23:29 / 17-09-2025
“Qarabağ” UEFA reytinqində irəliləyib
22:16 / 17-09-2025
Müəllimlərin sertifikatlaşdırılması prosesi başlayır
18:00 / 17-09-2025
1, 3 və 5 qəpikliklər dövriyyədən çıxarılacaq? - Açıqlama
17:54 / 17-09-2025
Prezident Dövlət Proqramını təsdiqləyib
17:50 / 17-09-2025
Maşın alverçiləri həbs olunub - Yarım milyonluq dələduzluq işi
17:44 / 17-09-2025
Fətəli xan Xoyskinin 150 illik yubileyi keçiriləcək - Sərəncam
17:26 / 17-09-2025
Aktyorun adı ilə dələduzluq ediblər
16:59 / 17-09-2025
Məşhur aktrisalar yenidən cadugərlik edəcəklər - Fotolar
16:56 / 17-09-2025
Aİ komissarı Azərbaycana gəlir
16:39 / 17-09-2025
Keçmiş səfirin qızına cinayət işi açılıb
16:27 / 17-09-2025
Qarabağ Universitetinin yataqxanası istifadəyə verilib - Fotolar
16:23 / 17-09-2025
Azərbaycanlı deputatın şirkətinə cinayət işi açılıb
16:02 / 17-09-2025
Bakı metrosunda iş rejimi uzadılıb
15:57 / 17-09-2025
Azərbaycan Kubokunun 2025/2026 mövsümünün püşkü atılıb
15:30 / 17-09-2025
Yağışlı hava sentyabrın 21-dək davam edəcək
15:17 / 17-09-2025
Alim Qasımov: "Arvaddır, boşayıram, yenə alacağam..."
15:01 / 17-09-2025
Vəkil Cavidan Osmanlıya cinayət işi açılıb
14:49 / 17-09-2025
Azərbaycanlı diaspor sədrinin vətəndaşlığı ləğv edilib
14:27 / 17-09-2025
Toxunuş qızılın kütləsini azaldır
14:00 / 17-09-2025
Müdafiə nazirinin mərhum müavininin cinayət işi üzrə məhkəmə yekunlaşıb
14:00 / 17-09-2025
Rusiya Ukraynanın nəqliyyat arteriyalarını sıradan çıxarmaq istəyir
13:54 / 17-09-2025
Məhkəmə hüquq müdafiəçisi barəsində qərar verib
13:49 / 17-09-2025
"Bakı Kart"a digər şəxs rəhbərlik edəcək
13:44 / 17-09-2025
"Azərpoçt"un adından saxta mesajlar yayılır
13:23 / 17-09-2025
Cəlaloğlu: Regionumuzun gələcək taleyi bu seçkilərdən asılıdır
13:18 / 17-09-2025
"Qarabağ" Çempionlar Liqasında "Barselona"nın nailiyyətini təkrarlayıb
13:03 / 17-09-2025
Ceyms Kemeron "Terminator 7" üzərində işləyir
12:47 / 17-09-2025
Sabah bəzi rayonlara leysan yağacaq - Proqnoz
12:44 / 17-09-2025
Rusların aldadaraq müharibəyə gətirdiyi keniyalı əsir düşüb
12:43 / 17-09-2025
Bir neçə qurum onlayn rejimə keçib - Siyahı
13:31 / 16-09-2025
Zülfüqarov: Xankəndidə terror törətməklə bir neçə məqsədə çatmaq istəyiblər
20:48 / 13-09-2025
Deputat 120 şagirdə məktəb ləvazimatları verib - Fotolar
18:40 / 14-09-2025
İlham Əliyev Qırmızı Bazar, Hadrut qəsəbələri və Sos kəndinin sakinləri ilə görüşüb - (Yenilənib) - Fotolar
23:44 / 12-09-2025
Aİ Rusiyaya qarşı sanksiyaların müddətini uzadıb
15:37 / 14-09-2025
İlham Əliyev Xocavəndin Qırmızı Bazar qəsəbəsində olub - Fotolar
13:50 / 14-09-2025
İlham Əliyev Hadrut qəsəbəsində olub - (Yenilənib) - Fotolar
13:02 / 15-09-2025
Qarabağda ermənilərin gizli silah anbarları var
13:17 / 14-09-2025
Prezident Füzulidə - Qaraxanbəyli kəndinin təməli qoyulub - Fotolar
15:11 / 15-09-2025
Kəlbəcərə köç karvanı gedib - (Yenilənib)
13:27 / 13-09-2025
İlk köç karvanı Xocalının Seyidbəyli kəndinə çatıb - (Yenilənib)
00:04 / 16-09-2025
Qurban Qurbanov: “Benfika” ilə oyuna yaxşı hazırlaşa bilmədik”
Türk və hindu dillərinin kök yaxınlığı haqda... - Firuz Mustafa yazır
Tarix: 29-07-2020 09:23 | Bölmə: Firuz MUSTAFA
Amerikan hinduları ilə türklərin kök birliyi haqda zaman-zaman bir-birinə yaxın və bir-birindən fərqli mülahizələr, hipotezlər irəli sürülüb. Amerikanın qırmızıdərili yerli sakinlərinin mənşəyi elmi və qeyri-elmi fikri uzun illər məşğul edib. Bəs xalqların bir-biri ilə doğma və yad münasibətləri hansı müstəvidə çözülməlidir? Zira bu iki etnosun birbaşa əlaqə və vəhdətini təsdiq edən rəsmi, tutarlı və elmi dəlillər yoxdur.
