18:48 / 25-11-2024
Ətir - Akif Abbasov yazır
Cöhvər Dudayevin ölümündən 24 il ötür
Tarix: 23-04-2020 19:20 | Bölmə: Dünya / Xəbərlər
Cöhvər Dudayevin ölümündən 24 il ötür

Bir neçə gün əvvəl Çeçenistanın azadlıq uğrunda mübarizə simvolu olan Cöhvər Dudayevin sui-qəsd nəticəsində vəfat etməsindən 24 il keçdi.

Reyting.az
Çeçenistanın ilk prezidenti, Şimali Qafqaz xalqları arasında azadlıq hərəkatının simvolu sayılan Cöhvər Dudayevin dosyesini təqdim edir:

SSRİ-nin süqutundan sonra Çeçenistanın azadlıq hərəkatına öndərlik edən Dudayev 1944-cü ildə İosif Stalinin əmri ilə çeçen və inquş xalqlarının Orta Asiya və Sibirə sürgün edilən dönəmdə, Yalho kəndində doğulub.

Uşaqlıq dövrü Sibirdə keçən Dudayev 1957-ci ildə SSRİ Birinci katibi Nikita Xuruşovun Qafqaz xalqları haqqında qayıdış qərarından sonra ailəsi ilə birlikdə Qroznıya qayıdıb.

Dudayev Şimali Osetiya Dövlət Universitetinin fizika-riyaziyyat fakultəsinə daxil olur, amma birinci kursu bitirdikdən sonra anasından gizli Rusiyanın Tambov şəhərinə gedərək hərbi pilotlar məktəbinə daxil olur. Və buranı yüksək nəticə ilə bitirir.

1962-ci ildə Sovet ordusunda xidmətə başlayan Dudayev 1974-cü ildə Qaqarin Hərbi Hava Qüvvələri Akademiyasında məzun olur.

Sovet ordusunda xidməti zamanı əldə etdiyi uğurlara görə, çoxlu medal və hədiyyələrlə təltif edilən Dudayev haqqında orudda yüksək təhsilli və bacarıqlı zabit kimi danışılır. Hərbi xidmətdə dayanıqlığı, sakitliyi, soyuqqanlı olması, insanlara verdiyi dəyər və peşəkarlığı səbəbindən yüksək nüfuza malik olan Dudayev qısa müddət ərzində polkovnik rütbəsinə qədər irəliəyir.

SSRİ-nin dağılması ərəfəsində müttəfiq ölkələr müstəqillik hərəkatına start verirlər. Bu zaman müstəqilliklərini elan etdiyi üçün Baltik ölkələrində üsyanlar başlayır. Sovet rəhbəliyi Estoniyada xidmət keçən Dudayevi bu üsyanları zor gücünə yatırmaq haqqında təlimat göndərir. Ancaq Dudayev müstəqillik uğrunda mübarizə apran eston xalqına bomba atmayacağını bəyan edərək bu təlimata qarşı çıxır.

Həyatında dönüş nöqtəsi olan bu hadisədən sonra Dudayev SSRİ ordusunun rəhbərliyinin gözündə “asi” komandir hesab olunur.

Ordudan ayrılan Dudayev Qroznıya gələrək çeçen xalqının müstəqillik mübarizəsinə qoşulur.

Dudayev 1990-cı ildə toplanan Çeçen Xalq Konqresində məclisin icra komitəsi başçısı seçilir. Bu hadisədən bir il sonra SSRİ-nin sonuncu prezidenti Qarbaçovdan hakimiyyəti almaq üçün Moskvada məşhur “QKÇP” deyilən dövlət çevrilişinə cəhd edilir. Amma cəhd 3 gün davam edir və bu hadisə SSRİ-ni daxildən ciddi sıxıntılara salır.

Məhz bu zaman Moskvada qiyamçılarla əməkdaşlıq edən Çeçen-İnquş Muxtar Respublikasında başlayan azadlıq hərəkatı liderliyinə Dudayev keçir. Həmin ildə keçirilən II Cecen Xalq Konqresi ölkəni müstəqil elan etməyə qərar verir. Konqres müvəqqəti hökumət elan edir və onun başına Cövhər Dudayevin keçməsinə qərar verir.

