12:15 / 12-04-2025
Azərbaycan prezidenti Avropa Şurasının baş katibi ilə görüşüb
11:38 / 12-04-2025
Azərbaycan və Türkiyənin müdafiə nazirləri görüşüb - Video
11:24 / 12-04-2025
Abşeronda axtarışda olan 36 nəfər saxlanılıb
10:52 / 12-04-2025
Qobu və Masazırda silah-sursat aşkar edilib - Video
10:32 / 12-04-2025
Bakıda taksi ilə yük maşını toqquşub, xəsarət alan var
10:04 / 12-04-2025
Mövqelərimiz yenə atəşə tutulub
09:56 / 12-04-2025
Beş boksçumuz beynəlxalq turnirdə 1/4 finala yüksəlib
09:10 / 12-04-2025
Əhalini ən çox aldadan şirkətlər - “Kontakt Home”, “Baku Electronics” və...
00:14 / 12-04-2025
Putin Trampın xüsusi elçisi ilə dörd saatdan çox müzakirə aparıb
23:01 / 11-04-2025
Axtarışda olan 4 nəfər Azərbaycana təhvil verilib
19:24 / 11-04-2025
Maliyyə Nazirliyi depozit hərracı keçirib
18:48 / 11-04-2025
IV Antalya Diplomatik Forumunun açılışı olub - (Yenilənib) - Fotolar
18:31 / 11-04-2025
Tramp: Həftədə minlərlə insan mənasız müharibədə ölür
18:27 / 11-04-2025
“QHT işi” üzrə daha bir nəfər həbs edilib - Yenilənib
18:22 / 11-04-2025
Keçmiş xarici işlər naziri xarici agent elan olunub
17:49 / 11-04-2025
İlham Əliyev Əhməd Əl Şaraa ilə görüşüb - (Yenilənib) - Fotolar
17:13 / 11-04-2025
Leysan yağacaq, çaylardan sel keçəcək - Xəbərdarlıq
16:24 / 11-04-2025
Məşhur moda şirkətini 1,375 milyard dollara satıblar
15:05 / 11-04-2025
Deputat: Heç kim Azərbaycanla təzyiq dilində danışa bilməz
14:19 / 11-04-2025
Balıqlar Xəzərdən Volqa çayına miqrasiya edir
14:14 / 11-04-2025
Azərbaycan və Türkiyə prezidentləri görüşüb - (Yenilənib) - Foto
14:02 / 11-04-2025
Britaniya Aİ ilə müdafiə sazişi bağlamaq istəyir
13:50 / 11-04-2025
Cəlaloğlu: Türk Dövlətləri Təşkilatı məsələsində tələsmək lazımdır
13:24 / 11-04-2025
ABŞ Yaxın Şərqə ikinci hərbi gəmi göndərib
13:05 / 11-04-2025
Ağdərəyə növbəti köç karvanı yola salınıb - (Yenilənib)
13:03 / 11-04-2025
Sabahın hava proqnozu açıqlanıb
13:01 / 11-04-2025
Kursantlarla bağlı yeni qanun qəbul olunub
12:59 / 11-04-2025
ABŞ və Çin dünya bazarlarında şok yaradıb
12:42 / 11-04-2025
İldırım vurması nəticəsində 5 uşaq xəsarət alıb
12:31 / 11-04-2025
Moskvada Putin-Əliyev-Paşinyan görüşü nəzərdə tutulmayıb
16:02 / 07-04-2025
Dövlət Agentliyinin əməkdaşı mina partlayışında ağır yaralanıb - (Yenilənib)
15:10 / 07-04-2025
İrandan Azərbaycana külli miqdarda narkotik keçirmək istəyən şəxslər tutulub - Fotolar
15:45 / 08-04-2025
Trampın qərarı zənginləri 500 milyard dollar zərərlə üzləşdirib
20:54 / 07-04-2025
David Babayan: "Erməni sakinlərin Azərbaycana inteqrasiyasının əleyhinə idik" - (Yenilənib) - Fotolar
15:20 / 08-04-2025
Toqquşma xətti: Ankara İsraillə razılığa gəlməyə çalışır
19:18 / 08-04-2025
Professor Vüsal Qasımlının 50 illik yubileyidir
08:12 / 10-04-2025
İlham Əliyev forumda mühüm mesajlar verib - (Yenilənib) - Video, Fotolar
20:36 / 08-04-2025
Xanlar Vəliyev təqaüdə göndərilib - Fotolar
23:36 / 10-04-2025
Mask Marsı işğal etməyə tələsir - Foto
20:56 / 09-04-2025
Ordumuzun mövqeləri yenə atəşə tutulub - (Yenilənib)
17:14 / 07-04-2025
"Neftçi" səfərdə "Şamaxı"ya qalib gəlib
11:14 / 08-04-2025
Cəlaloğlu: Ticarət müharibələri uzunmüddətli ola bilməz
Elektron dövlət və E-elm... - Yeniliklər
Tarix: 25-11-2018 08:57 | Bölmə: Layihə
İKT yenilikləri və E-dövlət mühitində cəmiyyətdəki münasibətlər müzakirə olunub
AMEA İnformasiya Texnologiyaları İnstitutunda Elektron dövlət, İKT yenilikləri və digər sahələr üzrə eli araşdırmalar davam etdirilir. Bu səbəbdən də mütəmadi olaraq elmi mzakirələr, seminarlar, konfranslar təşkil olunur. Bir neçə gün öncə İnstitutda “E-dövlət mühitində cəmiyyətdəki münasibətlərin avtomatik aşkarlanması sisteminin konseptual modeli” mövzusuna həsr olunmuş elmi seminar keçirilib.
