19:37 / 22-11-2024
Quterreş: "İqlim ədaləti üçün beynəlxalq əməkdaşlıq vacibdir"
18:58 / 22-11-2024
"Apple" "iPhone 16 Pro"-nu kosmosa göndərib - Fotolar
18:23 / 22-11-2024
Ölmüş şəxsin gözü oğurlanıb
18:13 / 22-11-2024
Leyla Əliyevanın iştirakı ilə növbəti ağacəkmə aksiyası keçirilib - Fotolar
18:00 / 22-11-2024
Avropada nüvə təhlükəsi artır
17:39 / 22-11-2024
Türkiyə ordusu İraqda uğurlu əməliyyat keçirib
17:17 / 22-11-2024
Füzuli Hüseynov: "Dedim, özünüzü yormayın, filmlərə dəvət edilirəm, amma çəkilmirəm"
17:09 / 22-11-2024
COP29 Sədrliyi bəyanat yayıb
17:03 / 22-11-2024
Türkiyədə baş məşqçi öldürülüb
16:50 / 22-11-2024
İlham Əliyev: "ICAPP özünü nüfuzlu və perspektivli əməkdaşlıq platforması kimi təsdiqləyib"
16:25 / 22-11-2024
Ceyhun Bayramov Almaniyanın XİN başçısı ilə danışıqlar aparıb
16:14 / 22-11-2024
Prezident İlham Əliyev daha bir qanunu təsdiqləyib
16:09 / 22-11-2024
Fərid Əhmədova ali xüsusi rütbə verilib - Sərəncam
16:02 / 22-11-2024
Azərbaycan və Macarıstan İşçi Qrupunun növbəti iclası keçiriləcək
15:43 / 22-11-2024
Millətlər Liqası: pley-off mərhələsinin püşkü atılıb
15:30 / 22-11-2024
Nüvə müharibəsi ssenarisi - Təhlükədən qorunmaq üçün bunker sifariş edənlərin sayı artır
15:25 / 22-11-2024
Qazaxın azad olunmuş kəndlərində yeni zastavalar tikiləcək
15:13 / 22-11-2024
AFFA-nın sabiq vitse-prezidenti: "Artıq olanımızı da itirməyə başlamışıq"
14:59 / 22-11-2024
Arvadını öldürən vəzifəli şəxsə bir il cəza verilib
14:50 / 22-11-2024
Həlak olan azərbaycanlı hərbçinin nəşi 2 ay sonra tapılıb
14:47 / 22-11-2024
Pentaqon: ABŞ Rusiya ilə müharibə istəmir, amma...
14:43 / 22-11-2024
Nizami Rayon Məhkəməsində yoxlama başlayıb
14:40 / 22-11-2024
Azərbaycanın təşəbbüsü ilə Qlobal Cənub QHT Platforması yaradılır
14:13 / 22-11-2024
İran ABŞ-la danışıqlara gedəcək, yoxsa...
14:06 / 22-11-2024
Pərviz Şahbazov türkiyəli nazirlə müzakirə aparıb
13:54 / 22-11-2024
Ana və qızı xuliqanlığa görə həbs edilib
13:47 / 22-11-2024
Ruslar şəhərin 25 faizini ələ keçirib, döyüşlər davam edir - Foto
13:36 / 22-11-2024
ABŞ Polşadakı hərbi bazasını yüksək hazırlıq vəziyyətinə gətirib
13:27 / 22-11-2024
Türk ordusu daha beş terrorçunu zərərsizləşdirib
13:23 / 22-11-2024
Dövlət Xidməti daha 12 maşını satışa çıxarıb - Siyahı
12:28 / 18-11-2024
Turan Manafzadə: “Mədəniyyət diplomatiyasından yararlanmağı bacarmalıyıq” - Müsahibə
12:05 / 19-11-2024
MMC vətəndaşın mənzilini dağıdıb, indi də obyektini ələ keçirmək istəyir - Fotolar
13:32 / 21-11-2024
Dünyanın ən güclü donanmaları... - Qardaş Türkiyə siyahıda neçəncidir?