Amma... ortada maraqlı hipoteza və fikirlər də yox deyildir. Hesab edirəm ki, bu məsələdə dil faktoru önəmli rol oynaya bilər. Amerikan alimlərinin Miçiqan Universitetində apardığı tədqiqatlara görə müasir hindular bu qitəyə “Berinq körpüsü” vasitəsilə gəliblər. Adıçəkilən ərazi vaxtilə Amerika və Asiya arsında geniş bir dəhliz olub. 12 min il əvvəl həmin “körpü” yox olmuşdur. Hazırda həmin ərazidə Berinq körfəzi yerləşir. Bu miqrasiya uzun bir zaman ərzində davam edib. Təxminən 20-25 min əvvəl indiki hinduların ulu babaları Altaydan köç edərək Amerikada məskunlaşıblar.
Yeri gəlmişkən, mən özümü dil mütəxəssisi hesab etməsəm də, dillərin “dialektikasını” və “nəfəsini” pis duymuram, bu barədə öz fərdi və fərqli düşüncələrim var. Hətta, dünyaya səpələnmiş türklərlə və türk dilləri ilə bağlı “Yüz türk etnosu” («Сто тюркских этносов» (“Araz” nəşriyyatı, 2012)) adlı kitabın tərtibçisiyəm. Özümü “Ural-Altay” dil nəzəriyyəsinin, (bəzən buna hipotez də deyirlər), tərəfdarı hesab edirəm. Və belə düşünürəm ki, hindu dilləri məhz bu ailəyə daha yaxındır. Düzdür, bu dili 150 ildən bəri tədqiq edən alimlər onu (daha doğrusu, bütün hindu dillərini) vahid bir mikroailəyə daxil edir və bunu “amerinds” adlandırırlar. Məsələ burasındadır ki, “amerinds” nəzəriyyəçiləri hindularla türklərin tarixən həm fiziki, həm də dil cəhətdən qohum olduqlarını inkar etmir.
Qırmızıdırililərlə bağlı bir neçə il əvvəl Amerikada “Şimali Amerika hinduları haqda məlumat” adlı kitab nəşr edilib və o kitabda hindu dilləri ailəsi haqda geniş məlumatlar verilib.
Bəli, bü gün dünyanın əksər alimləri müasir hinduların türk kökənli olduğunu irəli sürür. Elə hindu tayfalarının dilindəki bir çox türk sözləri də deyilənlərə illüstrasiya ola bilər.
Onu da qeyd edək ki, vahid hindu dili mövcud deyildir. Təkcə Şimalı Amerikada 400-dən çox hindu tayfası yaşayır və onların əksəriyyətinin öz danışıq dili vardır. Amma bir çox söz və ifadələr əksər tayfalar üçün səciyyəvidir.
Gəlin, bəzi sözləri qarşılıqlı şəkildə (hindu və turk dilləri əsasında) nəzərdən keçirək.
Vakan - kaqan, xan
Tanı - tanımaiçi-içmək
kapsun - qapmaq, dişləmək
kan - qan
mi - mən
baha - baba
ike - iki.
Mövcud sahənin görkəmli tədqiqatçısı avropalı O. Reriqin və rus alimi Y. Knorozovun mülahizələri ilə tanışlıq da diqqəti özünə çəkir.
Gəlin, yenə mövcud leksemlərlə paralel şəkildə tanış olaq.