İnstitutdan “Reytinq”ə verilən məlumata görə, 17 saylı şöbənin əməkdaşı, baş mütəxəssis İradə Ələkbərova məruzəni təqdim edərək öncə problemin aktuallığını diqqətə çatdırıb. Bildirib ki, elektron dövlətin formalaşdığı müasir cəmiyyətdə müxtəlif infrastrukturlarda çox böyük həcmdə fərdi məlumatlar toplanılaraq strukturlaşdırılmış, əksər hallarda isə strukturlaşdırılmadan saxlanılır. Bu fərdi məlumatların bir hissəsi müxtəlif məqsədlər üçün istifadə olunsa da, böyük qismi istifadə olunmur. Banklar, sığorta şirkətləri, işə qəbul komissiyaları və s. sektorlarda vətəndaşların şəxsi həyatı, cəmiyyətdə və virtual məkanda davranışı haqqında fərdi məlumatlara maraq çoxalmaqdadır.
“Fərdi məlumat dedikdə şəxsin kimliyini birbaşa və ya dolayısı ilə müəyyənləşdirməyə imkan verən istənilən məlumat nəzərdə tutulur”, – deyən baş mütəxəssis fərdi məlumatların toplanılması, emalı və ötürülməsinin yalnız “Fərdi məlumatlar haqqında” Azərbaycan Respublikası Qanununa uyğun olaraq həyata keçirildiyini bildirib.
Fərdi məlumatların açıq və ya gizli olduqlarını bildirən məruzəçi açıq fərdi məlumatların mənbələrinə sorğu sistemləri, ünvan kitabçaları, təşkilatlarının açıq veb-saytlarının, gizli fərdi məlumatların mənbələrinə isə sosial media, rəqəmsal iz, səhiyyə üzrə hesabatlar, təhlükəsizlik sistemlərinin aid olduğunu qeyd edib.
Sosial münasibətlərin analizi
O, fərdi məlumatların informasiya sistemlərinin kateqoriyaları haqqında da məlumat verib. Biometrik, açıq, gizli, xüsusi kateqoriyalı, maliyyə xarakterli və digər fərdi məlumatları emal edən informasiya sistemlərinin mövcud olduğunu diqqətə çatdırıb. Onun sözlərinə görə, sosial media üzərindən açıq fərdi məlumatları emal etməklə də gizli məlumatları aşkarlamaq, qiymətləndirmə aparmaq və proqnozlaşdırmaq mümkündür. Rəqəmsal izin (digital footprint) rəqəmsal fəzada istifadəçi haqqında verilənlər bazasını təşkil etdiyini vurğulayan İ. Ələkbərova ondan monitorinqlərin aparılması, təhlükəsizlik məsələləri, sosial və iqtisadi tədqiqatlarda istifadə olunduğunu qeyd edib. Əlavə edib ki, rəqəmsal izlərin analizində maşın təlimi, verilənlərin intellektual analizi, “text mining”, nitqin emalı kimi müxtəlif analitik yanaşmalardan istifadə olunur.
Məruzəçi sosial kredit sistemi və fərdi məlumatlardan söz açaraq bu sistemin vətəndaşlar arasında münasibətlərin və vətəndaşla e-dövlət arasında etimadın müəyyən olunması üçün böyük əhəmiyyətə malik olduğunu nəzərə çatdırıb. Qeyd edib ki, Çin Xalq Respublikasında 2020-ci ildə istismara buraxılacaq sosial kredit sistemi (Social Credit Score) vasitəsilə fərdi məlumatları analiz etməklə vətəndaşların davranışlarının qiymətləndirilməsinə yönəlmiş yeni mühitin yaradılması nəzərdə tutulur.
Sonra o, cəmiyyətdəki münasibətlərin avtomatik aşkarlanmasının konseptual modelini seminar iştirakçılarına təqdim edərək, sistemin üstünlükləri və analiz metodlarından söz açıb. Qeyd edib ki, sistemdə hər bir vətəndaş üçün fərdi verilənlər gölünün (data lake) yaradılması “Big data” probleminin qismən həllinə səbəb ola bilər.
İ. Ələkbərova araşdırmaların nəticəsi haqqında məlumat verərək bildirib ki, e-dövlət mühitində sosial münasibətlərin analizi üçün nəzərdə tutulan fərdi məlumatlar və onların mənbələri müəyyənləşdirilmiş, fərdi məlumatların informasiya sistemləri analiz olunmuş və təsnifatlandırılmışdır. Həmçinin cəmiyyətdəki münasibətlərin avtomatik aşkarlanması sisteminin konseptual modeli hazırlanmışdır.