Moskvadakı məşhur “QKÇP” çevrilişi cəhdindən sonra Çeçenistanda SSRİ-yə bağlı administrasiyaya qarşı etiraz mitinqləri təşkil edən Dudayev ölkədə prezident seçkiləri elan edir.

27 oktyabr 1991-ci ildə keçirilən seçkiləri böyük səslə qazanan Dudayevin ilk addımı Çeçenistanı SSRİ-dən və Rusiyadan ayıraraq müstəqil elan etməsi olur.

Amma Moskvada məşhur “QKÇP” baş tutmasa da, Qorbaçov prezidentlikdən istefa verir və ölkədəki çevrilişə qarşı çıxan Boris Yeltsin hakimiyyəti əlinə alaraq SSRİ-nin dağılması haqqında qərara imza atır.

Eyni zamanda Çeçenistanın müstəqilliyini tanımayaraq Prezident Dudayevə təzyiqlərə başlayır. Dudayev isə SSRİ-dən qalma silahları toplayaraq Rusiyanın təşkil edə biləcəyi mümkün hücumlara hazırlaşır. Və eyni zamanda Moskva ilə təmas qurmağa, dil tapmağa çalışır.

Dudayevin bu cəhdlərinə qarşı Yeltsin 1994-cü ildə rus qoşunlarını Çeçenistana göndərməklə cavab verir. Rus ordusu iki saat ərzində paytaxt Qroznını almaq planı ilə hərəkətə keçsə də, SSRİ ordusunun təcrübəli polkovniki olan Dudayev aylarla müqavimət göstərir və ilk çeçen-rus müharibəsi beləcə başlanır.

Rus ordusu qadın, uşaq ayırmadan mülki insanları havadan bombalayır. Əsgər və silah baxımından daha güclü olan rus ordusu Qroznıda böyük müqavimətlə üzləşir. Çeçenlər şəhəri bir müddət ruslara təslim etmir.

Ancaq şəhərin bombalanması nəticəsində daha çox mülki insanların ölməsinin qarşısını almaq məqsədilə Dudayev başda olmaqla çeçen ordusu dağlara çəkilir və partizan müharibəsi taktikasına keçir. Çeçen şəhərlərində qurulan rus hərbi qərargahlarına gecə saatlarında qəfil hücumlar təşkil edən Dudayev rusları böyük itkilərə məruz qoyur.

Növbəti prezident seçkilərinə hazırlaşan Boris Yeltsinin Dudayev qarşısında ciddi itkilər verməsi onun nüfuzuna ciddi zərbə olur və prezident seçkilərdə qələbə qazanmaq şanslarını azaldır.

Bunu karyerasına ciddi təhlükə sayan Rusiya prezidenti Boris Yeltsin çeçen xalqının dirənişini qırmaq üçün Cöhvər Dudayevin sui-qəsd nəticəsində öldürülməsi haqda təlimat verir.

Bundan sonra Çeçenistanın ilk prezidenti olan və dağlara çəkilib rus ordusu ilə savaşan Dudayevə qarşı dəfələrlə sui-qəsdlər təşkil edilir. Ancaq bu cəhdlər nəticə vermir, əvəzində çeçen silahlı qrupları ruslara qarşı effektiv əməliyyatlar təşkil etməkdə davam edir.

Nəhayət, Rusiya kəşfiyyatı 1996-cı il, aprelin 21-də Çeçenistanın qərbindəki bir kənddə peyk telefonla danışan Cöhvər Dudayevin yerini müəyyən edə bilir. Amma həmin kənddə əməliyyat keçirməyə risk etməyən rus ordusu Dudayevin olduğu məkanı raket hücumuna tutaraq onu məhv edir.

Dudayev öldürülsə də, çeçen xalqının dirənişi daha bir neçə il davam edir. Nəhayət, çeçenlərlə bacara bilməyən Yeltsin hakimiyyəti indiki Rusiya prezidenti Vladimir Putinə ötürməli olur.




Bölməyə aid digər xəbərlər
bütün xəbərlər