13:32 / 21-11-2024
Dünyanın ən güclü donanmaları... - Qardaş Türkiyə siyahıda neçəncidir?
13:17 / 21-11-2024
Türkiyədə azərbaycanlı qadın güllələnib
13:16 / 21-11-2024
Prezidentə əhəmiyyət vermirlər - Gürcüstan parlamenti öz işinə başlayır
13:12 / 21-11-2024
Elza Seyidcahanın şeirləri dərsliyə salınıb? - DİM-dən açıqlama
13:10 / 21-11-2024
Zaxarova: “NATO qüvvələrinin Ukraynaya gəlməsi fəlakətə səbəb olacaq”
13:04 / 21-11-2024
Kino şirkəti Batmobil avtomobili istehsal edir
12:54 / 21-11-2024
Zaxarova: "COP29 beynəlxalq arenada Bakının nüfuzunu artıracaq"
12:45 / 21-11-2024
Trampdan qaçan amerikalılara 1 avroya ev təklif edirlər
12:38 / 21-11-2024
Rusiya-Ukrayna savaşı: Qərb silahları müharibənin xarakterini dəyişir
12:36 / 21-11-2024
Hesablama Palatası İşsizlikdən Sığorta Fondunun büdcəsi ilə bağlı təkliflər verib
12:24 / 21-11-2024
Sabah hava necə olacaq? - Proqnoz
12:13 / 21-11-2024
İrəvan-Tbilisi-İrəvan istiqamətində hava uçuşları başlayır
12:13 / 21-11-2024
Kərim Vəliyev pakistanlı komandanla görüşüb
12:00 / 21-11-2024
Sahil Babayev: "Bu paket 3 milyon insanı əhatə edəcək"
12:00 / 21-11-2024
Rusiyaya güclü artilleriya sistemləri göndərirlər - Foto
11:50 / 21-11-2024
Ermənistan 78 artilleriya qurğusu almaq istəyir
11:45 / 21-11-2024
Generalın oğlu vəzifəyə təyin olunub
11:43 / 21-11-2024
Rusiya Həştərxandan ballistik raket buraxıb - Foto
11:39 / 21-11-2024
Nazir pensiyalarda proqnozlaşdırılan artımları açıqlayıb
11:27 / 21-11-2024
COP29 zirvəsi Ərdoğanı leyboristlərlə barışdırıb
11:19 / 21-11-2024
Dövlət sərhədini pozan hava gəmiləri və... - Hökumət yeni qərar verib
11:15 / 21-11-2024
Bakıda daha 46 marşrutun fəaliyyəti bərpa olunur
10:56 / 21-11-2024
Şəhid ailələri ilə bağlı yeni qaydalar təsdiqlənib
10:54 / 21-11-2024
Pivə istehsalçıları cərimələnib
10:42 / 21-11-2024
İranda güclü zəlzələ olub
10:03 / 21-11-2024
İlon Mask miqrasiya ilə bağlı təklif verib
10:02 / 21-11-2024
BMT rəsmisi: "Bakı Bəyannaməsi gələcək üçün mühüm impuls yaradacaq"
09:58 / 21-11-2024
Akula idmançını parçalayıb
09:51 / 21-11-2024
Vladimir Zelenskinin gizli planı varmış
12:28 / 18-11-2024
Turan Manafzadə: “Mədəniyyət diplomatiyasından yararlanmağı bacarmalıyıq” - Müsahibə
12:05 / 19-11-2024
MMC vətəndaşın mənzilini dağıdıb, indi də obyektini ələ keçirmək istəyir - Fotolar
19:50 / 19-11-2024
Beynəlxalq Bank 272 min manat cərimələnib
16:45 / 20-11-2024
Nazir: "Regionlardakı bəzi poçt şöbələrinin bağlanması araşdırılacaq"
16:22 / 20-11-2024
“Real Betis” klubunun nümayəndəsi Bakıda nəyə təəccüblənib? - Foto
15:29 / 18-11-2024
Daha üç şəhərə konsul təyinatı olub - Siyahı
10:03 / 20-11-2024
Azərbaycan və Türkiyənin bələdiyyə təşkilatları arasında görüş keçirilib - Fotolar
17:09 / 18-11-2024
Deputatın oğlu yeni vəzifəyə təyin olunub
15:55 / 20-11-2024
Deputatın "Zəngimcell" oyunu: "Balansınız bitmişdir..."