Yaş - gənc
yaşel - yaşıl, cavan
iç - daxil, iç
oş (uş) - üç
kuç - güc
kol - qol
çab - çap, kəs, doğra
ax(çı) - ov(çu)
koş - quş
aak - ağ
çul - su
tur - dur, dayan
imi - döş
imu - əmmək (döş)
çalan - ilan
ooç - aş
ba - balıq
akan - ağa
al - oğul.
Orientalist alim S. Vikavder Altay ailəsinə mənsub olan dillərlə mayya hindularının dili arasında paralellər görür.
Yenə bəzi sözləri müqayisəli şəkildə nəzərdən keçirək.
Bet - bitmək
Bllim - bilik
vox - boş
qanlı - qanlı
yaklel - yandırmaq
tas - daşımaq
boya - boya, rəng.
Uruqvay alimi B. Ferrario mayya qrupuna daxil olan keçuaların dili ilə türk dili arasında oxşarlıq olduğunu irəli sürməklə yanaşı, söz köklərinin yaxınlığını da qeyd edir. Bəzi leksemləri nəzərdən keçirmək pis olmazdı.
Kok - göy, səma
vaqe - dayı
tata - ata
misi - pişik
ari - arıq
qo - qovmaq
kasa - qaç(an).
Fransalı orientalist G. Dümezel də hər iki dil arasında oxşarlığı qeyd edərək müqayisələr gətirir. Buyurun, tanış olaq.
Caqla - saqqal
Tuqu - tökmək
Tavqa - dağ, dağ-daş
Qarvin - mədə, qarın
Cunqa - son(da), axır.
Hesab edirəm ki, gətirilən misallar hindu və türk dilllərinin kök və mənşə yaxınlığı barədə düşünməyə, tədqiqatlar, axtarışlar aparmağa imkan verə bilər.
Bölməyə aid digər xəbərlər
Tarix: 29-07-2020 09:23 | Bölmə: Firuz MUSTAFA
Amerikan hinduları ilə türklərin kök birliyi haqda zaman-zaman bir-birinə yaxın və bir-birindən fərqli mülahizələr, hipotezlər irəli sürülüb. Amerikanın qırmızıdərili yerli sakinlərinin mənşəyi elmi və qeyri-elmi fikri uzun illər məşğul edib. Bəs xalqların bir-biri ilə doğma və yad münasibətləri hansı müstəvidə çözülməlidir? Zira bu iki etnosun birbaşa əlaqə və vəhdətini təsdiq edən rəsmi, tutarlı və elmi dəlillər yoxdur.
Amma... ortada maraqlı hipoteza və fikirlər də yox deyildir. Hesab edirəm ki, bu məsələdə dil faktoru önəmli rol oynaya bilər. Amerikan alimlərinin Miçiqan Universitetində apardığı tədqiqatlara görə müasir hindular bu qitəyə “Berinq körpüsü” vasitəsilə gəliblər. Adıçəkilən ərazi vaxtilə Amerika və Asiya arsında geniş bir dəhliz olub. 12 min il əvvəl həmin “körpü” yox olmuşdur. Hazırda həmin ərazidə Berinq körfəzi yerləşir. Bu miqrasiya uzun bir zaman ərzində davam edib. Təxminən 20-25 min əvvəl indiki hinduların ulu babaları Altaydan köç edərək Amerikada məskunlaşıblar.
Yeri gəlmişkən, mən özümü dil mütəxəssisi hesab etməsəm də, dillərin “dialektikasını” və “nəfəsini” pis duymuram, bu barədə öz fərdi və fərqli düşüncələrim var. Hətta, dünyaya səpələnmiş türklərlə və türk dilləri ilə bağlı “Yüz türk etnosu” («Сто тюркских этносов» (“Araz” nəşriyyatı, 2012)) adlı kitabın tərtibçisiyəm. Özümü “Ural-Altay” dil nəzəriyyəsinin, (bəzən buna hipotez də deyirlər), tərəfdarı hesab edirəm. Və belə düşünürəm ki, hindu dilləri məhz bu ailəyə daha yaxındır. Düzdür, bu dili 150 ildən bəri tədqiq edən alimlər onu (daha doğrusu, bütün hindu dillərini) vahid bir mikroailəyə daxil edir və bunu “amerinds” adlandırırlar. Məsələ burasındadır ki, “amerinds” nəzəriyyəçiləri hindularla türklərin tarixən həm fiziki, həm də dil cəhətdən qohum olduqlarını inkar etmir.
Qırmızıdırililərlə bağlı bir neçə il əvvəl Amerikada “Şimali Amerika hinduları haqda məlumat” adlı kitab nəşr edilib və o kitabda hindu dilləri ailəsi haqda geniş məlumatlar verilib.