AMEA-nın akademik-katibi, institutun direktoru, akademik Rasim Əliquliyev məsələnin aktuallığını önə çəkərək bildirib ki, cəmiyyətdəki münasibətləri aşkarlamaq üçün öncə cəmiyyətin analiz edilməsi, münasibətlərin təsnifatlandırılması, vətəndaşlar arasında sosial əlaqələrin xüsusiyyətinin öyrənilməsi tələb olunur.
R. Əliquliyev bu istiqamətdə elmi fəaliyyətin sürətləndirilməsini, eləcə də tədqiqat zamanı qraflar nəzəriyyəsindən istifadə olunmasını, cəmiyyətin idarə olunması məsələlərinin dərindən öyrənilməsini tövsiyə edib.
Seminarda, həmçinin 14 dekabr 2018-ci il tarixdə keçiriləcək “İnformasiya təhlükəsizliyinin aktual multidissiplinar elmi-praktiki problemləri” IV respublika konfransına təqdim olunacaq tezislərlə bağlı müzakirələr aparılıb. Akademik R. Əliquliyev şöbə əməkdaşlarının məşğul olduqları elmi tədqiqatlarla bağlı tövsiyələr verib, hər bir istiqamət üzrə mövcud problemlər və perspektivlərin müəyyənləşdirilməsinin vacib olduğunu bildirib.
Şöbədə aparılan araşdırmaların hər birinin aktuallıq kəsb etdiyini deyən alim bu mövzulara dair mütəmadi olaraq şöbədaxili seminarların keçirilməsinin zəruriliyini vurğulayıb.
E-elm, Big data problemləri…
Bundan əlavə, AMEA İnformasiya Texnologiyaları İnstitutunda 3 saylı şöbənin “E-elm, Big data, Data science: təşəbbüslər, problemlər və həllər” mövzusuna həsr olunmuş elmi seminar da keçirilib. Şöbə müdiri Təhmasib Fətəliyev və şöbənin əməkdaşı Şahanə Mansurovanın həmmüəllif olduqları məruzəni təqdim edən Ş. Mansurova qeyd edib ki, mövzu çərçivəsində aparılmış araşdırmaların əsas məqsədi böyük həcmli elmi verilənlər problemləri və onların həlli ilə bağlıdır.
O, bildirib ki, e-elm mürəkkəb bir sistem olub infrastruktur, verilənlərin generasiyası, toplanması, saxlanması, emalı, axtarışı, analizi, ötürülməsi, təqdim olunması və s. kimi tərkib hissələrə malikdir. E-elmə vahid bir sistem kimi baxıldığı halda isə, onun həll etdiyi məsələlərə uyğun müxtəlif alt sistemlərdən təşkil olunduğunu görmək olar. Elmin informasiya təminatı; elmmetrik (elmmetriya, bibliometriya, vebometriya) təhlillər; intellektual analiz və Big data alt sistemləri böyük həcmli elmi verilənlərin yaranmasına gətirməklə yanaşı, eyni zamanda onun aktual problemlərinin həllini həyata keçirir. E-elmin müxtəlif elm sahələrində tətbiqi böyük həcmli elmi verilənlərin sürətlə artmasında generator rolunu oynayır. Elmi verilənlərin müşahidə, eksperimental, hesablama və məlumat verilənləri kimi təsnifatını misallarla təqdim edib.
Məruzəçi BMT-nin Təhsil, Elm və Mədəniyyət Təşkilatı (UNESCO - United Nations Educational, Scientific and Cultural Organization), Elm üzrə Beynəlxalq Şura (ICSU - International Council for Science), Elm və Texnologiya üçün Məlumat Komitəsinin (CODATA - Committee on Data for Science and Technology) e-elmə və ümumilikdə elmin inkişafına, həmçinin elmi verilənlər problemlərinin həllinə dəstək verən beynəlxalq təşkilatların fəaliyyətlərini diqqətə çatdırıb.
Ş. Mansurova “Verilənlər haqqında elm - Data Science-in böyük həcmli elmi verilənlər” problemlərinin həlli imkanları haqqında məlumat verərək, bu terminin ilk dəfə 1974-cü ildə kompüter elmləri sahəsinin tanınmış alimlərindən olan Peter Naur tərəfindən işlədildiyini bildirib. Qeyd edib ki, Data Science bilik və bacarıqlara əsaslanan elmdir və ümumiləşdirilmiş formada biliklərin alınması, qanunauyğunluğunun aşkar edilməsi məqsədini daşıyır.
Big Data termininin ilk dəfə 1998-ci ildə “Silicon Graphics” şirkətinin kompüter elmləri üzrə mütəxəssisi Con Meşi tərəfindən elmə gətirildiyini deyən məruzəçi tətbiq sahələrindən asılı olmayaraq Big data-nı təsvir etmək üçün ümumi xarakteristikaların mövcud olduğunu diqqətə çatdırıb və onlar haqqında məlumat verib. Eləcə də Big data yanaşması, onun tətbiq sahələri, arxitekturası və “Big Data Europe” layihəsindən danışıb.
