22:37 / 31-03-2025
Zelenski prezident seçkilərinə hazırlaşır
19:41 / 31-03-2025
Keçmişə və gələcəyə yollanmaq reallığa çevriləcək
19:03 / 31-03-2025
Donetski ələ keçirmək rus ordusu üçün prioritetdir
18:45 / 31-03-2025
Almaniya səfiri Azərbaycan XİN-ə çağırılıb
18:31 / 31-03-2025
PUA və dronlar mövqelərimizə yaxınlaşıb, hərbçilərimiz atəşə tutulub - (Yenilənib)
17:25 / 31-03-2025
Genetik Ehtiyatlar İnstitutunun həyətindəki ağacları kəsirlər
17:15 / 31-03-2025
Xaçmaz və Qubanın kəndlərində yanğın olub
15:24 / 31-03-2025
Qlobal fond bazarlarında gərginlik yaranıb
15:11 / 31-03-2025
Atəşkəs Kiyev üçün təhlükə yarada bilər
14:31 / 31-03-2025
Əliyevlə Pezeşkian arasında telefon danışığı olub
14:12 / 31-03-2025
Sabahın hava proqnozu açıqlanıb
13:26 / 31-03-2025
Gərginlik yenidən artır: İran raketlərini həyəcan vəziyyətinə gətirib
12:49 / 31-03-2025
Sabah Almaniya prezidenti Azərbaycana gəlir
12:01 / 31-03-2025
Abşeronda oğul anasını qətlə yetirib
11:51 / 31-03-2025
Dövlət sərhədində müşahidə edilən uçuş aparatı zərərsizləşdirilib
11:37 / 31-03-2025
Prezident İlham Əliyev paylaşım edib - Foto
11:25 / 31-03-2025
Azərbaycana narkotik gətirən İran vətəndaşları saxlanılıb
10:51 / 31-03-2025
Mehriban Əliyeva Soyqırımı Günü ilə bağlı paylaşım edib - Foto
10:24 / 31-03-2025
Pentaqon rəhbəri məxfi məlumatları xanımı ilə bölüşür - Foto
10:08 / 31-03-2025
Ermənistanın əsassız iddialarına son qoyulmalıdır
09:58 / 31-03-2025
Ombudsman 31 mart soyqırımı ilə əlaqədar bəyanat yayıb
00:03 / 31-03-2025
Azərbaycanlıların soyqırımından 107 il ötür
23:39 / 30-03-2025
"Zirə" "Şamaxı"ya qalib gəlib
20:02 / 30-03-2025
May ayında iki gün iş olmayacaq
18:01 / 30-03-2025
Şeyx: "Bu, şəxsi işimdir, hər şeyi açıqlamalıyam?"
17:46 / 30-03-2025
Ərdoğan: "Türkiyə Azərbaycanda sülhə və təhlükəsizliyə önəmli töhfə verir"
17:45 / 30-03-2025
Belaruslu müxalifətçi itkin düşüb
15:24 / 30-03-2025
Ermənilər kəşfiyyat uçuşlarına cəhd edib, növbəti təxribata əl atıblar
14:06 / 30-03-2025
Sabah hava necə olacaq? - Proqnoz
10:52 / 30-03-2025
Səudiyyə Ərəbistanının Kralı İlham Əliyevi təbrik edib
13:35 / 27-03-2025
Prezident və birinci xanım Qarabağa səfər ediblər - (Yenilənib) - Foto
14:54 / 27-03-2025
İsrail israr edir: Türkiyədənsə, Suriyada Rusiya bazaları qalsın
23:29 / 28-03-2025
Azərbaycan solçuları Türkiyə kommunistlərindən narazıdır
16:12 / 27-03-2025
İlham Əliyev və Mehriban Əliyeva Şuşada bir sıra açılışlarda iştirak ediblər - Fotolar
14:31 / 27-03-2025
İlham Əliyev: Ağdam ölkəmizin ən gözəl şəhərlərindən birinə çevriləcək
14:22 / 27-03-2025
İrəvan yenidən Rusiyaya meyllənir
15:42 / 27-03-2025
Cüt bacıların söhbəti - Akif Əli yazır
22:59 / 27-03-2025
Ramazanın 28-ci günü:İmsak və iftar vaxtı
12:28 / 27-03-2025
Nazir: Rusiyaya qarşı sanksiyaların ləğvi Putinin hərəkətlərindən asılıdır
20:24 / 27-03-2025
Beşmərtəbəli villanı “gecəqondu” adı ilə sökmək istəyirlər
21:35 / 28-03-2025
"Qarabağ" "Turan Tovuz"a qalib gəlib
23:32 / 28-03-2025
Tramp: “Əgər Tehran bizimlə razılığa gəlməsə..."
