüurlu şəkildə təhrif olunması, insanın daxili çırpıntılarının ara verməməsi və bu qəbildən digər elementlər “Dərdin sarı çəpkəni”, “Kül” və “Qarğa marşrutu” romanlarını əzəmətə gətirir. Həmin əsərlər boyunca obrazların bir-birinə “qənim kəsilməsi” oxunaqlığa əlavə çalar qatır. Bu baxımdan Zahid Sarıtorpağın dünya ədəbiyyatına məxsus vampirə bənzər obraz üzərində qələmə aldığı “Qarğa marşrutu” romanı Azərbaycan ədəbiyyatında bir yenilikdir. Bizim ədəbiyyatımız üçün xarakterik olmayan Nihat obrazı özünəməxsusdur. Ta körpəlikdən iki köpək dişi sızıldayan, qana susayan Nihat obrazı vasitəsilə əslində müəllif günümüzün bir sıra reallıqlarına, bizim millətə yaraşmayan xüsusiyyətlərə qəti etirazını bildirir və bununla bağlı millətimizi reallığın gözünə dik baxmağa çağırır. Müəllif bu həqiqətləri yenə də magik realizm üslubuna xas mifik obrazlar xəttilə dilə gətirir... Qoca suyun üzüylə səssiz-səmirsiz, xırdaca addımlarla gedirdi. Ardıyca sular qırçın-qırçın ləpələnirdi...

- Nooldu? Gəlsənə!..(Nihata xitabən)- O, beş-altı addım da atıb, mənə sarı səsləndi.

Yerimə mıxlanıb qalmışdım. Nə baş verdiyini anlaya bilmirdim. Özümü toparlayıb bircə onu deyə bildim:

- Yox...

- Gəl!.. Gəl, qorxma. Gəl, canın qurtarsın o zülümlərdən... Səni qan yox, su xilas eləyəcək. Axmaqlıq eləmə! Gəl!

- Yox!..

Bu romanlarda çox böyük mətləblər ustalıqla qələmə alınıb. “Dərdin sarı çəpkəni” əsərinin sonluğunda baş qəhrəman Buludun dilindən səslənən bir hissəyə diqqət yetirək... O(Buludun mərhum həyat yoldaşı Şəfiqə), əlimdən yapışıb bir göz qırpımında məni azman bir qayalığın yalçın sıldırımına gətirdi. Buradan baxanda bütün Keçiqıran dərəsi görünürdü. Dərənin içi ağa bürünmüş insanlarla doluydu. Onlar sıx-sıx bir-birlərinə söykənmişdilər. Burada insanlar ağac yerinə, kol yerinə bir-birinə qısılmışdılar.

- Onlar ki kəfənə bürünüblər, ay Şəfiş, ağappaq kəfənə...

- Onlar kəfənlə ağ günə çıxıblar, Bulud. Bəs sən bilmirsən ki, Keçiqıranda ağ günə çıxmağın yolu ancaq kəfənə bürünməkdən keçir? Gəl gedək...

Hər üç romanda müxtəlif elementlərin həddən ziyadə bolluğu, hətta, ilk baxışdan müəyyən məqamlarda bir-birini “döyməsi” bəzən nisbətən az hazırlıqlı və ya magik realizmin tələblərindən dolğun xəbərdar olmayan oxucuda çaşqınlıq da yarada bilər. Əslində, məhz qarmaqarşıqlıq – xaos magik realizmin mayasını təşkil edir. Təbii ki, bu xaos müəllif tərəfindən kompozisiya və süjet xətti peşəkarcasına nizamlandıqda, başlıca mətləbin dolğun çatdırılmasına xidmət etdikdə özünü doğruldur. Kontraslar aləmindən, fundamental fəlsəfi yüklü həqiqət axtarışından qopa bilməyən oxucu bir-birini tamamlayan, üzvi şəkildə uzlaşdırılan qlobal və məişət problemləri, bəşər övladının səngimək bilməyən daxili çırpıntıları ilə yüklənmiş əsərlərin tamamında magik realizmə xas açıq sonluqla üz-üzə qalır. Reallıq, fantaziya, uydurma, gündəlik həyat, möcüzə və müəllifin saysız-hesabsız digər tapıntılarından baş açmaq və məntiqi qənaətə gəlmək oxucunun ixtiyarına buraxılır. Oxucudan asılı olaraq bu qənaətlərin alternativ xarakter daşıması da istisna edilmir. Elə götürək, baş qəhrəman Tağının şəxsində ölkəmizdə keçid dövrünə kompleks baxış xarakteri daşıyan “Kül” romanının sonluğuna ayaq verən bir parçanı... Mən(Tağı) gözlərimi bərk-bərk yumdum, sandım ki, qurtuldum bu zillətdən.