Məruzəçinin sözlərinə görə, ICSU öz fəaliyyəti ilə Big Data problemlərinin həllində böyük rol oynayır. Onun elmi verilənlər problemlərinin həlli və idarə edilməsinə dair təşəbbüsləri Dünya Verilənlər Sisteminin (World Data System - WDS) inkişafına mühüm töhfələr verib. WDS elmi verilənlərə universal və bərabərhüquqlu çıxışı təmin etmək, verilənlərin standartları və konvensiyalarına əməl olunmasına həvəsləndirmək, eləcə də verilənlər və informasiyanın təminatlı keyfiyyətini təmin etməyi nəzərdə tutur.
O, həmçinin sistemə üzvlük növləri, onun strukturu və tərkibi haqqında məlumatları seminar iştirakçılarının diqqətinə çatdırıb. Sonda məruzə ilə əlaqədar fikir mübadiləsi aparılıb, bir sıra təkliflər irəli sürülüb.
Veb-spamlarla bağlı problemlər araşdırılır
Bu günlərdə İnformasiya Texnologiyaları İnstitutunda 16 saylı şöbənin veb-spamlar və bu sahədə mövcud olan problemlərin müzakirəsinə həsr olunmuş növbəti elmi seminar da keçirilib. İnstitutun doktorantı Xəyyam Nurəliyev məruzə ilə çıxış edərək veb-spamların axtarış nəticəsində yüksək mövqe qazanmaq məqsədilə informasiya-axtarış sistemlərini aldatmağa və onun nəticələrini manipulyasiya etməyə cəhd edən veb-saytlar və ya veb-səhifələr olduğunu bildirib. “Bu gün İnternet mühitində saytların daha çox tanıdılması məqsədilə axtarış spamlarının tətbiqinə qadağa qoyulsa da, praktiki olaraq, bu texnologiyadan geniş istifadə olunur”, – deyən məruzəçi mövzunun aktuallığından danışıb. Bildirib ki, veb-spamların tətbiqi axtarış sistemlərinin səmərəliliyinə, axtarışın nəticəsinə, yekunda isə axtarış aparan şəxsə mənfi təsir göstərir. Veb-spamların yaratdığı əsas problem lazımsız kontentin yaradılması ilə bağlıdır ki, bu da axtarış sistemlərinin işində problemlərin meydana gəlməsinə səbəb olur.
O, veb-spamların növlərindən danışaraq kontekst spamları haqqında məlumat verib. Qeyd edib ki, bu spamlar saytın və ya veb-səhifənin əsas mətninə açar sözlərin və ifadələrin əlavə edilməsi, məzmunun qarışdırılması kimi başa düşülür. Kontekst spamların yaradılması üçün bir neçə üsuldan istifadə olunur ki, buraya açar sözlərin təkrarlanması, onların səhifənin məzmununa daxil edilməsi və s. aiddir.
X. Nurəliyevin sözlərinə görə, müxtəlif İnternet ehtiyatlarına istinadların istifadəsində süni manipulyasiyanı nəzərdə tutan istinad spamları veb-spamlarının geniş yayılmış növlərindəndir: “Burada spam rolunda həm daxili, həm də xarici istinadlar çıxış edə bilər”.
O, veb-spamlarla mübarizə metodları olan PageRank, TrustRank, Google Penguen, Google Sandboxuen, Google Panda barədə məlumat verib, həmçinin dünyada veb-spamların domen adları və dillərə görə paylanmasına dair statistik göstəriciləri, bu sahədə keçirilən konfransları təqdim edib.
Məruzə ətrafında müzakirələr zamanı bir çox suallar cavablandırılıb. İnstitutun şöbə müdiri, AMEA-nın müxbir üzvü, texnika üzrə elmlər doktoru Ramiz Alıquliyev bu istiqamətdə aparılan araşdırmaların daha da dərinləşdirilməsini, tədqiqatların nəticələrinin nüfuzlu konfrans və jurnallara təqdim olunmasını tövsiyə edib.
Z. MƏMMƏDLİ
Yazı Azərbaycan Respublikasının Prezidenti yanında Kütləvi İnformasiya Vasitələrinin İnkişafına Dövlət Dəstəyi Fondunun maliyyə yardımı ilə "İnformasiya və kommunikasiya texnologiyalarının inkişaf etdirilməsi” layihəsi çərçivəsində hazırlanıb.
Bölməyə aid digər xəbərlər
Tarix: 25-11-2018 08:57 | Bölmə: Layihə
İKT yenilikləri və E-dövlət mühitində cəmiyyətdəki münasibətlər müzakirə olunub
AMEA İnformasiya Texnologiyaları İnstitutunda Elektron dövlət, İKT yenilikləri və digər sahələr üzrə eli araşdırmalar davam etdirilir. Bu səbəbdən də mütəmadi olaraq elmi mzakirələr, seminarlar, konfranslar təşkil olunur. Bir neçə gün öncə İnstitutda “E-dövlət mühitində cəmiyyətdəki münasibətlərin avtomatik aşkarlanması sisteminin konseptual modeli” mövzusuna həsr olunmuş elmi seminar keçirilib.