Şimşək ömrü - Firuz Mustafa yazır
Tarix: 21-07-2020 15:00 | Bölmə: Firuz MUSTAFA
(Filosof Cahangir Nağıyev və yaxud şimşək ömrü. O, cəmi 26 il yaşayıb)
Tərcümeyi-halından çıxarış:
O, 1903-cü il martın 31-də Gəncədə anadan olub. İlk təhsilini ibtidai rus-tatar məktəbində alıb. Gəncə gimnaziyasını bitirib. Cahangir Nağıyev 1922-ci ildə Moskva Dövlət Universitetinin İqtisadiyyat fakültəsinə daxil olub. Sonra təhsilini Qırmızı Professura İnstitutunun Fəlsəfə fakültəsində davam etdirib. 1929-cu il noyabrın 16-da həyat yoldaşı ilə birlikdə faciəli surətdə həlak olur.
1929-cu ildə Gəncədə gimnaziya bitirmişdir. 1922-26-cı illərdə Moskvada Qırmızı Professura İnstitunda təhsil almış, fəlsəfə elmi üzrə ixtisaslaşmışdı. Bakıya qayıtdıqdan sonra BDU-da fəlsəfədən mühazirə oxumuşdur.
Avropanın müxtəlif fəlsəfə məktəbləri ilə tanış olmaq üçün Fransa və Almaniyada olmuşdur. Avropa səfərindən qayıtdıqdan sonra "Deşan fəlsəfi sistemi" adlı əsər yazmışdır. Nağıyev alman və fransız dillərini mükəmməl öyrənmiş, fars və ərəb dillərini mənimsəmişdi. Onun "Marksın materializmi", "Adam Smitin dəyər nəzəriyyəsi və ümumi metodoloji nisbət: Smit-Marks" əsərlərinin əlyazması qalmışdır.
Əlbəttə, bu yazıya ayrı bir başlıq da vermək olardı. Amma onun ömrü daha çox şimşək çaxımına bənzəyir desək, çox güman ki, səhv olmazdı.
O, elmin sonsuz fəzasında şimşək kimi çaxıb, elə şimşək kimi də söndü. Belə ömrə heç “qısa” deməyə də adamın dili gəlmir. Çünki qısadan da qısa olub onun həyatı. Cəmi 26 illik bir ömür yaşayıb. İndiki təsəvvürə görə o, yeniyetməlik çağında tərk edib bu qoca dünyanı.
Cahangir Nağıyev... Azərbaycan fəlsəfi, ictimai-siyasi tariximizin ilk tədqiqatçılarından biri. Şərq və Qərb fəlsəfəsinin alovlu təbliğatçısı. Görkəmli pedaqoq. Heyrətamiz yaddaşa malik poliqlot. İctimai xadim... Böyük erudisiyalı ziyalı... 26 illik mənalı ömrün maraq şaxələri bu cürdür. Mübağiləsiz demək lazımdır ki, Cahangir Nağıyev qeyri-adi istedada malik bir insan, bir alim olmuşdur. Amma təəssüflər olsun ki, o, indiyəcən öz layiqli qiymətini almamış, alimin zəngin fəlsəfi irsi ciddi tədqiqatdan kənarda qalmışdır.
1903-cü ildə qədim Gəncə şəhərində bağban ailəsində dünyaya göz açmış Cahangir lap erkən çağlarında – 3 yaşında ikən ata-anadan yetim qalmış, dayısının himayəsində boya-başa çatmışdır. Hələ körpə ikən qabiliyyəti, maraq dairəsinin genişliyi ilə yaşıdlarından fərqlənmiş, dayısının təşəbbüsü ilə 1910-cu ildə Gəncədə 2 illik rus-tatar məktəbinə daxil olmuş, daha sonra Gəncə gimnaziyasında təhsil almışdır.
