11:24 / 12-07-2025
Ali Məhkəmənin hakimi təqaüdə göndərilib - Foto
11:11 / 12-07-2025
Sumqayıtda kürəkən qayınatasını öldürüb
10:21 / 12-07-2025
Şəkidə 87 yaşlı kişini elektrik cərəyanı vuraraq öldürüb
09:46 / 12-07-2025
Polis Beyləqanda 9 nəfəri saxlayıb - Fotolar
09:21 / 12-07-2025
İsmayıllı rayonunda zəlzələ olub
21:16 / 11-07-2025
Xocalı soyqırımı zamanı girov götürülmüş qadın: "Yaşyarımlıq oğlum..." - Yenilənib
19:05 / 11-07-2025
"Qarabağ" klubu növbəti yoxlama oyununda qalib gəlib
18:06 / 11-07-2025
İqtisadi Şuranın iclası keçirilib
18:02 / 11-07-2025
Maliyyə Nazirliyi depozit hərracları keçirib
17:59 / 11-07-2025
Yerə düşən Mars parçası satışa çıxarılır
17:47 / 11-07-2025
Könül İbrahimlinin ölümü ilə bağlı cinayət işi açılıb
17:45 / 11-07-2025
Fransada üç deputatın mandatı ləğv edilib
17:37 / 11-07-2025
Kim Çen In Putinə nə qədər sursat verir?
17:32 / 11-07-2025
Aİ Azərbaycan və Ermənistana çağırış edib: sülh sazişini tezləşdirin!
17:24 / 11-07-2025
Bakı və daha üç bölgədə yaşıllıqlar məhv edilib
17:08 / 11-07-2025
Böyük şəhərlərdə pensiyalar verilir
17:01 / 11-07-2025
Miqrasiya Xidməti əməkdaşlarının geyim forması dəyişib - Fərman
16:57 / 11-07-2025
Prorektor vəzifədən azad olunub
16:56 / 11-07-2025
Rusiya Polşanın Baş Konsulluğunu bağlayır
16:32 / 11-07-2025
Ağsaqqallar Şurasının sədr müavini mıəhkəmədə dindiriləcək
16:06 / 11-07-2025
Ekspert: “Əgər məsuliyyətə cəlb olunmalı bir nəfər varsa, o da Emin Əmrullayevdir"
15:45 / 11-07-2025
"Karvan" daha bir futbolçu ilə anlaşıb
15:41 / 11-07-2025
Havanın temperaturu 41 dərəcəyə qalxacaq - Xəbərdarlıq
15:06 / 11-07-2025
Sosial xidmət müəssisələrinə nəzarət qrupu yaradılır
14:35 / 11-07-2025
Azərbaycan I Liqasının başlama tarixi bəlli olub
14:33 / 11-07-2025
Azərbaycanın daha iki abidəsi UNESCO-nun siyahısına daxil edilib - Foto
14:09 / 11-07-2025
Mollazadə: “Danışıqlardan müsbət nəticə gözləyirik”
13:51 / 11-07-2025
Cəlaloğlu: Vasitəçilər olmadan belə bir görüşün baş tutması böyük əhəmiyyətə malikdir
13:50 / 11-07-2025
"2024-cü il dövlət büdcəsinin icrası haqqında" qanun təsdiqlənib
13:45 / 11-07-2025
Dövlət Neft Fondunun büdcəsinin icrası haqqında sərəncam imzalanıb
12:16 / 08-07-2025
Azad edilmiş ərazilərə səfər üçün icazənin müddəti artırılıb
15:10 / 07-07-2025
Əl əli yudu, əl də qayıtdı... - Etibar Cəbrayıloğlu yazır
14:53 / 10-07-2025
Əliyev-Paşinyan görüşü başa çatıb - (Yenilənib) - Fotolar
13:25 / 08-07-2025
Zahid Oruc: İndi İrəvanın taleyi Bakıda həll olunur
17:43 / 07-07-2025
Türkiyə hərbi büdcəni böyüdür
18:33 / 07-07-2025
Bu il sülh sazişi imzalana bilər
17:07 / 08-07-2025
Prezident dörd nəfərə diplomatik rütbə verib - Siyahı
00:11 / 11-07-2025
Ərdoğan kürd məsələsində ən riskli addımını atır
14:27 / 09-07-2025