İnstitutdan “Reytinq”ə verilən məlumata görə, 17 saylı şöbənin əməkdaşı, baş mütəxəssis İradə Ələkbərova məruzəni təqdim edərək öncə problemin aktuallığını diqqətə çatdırıb. Bildirib ki, elektron dövlətin formalaşdığı müasir cəmiyyətdə müxtəlif infrastrukturlarda çox böyük həcmdə fərdi məlumatlar toplanılaraq strukturlaşdırılmış, əksər hallarda isə strukturlaşdırılmadan saxlanılır. Bu fərdi məlumatların bir hissəsi müxtəlif məqsədlər üçün istifadə olunsa da, böyük qismi istifadə olunmur. Banklar, sığorta şirkətləri, işə qəbul komissiyaları və s. sektorlarda vətəndaşların şəxsi həyatı, cəmiyyətdə və virtual məkanda davranışı haqqında fərdi məlumatlara maraq çoxalmaqdadır.
“Fərdi məlumat dedikdə şəxsin kimliyini birbaşa və ya dolayısı ilə müəyyənləşdirməyə imkan verən istənilən məlumat nəzərdə tutulur”, – deyən baş mütəxəssis fərdi məlumatların toplanılması, emalı və ötürülməsinin yalnız “Fərdi məlumatlar haqqında” Azərbaycan Respublikası Qanununa uyğun olaraq həyata keçirildiyini bildirib.
Fərdi məlumatların açıq və ya gizli olduqlarını bildirən məruzəçi açıq fərdi məlumatların mənbələrinə sorğu sistemləri, ünvan kitabçaları, təşkilatlarının açıq veb-saytlarının, gizli fərdi məlumatların mənbələrinə isə sosial media, rəqəmsal iz, səhiyyə üzrə hesabatlar, təhlükəsizlik sistemlərinin aid olduğunu qeyd edib.
Sosial münasibətlərin analizi
O, fərdi məlumatların informasiya sistemlərinin kateqoriyaları haqqında da məlumat verib. Biometrik, açıq, gizli, xüsusi kateqoriyalı, maliyyə xarakterli və digər fərdi məlumatları emal edən informasiya sistemlərinin mövcud olduğunu diqqətə çatdırıb. Onun sözlərinə görə, sosial media üzərindən açıq fərdi məlumatları emal etməklə də gizli məlumatları aşkarlamaq, qiymətləndirmə aparmaq və proqnozlaşdırmaq mümkündür. Rəqəmsal izin (digital footprint) rəqəmsal fəzada istifadəçi haqqında verilənlər bazasını təşkil etdiyini vurğulayan İ. Ələkbərova ondan monitorinqlərin aparılması, təhlükəsizlik məsələləri, sosial və iqtisadi tədqiqatlarda istifadə olunduğunu qeyd edib. Əlavə edib ki, rəqəmsal izlərin analizində maşın təlimi, verilənlərin intellektual analizi, “text mining”, nitqin emalı kimi müxtəlif analitik yanaşmalardan istifadə olunur.
Məruzəçi sosial kredit sistemi və fərdi məlumatlardan söz açaraq bu sistemin vətəndaşlar arasında münasibətlərin və vətəndaşla e-dövlət arasında etimadın müəyyən olunması üçün böyük əhəmiyyətə malik olduğunu nəzərə çatdırıb. Qeyd edib ki, Çin Xalq Respublikasında 2020-ci ildə istismara buraxılacaq sosial kredit sistemi (Social Credit Score) vasitəsilə fərdi məlumatları analiz etməklə vətəndaşların davranışlarının qiymətləndirilməsinə yönəlmiş yeni mühitin yaradılması nəzərdə tutulur.
Sonra o, cəmiyyətdəki münasibətlərin avtomatik aşkarlanmasının konseptual modelini seminar iştirakçılarına təqdim edərək, sistemin üstünlükləri və analiz metodlarından söz açıb. Qeyd edib ki, sistemdə hər bir vətəndaş üçün fərdi verilənlər gölünün (data lake) yaradılması “Big data” probleminin qismən həllinə səbəb ola bilər.
İ. Ələkbərova araşdırmaların nəticəsi haqqında məlumat verərək bildirib ki, e-dövlət mühitində sosial münasibətlərin analizi üçün nəzərdə tutulan fərdi məlumatlar və onların mənbələri müəyyənləşdirilmiş, fərdi məlumatların informasiya sistemləri analiz olunmuş və təsnifatlandırılmışdır. Həmçinin cəmiyyətdəki münasibətlərin avtomatik aşkarlanması sisteminin konseptual modeli hazırlanmışdır.
AMEA-nın akademik-katibi, institutun direktoru, akademik Rasim Əliquliyev məsələnin aktuallığını önə çəkərək bildirib ki, cəmiyyətdəki münasibətləri aşkarlamaq üçün öncə cəmiyyətin analiz edilməsi, münasibətlərin təsnifatlandırılması, vətəndaşlar arasında sosial əlaqələrin xüsusiyyətinin öyrənilməsi tələb olunur.