C. Nağıyev bolşeviklərin “sosial bərabərlik” ideyasına ürəkdən inanmış, 15 yaşında ikən partiya sıralarına daxil olmuş, gizli ədəbiyyatı yaydığı üçün dəfələrlə zindana salınmışdır.
Haşiyə: Lakin sonralar onu “antikommunist” təbliğatına görə ittiham etmiş, həyatını zəhərləmişlər. Böyük ideyalara inanan böyük zəka sahibi mənəvi terrorun qurbanına çevrilmişdir.
C. Nağıyev hansı ictimai-siyasi cəbhədə fəaliyyət göstərməsindən asılı olmayaraq xalqın maariflənməsinə, siyasi şüurunun formalaşmasına çalışırdı. O, dəfələrlə qeyd etmişdir ki, savadsız, nadan kütlə ilə böyük ideallara nail olmaq qeyri-mümkündür. Özü isə bir filosof kimi xalqın, millətin özünüdərkində elmi dünyagörüşün, təhsilin, mədəniyyətin əvəzsiz rolunu qiymətləndirir, gecə-gündüz çalışır, şam kimi əriyirdi. O vaxtkı çox məhdud, küt, “qatı” kommunistlərə Cahangir Nağıyevin maarifçilik ideyaları qəribə təsir bağışlayır, hətta müəyyən dairələrdə istehza doğururdu. Belələri üçün “inqilab” anlayışı qan, qırğın, ölüm, həbs... demək idi. Çoxları “maarif”, “mədəniyyət” sözünü eşidəndə ağız büzür, bunu zəiflik əlaməti, inqilaba qarşı təxribat hesab edirdi.
1922-ci ilin axırlarında C. Nağıyev Moskvaya öz təhsilini davam etdirməyə getdi. O, Birinci Moskva Dövlət Universitetinin iqtisadiyyat fakültəsinə daxil olaraq burada 1924-cü ilə qədər təhsil aldı. 1922-23-cü dərs ilindən başlayaraq C. Nağıyev eyni vaxtda həm Moskva “Trujenik” zavodunda, həm Mıtışın vaqondüzəltmə zavodunda çalışır, həm də Birinci Moskva Dövlət Universitetində fəlsəfi dərnəklərin fəaliyyətinə rəhbərlik edirdi.
1924-cü ildə AK (b)P katibliyinin zəmanəti ilə C. Nağıyev Qırmızı Professorlar İnstitutunun (QPİ) iqtisadiyyat şöbəsinin ictimai elmlər fakültəsinə daxil oldu. Lakin tezliklə onun fəlsəfi problemlərə göstərdiyi maraq QPİ-nin professor-müəllim heyətinin və C. Nağıyevin maraqlı yazılarla tez-tez çıxış etdiyi bir sıra nüfuzlu fəlsəfi jurnalların əməkdaşlarının diqqətini cəlb etdi. Məhz buna görə də institutun rəhbərliyi Nağıyevin fəlsəfə şöbəsinə keçməsinə razılıq verdi. Qısa müddət ərzində onun fəlsəfə sahəsində göstərdiyi fəaliyyət, böyük istedad və qabiliyyəti institutun elmi şuralarında qeyd olundu. Hələ ikinci kursda oxuyarkən “K. Marksın dəyər nəzəriyyəsində dialektika”, “Kateqoriyaların “Kapital”a tətbiq edilməsi təcrübəsi” mövzusunda hazırladığı məruzələr mütəxəssislər tərəfindən yüksək qiymətləndirilirdi. C. Nağıyevin bu dövrdə qələmə aldığı bir əsər – “Hegelin sosial fəlsəfəsinin problemləri” xüsusilə böyük maraq doğurdu.