Bəli, bü gün dünyanın əksər alimləri müasir hinduların türk kökənli olduğunu irəli sürür. Elə hindu tayfalarının dilindəki bir çox türk sözləri də deyilənlərə illüstrasiya ola bilər.
Onu da qeyd edək ki, vahid hindu dili mövcud deyildir. Təkcə Şimalı Amerikada 400-dən çox hindu tayfası yaşayır və onların əksəriyyətinin öz danışıq dili vardır. Amma bir çox söz və ifadələr əksər tayfalar üçün səciyyəvidir.
Gəlin, bəzi sözləri qarşılıqlı şəkildə (hindu və turk dilləri əsasında) nəzərdən keçirək.
Vakan - kaqan, xan
Tanı - tanımaiçi-içmək
kapsun - qapmaq, dişləmək
kan - qan
mi - mən
baha - baba
ike - iki.
Mövcud sahənin görkəmli tədqiqatçısı avropalı O. Reriqin və rus alimi Y. Knorozovun mülahizələri ilə tanışlıq da diqqəti özünə çəkir.
Gəlin, yenə mövcud leksemlərlə paralel şəkildə tanış olaq.
Yaş - gənc
yaşel - yaşıl, cavan
iç - daxil, iç
oş (uş) - üç
kuç - güc
kol - qol
çab - çap, kəs, doğra
ax(çı) - ov(çu)
koş - quş
aak - ağ
çul - su
tur - dur, dayan
imi - döş
imu - əmmək (döş)
çalan - ilan
ooç - aş
ba - balıq
akan - ağa
al - oğul.
Orientalist alim S. Vikavder Altay ailəsinə mənsub olan dillərlə mayya hindularının dili arasında paralellər görür.
Yenə bəzi sözləri müqayisəli şəkildə nəzərdən keçirək.
Bet - bitmək
Bllim - bilik
vox - boş
qanlı - qanlı
yaklel - yandırmaq
tas - daşımaq
boya - boya, rəng.
Uruqvay alimi B. Ferrario mayya qrupuna daxil olan keçuaların dili ilə türk dili arasında oxşarlıq olduğunu irəli sürməklə yanaşı, söz köklərinin yaxınlığını da qeyd edir. Bəzi leksemləri nəzərdən keçirmək pis olmazdı.
Kok - göy, səma
vaqe - dayı
tata - ata
misi - pişik
ari - arıq
qo - qovmaq
kasa - qaç(an).
Fransalı orientalist G. Dümezel də hər iki dil arasında oxşarlığı qeyd edərək müqayisələr gətirir. Buyurun, tanış olaq.
Caqla - saqqal
Tuqu - tökmək
Tavqa - dağ, dağ-daş
Qarvin - mədə, qarın
Cunqa - son(da), axır.
Hesab edirəm ki, gətirilən misallar hindu və türk dilllərinin kök və mənşə yaxınlığı barədə düşünməyə, tədqiqatlar, axtarışlar aparmağa imkan verə bilər.
Müəllifin bütün yazıları - Firuz MUSTAFA
Bölməyə aid digər xəbərlər
29-07-2020, 09:23
Firuz MUSTAFA - Türk və hindu dillərinin kök yaxınlığı haqda... - Firuz Mustafa yazır
4-07-2020, 01:05
Firuz MUSTAFA - Rejissor Mərahim Fərzəlibəyovun əmək kitabçası… - Firuz Mustafa yazır
1-07-2020, 20:38
Firuz MUSTAFA - Oljas Süleymenov: “Azərbaycan həmişə ürəyimdədir...” - Firuz Mustafa yazır
Xalq artisti deyir ki, rəqqasların səhnə ömrü çox qısa olur. Bu az müddətdə uğur qazanmaq, əsl sənətkar kimi yetişmək üçün daha çox zəhmət çəkmək lazımıdır
Rus Dram Teatrının aktyoru deyir ki. bölgə teatrlarında diplomlu aktyor və rejissor tapmaq müşkül məsələdir
Qüdrət Həsənquliyevin fikrincə, Tramp görsə ki, Ukrayna qalib gəlir, Rusiyaya təkcə siyasi yox, hərbi dəstək də verəcək
"Xalq qəzeti"nin şöbə müdiri deyir ki, ömrü boyu özünü axtaran, dəfələrlə yanından ötüb keçən o qədər insan var ki
Nadir Azməmmədov: “Təəssüf ki, indi rejissor olmaq, kino və serial çəkmək adiləşib, bəzən bunun məsuliyyətini dərk etmirlər”