R. Əliquliyev bu istiqamətdə elmi fəaliyyətin sürətləndirilməsini, eləcə də tədqiqat zamanı qraflar nəzəriyyəsindən istifadə olunmasını, cəmiyyətin idarə olunması məsələlərinin dərindən öyrənilməsini tövsiyə edib.
Seminarda, həmçinin 14 dekabr 2018-ci il tarixdə keçiriləcək “İnformasiya təhlükəsizliyinin aktual multidissiplinar elmi-praktiki problemləri” IV respublika konfransına təqdim olunacaq tezislərlə bağlı müzakirələr aparılıb. Akademik R. Əliquliyev şöbə əməkdaşlarının məşğul olduqları elmi tədqiqatlarla bağlı tövsiyələr verib, hər bir istiqamət üzrə mövcud problemlər və perspektivlərin müəyyənləşdirilməsinin vacib olduğunu bildirib.
Şöbədə aparılan araşdırmaların hər birinin aktuallıq kəsb etdiyini deyən alim bu mövzulara dair mütəmadi olaraq şöbədaxili seminarların keçirilməsinin zəruriliyini vurğulayıb.
E-elm, Big data problemləri…
Bundan əlavə, AMEA İnformasiya Texnologiyaları İnstitutunda 3 saylı şöbənin “E-elm, Big data, Data science: təşəbbüslər, problemlər və həllər” mövzusuna həsr olunmuş elmi seminar da keçirilib. Şöbə müdiri Təhmasib Fətəliyev və şöbənin əməkdaşı Şahanə Mansurovanın həmmüəllif olduqları məruzəni təqdim edən Ş. Mansurova qeyd edib ki, mövzu çərçivəsində aparılmış araşdırmaların əsas məqsədi böyük həcmli elmi verilənlər problemləri və onların həlli ilə bağlıdır.
O, bildirib ki, e-elm mürəkkəb bir sistem olub infrastruktur, verilənlərin generasiyası, toplanması, saxlanması, emalı, axtarışı, analizi, ötürülməsi, təqdim olunması və s. kimi tərkib hissələrə malikdir. E-elmə vahid bir sistem kimi baxıldığı halda isə, onun həll etdiyi məsələlərə uyğun müxtəlif alt sistemlərdən təşkil olunduğunu görmək olar. Elmin informasiya təminatı; elmmetrik (elmmetriya, bibliometriya, vebometriya) təhlillər; intellektual analiz və Big data alt sistemləri böyük həcmli elmi verilənlərin yaranmasına gətirməklə yanaşı, eyni zamanda onun aktual problemlərinin həllini həyata keçirir. E-elmin müxtəlif elm sahələrində tətbiqi böyük həcmli elmi verilənlərin sürətlə artmasında generator rolunu oynayır. Elmi verilənlərin müşahidə, eksperimental, hesablama və məlumat verilənləri kimi təsnifatını misallarla təqdim edib.
Məruzəçi BMT-nin Təhsil, Elm və Mədəniyyət Təşkilatı (UNESCO - United Nations Educational, Scientific and Cultural Organization), Elm üzrə Beynəlxalq Şura (ICSU - International Council for Science), Elm və Texnologiya üçün Məlumat Komitəsinin (CODATA - Committee on Data for Science and Technology) e-elmə və ümumilikdə elmin inkişafına, həmçinin elmi verilənlər problemlərinin həllinə dəstək verən beynəlxalq təşkilatların fəaliyyətlərini diqqətə çatdırıb.
Ş. Mansurova “Verilənlər haqqında elm - Data Science-in böyük həcmli elmi verilənlər” problemlərinin həlli imkanları haqqında məlumat verərək, bu terminin ilk dəfə 1974-cü ildə kompüter elmləri sahəsinin tanınmış alimlərindən olan Peter Naur tərəfindən işlədildiyini bildirib. Qeyd edib ki, Data Science bilik və bacarıqlara əsaslanan elmdir və ümumiləşdirilmiş formada biliklərin alınması, qanunauyğunluğunun aşkar edilməsi məqsədini daşıyır.
Big Data termininin ilk dəfə 1998-ci ildə “Silicon Graphics” şirkətinin kompüter elmləri üzrə mütəxəssisi Con Meşi tərəfindən elmə gətirildiyini deyən məruzəçi tətbiq sahələrindən asılı olmayaraq Big data-nı təsvir etmək üçün ümumi xarakteristikaların mövcud olduğunu diqqətə çatdırıb və onlar haqqında məlumat verib. Eləcə də Big data yanaşması, onun tətbiq sahələri, arxitekturası və “Big Data Europe” layihəsindən danışıb.