Gərgin elmi və təşkilatı iş Cahangir Nağıyevi 21 yaşında ağır xəstəliyə - əsəb xəstəliyinə mübtəla etdi. Dostları və həkimlər onu təhsili dayandırıb istirahətə getməsini təkid etsələr də, bir nəticə hasil olmadı. O, 1926-cı ildə təhsili müvəffəqiyyətlə başa vurub təyinatla Bakıya göndərildi. Lakin Bakıda çox işləyə bilmədi. Gərgin fəaliyyət xəstəliyin yenidən güclənməsinə səbəb oldu. Həkimlərin məsləhəti ilə C. Nağıyev Almaniya və Fransaya müalicə olunmağa göndərildi.
Avropa ölkələrindən Bakıya qayıdan kimi C. Nağıyev yenidən qızğın elmi fəlaiyyətə başladı. Azərbaycan Dövlət Universitetində dialektik materializm kursu üzrə mühazirə oxuyan ilk azərbaycanlı alimlərdən biri C. Nağıyev idi. Onun təşəbbüsü ilə “İnqilab və Mədəniyyət” jurnalında fəlsəfə şöbəsi təşkil edildi. Həmin jurnalın 1928-ci il 1-ci nömrəsində çap olunmuş “Spinoza haqqında” adlı böyük məqalə bu gün də maraq doğurur. Məhz Almaniya və Fransaya səfərdən sonra rus dilində yazdığı “Desan fəlsəfi sistemi haqqında”, “Hindistan İngiltərə zülmü altında” və s. əsərləri bunu bir daha sübut edir.
Təəssüf hissi ilə qeyd etmək lazımdır ki, indiyədək C. Nağıyevin qoyub getdiyi fəlsəfi irs toplanmamışdır. Son vaxtlara qədər onun əsas əsərləri elmi ictimaiyyətə məlum deyil. Mərhum filosof Ziyəddin Göyüşov onun aşağıdakı əsərlərinin əlyazmalarını tapmışdır: “Marksın materializmi”, “Adam Smitin dəyər nəzəriyyəsi və ümumi metodoloji nisbət: “Smit-Marks”.
Cahangir Nağıyev o dövrün əksər qəzet və jurnallarında, eləcə də Azərbaycan mətbuatında müntəzəm olaraq dərin məzmunlu elmi, nəzəri əsərlərlə çıxış edirdi. Alimin coşğun fəaliyyəti, əməksevərliyi heyrətamiz idi. Bu qədər əsərin belə bir qısa müddət ərzində yazıldığına adam az qala inanmaq istəmir.
C. Nağıyevin maraq və tədqiqat dairəsi də olduqca genişdir: fəlsəfə, ədəbiyyat, sosiologiya, iqtisadiyyat, siyasət, incəsənət...
Lakin Cahangir Nağıyevin bədxahları, onun uğurlarının paxıllığını çəkənlər də yox deyildi. Bir müddət xaricdə yaşamış alimin fəaliyyəti şübhə altına alınırdı. Onsuz da gərgin zehni əmək nəticəsində əldən düşmüş, əsəb xəstəliyindən əzab çəkən alimin özü və ailəsi barədə əsassız şaiyələr yayır, onu dedi-qodu obyektinə çevirmək istəyirdilər. Təsir altına düşənlər arasında bədxah qonşularımızın nümayəndələri ilə yanaşı elə öz soydaşlarımız da az deyildi.
Fiziki və mənəvi əzginliklə yanaşı, maddi çətinliklər də öz təsirini göstərməkdə idi. O, günü-gündən şam kimi əriyirdi. Nəhəng istedad özünün böyük elmi və pedaqoji fəaliyyət proqramını həyata keçirə bilmədi. 1929-cu il noyabr ayının 15-də Cahangir Nağıyev arvadı Rozaliya birgə faciəli şəkildə həlak olmuşdur... Beləliklə, şimşək çaxımına bənzəyən bu ömür zamanın nisbətindəki bir göz qırpımında elə bir şimşək çaxımında da başa yetdi.
Cahangir Nağıyev bizim unudulmağa layiq olmayan, ürəyi xalqın maariflənməsi üçün yanan, özünün şüurlu həyatını elmi axtarışlara həsr edən istedadlı filosofumuz olmuşdur. Amma biz onun yubileyini indiyəcən qeyd etməmiş, əsərlərini işıq üzünə çıxarmamışıq. Heç olmazsa, innən belə, gec də olsa Gəncədə və Bakıda alimin xatirəsini əbədiləşdirmək üçün müəyyən konkret tədbirlər həyata keçirmək gərəkdir. Bəs bu işləri biz görməsək, biz yazmasaq... kim görməli, kim yazmalı, kim yanmalıdır?
