00:12 / 02-07-2025
Azərbaycan diasporunun lideri sərbəst buraxılıb - (Yenilənib)
23:39 / 01-07-2025
Bakıda Rusiya vətəndaşlarından ibarət dəstə üzvləri həbs olunub (Yenilənuib) - Fotolar
22:54 / 01-07-2025
Sumqayıtda qadın bıçaqlanıb
21:50 / 01-07-2025
Milli Məclis dezinformasiya kampaniyasına dair açıqlama yayıb
19:14 / 01-07-2025
Zelenski Əliyevə zəng edib
18:34 / 01-07-2025
Baş naziri vəzifədən uzaqlaşdırıblar
18:26 / 01-07-2025
Nəhəng ekzoplanetin görüntüsünü əldə ediblər - Fotolar
18:10 / 01-07-2025
İsrailin gizli planı üzə çıxıb - Foto
18:04 / 01-07-2025
“Sputnik Azərbaycan” işi üzrə 7 nəfər saxlanılıb - (Yenilənib) - Fotolar
17:45 / 01-07-2025
İşğal Azərbaycana 150 milyard dollar zərər vurub
17:39 / 01-07-2025
XİN Rusiyanı Azərbaycanın daxili işlərinə qarışmamağa çağırır
17:31 / 01-07-2025
Moskva ilə münasibətlər niyə pisləşir?
17:23 / 01-07-2025
Vəzifəli şəxslərin cinayət işini məhkəməyə göndəriblər
17:04 / 01-07-2025
Rusiya Azərbaycana nota verib
16:50 / 01-07-2025
Məhkəmələrə hakim təyinatları olub - Siyahı
16:26 / 01-07-2025
Beş şagirdimiz Azərbaycanı Yunanıstanda təmsil edəcək - Fotolar
16:16 / 01-07-2025
Rusiya NATO ölkələrinə təhdidlərini davam etdirir
15:47 / 01-07-2025
Professor zəlzələ ilə bağlı xəbərdarlıq edir - Foto
15:26 / 01-07-2025
Rusiyanın müdafiə sistemləri istehsal edən zavodu vurulub
15:10 / 01-07-2025
Rezidenturaya qəbul imtahanının nəticələri açıqlanıb
14:53 / 01-07-2025
Təkrar sertifikatlaşdırma: 2006 müəllim keçid balını toplaya bilməyib
14:08 / 01-07-2025
Fransada istilər səbəbindən məktəblər bağlanıb
13:59 / 01-07-2025
Rusiya iqtisadiyyatı tənəzzül həddinə çatır, sənaye böyük itki ilə üzləşir
13:34 / 01-07-2025
Baş prokuror Səfərovların öldürülməsi faktı ilə bağlı cinayət işi başladıb
13:01 / 01-07-2025
Ərdoğan “ikinci vətən”indən niyə küsüb?
12:39 / 01-07-2025
Azərbaycan Dünya Bankı ilə 173,5 milyon dollarlıq kredit sazişi imzalayıb
12:33 / 01-07-2025
Almaniya Rusiyaya qarşı hərbi gəmilər göndərəcək
12:16 / 01-07-2025
Avropa İttifaqına sədrlik Danimarkaya keçib
12:10 / 01-07-2025
İran nüvə danışıqları üçün şərtlər irəli sürür
11:56 / 01-07-2025
Deputat azərbaycanlılara qarşı törədilmiş cinayəti pisləyir
13:16 / 29-06-2025

12:57 / 27-06-2025

08:55 / 28-06-2025

00:01 / 28-06-2025

17:57 / 30-06-2025

15:08 / 30-06-2025

11:12 / 28-06-2025

13:20 / 29-06-2025

21:03 / 30-06-2025

11:32 / 27-06-2025

23:20 / 27-06-2025

09:57 / 28-06-2025

Mirzə Fətəli Axundov türkdür - Firuz Mustafa yazır
Tarix: 23-05-2020 23:35 | Bölmə: Firuz MUSTAFA