19:50 / 19-11-2024
Beynəlxalq Bank 272 min manat cərimələnib
16:45 / 20-11-2024
Nazir: "Regionlardakı bəzi poçt şöbələrinin bağlanması araşdırılacaq"
16:22 / 20-11-2024
“Real Betis” klubunun nümayəndəsi Bakıda nəyə təəccüblənib? - Foto
15:29 / 18-11-2024
Daha üç şəhərə konsul təyinatı olub - Siyahı
16:45 / 21-11-2024
Prezident iki Mərkəzi ləğv edib - Sərəncam
17:09 / 18-11-2024
Deputatın oğlu yeni vəzifəyə təyin olunub
00:07 / 22-11-2024
Hikmət Hacıyev: “Politico”nun üzr istəməsini tələb edirik!”
10:03 / 20-11-2024
Azərbaycan və Türkiyənin bələdiyyə təşkilatları arasında görüş keçirilib - Fotolar
09:37 / 21-11-2024
Naxçıvan səhiyyəsində həbslər başlayıb
Mirzə Fətəli Axundov türkdür - Firuz Mustafa yazır
Tarix: 23-05-2020 23:35 | Bölmə: Firuz MUSTAFA
Dahi ədibin milli mənsubiyyəti haqqında müxtəsər qeydlər
Son vaxtlar bir sıra müəlliflərin yazılarında belə bir fikrə rast gəlirik: Axundov (Axundzadə) öz tərcümeyi-halında yazıb ki, “milliyyətcə farsam”.
Axundov doğrudanmı farsdır?
Əslində Axundov çar Rusiyasında qəbul olunmuş rəsmi dövlət qaydalarına görə doğru deyirdi - o, “fars” idi. Çünki bu cür “rəsmiyyəti” həmin dövrün mövcud ərkanı tələb edirdi. Amma indiki zaman üçün həmin fikir əsassızdır, o, milliyyətcə türkdür. (Hətta, Axundovu ərəb hesab edənlər də var).
Etiraz edib deyə bilərlər ki, bu məsələdə nə “ozaman-buzaman” söhbəti ola bilər ki? Kişinin oğlu öz dəst-xətti ilə milliyyətcə kim olduğunu yazıbsa, ta biz buna nə əlavə edə bilərik?.. Əslində isə bu barədə çox şey demək olar.
Bəyəm bizim millətin adının, bəzənsə bizim soyadımızın neçə dəfə dəyişdirildiyindən xəbəriniz yoxdur?
Məsələ burasındadır ki, Axundov dünyaya gələndə (1812-ci ildə) Azərbaycan İran ərazisi hesab olunurdu. Mirzə Fətəlinin atası Məmmədtağı tərtəmiz türk qövmünə mənsubdur - Təbriz yaxınlığındakı Xamnə kəndində doğulub. Bildiyiniz kimi, böyük mütəfəkkirin anası Nanə xanım isə Nuxada (Şəkidə) dünyaya göz açıb.
İran ərazisi uzun illər və əsrlər boyu müxtəlif cür adlandırılmışdır. Bütün bu “adlandırmaların” və dövlət quruluşlarının sadalanması geniş bir təsnifat tələb edir. Fakt budur ki, 1935-ci ilə qədər İran Persiya adlandırılmış, onun vətəndaşları isə “fars” və “pers” adlandırılmışdır. Axundov dünyaya gələndən az sonra biz rus imperiyasının təbəliyinə daxil olsaq da, həmin dövrəcən doğulanların indiki anlamda desək “doğum haqqında şəhadətnaməsi” olmayıb, amma sonralar dövlət qulluğuna götürülən adamları dəftərxanalarda “fars” kimi qeyd ediblər.
Belə ki, o dövrün Abbasqulu ağa Bakıxanov, Mizə Cəfər Topçubaşov, Mirzə Kazım bəy, Mirzə Şəfi Vazeh və s. bu kimi görkəmli şəxsiyyətlərin milliyəti də müxtəlif rəsmi və qeyri-rəsmi sənədlərdə gah “tatar”, gah “qafqazlı”, gah da “fars” kimi qeyd olunub. Hətta soydaşlarımızdan bir çoxu xristian və ya slavyan təbəliyini qəbul etmişlər.
İstər-istəməz sual çıxır: bəs niyə türk yox, fars?
Məsələ burasındadır ki, o vaxtlar əksər hallarda İran ərazisində doğulan insanlar fars, Rusiyada doğulan insanlarsa rus adlandırılırdı.
Təkcə İranda və Rusiyadamı belə idi? Xeyr. Lap elə bu yaxınlara qədər, yəni Sovetlər Birliyi çökənəcən, SSRİ-dən xaricə gedən vətəndaşların az qala hamısına ya “rus”, ya da “sovet adamı” deyirdilər. Və yaxud lap indinin özündə də Çindən gələnin hamısına çinli, İngiltirədən gələnin hamısına ingilis, Afrikadan gələnin hamısına zənci deyilmirmi?