Məruzəçinin sözlərinə görə, ICSU öz fəaliyyəti ilə Big Data problemlərinin həllində böyük rol oynayır. Onun elmi verilənlər problemlərinin həlli və idarə edilməsinə dair təşəbbüsləri Dünya Verilənlər Sisteminin (World Data System - WDS) inkişafına mühüm töhfələr verib. WDS elmi verilənlərə universal və bərabərhüquqlu çıxışı təmin etmək, verilənlərin standartları və konvensiyalarına əməl olunmasına həvəsləndirmək, eləcə də verilənlər və informasiyanın təminatlı keyfiyyətini təmin etməyi nəzərdə tutur.
O, həmçinin sistemə üzvlük növləri, onun strukturu və tərkibi haqqında məlumatları seminar iştirakçılarının diqqətinə çatdırıb. Sonda məruzə ilə əlaqədar fikir mübadiləsi aparılıb, bir sıra təkliflər irəli sürülüb.
Veb-spamlarla bağlı problemlər araşdırılır
Bu günlərdə İnformasiya Texnologiyaları İnstitutunda 16 saylı şöbənin veb-spamlar və bu sahədə mövcud olan problemlərin müzakirəsinə həsr olunmuş növbəti elmi seminar da keçirilib. İnstitutun doktorantı Xəyyam Nurəliyev məruzə ilə çıxış edərək veb-spamların axtarış nəticəsində yüksək mövqe qazanmaq məqsədilə informasiya-axtarış sistemlərini aldatmağa və onun nəticələrini manipulyasiya etməyə cəhd edən veb-saytlar və ya veb-səhifələr olduğunu bildirib. “Bu gün İnternet mühitində saytların daha çox tanıdılması məqsədilə axtarış spamlarının tətbiqinə qadağa qoyulsa da, praktiki olaraq, bu texnologiyadan geniş istifadə olunur”, – deyən məruzəçi mövzunun aktuallığından danışıb. Bildirib ki, veb-spamların tətbiqi axtarış sistemlərinin səmərəliliyinə, axtarışın nəticəsinə, yekunda isə axtarış aparan şəxsə mənfi təsir göstərir. Veb-spamların yaratdığı əsas problem lazımsız kontentin yaradılması ilə bağlıdır ki, bu da axtarış sistemlərinin işində problemlərin meydana gəlməsinə səbəb olur.
O, veb-spamların növlərindən danışaraq kontekst spamları haqqında məlumat verib. Qeyd edib ki, bu spamlar saytın və ya veb-səhifənin əsas mətninə açar sözlərin və ifadələrin əlavə edilməsi, məzmunun qarışdırılması kimi başa düşülür. Kontekst spamların yaradılması üçün bir neçə üsuldan istifadə olunur ki, buraya açar sözlərin təkrarlanması, onların səhifənin məzmununa daxil edilməsi və s. aiddir.
X. Nurəliyevin sözlərinə görə, müxtəlif İnternet ehtiyatlarına istinadların istifadəsində süni manipulyasiyanı nəzərdə tutan istinad spamları veb-spamlarının geniş yayılmış növlərindəndir: “Burada spam rolunda həm daxili, həm də xarici istinadlar çıxış edə bilər”.
O, veb-spamlarla mübarizə metodları olan PageRank, TrustRank, Google Penguen, Google Sandboxuen, Google Panda barədə məlumat verib, həmçinin dünyada veb-spamların domen adları və dillərə görə paylanmasına dair statistik göstəriciləri, bu sahədə keçirilən konfransları təqdim edib.
Məruzə ətrafında müzakirələr zamanı bir çox suallar cavablandırılıb. İnstitutun şöbə müdiri, AMEA-nın müxbir üzvü, texnika üzrə elmlər doktoru Ramiz Alıquliyev bu istiqamətdə aparılan araşdırmaların daha da dərinləşdirilməsini, tədqiqatların nəticələrinin nüfuzlu konfrans və jurnallara təqdim olunmasını tövsiyə edib.
Z. MƏMMƏDLİ
Yazı Azərbaycan Respublikasının Prezidenti yanında Kütləvi İnformasiya Vasitələrinin İnkişafına Dövlət Dəstəyi Fondunun maliyyə yardımı ilə "İnformasiya və kommunikasiya texnologiyalarının inkişaf etdirilməsi” layihəsi çərçivəsində hazırlanıb.
Bölməyə aid digər xəbərlər
22-06-2022, 12:01
Patrik Andrade "Qarabağ"dan ayrılıb
31-05-2021, 10:30
Ermənilər dövlət sərhəddində növbəti təxribat törədib?
11-01-2020, 17:00
Mərkəzi Seçki Komissiyası DSK-nın qərarını ləğv edib
27-01-2019, 21:02
Elektron elm üçün fundamental layihələr icra olunur - Foto
20-01-2019, 11:03
Müasir texnologiyaların tətbiqi daha da sürətlənir
12-01-2019, 18:12
“Qaynar xətt” vətəndaşların işini asanlaşdırıb
5-01-2019, 10:28
Bir mərkəzdə 46 elektron xidmət... - Fotolar
29-12-2018, 21:27
İKT sahəsində mühüm araşdırmalar aparılıb
22-12-2018, 21:39
İnnovativ və texnoloji yeniliklər…
15-12-2018, 22:52
İKT-yə investisiya qoyuluşu 69 faiz artıb
8-12-2018, 23:15
50-dən artıq startap...