Dahi ədibin milli mənsubiyyəti haqqında müxtəsər qeydlər
Son vaxtlar bir sıra müəlliflərin yazılarında belə bir fikrə rast gəlirik: Axundov (Axundzadə) öz tərcümeyi-halında yazıb ki, “milliyyətcə farsam”.
Axundov doğrudanmı farsdır?
Əslində Axundov çar Rusiyasında qəbul olunmuş rəsmi dövlət qaydalarına görə doğru deyirdi - o, “fars” idi. Çünki bu cür “rəsmiyyəti” həmin dövrün mövcud ərkanı tələb edirdi. Amma indiki zaman üçün həmin fikir əsassızdır, o, milliyyətcə türkdür. (Hətta, Axundovu ərəb hesab edənlər də var).
Etiraz edib deyə bilərlər ki, bu məsələdə nə “ozaman-buzaman” söhbəti ola bilər ki? Kişinin oğlu öz dəst-xətti ilə milliyyətcə kim olduğunu yazıbsa, ta biz buna nə əlavə edə bilərik?.. Əslində isə bu barədə çox şey demək olar.
Bəyəm bizim millətin adının, bəzənsə bizim soyadımızın neçə dəfə dəyişdirildiyindən xəbəriniz yoxdur?
Məsələ burasındadır ki, Axundov dünyaya gələndə (1812-ci ildə) Azərbaycan İran ərazisi hesab olunurdu. Mirzə Fətəlinin atası Məmmədtağı tərtəmiz türk qövmünə mənsubdur - Təbriz yaxınlığındakı Xamnə kəndində doğulub. Bildiyiniz kimi, böyük mütəfəkkirin anası Nanə xanım isə Nuxada (Şəkidə) dünyaya göz açıb.
İran ərazisi uzun illər və əsrlər boyu müxtəlif cür adlandırılmışdır. Bütün bu “adlandırmaların” və dövlət quruluşlarının sadalanması geniş bir təsnifat tələb edir. Fakt budur ki, 1935-ci ilə qədər İran Persiya adlandırılmış, onun vətəndaşları isə “fars” və “pers” adlandırılmışdır. Axundov dünyaya gələndən az sonra biz rus imperiyasının təbəliyinə daxil olsaq da, həmin dövrəcən doğulanların indiki anlamda desək “doğum haqqında şəhadətnaməsi” olmayıb, amma sonralar dövlət qulluğuna götürülən adamları dəftərxanalarda “fars” kimi qeyd ediblər.