Axundovun zamanında Türkiyədən olanlara adətən osmanlı (nadir hallarda türk), Azərbaycandan olanlara fars və ya qafqazlı, bəzənsə tatar deyirdilər. Hətta, Mirzə Fətəliyə tiflisli, nuxalı, rus deyənlər də olub.
Qəribədir, bu gün Axundovu “İranpərəstlikdə”, İranı sevməkdə təqsirləndirən adamlar var. Burada hansı “pərəstlikdən” söhbət gedə bilər ki, Mirzə Fətəli daim İran mollalarını xalqı cəhalətə sürəklədiklərinə görə tənqid atəşinə tutub? Düzdür, böyük ədibin “Kəmallüdövlə məktublarında” İranın “şanlı keçmişindən” söhbət açmışdır. Lakin bu hisslər Axundovun öz uşaqlığını keçirdiyi doğma vətənə, doğma dilə və doğma adamlara olan məhəbbətdən qaynaqlanır.
Bəzən Mirzə Fətəlinin ümumiyyətlə türkləri və ya Türkiyəni sevmədiyi iddia olunur. Yalandır. Axundov yazırdı: “Biz istəyirik ki, Osmanlı xalqı bizim səyimizlə xoşbəxt bir xalq olsun”. Böyük mütəfəkkir sonra qeyd edirdi ki, “lakin bizim bu arzumuz Osmanlı nazirlərinin şəxsi zərərinədir. Biz ümumun mənfəətini istəyirik, onlar isə şəxsi mənfəətlərini güdürlər”. Bəli, Axundov xalqa zidd olan bütün əməlləri qamçılayırdı.
Axundovu “ərəbçilikdə” ittiham edənlərə də təsadüf olunur. Mirzə Fətəli sanki xalqa üz tutaraq yazırdı: “Ac və çılpaq ərəblər səni 1280 ildir bədbəxt etməkdədir”.
2020-ci ildə YUNESKO-nun təşəbbüsü ilə 150 illiyi qeyd edilən böyük ədibimiz Ə. Haqverdiyevin 1928-ci ildə “Maarif və mədəniyyət” jurnalının 3-cü sayında çap olunmuş “M.F.Axundzadə haqqında” adlı məqaləsində yazırdı: “Epoletli, mükafatlar, medallarla bəzədilmiş mundirlər...altında odlu bir ürək döyünürdü”.
Bu gün Axundovu, hətta, mason lojasının üzvü olduğunu iddia edənlər də vardır. Amma ortada bunu təsdiq edən bir fakt yoxdur. Axundov təpədən-dırnağacan xalqına bağlı bir şəxsiyyət olub. O yazırdı: “Bizim bütün səylərimizin faydası ancaq xalqa aiddir”.
“Dünyada ərəblər qədər gözəl nağıl uyduran, farslar qədər bu nağılı gözəl danışan və türklər qədər bu nağıla inanan ikinci bir millət yoxdur”. Bu, Mirzə Fətəli Axundovdun dediyi sözlərdir.
Mən bu müxtəsər qeydləri niyə yazıram?
Çünki indi təkcə adi adamların arasında deyil, özünü “alim” hesab edən şəxslərin sırasında da bisavadlıq artmaqdadır... Və onların bəziləri doğrudan da Mirzə Fətəlini fars hesab edir.
Qısası, Axundov türkdür.
P.S. Yeri gəlmişkən, Mirzə Fətəlinin soyadı barədə bir-iki kəlmə demək istərdim. Doğrudur, ədibin ilk ədəbi əsərlərinin mühüm qismi “Axundzadə” soyadı ilə dərc edilib. Amma bütün dünyada o həm də “Axundov” soyadı ilə tanınır. Elə bu səbəbdən də böyük mütəfəkkirin soyadının “sabitləşməsi” zəruridir.
Bölməyə aid digər xəbərlər
Tarix: 23-05-2020 23:35 | Bölmə: Firuz MUSTAFA
Dahi ədibin milli mənsubiyyəti haqqında müxtəsər qeydlər
Son vaxtlar bir sıra müəlliflərin yazılarında belə bir fikrə rast gəlirik: Axundov (Axundzadə) öz tərcümeyi-halında yazıb ki, “milliyyətcə farsam”.
Axundov doğrudanmı farsdır?