P.S. Mən Cahangir Musa oğlu Nağıyev, onun qısa və faciəli ömrü, habelə zəngin yaradcılığı barədə hələ 1980-ci illərin əvvəllərində, EA-nın Fəlsəfə institutunda çalışarkən eşitmişdim. Həmin dövrdən başlayaraq mətbuatda bu böyük ziyalımız barədə məqalələrlə çıxış etmişəm. Yadımdadır, 1986-cı ildə AzTV-nin Gənlik Baş redaksiyası tərəfindən yayımlanan “Gənclik” proqramında C. Nağıyevlə bağlı geniş süjet hazırlamışdım və veriliş efirə gedəndən sonra bizim qəhrəmanın qardaşı gəlib məni tapmışdı. Bu nakam insanın həyatı ilə bağlı geniş bir yazı hazırlamaq istəyirdi. Təəssüf ki, sonrakı mərhələdə ölkədə baş verən hadisələr buna imkan vermədi. Və yenə təəssüf ki, Cahangir Nağıyevin adı və fəaliyyəti get-gedə vaxt axarında əriyib ünvansızlığa qovuşmaqdadır.
Biz öz ziyalılarımızı unutmamalıyıq. Necə deyərlər, unutsaq unudularıq.
(1980-2020)
Bölməyə aid digər xəbərlər
Tarix: 21-07-2020 15:00 | Bölmə: Firuz MUSTAFA
(Filosof Cahangir Nağıyev və yaxud şimşək ömrü. O, cəmi 26 il yaşayıb)
Tərcümeyi-halından çıxarış:
O, 1903-cü il martın 31-də Gəncədə anadan olub. İlk təhsilini ibtidai rus-tatar məktəbində alıb. Gəncə gimnaziyasını bitirib. Cahangir Nağıyev 1922-ci ildə Moskva Dövlət Universitetinin İqtisadiyyat fakültəsinə daxil olub. Sonra təhsilini Qırmızı Professura İnstitutunun Fəlsəfə fakültəsində davam etdirib. 1929-cu il noyabrın 16-da həyat yoldaşı ilə birlikdə faciəli surətdə həlak olur.
1929-cu ildə Gəncədə gimnaziya bitirmişdir. 1922-26-cı illərdə Moskvada Qırmızı Professura İnstitunda təhsil almış, fəlsəfə elmi üzrə ixtisaslaşmışdı. Bakıya qayıtdıqdan sonra BDU-da fəlsəfədən mühazirə oxumuşdur.
Avropanın müxtəlif fəlsəfə məktəbləri ilə tanış olmaq üçün Fransa və Almaniyada olmuşdur. Avropa səfərindən qayıtdıqdan sonra "Deşan fəlsəfi sistemi" adlı əsər yazmışdır. Nağıyev alman və fransız dillərini mükəmməl öyrənmiş, fars və ərəb dillərini mənimsəmişdi. Onun "Marksın materializmi", "Adam Smitin dəyər nəzəriyyəsi və ümumi metodoloji nisbət: Smit-Marks" əsərlərinin əlyazması qalmışdır.
Əlbəttə, bu yazıya ayrı bir başlıq da vermək olardı. Amma onun ömrü daha çox şimşək çaxımına bənzəyir desək, çox güman ki, səhv olmazdı.
O, elmin sonsuz fəzasında şimşək kimi çaxıb, elə şimşək kimi də söndü. Belə ömrə heç “qısa” deməyə də adamın dili gəlmir. Çünki qısadan da qısa olub onun həyatı. Cəmi 26 illik bir ömür yaşayıb. İndiki təsəvvürə görə o, yeniyetməlik çağında tərk edib bu qoca dünyanı.