Belə ki, o dövrün Abbasqulu ağa Bakıxanov, Mizə Cəfər Topçubaşov, Mirzə Kazım bəy, Mirzə Şəfi Vazeh və s. bu kimi görkəmli şəxsiyyətlərin milliyəti də müxtəlif rəsmi və qeyri-rəsmi sənədlərdə gah “tatar”, gah “qafqazlı”, gah da “fars” kimi qeyd olunub. Hətta soydaşlarımızdan bir çoxu xristian və ya slavyan təbəliyini qəbul etmişlər.
İstər-istəməz sual çıxır: bəs niyə türk yox, fars?
Məsələ burasındadır ki, o vaxtlar əksər hallarda İran ərazisində doğulan insanlar fars, Rusiyada doğulan insanlarsa rus adlandırılırdı.
Təkcə İranda və Rusiyadamı belə idi? Xeyr. Lap elə bu yaxınlara qədər, yəni Sovetlər Birliyi çökənəcən, SSRİ-dən xaricə gedən vətəndaşların az qala hamısına ya “rus”, ya da “sovet adamı” deyirdilər. Və yaxud lap indinin özündə də Çindən gələnin hamısına çinli, İngiltirədən gələnin hamısına ingilis, Afrikadan gələnin hamısına zənci deyilmirmi?
Axundovun zamanında Türkiyədən olanlara adətən osmanlı (nadir hallarda türk), Azərbaycandan olanlara fars və ya qafqazlı, bəzənsə tatar deyirdilər. Hətta, Mirzə Fətəliyə tiflisli, nuxalı, rus deyənlər də olub.
Qəribədir, bu gün Axundovu “İranpərəstlikdə”, İranı sevməkdə təqsirləndirən adamlar var. Burada hansı “pərəstlikdən” söhbət gedə bilər ki, Mirzə Fətəli daim İran mollalarını xalqı cəhalətə sürəklədiklərinə görə tənqid atəşinə tutub? Düzdür, böyük ədibin “Kəmallüdövlə məktublarında” İranın “şanlı keçmişindən” söhbət açmışdır. Lakin bu hisslər Axundovun öz uşaqlığını keçirdiyi doğma vətənə, doğma dilə və doğma adamlara olan məhəbbətdən qaynaqlanır.
Bəzən Mirzə Fətəlinin ümumiyyətlə türkləri və ya Türkiyəni sevmədiyi iddia olunur. Yalandır. Axundov yazırdı: “Biz istəyirik ki, Osmanlı xalqı bizim səyimizlə xoşbəxt bir xalq olsun”. Böyük mütəfəkkir sonra qeyd edirdi ki, “lakin bizim bu arzumuz Osmanlı nazirlərinin şəxsi zərərinədir. Biz ümumun mənfəətini istəyirik, onlar isə şəxsi mənfəətlərini güdürlər”. Bəli, Axundov xalqa zidd olan bütün əməlləri qamçılayırdı.
Axundovu “ərəbçilikdə” ittiham edənlərə də təsadüf olunur. Mirzə Fətəli sanki xalqa üz tutaraq yazırdı: “Ac və çılpaq ərəblər səni 1280 ildir bədbəxt etməkdədir”.
2020-ci ildə YUNESKO-nun təşəbbüsü ilə 150 illiyi qeyd edilən böyük ədibimiz Ə. Haqverdiyevin 1928-ci ildə “Maarif və mədəniyyət” jurnalının 3-cü sayında çap olunmuş “M.F.Axundzadə haqqında” adlı məqaləsində yazırdı: “Epoletli, mükafatlar, medallarla bəzədilmiş mundirlər...altında odlu bir ürək döyünürdü”.
Bu gün Axundovu, hətta, mason lojasının üzvü olduğunu iddia edənlər də vardır. Amma ortada bunu təsdiq edən bir fakt yoxdur. Axundov təpədən-dırnağacan xalqına bağlı bir şəxsiyyət olub. O yazırdı: “Bizim bütün səylərimizin faydası ancaq xalqa aiddir”.
“Dünyada ərəblər qədər gözəl nağıl uyduran, farslar qədər bu nağılı gözəl danışan və türklər qədər bu nağıla inanan ikinci bir millət yoxdur”. Bu, Mirzə Fətəli Axundovdun dediyi sözlərdir.
Mən bu müxtəsər qeydləri niyə yazıram?
Çünki indi təkcə adi adamların arasında deyil, özünü “alim” hesab edən şəxslərin sırasında da bisavadlıq artmaqdadır... Və onların bəziləri doğrudan da Mirzə Fətəlini fars hesab edir.
Qısası, Axundov türkdür.
P.S. Yeri gəlmişkən, Mirzə Fətəlinin soyadı barədə bir-iki kəlmə demək istərdim. Doğrudur, ədibin ilk ədəbi əsərlərinin mühüm qismi “Axundzadə” soyadı ilə dərc edilib. Amma bütün dünyada o həm də “Axundov” soyadı ilə tanınır. Elə bu səbəbdən də böyük mütəfəkkirin soyadının “sabitləşməsi” zəruridir.
Bölməyə aid digər xəbərlər
Tarix: 23-05-2020 23:35 | Bölmə: Firuz MUSTAFA