Əslində Axundov çar Rusiyasında qəbul olunmuş rəsmi dövlət qaydalarına görə doğru deyirdi - o, “fars” idi. Çünki bu cür “rəsmiyyəti” həmin dövrün mövcud ərkanı tələb edirdi. Amma indiki zaman üçün həmin fikir əsassızdır, o, milliyyətcə türkdür. (Hətta, Axundovu ərəb hesab edənlər də var).
Etiraz edib deyə bilərlər ki, bu məsələdə nə “ozaman-buzaman” söhbəti ola bilər ki? Kişinin oğlu öz dəst-xətti ilə milliyyətcə kim olduğunu yazıbsa, ta biz buna nə əlavə edə bilərik?.. Əslində isə bu barədə çox şey demək olar.
Bəyəm bizim millətin adının, bəzənsə bizim soyadımızın neçə dəfə dəyişdirildiyindən xəbəriniz yoxdur?
Məsələ burasındadır ki, Axundov dünyaya gələndə (1812-ci ildə) Azərbaycan İran ərazisi hesab olunurdu. Mirzə Fətəlinin atası Məmmədtağı tərtəmiz türk qövmünə mənsubdur - Təbriz yaxınlığındakı Xamnə kəndində doğulub. Bildiyiniz kimi, böyük mütəfəkkirin anası Nanə xanım isə Nuxada (Şəkidə) dünyaya göz açıb.
İran ərazisi uzun illər və əsrlər boyu müxtəlif cür adlandırılmışdır. Bütün bu “adlandırmaların” və dövlət quruluşlarının sadalanması geniş bir təsnifat tələb edir. Fakt budur ki, 1935-ci ilə qədər İran Persiya adlandırılmış, onun vətəndaşları isə “fars” və “pers” adlandırılmışdır. Axundov dünyaya gələndən az sonra biz rus imperiyasının təbəliyinə daxil olsaq da, həmin dövrəcən doğulanların indiki anlamda desək “doğum haqqında şəhadətnaməsi” olmayıb, amma sonralar dövlət qulluğuna götürülən adamları dəftərxanalarda “fars” kimi qeyd ediblər.
Belə ki, o dövrün Abbasqulu ağa Bakıxanov, Mizə Cəfər Topçubaşov, Mirzə Kazım bəy, Mirzə Şəfi Vazeh və s. bu kimi görkəmli şəxsiyyətlərin milliyəti də müxtəlif rəsmi və qeyri-rəsmi sənədlərdə gah “tatar”, gah “qafqazlı”, gah da “fars” kimi qeyd olunub. Hətta soydaşlarımızdan bir çoxu xristian və ya slavyan təbəliyini qəbul etmişlər.
İstər-istəməz sual çıxır: bəs niyə türk yox, fars?
Məsələ burasındadır ki, o vaxtlar əksər hallarda İran ərazisində doğulan insanlar fars, Rusiyada doğulan insanlarsa rus adlandırılırdı.
Təkcə İranda və Rusiyadamı belə idi? Xeyr. Lap elə bu yaxınlara qədər, yəni Sovetlər Birliyi çökənəcən, SSRİ-dən xaricə gedən vətəndaşların az qala hamısına ya “rus”, ya da “sovet adamı” deyirdilər. Və yaxud lap indinin özündə də Çindən gələnin hamısına çinli, İngiltirədən gələnin hamısına ingilis, Afrikadan gələnin hamısına zənci deyilmirmi?
Axundovun zamanında Türkiyədən olanlara adətən osmanlı (nadir hallarda türk), Azərbaycandan olanlara fars və ya qafqazlı, bəzənsə tatar deyirdilər. Hətta, Mirzə Fətəliyə tiflisli, nuxalı, rus deyənlər də olub.
Qəribədir, bu gün Axundovu “İranpərəstlikdə”, İranı sevməkdə təqsirləndirən adamlar var. Burada hansı “pərəstlikdən” söhbət gedə bilər ki, Mirzə Fətəli daim İran mollalarını xalqı cəhalətə sürəklədiklərinə görə tənqid atəşinə tutub? Düzdür, böyük ədibin “Kəmallüdövlə məktublarında” İranın “şanlı keçmişindən” söhbət açmışdır. Lakin bu hisslər Axundovun öz uşaqlığını keçirdiyi doğma vətənə, doğma dilə və doğma adamlara olan məhəbbətdən qaynaqlanır.