16:18 / 19-11-2024
Birinci instansiya məhkəmələrinə hakimlər təyin edilib - Siyahı
00:03 / 19-11-2024
Yer kürəsinə təhlükə: qitələr arasındakı məsafələr itəcək
09:37 / 21-11-2024
Naxçıvan səhiyyəsində həbslər başlayıb
Şimşək ömrü - Firuz Mustafa yazır
Tarix: 21-07-2020 15:00 | Bölmə: Firuz MUSTAFA
(Filosof Cahangir Nağıyev və yaxud şimşək ömrü. O, cəmi 26 il yaşayıb)
Tərcümeyi-halından çıxarış:
O, 1903-cü il martın 31-də Gəncədə anadan olub. İlk təhsilini ibtidai rus-tatar məktəbində alıb. Gəncə gimnaziyasını bitirib. Cahangir Nağıyev 1922-ci ildə Moskva Dövlət Universitetinin İqtisadiyyat fakültəsinə daxil olub. Sonra təhsilini Qırmızı Professura İnstitutunun Fəlsəfə fakültəsində davam etdirib. 1929-cu il noyabrın 16-da həyat yoldaşı ilə birlikdə faciəli surətdə həlak olur.
1929-cu ildə Gəncədə gimnaziya bitirmişdir. 1922-26-cı illərdə Moskvada Qırmızı Professura İnstitunda təhsil almış, fəlsəfə elmi üzrə ixtisaslaşmışdı. Bakıya qayıtdıqdan sonra BDU-da fəlsəfədən mühazirə oxumuşdur.
Avropanın müxtəlif fəlsəfə məktəbləri ilə tanış olmaq üçün Fransa və Almaniyada olmuşdur. Avropa səfərindən qayıtdıqdan sonra "Deşan fəlsəfi sistemi" adlı əsər yazmışdır. Nağıyev alman və fransız dillərini mükəmməl öyrənmiş, fars və ərəb dillərini mənimsəmişdi. Onun "Marksın materializmi", "Adam Smitin dəyər nəzəriyyəsi və ümumi metodoloji nisbət: Smit-Marks" əsərlərinin əlyazması qalmışdır.
Əlbəttə, bu yazıya ayrı bir başlıq da vermək olardı. Amma onun ömrü daha çox şimşək çaxımına bənzəyir desək, çox güman ki, səhv olmazdı.
O, elmin sonsuz fəzasında şimşək kimi çaxıb, elə şimşək kimi də söndü. Belə ömrə heç “qısa” deməyə də adamın dili gəlmir. Çünki qısadan da qısa olub onun həyatı. Cəmi 26 illik bir ömür yaşayıb. İndiki təsəvvürə görə o, yeniyetməlik çağında tərk edib bu qoca dünyanı.
Cahangir Nağıyev... Azərbaycan fəlsəfi, ictimai-siyasi tariximizin ilk tədqiqatçılarından biri. Şərq və Qərb fəlsəfəsinin alovlu təbliğatçısı. Görkəmli pedaqoq. Heyrətamiz yaddaşa malik poliqlot. İctimai xadim... Böyük erudisiyalı ziyalı... 26 illik mənalı ömrün maraq şaxələri bu cürdür. Mübağiləsiz demək lazımdır ki, Cahangir Nağıyev qeyri-adi istedada malik bir insan, bir alim olmuşdur. Amma təəssüflər olsun ki, o, indiyəcən öz layiqli qiymətini almamış, alimin zəngin fəlsəfi irsi ciddi tədqiqatdan kənarda qalmışdır.
1903-cü ildə qədim Gəncə şəhərində bağban ailəsində dünyaya göz açmış Cahangir lap erkən çağlarında – 3 yaşında ikən ata-anadan yetim qalmış, dayısının himayəsində boya-başa çatmışdır. Hələ körpə ikən qabiliyyəti, maraq dairəsinin genişliyi ilə yaşıdlarından fərqlənmiş, dayısının təşəbbüsü ilə 1910-cu ildə Gəncədə 2 illik rus-tatar məktəbinə daxil olmuş, daha sonra Gəncə gimnaziyasında təhsil almışdır.