30-11-2018, 07:12
İKT ilə bağlı yeni tədbir…
25-11-2018, 08:57
Elektron dövlət və E-elm... - Yeniliklər
19-11-2018, 09:46
Vətəndaşlara “şəxsi kabinet” hazırlanır
4-11-2018, 17:41
Elektron sənəd dövriyyəsi yeni mərhələyə qədəm qoyur
28-10-2018, 06:21
“Rəqəmsal hökumət”ə keçid başlayıb
20-10-2018, 20:14
Dövlət orqanlarında elektron xidmətlərin təşkili araşdırılır
15-10-2018, 01:12
İKT sektoru üzrə gəlirlər 1,2 milyard manata yüksəlib
7-10-2018, 06:54
“Azərbaycan kosmik sənayedə də mövqeyini ortaya qoyur”
29-09-2018, 14:26
Elektron ticarətin strategiyası hazırlanır
24-09-2018, 00:33
Elektron mediada təhlükəsizlik müzakirə olunub
16-09-2018, 11:19
İnformasiya ehtiyatları təkmilləşdirilir - Qaydalar
1-09-2018, 00:13
İKT sahəsində yeni layihələr reallaşdırılacaq
24-08-2018, 15:12
Müasir texnologiyaların tətbiqi genişlənir
13-08-2018, 10:12
Daha bir peykimiz orbitə hazırlanır
5-08-2018, 15:32
Ölkəmizdə elektron ticarət dövriyyəsi artır
30-07-2018, 13:35
İKT üçün yeni tədbirlər planı var
23-07-2018, 02:27
Müasir texnologiyalar daha da təkmilləşdirilir
14-07-2018, 14:01
“Elektron hökumət”ə müraciətlərin sayı 23 milyonu ötüb
7-07-2018, 22:21
Əmlakla bağlı elektronlaşma prosesi genişlənir - Yenilik
30-06-2018, 14:10
Müasir texnologiyalar biznes mühitini yaxşılaşdırır
23-06-2018, 10:45
İKT sahəsində elmi araşdırmalar davam etdirilir
11-06-2018, 01:03
Virtual məkan uşaqlar üçün təhlükəyə çevrilib - Ekspert
2-06-2018, 11:32
Elektron sənədləşmənin yeni mərhələsinə start verilib
26-05-2018, 21:57
İKT böyük şirkətləri bir araya gətirib
19-05-2018, 21:50
“Elektron dövlət” idarəçilik keyfiyyətini artıracaq
14-05-2018, 20:32
“Mobil elektron imza" layihəsinə start verilib
6-05-2018, 21:58
İnformasiya təhlükəsizliyi ilə bağlı yeniliklər edilir
28-04-2018, 10:46
Uşaqların zərərli informasiyalardan qorunması prioritetə çevrilib
23-04-2018, 23:28
Çətin relyefli ərazilərdə 4-cü nəsil texnologiyanın tətbiqi üçün yeni işlər görülür
16-04-2018, 19:59
Təhlükəsizlik Mərkəzi Azərbaycanın virtual sərhədlərini necə qoruyur?
8-04-2018, 12:25
Elektron media və sosial şəbəkələrin problemi – Ekspertlər
31-03-2018, 06:58
Dövlət xidmətlərində elektronlaşmanın yeni mərhələsi başlayır
17-03-2018, 08:46
İKT üzrə yeni tədqiqatlar aparılır
11-03-2018, 09:23
“Azerspace-1”in 25-dən çox ölkədə müştəri bazası var
3-03-2018, 09:32
Elektron arayışların tətbiqi...
25-02-2018, 11:06
Şagird qəbulunun elektronlaşdırılması valideynlərin işini asanlaşdırıb
12-02-2018, 22:01
Təhsildə müasir texnologiyaların tətbiqinə yeni imkanlar yaranır
Qüdrət Həsənquliyevin fikrincə, Tramp görsə ki, Ukrayna qalib gəlir, Rusiyaya təkcə siyasi yox, hərbi dəstək də verəcək
"Xalq qəzeti"nin şöbə müdiri deyir ki, ömrü boyu özünü axtaran, dəfələrlə yanından ötüb keçən o qədər insan var ki
Nadir Azməmmədov: “Təəssüf ki, indi rejissor olmaq, kino və serial çəkmək adiləşib, bəzən bunun məsuliyyətini dərk etmirlər”
Türkiyədə yaşayan Əməkdar artist deyir ki, siyasilərin illərlə həllinə çalışdığı hansısa bir məsələni bəzən uğurlu bir musiqi əsəri həll edə bilər
Qüdrət Həsənquliyev: “Düşmənçiliyə son qoymaq üçün ədalətli sülhə nail olmaq gərəkdir. Bunun üçün ya tərəflər 1991-ci ilin sərhədləri çərçivəsində bir-birinin ərazi bütövlüyünü tanıyır, ya da ərazi mübadiləsinə gedirlər. Amma indiki mərhələdə bu, az inandırıcı görünür”