Bəzən Mirzə Fətəlinin ümumiyyətlə türkləri və ya Türkiyəni sevmədiyi iddia olunur. Yalandır. Axundov yazırdı: “Biz istəyirik ki, Osmanlı xalqı bizim səyimizlə xoşbəxt bir xalq olsun”. Böyük mütəfəkkir sonra qeyd edirdi ki, “lakin bizim bu arzumuz Osmanlı nazirlərinin şəxsi zərərinədir. Biz ümumun mənfəətini istəyirik, onlar isə şəxsi mənfəətlərini güdürlər”. Bəli, Axundov xalqa zidd olan bütün əməlləri qamçılayırdı.
Axundovu “ərəbçilikdə” ittiham edənlərə də təsadüf olunur. Mirzə Fətəli sanki xalqa üz tutaraq yazırdı: “Ac və çılpaq ərəblər səni 1280 ildir bədbəxt etməkdədir”.
2020-ci ildə YUNESKO-nun təşəbbüsü ilə 150 illiyi qeyd edilən böyük ədibimiz Ə. Haqverdiyevin 1928-ci ildə “Maarif və mədəniyyət” jurnalının 3-cü sayında çap olunmuş “M.F.Axundzadə haqqında” adlı məqaləsində yazırdı: “Epoletli, mükafatlar, medallarla bəzədilmiş mundirlər...altında odlu bir ürək döyünürdü”.
Bu gün Axundovu, hətta, mason lojasının üzvü olduğunu iddia edənlər də vardır. Amma ortada bunu təsdiq edən bir fakt yoxdur. Axundov təpədən-dırnağacan xalqına bağlı bir şəxsiyyət olub. O yazırdı: “Bizim bütün səylərimizin faydası ancaq xalqa aiddir”.
“Dünyada ərəblər qədər gözəl nağıl uyduran, farslar qədər bu nağılı gözəl danışan və türklər qədər bu nağıla inanan ikinci bir millət yoxdur”. Bu, Mirzə Fətəli Axundovdun dediyi sözlərdir.
Mən bu müxtəsər qeydləri niyə yazıram?
Çünki indi təkcə adi adamların arasında deyil, özünü “alim” hesab edən şəxslərin sırasında da bisavadlıq artmaqdadır... Və onların bəziləri doğrudan da Mirzə Fətəlini fars hesab edir.
Qısası, Axundov türkdür.
P.S. Yeri gəlmişkən, Mirzə Fətəlinin soyadı barədə bir-iki kəlmə demək istərdim. Doğrudur, ədibin ilk ədəbi əsərlərinin mühüm qismi “Axundzadə” soyadı ilə dərc edilib. Amma bütün dünyada o həm də “Axundov” soyadı ilə tanınır. Elə bu səbəbdən də böyük mütəfəkkirin soyadının “sabitləşməsi” zəruridir.
Müəllifin bütün yazıları - Firuz MUSTAFA
Bölməyə aid digər xəbərlər
29-07-2020, 09:23
Firuz MUSTAFA - Türk və hindu dillərinin kök yaxınlığı haqda... - Firuz Mustafa yazır
4-07-2020, 01:05
Firuz MUSTAFA - Rejissor Mərahim Fərzəlibəyovun əmək kitabçası… - Firuz Mustafa yazır
1-07-2020, 20:38
Firuz MUSTAFA - Oljas Süleymenov: “Azərbaycan həmişə ürəyimdədir...” - Firuz Mustafa yazır
Deputatlığa namizəd Milli Məclisdə təmsil etmək istədiyi bölgənin problemlərinin təsnifatını artıq ağlına yazıb və işə nədən başlayacağını sıralayıb
Qüdrət Həsənquliyev: “Düşmənçiliyə son qoymaq üçün ədalətli sülhə nail olmaq gərəkdir. Bunun üçün ya tərəflər 1991-ci ilin sərhədləri çərçivəsində bir-birinin ərazi bütövlüyünü tanıyır, ya da ərazi mübadiləsinə gedirlər. Amma indiki mərhələdə bu, az inandırıcı görünür”
“Tənha insanın monoloqu”nun ssenari müəllifi və rejissoru deyir ki, kinomuzu yaşatmaq və irəli aparmaq üçün film istehsalını artırmalı və onun bazarını düşünməliyik
Mirəli Sarızadə: “Gənc yaşımda arzum həyata keçdi, inşallah, yeni mövsümdə teatrımızın səhnəsində də Məcnun obrazı ilə tamaşaçılar qarşısına çıxacam”