Azərbaycan-Ermənistan sərhədində təxribatlar ola bilər - Ekspert
14:39 / 07-07-2025
Prezident instituta rektor təyin edib - Foto
11:36 / 07-07-2025
Asayişimizin qoruyucuları - Mürvət Əliyev yazır
22:43 / 07-07-2025
Böyük Britaniya Rusiyaya yeni sanksiyalar tətbiq edib
Şimşək ömrü - Firuz Mustafa yazır
Tarix: 21-07-2020 15:00 | Bölmə: Firuz MUSTAFA
(Filosof Cahangir Nağıyev və yaxud şimşək ömrü. O, cəmi 26 il yaşayıb)
Tərcümeyi-halından çıxarış:
O, 1903-cü il martın 31-də Gəncədə anadan olub. İlk təhsilini ibtidai rus-tatar məktəbində alıb. Gəncə gimnaziyasını bitirib. Cahangir Nağıyev 1922-ci ildə Moskva Dövlət Universitetinin İqtisadiyyat fakültəsinə daxil olub. Sonra təhsilini Qırmızı Professura İnstitutunun Fəlsəfə fakültəsində davam etdirib. 1929-cu il noyabrın 16-da həyat yoldaşı ilə birlikdə faciəli surətdə həlak olur.
1929-cu ildə Gəncədə gimnaziya bitirmişdir. 1922-26-cı illərdə Moskvada Qırmızı Professura İnstitunda təhsil almış, fəlsəfə elmi üzrə ixtisaslaşmışdı. Bakıya qayıtdıqdan sonra BDU-da fəlsəfədən mühazirə oxumuşdur.
Avropanın müxtəlif fəlsəfə məktəbləri ilə tanış olmaq üçün Fransa və Almaniyada olmuşdur. Avropa səfərindən qayıtdıqdan sonra "Deşan fəlsəfi sistemi" adlı əsər yazmışdır. Nağıyev alman və fransız dillərini mükəmməl öyrənmiş, fars və ərəb dillərini mənimsəmişdi. Onun "Marksın materializmi", "Adam Smitin dəyər nəzəriyyəsi və ümumi metodoloji nisbət: Smit-Marks" əsərlərinin əlyazması qalmışdır.
Əlbəttə, bu yazıya ayrı bir başlıq da vermək olardı. Amma onun ömrü daha çox şimşək çaxımına bənzəyir desək, çox güman ki, səhv olmazdı.
O, elmin sonsuz fəzasında şimşək kimi çaxıb, elə şimşək kimi də söndü. Belə ömrə heç “qısa” deməyə də adamın dili gəlmir. Çünki qısadan da qısa olub onun həyatı. Cəmi 26 illik bir ömür yaşayıb. İndiki təsəvvürə görə o, yeniyetməlik çağında tərk edib bu qoca dünyanı.
Cahangir Nağıyev... Azərbaycan fəlsəfi, ictimai-siyasi tariximizin ilk tədqiqatçılarından biri. Şərq və Qərb fəlsəfəsinin alovlu təbliğatçısı. Görkəmli pedaqoq. Heyrətamiz yaddaşa malik poliqlot. İctimai xadim... Böyük erudisiyalı ziyalı... 26 illik mənalı ömrün maraq şaxələri bu cürdür. Mübağiləsiz demək lazımdır ki, Cahangir Nağıyev qeyri-adi istedada malik bir insan, bir alim olmuşdur. Amma təəssüflər olsun ki, o, indiyəcən öz layiqli qiymətini almamış, alimin zəngin fəlsəfi irsi ciddi tədqiqatdan kənarda qalmışdır.
1903-cü ildə qədim Gəncə şəhərində bağban ailəsində dünyaya göz açmış Cahangir lap erkən çağlarında – 3 yaşında ikən ata-anadan yetim qalmış, dayısının himayəsində boya-başa çatmışdır. Hələ körpə ikən qabiliyyəti, maraq dairəsinin genişliyi ilə yaşıdlarından fərqlənmiş, dayısının təşəbbüsü ilə 1910-cu ildə Gəncədə 2 illik rus-tatar məktəbinə daxil olmuş, daha sonra Gəncə gimnaziyasında təhsil almışdır.