Dahi ədibin milli mənsubiyyəti haqqında müxtəsər qeydlər
Son vaxtlar bir sıra müəlliflərin yazılarında belə bir fikrə rast gəlirik: Axundov (Axundzadə) öz tərcümeyi-halında yazıb ki, “milliyyətcə farsam”.
Axundov doğrudanmı farsdır?
Əslində Axundov çar Rusiyasında qəbul olunmuş rəsmi dövlət qaydalarına görə doğru deyirdi - o, “fars” idi. Çünki bu cür “rəsmiyyəti” həmin dövrün mövcud ərkanı tələb edirdi. Amma indiki zaman üçün həmin fikir əsassızdır, o, milliyyətcə türkdür. (Hətta, Axundovu ərəb hesab edənlər də var).
Etiraz edib deyə bilərlər ki, bu məsələdə nə “ozaman-buzaman” söhbəti ola bilər ki? Kişinin oğlu öz dəst-xətti ilə milliyyətcə kim olduğunu yazıbsa, ta biz buna nə əlavə edə bilərik?.. Əslində isə bu barədə çox şey demək olar.
Bəyəm bizim millətin adının, bəzənsə bizim soyadımızın neçə dəfə dəyişdirildiyindən xəbəriniz yoxdur?
Məsələ burasındadır ki, Axundov dünyaya gələndə (1812-ci ildə) Azərbaycan İran ərazisi hesab olunurdu. Mirzə Fətəlinin atası Məmmədtağı tərtəmiz türk qövmünə mənsubdur - Təbriz yaxınlığındakı Xamnə kəndində doğulub. Bildiyiniz kimi, böyük mütəfəkkirin anası Nanə xanım isə Nuxada (Şəkidə) dünyaya göz açıb.
İran ərazisi uzun illər və əsrlər boyu müxtəlif cür adlandırılmışdır. Bütün bu “adlandırmaların” və dövlət quruluşlarının sadalanması geniş bir təsnifat tələb edir. Fakt budur ki, 1935-ci ilə qədər İran Persiya adlandırılmış, onun vətəndaşları isə “fars” və “pers” adlandırılmışdır. Axundov dünyaya gələndən az sonra biz rus imperiyasının təbəliyinə daxil olsaq da, həmin dövrəcən doğulanların indiki anlamda desək “doğum haqqında şəhadətnaməsi” olmayıb, amma sonralar dövlət qulluğuna götürülən adamları dəftərxanalarda “fars” kimi qeyd ediblər.