Cahangir Nağıyev... Azərbaycan fəlsəfi, ictimai-siyasi tariximizin ilk tədqiqatçılarından biri. Şərq və Qərb fəlsəfəsinin alovlu təbliğatçısı. Görkəmli pedaqoq. Heyrətamiz yaddaşa malik poliqlot. İctimai xadim... Böyük erudisiyalı ziyalı... 26 illik mənalı ömrün maraq şaxələri bu cürdür. Mübağiləsiz demək lazımdır ki, Cahangir Nağıyev qeyri-adi istedada malik bir insan, bir alim olmuşdur. Amma təəssüflər olsun ki, o, indiyəcən öz layiqli qiymətini almamış, alimin zəngin fəlsəfi irsi ciddi tədqiqatdan kənarda qalmışdır.
1903-cü ildə qədim Gəncə şəhərində bağban ailəsində dünyaya göz açmış Cahangir lap erkən çağlarında – 3 yaşında ikən ata-anadan yetim qalmış, dayısının himayəsində boya-başa çatmışdır. Hələ körpə ikən qabiliyyəti, maraq dairəsinin genişliyi ilə yaşıdlarından fərqlənmiş, dayısının təşəbbüsü ilə 1910-cu ildə Gəncədə 2 illik rus-tatar məktəbinə daxil olmuş, daha sonra Gəncə gimnaziyasında təhsil almışdır.
C. Nağıyev bolşeviklərin “sosial bərabərlik” ideyasına ürəkdən inanmış, 15 yaşında ikən partiya sıralarına daxil olmuş, gizli ədəbiyyatı yaydığı üçün dəfələrlə zindana salınmışdır.
Haşiyə: Lakin sonralar onu “antikommunist” təbliğatına görə ittiham etmiş, həyatını zəhərləmişlər. Böyük ideyalara inanan böyük zəka sahibi mənəvi terrorun qurbanına çevrilmişdir.
C. Nağıyev hansı ictimai-siyasi cəbhədə fəaliyyət göstərməsindən asılı olmayaraq xalqın maariflənməsinə, siyasi şüurunun formalaşmasına çalışırdı. O, dəfələrlə qeyd etmişdir ki, savadsız, nadan kütlə ilə böyük ideallara nail olmaq qeyri-mümkündür. Özü isə bir filosof kimi xalqın, millətin özünüdərkində elmi dünyagörüşün, təhsilin, mədəniyyətin əvəzsiz rolunu qiymətləndirir, gecə-gündüz çalışır, şam kimi əriyirdi. O vaxtkı çox məhdud, küt, “qatı” kommunistlərə Cahangir Nağıyevin maarifçilik ideyaları qəribə təsir bağışlayır, hətta müəyyən dairələrdə istehza doğururdu. Belələri üçün “inqilab” anlayışı qan, qırğın, ölüm, həbs... demək idi. Çoxları “maarif”, “mədəniyyət” sözünü eşidəndə ağız büzür, bunu zəiflik əlaməti, inqilaba qarşı təxribat hesab edirdi.
1922-ci ilin axırlarında C. Nağıyev Moskvaya öz təhsilini davam etdirməyə getdi. O, Birinci Moskva Dövlət Universitetinin iqtisadiyyat fakültəsinə daxil olaraq burada 1924-cü ilə qədər təhsil aldı. 1922-23-cü dərs ilindən başlayaraq C. Nağıyev eyni vaxtda həm Moskva “Trujenik” zavodunda, həm Mıtışın vaqondüzəltmə zavodunda çalışır, həm də Birinci Moskva Dövlət Universitetində fəlsəfi dərnəklərin fəaliyyətinə rəhbərlik edirdi.
1924-cü ildə AK (b)P katibliyinin zəmanəti ilə C. Nağıyev Qırmızı Professorlar İnstitutunun (QPİ) iqtisadiyyat şöbəsinin ictimai elmlər fakültəsinə daxil oldu. Lakin tezliklə onun fəlsəfi problemlərə göstərdiyi maraq QPİ-nin professor-müəllim heyətinin və C. Nağıyevin maraqlı yazılarla tez-tez çıxış etdiyi bir sıra nüfuzlu fəlsəfi jurnalların əməkdaşlarının diqqətini cəlb etdi. Məhz buna görə də institutun rəhbərliyi Nağıyevin fəlsəfə şöbəsinə keçməsinə razılıq verdi. Qısa müddət ərzində onun fəlsəfə sahəsində göstərdiyi fəaliyyət, böyük istedad və qabiliyyəti institutun elmi şuralarında qeyd olundu. Hələ ikinci kursda oxuyarkən “K. Marksın dəyər nəzəriyyəsində dialektika”, “Kateqoriyaların “Kapital”a tətbiq edilməsi təcrübəsi” mövzusunda hazırladığı məruzələr mütəxəssislər tərəfindən yüksək qiymətləndirilirdi. C. Nağıyevin bu dövrdə qələmə aldığı bir əsər – “Hegelin sosial fəlsəfəsinin problemləri” xüsusilə böyük maraq doğurdu.