C. Nağıyev bolşeviklərin “sosial bərabərlik” ideyasına ürəkdən inanmış, 15 yaşında ikən partiya sıralarına daxil olmuş, gizli ədəbiyyatı yaydığı üçün dəfələrlə zindana salınmışdır.
Haşiyə: Lakin sonralar onu “antikommunist” təbliğatına görə ittiham etmiş, həyatını zəhərləmişlər. Böyük ideyalara inanan böyük zəka sahibi mənəvi terrorun qurbanına çevrilmişdir.
C. Nağıyev hansı ictimai-siyasi cəbhədə fəaliyyət göstərməsindən asılı olmayaraq xalqın maariflənməsinə, siyasi şüurunun formalaşmasına çalışırdı. O, dəfələrlə qeyd etmişdir ki, savadsız, nadan kütlə ilə böyük ideallara nail olmaq qeyri-mümkündür. Özü isə bir filosof kimi xalqın, millətin özünüdərkində elmi dünyagörüşün, təhsilin, mədəniyyətin əvəzsiz rolunu qiymətləndirir, gecə-gündüz çalışır, şam kimi əriyirdi. O vaxtkı çox məhdud, küt, “qatı” kommunistlərə Cahangir Nağıyevin maarifçilik ideyaları qəribə təsir bağışlayır, hətta müəyyən dairələrdə istehza doğururdu. Belələri üçün “inqilab” anlayışı qan, qırğın, ölüm, həbs... demək idi. Çoxları “maarif”, “mədəniyyət” sözünü eşidəndə ağız büzür, bunu zəiflik əlaməti, inqilaba qarşı təxribat hesab edirdi.
1922-ci ilin axırlarında C. Nağıyev Moskvaya öz təhsilini davam etdirməyə getdi. O, Birinci Moskva Dövlət Universitetinin iqtisadiyyat fakültəsinə daxil olaraq burada 1924-cü ilə qədər təhsil aldı. 1922-23-cü dərs ilindən başlayaraq C. Nağıyev eyni vaxtda həm Moskva “Trujenik” zavodunda, həm Mıtışın vaqondüzəltmə zavodunda çalışır, həm də Birinci Moskva Dövlət Universitetində fəlsəfi dərnəklərin fəaliyyətinə rəhbərlik edirdi.
1924-cü ildə AK (b)P katibliyinin zəmanəti ilə C. Nağıyev Qırmızı Professorlar İnstitutunun (QPİ) iqtisadiyyat şöbəsinin ictimai elmlər fakültəsinə daxil oldu. Lakin tezliklə onun fəlsəfi problemlərə göstərdiyi maraq QPİ-nin professor-müəllim heyətinin və C. Nağıyevin maraqlı yazılarla tez-tez çıxış etdiyi bir sıra nüfuzlu fəlsəfi jurnalların əməkdaşlarının diqqətini cəlb etdi. Məhz buna görə də institutun rəhbərliyi Nağıyevin fəlsəfə şöbəsinə keçməsinə razılıq verdi. Qısa müddət ərzində onun fəlsəfə sahəsində göstərdiyi fəaliyyət, böyük istedad və qabiliyyəti institutun elmi şuralarında qeyd olundu. Hələ ikinci kursda oxuyarkən “K. Marksın dəyər nəzəriyyəsində dialektika”, “Kateqoriyaların “Kapital”a tətbiq edilməsi təcrübəsi” mövzusunda hazırladığı məruzələr mütəxəssislər tərəfindən yüksək qiymətləndirilirdi. C. Nağıyevin bu dövrdə qələmə aldığı bir əsər – “Hegelin sosial fəlsəfəsinin problemləri” xüsusilə böyük maraq doğurdu.
Gərgin elmi və təşkilatı iş Cahangir Nağıyevi 21 yaşında ağır xəstəliyə - əsəb xəstəliyinə mübtəla etdi. Dostları və həkimlər onu təhsili dayandırıb istirahətə getməsini təkid etsələr də, bir nəticə hasil olmadı. O, 1926-cı ildə təhsili müvəffəqiyyətlə başa vurub təyinatla Bakıya göndərildi. Lakin Bakıda çox işləyə bilmədi. Gərgin fəaliyyət xəstəliyin yenidən güclənməsinə səbəb oldu. Həkimlərin məsləhəti ilə C. Nağıyev Almaniya və Fransaya müalicə olunmağa göndərildi.