Daun (mifik obraz) mikrofonu əlinə alıb sakit tərzdə dilləndi:

- Hamınız gördünüz. Milçək külün gücünə komadan ayıldı və uçub getdi... Bir daha deyirəm: sevgisizlikdən sizin hamınız – ölünüz də, diriniz də bu gündədi. Həyatın içində də, astar üzündə də suda boğulmuş milçək kimi komadasınız! Təpənizə kül olmayana qədər ayılmayacaqsız!... Bunu sizə mən deyirəm, mən! Gerisini özünüz bilərsiz... Yadınızda saxlayın, kim olursuzsa, olun, - qurtuluşunuz təpənizə olacaq küldədi!.. Vəssalam!..

Zahid Sarıtorpaq olduqca maraqlı süjet xəttilə seçilən, bəşəri mətləblərlə yüklədiyi əsərlərində oxucunun ruhunun cilovunu əldə məharətlə saxlayır. O, oxucunu böyük peşəkarlıqla intizarda qoyur, özünün həyatdan görüb-götürdüklərini, ümummilli istək və arzularını fərdiləşdirərək rəvan şəkildə sıralayır. Onun dedikləri nəfsin tərkindən enməyən həyatın içindən gələn ündür. Bu baxımdan müəllifin müşahidəsinin dərinliyi və əhatəliliyi, zəkasının yetkinliyi, bədii təxəyyülünün sərhəd tanımaması diqqətdən yayınmır. “Dərdin sarı çəpkəni” kitabındakı romanlar müəllifin kəndə-kəsəyə, əcdadlarımızdan bizə ərmağan qalan adət-ənənələrimizə, zəngin, təkrarsız mədəniyyətimizə dərindən bələd olmasına dəlalət edir. Sevginin öləzidiyi 21-ci əsrə, insanların cılızlaşmasına qarşı səsini ucaldan yazıçı vaxtilə ilk istəklisi Kəbirədən ötrü damarlarını belə doğrayan Tağı obrazının timsalında(“Kül”romanı) sevgidən yoğrulan Azərbaycan türklərinin bomboz, sarıya çalan həyata layiq olmadıqlarını önə çəkir. Təbii ki, yaradıcılıq daim axtarış, daha da püxtələşmə naminə öz üzərində mütamadi çalışmağı tələb edir. Həmin baxımdan Zahid Sarıtorpağın mənəvi dünyasından pərvazlanan romanlarında sıx-sıx yer alan aşırı dialektizmlərə münasibət birmənalı deyil. Bu da təbii qarşılanmalıdır. Di gəl, digər tərəfdən bu da müəllifin haqqıdır, onun yazı üslubudur. Zənnimcə, eyni obrazların dilindən səslənən ölkəmizin müxtəlif bölgələrinə məxsus məhəlli ləhcələrə dair dialektizmlərlə yazıçı əsərlərində önə çəkdiyi fundamental yüklü problemlərə məhz milli müstəvidə yanaşdığını qabartmaq istəyir. Bir faktı da xüsusi vurğulamağına dəyər. Zahid Sarıtorpağın da “Dərdin sarı çəpkəni” kitabından göründüyü kimi, son dövrlərdə respublikamızda çapdan çıxan kitabların əksəriyyətində redaktə işi arzuolunan səviyyədə deyil, ələlxüsus da, sözlərin düzgün yazılışı və durğu işarələri ilə bağlı xeyli problem var. Ümumilikdə, “Dərdin sarı çəpkəni” kitabındakı romanlar sözün böyük mənasında son dövrlərdə Azərbaycan ədəbiyyatı xəzinəsinə daxil olan say-seçmə əsərlər sırasındadır. Müəllifə bu şərəfli missiyanı uğurla davam etdirmək diləyi ilə...

Müəllifin bütün yazıları - Azad MÜZƏFFƏRLİ

Bütün yazarlar

Ana səhifəyə dön