Gərgin elmi və təşkilatı iş Cahangir Nağıyevi 21 yaşında ağır xəstəliyə - əsəb xəstəliyinə mübtəla etdi. Dostları və həkimlər onu təhsili dayandırıb istirahətə getməsini təkid etsələr də, bir nəticə hasil olmadı. O, 1926-cı ildə təhsili müvəffəqiyyətlə başa vurub təyinatla Bakıya göndərildi. Lakin Bakıda çox işləyə bilmədi. Gərgin fəaliyyət xəstəliyin yenidən güclənməsinə səbəb oldu. Həkimlərin məsləhəti ilə C. Nağıyev Almaniya və Fransaya müalicə olunmağa göndərildi.
Avropa ölkələrindən Bakıya qayıdan kimi C. Nağıyev yenidən qızğın elmi fəlaiyyətə başladı. Azərbaycan Dövlət Universitetində dialektik materializm kursu üzrə mühazirə oxuyan ilk azərbaycanlı alimlərdən biri C. Nağıyev idi. Onun təşəbbüsü ilə “İnqilab və Mədəniyyət” jurnalında fəlsəfə şöbəsi təşkil edildi. Həmin jurnalın 1928-ci il 1-ci nömrəsində çap olunmuş “Spinoza haqqında” adlı böyük məqalə bu gün də maraq doğurur. Məhz Almaniya və Fransaya səfərdən sonra rus dilində yazdığı “Desan fəlsəfi sistemi haqqında”, “Hindistan İngiltərə zülmü altında” və s. əsərləri bunu bir daha sübut edir.
Təəssüf hissi ilə qeyd etmək lazımdır ki, indiyədək C. Nağıyevin qoyub getdiyi fəlsəfi irs toplanmamışdır. Son vaxtlara qədər onun əsas əsərləri elmi ictimaiyyətə məlum deyil. Mərhum filosof Ziyəddin Göyüşov onun aşağıdakı əsərlərinin əlyazmalarını tapmışdır: “Marksın materializmi”, “Adam Smitin dəyər nəzəriyyəsi və ümumi metodoloji nisbət: “Smit-Marks”.
Cahangir Nağıyev o dövrün əksər qəzet və jurnallarında, eləcə də Azərbaycan mətbuatında müntəzəm olaraq dərin məzmunlu elmi, nəzəri əsərlərlə çıxış edirdi. Alimin coşğun fəaliyyəti, əməksevərliyi heyrətamiz idi. Bu qədər əsərin belə bir qısa müddət ərzində yazıldığına adam az qala inanmaq istəmir.
C. Nağıyevin maraq və tədqiqat dairəsi də olduqca genişdir: fəlsəfə, ədəbiyyat, sosiologiya, iqtisadiyyat, siyasət, incəsənət...
Lakin Cahangir Nağıyevin bədxahları, onun uğurlarının paxıllığını çəkənlər də yox deyildi. Bir müddət xaricdə yaşamış alimin fəaliyyəti şübhə altına alınırdı. Onsuz da gərgin zehni əmək nəticəsində əldən düşmüş, əsəb xəstəliyindən əzab çəkən alimin özü və ailəsi barədə əsassız şaiyələr yayır, onu dedi-qodu obyektinə çevirmək istəyirdilər. Təsir altına düşənlər arasında bədxah qonşularımızın nümayəndələri ilə yanaşı elə öz soydaşlarımız da az deyildi.