Avropa ölkələrindən Bakıya qayıdan kimi C. Nağıyev yenidən qızğın elmi fəlaiyyətə başladı. Azərbaycan Dövlət Universitetində dialektik materializm kursu üzrə mühazirə oxuyan ilk azərbaycanlı alimlərdən biri C. Nağıyev idi. Onun təşəbbüsü ilə “İnqilab və Mədəniyyət” jurnalında fəlsəfə şöbəsi təşkil edildi. Həmin jurnalın 1928-ci il 1-ci nömrəsində çap olunmuş “Spinoza haqqında” adlı böyük məqalə bu gün də maraq doğurur. Məhz Almaniya və Fransaya səfərdən sonra rus dilində yazdığı “Desan fəlsəfi sistemi haqqında”, “Hindistan İngiltərə zülmü altında” və s. əsərləri bunu bir daha sübut edir.
Təəssüf hissi ilə qeyd etmək lazımdır ki, indiyədək C. Nağıyevin qoyub getdiyi fəlsəfi irs toplanmamışdır. Son vaxtlara qədər onun əsas əsərləri elmi ictimaiyyətə məlum deyil. Mərhum filosof Ziyəddin Göyüşov onun aşağıdakı əsərlərinin əlyazmalarını tapmışdır: “Marksın materializmi”, “Adam Smitin dəyər nəzəriyyəsi və ümumi metodoloji nisbət: “Smit-Marks”.
Cahangir Nağıyev o dövrün əksər qəzet və jurnallarında, eləcə də Azərbaycan mətbuatında müntəzəm olaraq dərin məzmunlu elmi, nəzəri əsərlərlə çıxış edirdi. Alimin coşğun fəaliyyəti, əməksevərliyi heyrətamiz idi. Bu qədər əsərin belə bir qısa müddət ərzində yazıldığına adam az qala inanmaq istəmir.
C. Nağıyevin maraq və tədqiqat dairəsi də olduqca genişdir: fəlsəfə, ədəbiyyat, sosiologiya, iqtisadiyyat, siyasət, incəsənət...
Lakin Cahangir Nağıyevin bədxahları, onun uğurlarının paxıllığını çəkənlər də yox deyildi. Bir müddət xaricdə yaşamış alimin fəaliyyəti şübhə altına alınırdı. Onsuz da gərgin zehni əmək nəticəsində əldən düşmüş, əsəb xəstəliyindən əzab çəkən alimin özü və ailəsi barədə əsassız şaiyələr yayır, onu dedi-qodu obyektinə çevirmək istəyirdilər. Təsir altına düşənlər arasında bədxah qonşularımızın nümayəndələri ilə yanaşı elə öz soydaşlarımız da az deyildi.
Fiziki və mənəvi əzginliklə yanaşı, maddi çətinliklər də öz təsirini göstərməkdə idi. O, günü-gündən şam kimi əriyirdi. Nəhəng istedad özünün böyük elmi və pedaqoji fəaliyyət proqramını həyata keçirə bilmədi. 1929-cu il noyabr ayının 15-də Cahangir Nağıyev arvadı Rozaliya birgə faciəli şəkildə həlak olmuşdur... Beləliklə, şimşək çaxımına bənzəyən bu ömür zamanın nisbətindəki bir göz qırpımında elə bir şimşək çaxımında da başa yetdi.
Cahangir Nağıyev bizim unudulmağa layiq olmayan, ürəyi xalqın maariflənməsi üçün yanan, özünün şüurlu həyatını elmi axtarışlara həsr edən istedadlı filosofumuz olmuşdur. Amma biz onun yubileyini indiyəcən qeyd etməmiş, əsərlərini işıq üzünə çıxarmamışıq. Heç olmazsa, innən belə, gec də olsa Gəncədə və Bakıda alimin xatirəsini əbədiləşdirmək üçün müəyyən konkret tədbirlər həyata keçirmək gərəkdir. Bəs bu işləri biz görməsək, biz yazmasaq... kim görməli, kim yazmalı, kim yanmalıdır?