Belə ki, o dövrün Abbasqulu ağa Bakıxanov, Mizə Cəfər Topçubaşov, Mirzə Kazım bəy, Mirzə Şəfi Vazeh və s. bu kimi görkəmli şəxsiyyətlərin milliyəti də müxtəlif rəsmi və qeyri-rəsmi sənədlərdə gah “tatar”, gah “qafqazlı”, gah da “fars” kimi qeyd olunub. Hətta soydaşlarımızdan bir çoxu xristian və ya slavyan təbəliyini qəbul etmişlər.
İstər-istəməz sual çıxır: bəs niyə türk yox, fars?
Məsələ burasındadır ki, o vaxtlar əksər hallarda İran ərazisində doğulan insanlar fars, Rusiyada doğulan insanlarsa rus adlandırılırdı.
Təkcə İranda və Rusiyadamı belə idi? Xeyr. Lap elə bu yaxınlara qədər, yəni Sovetlər Birliyi çökənəcən, SSRİ-dən xaricə gedən vətəndaşların az qala hamısına ya “rus”, ya da “sovet adamı” deyirdilər. Və yaxud lap indinin özündə də Çindən gələnin hamısına çinli, İngiltirədən gələnin hamısına ingilis, Afrikadan gələnin hamısına zənci deyilmirmi?
Axundovun zamanında Türkiyədən olanlara adətən osmanlı (nadir hallarda türk), Azərbaycandan olanlara fars və ya qafqazlı, bəzənsə tatar deyirdilər. Hətta, Mirzə Fətəliyə tiflisli, nuxalı, rus deyənlər də olub.
Qəribədir, bu gün Axundovu “İranpərəstlikdə”, İranı sevməkdə təqsirləndirən adamlar var. Burada hansı “pərəstlikdən” söhbət gedə bilər ki, Mirzə Fətəli daim İran mollalarını xalqı cəhalətə sürəklədiklərinə görə tənqid atəşinə tutub? Düzdür, böyük ədibin “Kəmallüdövlə məktublarında” İranın “şanlı keçmişindən” söhbət açmışdır. Lakin bu hisslər Axundovun öz uşaqlığını keçirdiyi doğma vətənə, doğma dilə və doğma adamlara olan məhəbbətdən qaynaqlanır.
Bəzən Mirzə Fətəlinin ümumiyyətlə türkləri və ya Türkiyəni sevmədiyi iddia olunur. Yalandır. Axundov yazırdı: “Biz istəyirik ki, Osmanlı xalqı bizim səyimizlə xoşbəxt bir xalq olsun”. Böyük mütəfəkkir sonra qeyd edirdi ki, “lakin bizim bu arzumuz Osmanlı nazirlərinin şəxsi zərərinədir. Biz ümumun mənfəətini istəyirik, onlar isə şəxsi mənfəətlərini güdürlər”. Bəli, Axundov xalqa zidd olan bütün əməlləri qamçılayırdı.
Axundovu “ərəbçilikdə” ittiham edənlərə də təsadüf olunur. Mirzə Fətəli sanki xalqa üz tutaraq yazırdı: “Ac və çılpaq ərəblər səni 1280 ildir bədbəxt etməkdədir”.
2020-ci ildə YUNESKO-nun təşəbbüsü ilə 150 illiyi qeyd edilən böyük ədibimiz Ə. Haqverdiyevin 1928-ci ildə “Maarif və mədəniyyət” jurnalının 3-cü sayında çap olunmuş “M.F.Axundzadə haqqında” adlı məqaləsində yazırdı: “Epoletli, mükafatlar, medallarla bəzədilmiş mundirlər...altında odlu bir ürək döyünürdü”.
Bu gün Axundovu, hətta, mason lojasının üzvü olduğunu iddia edənlər də vardır. Amma ortada bunu təsdiq edən bir fakt yoxdur. Axundov təpədən-dırnağacan xalqına bağlı bir şəxsiyyət olub. O yazırdı: “Bizim bütün səylərimizin faydası ancaq xalqa aiddir”.
“Dünyada ərəblər qədər gözəl nağıl uyduran, farslar qədər bu nağılı gözəl danışan və türklər qədər bu nağıla inanan ikinci bir millət yoxdur”. Bu, Mirzə Fətəli Axundovdun dediyi sözlərdir.
Mən bu müxtəsər qeydləri niyə yazıram?
Çünki indi təkcə adi adamların arasında deyil, özünü “alim” hesab edən şəxslərin sırasında da bisavadlıq artmaqdadır... Və onların bəziləri doğrudan da Mirzə Fətəlini fars hesab edir.
Qısası, Axundov türkdür.
P.S. Yeri gəlmişkən, Mirzə Fətəlinin soyadı barədə bir-iki kəlmə demək istərdim. Doğrudur, ədibin ilk ədəbi əsərlərinin mühüm qismi “Axundzadə” soyadı ilə dərc edilib. Amma bütün dünyada o həm də “Axundov” soyadı ilə tanınır. Elə bu səbəbdən də böyük mütəfəkkirin soyadının “sabitləşməsi” zəruridir.
Müəllifin bütün yazıları - Firuz MUSTAFA
Bölməyə aid digər xəbərlər
29-07-2020, 09:23
Firuz MUSTAFA - Türk və hindu dillərinin kök yaxınlığı haqda... - Firuz Mustafa yazır
4-07-2020, 01:05
Firuz MUSTAFA - Rejissor Mərahim Fərzəlibəyovun əmək kitabçası… - Firuz Mustafa yazır
1-07-2020, 20:38
Firuz MUSTAFA - Oljas Süleymenov: “Azərbaycan həmişə ürəyimdədir...” - Firuz Mustafa yazır