Fiziki və mənəvi əzginliklə yanaşı, maddi çətinliklər də öz təsirini göstərməkdə idi. O, günü-gündən şam kimi əriyirdi. Nəhəng istedad özünün böyük elmi və pedaqoji fəaliyyət proqramını həyata keçirə bilmədi. 1929-cu il noyabr ayının 15-də Cahangir Nağıyev arvadı Rozaliya birgə faciəli şəkildə həlak olmuşdur... Beləliklə, şimşək çaxımına bənzəyən bu ömür zamanın nisbətindəki bir göz qırpımında elə bir şimşək çaxımında da başa yetdi.
Cahangir Nağıyev bizim unudulmağa layiq olmayan, ürəyi xalqın maariflənməsi üçün yanan, özünün şüurlu həyatını elmi axtarışlara həsr edən istedadlı filosofumuz olmuşdur. Amma biz onun yubileyini indiyəcən qeyd etməmiş, əsərlərini işıq üzünə çıxarmamışıq. Heç olmazsa, innən belə, gec də olsa Gəncədə və Bakıda alimin xatirəsini əbədiləşdirmək üçün müəyyən konkret tədbirlər həyata keçirmək gərəkdir. Bəs bu işləri biz görməsək, biz yazmasaq... kim görməli, kim yazmalı, kim yanmalıdır?
P.S. Mən Cahangir Musa oğlu Nağıyev, onun qısa və faciəli ömrü, habelə zəngin yaradcılığı barədə hələ 1980-ci illərin əvvəllərində, EA-nın Fəlsəfə institutunda çalışarkən eşitmişdim. Həmin dövrdən başlayaraq mətbuatda bu böyük ziyalımız barədə məqalələrlə çıxış etmişəm. Yadımdadır, 1986-cı ildə AzTV-nin Gənlik Baş redaksiyası tərəfindən yayımlanan “Gənclik” proqramında C. Nağıyevlə bağlı geniş süjet hazırlamışdım və veriliş efirə gedəndən sonra bizim qəhrəmanın qardaşı gəlib məni tapmışdı. Bu nakam insanın həyatı ilə bağlı geniş bir yazı hazırlamaq istəyirdi. Təəssüf ki, sonrakı mərhələdə ölkədə baş verən hadisələr buna imkan vermədi. Və yenə təəssüf ki, Cahangir Nağıyevin adı və fəaliyyəti get-gedə vaxt axarında əriyib ünvansızlığa qovuşmaqdadır.
Biz öz ziyalılarımızı unutmamalıyıq. Necə deyərlər, unutsaq unudularıq.
(1980-2020)
Müəllifin bütün yazıları - Firuz MUSTAFA
Bölməyə aid digər xəbərlər
29-07-2020, 09:23
Firuz MUSTAFA - Türk və hindu dillərinin kök yaxınlığı haqda... - Firuz Mustafa yazır
4-07-2020, 01:05
Firuz MUSTAFA - Rejissor Mərahim Fərzəlibəyovun əmək kitabçası… - Firuz Mustafa yazır
1-07-2020, 20:38
Firuz MUSTAFA - Oljas Süleymenov: “Azərbaycan həmişə ürəyimdədir...” - Firuz Mustafa yazır
Qüdrət Həsənquliyevin fikrincə, Tramp görsə ki, Ukrayna qalib gəlir, Rusiyaya təkcə siyasi yox, hərbi dəstək də verəcək
"Xalq qəzeti"nin şöbə müdiri deyir ki, ömrü boyu özünü axtaran, dəfələrlə yanından ötüb keçən o qədər insan var ki
Nadir Azməmmədov: “Təəssüf ki, indi rejissor olmaq, kino və serial çəkmək adiləşib, bəzən bunun məsuliyyətini dərk etmirlər”
Türkiyədə yaşayan Əməkdar artist deyir ki, siyasilərin illərlə həllinə çalışdığı hansısa bir məsələni bəzən uğurlu bir musiqi əsəri həll edə bilər
Qüdrət Həsənquliyev: “Düşmənçiliyə son qoymaq üçün ədalətli sülhə nail olmaq gərəkdir. Bunun üçün ya tərəflər 1991-ci ilin sərhədləri çərçivəsində bir-birinin ərazi bütövlüyünü tanıyır, ya da ərazi mübadiləsinə gedirlər. Amma indiki mərhələdə bu, az inandırıcı görünür”