P.S. Mən Cahangir Musa oğlu Nağıyev, onun qısa və faciəli ömrü, habelə zəngin yaradcılığı barədə hələ 1980-ci illərin əvvəllərində, EA-nın Fəlsəfə institutunda çalışarkən eşitmişdim. Həmin dövrdən başlayaraq mətbuatda bu böyük ziyalımız barədə məqalələrlə çıxış etmişəm. Yadımdadır, 1986-cı ildə AzTV-nin Gənlik Baş redaksiyası tərəfindən yayımlanan “Gənclik” proqramında C. Nağıyevlə bağlı geniş süjet hazırlamışdım və veriliş efirə gedəndən sonra bizim qəhrəmanın qardaşı gəlib məni tapmışdı. Bu nakam insanın həyatı ilə bağlı geniş bir yazı hazırlamaq istəyirdi. Təəssüf ki, sonrakı mərhələdə ölkədə baş verən hadisələr buna imkan vermədi. Və yenə təəssüf ki, Cahangir Nağıyevin adı və fəaliyyəti get-gedə vaxt axarında əriyib ünvansızlığa qovuşmaqdadır.
Biz öz ziyalılarımızı unutmamalıyıq. Necə deyərlər, unutsaq unudularıq.
(1980-2020)
Bölməyə aid digər xəbərlər
Tarix: 21-07-2020 15:00 | Bölmə: Firuz MUSTAFA
(Filosof Cahangir Nağıyev və yaxud şimşək ömrü. O, cəmi 26 il yaşayıb)
Tərcümeyi-halından çıxarış:
O, 1903-cü il martın 31-də Gəncədə anadan olub. İlk təhsilini ibtidai rus-tatar məktəbində alıb. Gəncə gimnaziyasını bitirib. Cahangir Nağıyev 1922-ci ildə Moskva Dövlət Universitetinin İqtisadiyyat fakültəsinə daxil olub. Sonra təhsilini Qırmızı Professura İnstitutunun Fəlsəfə fakültəsində davam etdirib. 1929-cu il noyabrın 16-da həyat yoldaşı ilə birlikdə faciəli surətdə həlak olur.
1929-cu ildə Gəncədə gimnaziya bitirmişdir. 1922-26-cı illərdə Moskvada Qırmızı Professura İnstitunda təhsil almış, fəlsəfə elmi üzrə ixtisaslaşmışdı. Bakıya qayıtdıqdan sonra BDU-da fəlsəfədən mühazirə oxumuşdur.
Avropanın müxtəlif fəlsəfə məktəbləri ilə tanış olmaq üçün Fransa və Almaniyada olmuşdur. Avropa səfərindən qayıtdıqdan sonra "Deşan fəlsəfi sistemi" adlı əsər yazmışdır. Nağıyev alman və fransız dillərini mükəmməl öyrənmiş, fars və ərəb dillərini mənimsəmişdi. Onun "Marksın materializmi", "Adam Smitin dəyər nəzəriyyəsi və ümumi metodoloji nisbət: Smit-Marks" əsərlərinin əlyazması qalmışdır.
Əlbəttə, bu yazıya ayrı bir başlıq da vermək olardı. Amma onun ömrü daha çox şimşək çaxımına bənzəyir desək, çox güman ki, səhv olmazdı.
O, elmin sonsuz fəzasında şimşək kimi çaxıb, elə şimşək kimi də söndü. Belə ömrə heç “qısa” deməyə də adamın dili gəlmir. Çünki qısadan da qısa olub onun həyatı. Cəmi 26 illik bir ömür yaşayıb. İndiki təsəvvürə görə o, yeniyetməlik çağında tərk edib bu qoca dünyanı.
Cahangir Nağıyev... Azərbaycan fəlsəfi, ictimai-siyasi tariximizin ilk tədqiqatçılarından biri. Şərq və Qərb fəlsəfəsinin alovlu təbliğatçısı. Görkəmli pedaqoq. Heyrətamiz yaddaşa malik poliqlot. İctimai xadim... Böyük erudisiyalı ziyalı... 26 illik mənalı ömrün maraq şaxələri bu cürdür. Mübağiləsiz demək lazımdır ki, Cahangir Nağıyev qeyri-adi istedada malik bir insan, bir alim olmuşdur. Amma təəssüflər olsun ki, o, indiyəcən öz layiqli qiymətini almamış, alimin zəngin fəlsəfi irsi ciddi tədqiqatdan kənarda qalmışdır.
1903-cü ildə qədim Gəncə şəhərində bağban ailəsində dünyaya göz açmış Cahangir lap erkən çağlarında – 3 yaşında ikən ata-anadan yetim qalmış, dayısının himayəsində boya-başa çatmışdır. Hələ körpə ikən qabiliyyəti, maraq dairəsinin genişliyi ilə yaşıdlarından fərqlənmiş, dayısının təşəbbüsü ilə 1910-cu ildə Gəncədə 2 illik rus-tatar məktəbinə daxil olmuş, daha sonra Gəncə gimnaziyasında təhsil almışdır.
C. Nağıyev bolşeviklərin “sosial bərabərlik” ideyasına ürəkdən inanmış, 15 yaşında ikən partiya sıralarına daxil olmuş, gizli ədəbiyyatı yaydığı üçün dəfələrlə zindana salınmışdır.
Haşiyə: Lakin sonralar onu “antikommunist” təbliğatına görə ittiham etmiş, həyatını zəhərləmişlər. Böyük ideyalara inanan böyük zəka sahibi mənəvi terrorun qurbanına çevrilmişdir.
C. Nağıyev hansı ictimai-siyasi cəbhədə fəaliyyət göstərməsindən asılı olmayaraq xalqın maariflənməsinə, siyasi şüurunun formalaşmasına çalışırdı. O, dəfələrlə qeyd etmişdir ki, savadsız, nadan kütlə ilə böyük ideallara nail olmaq qeyri-mümkündür. Özü isə bir filosof kimi xalqın, millətin özünüdərkində elmi dünyagörüşün, təhsilin, mədəniyyətin əvəzsiz rolunu qiymətləndirir, gecə-gündüz çalışır, şam kimi əriyirdi. O vaxtkı çox məhdud, küt, “qatı” kommunistlərə Cahangir Nağıyevin maarifçilik ideyaları qəribə təsir bağışlayır, hətta müəyyən dairələrdə istehza doğururdu. Belələri üçün “inqilab” anlayışı qan, qırğın, ölüm, həbs... demək idi. Çoxları “maarif”, “mədəniyyət” sözünü eşidəndə ağız büzür, bunu zəiflik əlaməti, inqilaba qarşı təxribat hesab edirdi.
1922-ci ilin axırlarında C. Nağıyev Moskvaya öz təhsilini davam etdirməyə getdi. O, Birinci Moskva Dövlət Universitetinin iqtisadiyyat fakültəsinə daxil olaraq burada 1924-cü ilə qədər təhsil aldı. 1922-23-cü dərs ilindən başlayaraq C. Nağıyev eyni vaxtda həm Moskva “Trujenik” zavodunda, həm Mıtışın vaqondüzəltmə zavodunda çalışır, həm də Birinci Moskva Dövlət Universitetində fəlsəfi dərnəklərin fəaliyyətinə rəhbərlik edirdi.
1924-cü ildə AK (b)P katibliyinin zəmanəti ilə C. Nağıyev Qırmızı Professorlar İnstitutunun (QPİ) iqtisadiyyat şöbəsinin ictimai elmlər fakültəsinə daxil oldu. Lakin tezliklə onun fəlsəfi problemlərə göstərdiyi maraq QPİ-nin professor-müəllim heyətinin və C. Nağıyevin maraqlı yazılarla tez-tez çıxış etdiyi bir sıra nüfuzlu fəlsəfi jurnalların əməkdaşlarının diqqətini cəlb etdi. Məhz buna görə də institutun rəhbərliyi Nağıyevin fəlsəfə şöbəsinə keçməsinə razılıq verdi. Qısa müddət ərzində onun fəlsəfə sahəsində göstərdiyi fəaliyyət, böyük istedad və qabiliyyəti institutun elmi şuralarında qeyd olundu. Hələ ikinci kursda oxuyarkən “K. Marksın dəyər nəzəriyyəsində dialektika”, “Kateqoriyaların “Kapital”a tətbiq edilməsi təcrübəsi” mövzusunda hazırladığı məruzələr mütəxəssislər tərəfindən yüksək qiymətləndirilirdi. C. Nağıyevin bu dövrdə qələmə aldığı bir əsər – “Hegelin sosial fəlsəfəsinin problemləri” xüsusilə böyük maraq doğurdu.
Gərgin elmi və təşkilatı iş Cahangir Nağıyevi 21 yaşında ağır xəstəliyə - əsəb xəstəliyinə mübtəla etdi. Dostları və həkimlər onu təhsili dayandırıb istirahətə getməsini təkid etsələr də, bir nəticə hasil olmadı. O, 1926-cı ildə təhsili müvəffəqiyyətlə başa vurub təyinatla Bakıya göndərildi. Lakin Bakıda çox işləyə bilmədi. Gərgin fəaliyyət xəstəliyin yenidən güclənməsinə səbəb oldu. Həkimlərin məsləhəti ilə C. Nağıyev Almaniya və Fransaya müalicə olunmağa göndərildi.
Avropa ölkələrindən Bakıya qayıdan kimi C. Nağıyev yenidən qızğın elmi fəlaiyyətə başladı. Azərbaycan Dövlət Universitetində dialektik materializm kursu üzrə mühazirə oxuyan ilk azərbaycanlı alimlərdən biri C. Nağıyev idi. Onun təşəbbüsü ilə “İnqilab və Mədəniyyət” jurnalında fəlsəfə şöbəsi təşkil edildi. Həmin jurnalın 1928-ci il 1-ci nömrəsində çap olunmuş “Spinoza haqqında” adlı böyük məqalə bu gün də maraq doğurur. Məhz Almaniya və Fransaya səfərdən sonra rus dilində yazdığı “Desan fəlsəfi sistemi haqqında”, “Hindistan İngiltərə zülmü altında” və s. əsərləri bunu bir daha sübut edir.
Təəssüf hissi ilə qeyd etmək lazımdır ki, indiyədək C. Nağıyevin qoyub getdiyi fəlsəfi irs toplanmamışdır. Son vaxtlara qədər onun əsas əsərləri elmi ictimaiyyətə məlum deyil. Mərhum filosof Ziyəddin Göyüşov onun aşağıdakı əsərlərinin əlyazmalarını tapmışdır: “Marksın materializmi”, “Adam Smitin dəyər nəzəriyyəsi və ümumi metodoloji nisbət: “Smit-Marks”.
Cahangir Nağıyev o dövrün əksər qəzet və jurnallarında, eləcə də Azərbaycan mətbuatında müntəzəm olaraq dərin məzmunlu elmi, nəzəri əsərlərlə çıxış edirdi. Alimin coşğun fəaliyyəti, əməksevərliyi heyrətamiz idi. Bu qədər əsərin belə bir qısa müddət ərzində yazıldığına adam az qala inanmaq istəmir.
C. Nağıyevin maraq və tədqiqat dairəsi də olduqca genişdir: fəlsəfə, ədəbiyyat, sosiologiya, iqtisadiyyat, siyasət, incəsənət...
Lakin Cahangir Nağıyevin bədxahları, onun uğurlarının paxıllığını çəkənlər də yox deyildi. Bir müddət xaricdə yaşamış alimin fəaliyyəti şübhə altına alınırdı. Onsuz da gərgin zehni əmək nəticəsində əldən düşmüş, əsəb xəstəliyindən əzab çəkən alimin özü və ailəsi barədə əsassız şaiyələr yayır, onu dedi-qodu obyektinə çevirmək istəyirdilər. Təsir altına düşənlər arasında bədxah qonşularımızın nümayəndələri ilə yanaşı elə öz soydaşlarımız da az deyildi.
Fiziki və mənəvi əzginliklə yanaşı, maddi çətinliklər də öz təsirini göstərməkdə idi. O, günü-gündən şam kimi əriyirdi. Nəhəng istedad özünün böyük elmi və pedaqoji fəaliyyət proqramını həyata keçirə bilmədi. 1929-cu il noyabr ayının 15-də Cahangir Nağıyev arvadı Rozaliya birgə faciəli şəkildə həlak olmuşdur... Beləliklə, şimşək çaxımına bənzəyən bu ömür zamanın nisbətindəki bir göz qırpımında elə bir şimşək çaxımında da başa yetdi.
Cahangir Nağıyev bizim unudulmağa layiq olmayan, ürəyi xalqın maariflənməsi üçün yanan, özünün şüurlu həyatını elmi axtarışlara həsr edən istedadlı filosofumuz olmuşdur. Amma biz onun yubileyini indiyəcən qeyd etməmiş, əsərlərini işıq üzünə çıxarmamışıq. Heç olmazsa, innən belə, gec də olsa Gəncədə və Bakıda alimin xatirəsini əbədiləşdirmək üçün müəyyən konkret tədbirlər həyata keçirmək gərəkdir. Bəs bu işləri biz görməsək, biz yazmasaq... kim görməli, kim yazmalı, kim yanmalıdır?
P.S. Mən Cahangir Musa oğlu Nağıyev, onun qısa və faciəli ömrü, habelə zəngin yaradcılığı barədə hələ 1980-ci illərin əvvəllərində, EA-nın Fəlsəfə institutunda çalışarkən eşitmişdim. Həmin dövrdən başlayaraq mətbuatda bu böyük ziyalımız barədə məqalələrlə çıxış etmişəm. Yadımdadır, 1986-cı ildə AzTV-nin Gənlik Baş redaksiyası tərəfindən yayımlanan “Gənclik” proqramında C. Nağıyevlə bağlı geniş süjet hazırlamışdım və veriliş efirə gedəndən sonra bizim qəhrəmanın qardaşı gəlib məni tapmışdı. Bu nakam insanın həyatı ilə bağlı geniş bir yazı hazırlamaq istəyirdi. Təəssüf ki, sonrakı mərhələdə ölkədə baş verən hadisələr buna imkan vermədi. Və yenə təəssüf ki, Cahangir Nağıyevin adı və fəaliyyəti get-gedə vaxt axarında əriyib ünvansızlığa qovuşmaqdadır.
Biz öz ziyalılarımızı unutmamalıyıq. Necə deyərlər, unutsaq unudularıq.
(1980-2020)
Müəllifin bütün yazıları - Firuz MUSTAFA
Bölməyə aid digər xəbərlər
29-07-2020, 09:23
Firuz MUSTAFA - Türk və hindu dillərinin kök yaxınlığı haqda... - Firuz Mustafa yazır
4-07-2020, 01:05
Firuz MUSTAFA - Rejissor Mərahim Fərzəlibəyovun əmək kitabçası… - Firuz Mustafa yazır
1-07-2020, 20:38
Firuz MUSTAFA - Oljas Süleymenov: “Azərbaycan həmişə ürəyimdədir...” - Firuz Mustafa yazır
Qüdrət Həsənquliyevin fikrincə, Tramp görsə ki, Ukrayna qalib gəlir, Rusiyaya təkcə siyasi yox, hərbi dəstək də verəcək
"Xalq qəzeti"nin şöbə müdiri deyir ki, ömrü boyu özünü axtaran, dəfələrlə yanından ötüb keçən o qədər insan var ki
Nadir Azməmmədov: “Təəssüf ki, indi rejissor olmaq, kino və serial çəkmək adiləşib, bəzən bunun məsuliyyətini dərk etmirlər”
Türkiyədə yaşayan Əməkdar artist deyir ki, siyasilərin illərlə həllinə çalışdığı hansısa bir məsələni bəzən uğurlu bir musiqi əsəri həll edə bilər
Qüdrət Həsənquliyev: “Düşmənçiliyə son qoymaq üçün ədalətli sülhə nail olmaq gərəkdir. Bunun üçün ya tərəflər 1991-ci ilin sərhədləri çərçivəsində bir-birinin ərazi bütövlüyünü tanıyır, ya da ərazi mübadiləsinə gedirlər. Amma indiki mərhələdə bu, az inandırıcı görünür”