C. Nağıyev bolşeviklərin “sosial bərabərlik” ideyasına ürəkdən inanmış, 15 yaşında ikən partiya sıralarına daxil olmuş, gizli ədəbiyyatı yaydığı üçün dəfələrlə zindana salınmışdır.
Haşiyə: Lakin sonralar onu “antikommunist” təbliğatına görə ittiham etmiş, həyatını zəhərləmişlər. Böyük ideyalara inanan böyük zəka sahibi mənəvi terrorun qurbanına çevrilmişdir.
C. Nağıyev hansı ictimai-siyasi cəbhədə fəaliyyət göstərməsindən asılı olmayaraq xalqın maariflənməsinə, siyasi şüurunun formalaşmasına çalışırdı. O, dəfələrlə qeyd etmişdir ki, savadsız, nadan kütlə ilə böyük ideallara nail olmaq qeyri-mümkündür. Özü isə bir filosof kimi xalqın, millətin özünüdərkində elmi dünyagörüşün, təhsilin, mədəniyyətin əvəzsiz rolunu qiymətləndirir, gecə-gündüz çalışır, şam kimi əriyirdi. O vaxtkı çox məhdud, küt, “qatı” kommunistlərə Cahangir Nağıyevin maarifçilik ideyaları qəribə təsir bağışlayır, hətta müəyyən dairələrdə istehza doğururdu. Belələri üçün “inqilab” anlayışı qan, qırğın, ölüm, həbs... demək idi. Çoxları “maarif”, “mədəniyyət” sözünü eşidəndə ağız büzür, bunu zəiflik əlaməti, inqilaba qarşı təxribat hesab edirdi.
1922-ci ilin axırlarında C. Nağıyev Moskvaya öz təhsilini davam etdirməyə getdi. O, Birinci Moskva Dövlət Universitetinin iqtisadiyyat fakültəsinə daxil olaraq burada 1924-cü ilə qədər təhsil aldı. 1922-23-cü dərs ilindən başlayaraq C. Nağıyev eyni vaxtda həm Moskva “Trujenik” zavodunda, həm Mıtışın vaqondüzəltmə zavodunda çalışır, həm də Birinci Moskva Dövlət Universitetində fəlsəfi dərnəklərin fəaliyyətinə rəhbərlik edirdi.
1924-cü ildə AK (b)P katibliyinin zəmanəti ilə C. Nağıyev Qırmızı Professorlar İnstitutunun (QPİ) iqtisadiyyat şöbəsinin ictimai elmlər fakültəsinə daxil oldu. Lakin tezliklə onun fəlsəfi problemlərə göstərdiyi maraq QPİ-nin professor-müəllim heyətinin və C. Nağıyevin maraqlı yazılarla tez-tez çıxış etdiyi bir sıra nüfuzlu fəlsəfi jurnalların əməkdaşlarının diqqətini cəlb etdi. Məhz buna görə də institutun rəhbərliyi Nağıyevin fəlsəfə şöbəsinə keçməsinə razılıq verdi. Qısa müddət ərzində onun fəlsəfə sahəsində göstərdiyi fəaliyyət, böyük istedad və qabiliyyəti institutun elmi şuralarında qeyd olundu. Hələ ikinci kursda oxuyarkən “K. Marksın dəyər nəzəriyyəsində dialektika”, “Kateqoriyaların “Kapital”a tətbiq edilməsi təcrübəsi” mövzusunda hazırladığı məruzələr mütəxəssislər tərəfindən yüksək qiymətləndirilirdi. C. Nağıyevin bu dövrdə qələmə aldığı bir əsər – “Hegelin sosial fəlsəfəsinin problemləri” xüsusilə böyük maraq doğurdu.
Gərgin elmi və təşkilatı iş Cahangir Nağıyevi 21 yaşında ağır xəstəliyə - əsəb xəstəliyinə mübtəla etdi. Dostları və həkimlər onu təhsili dayandırıb istirahətə getməsini təkid etsələr də, bir nəticə hasil olmadı. O, 1926-cı ildə təhsili müvəffəqiyyətlə başa vurub təyinatla Bakıya göndərildi. Lakin Bakıda çox işləyə bilmədi. Gərgin fəaliyyət xəstəliyin yenidən güclənməsinə səbəb oldu. Həkimlərin məsləhəti ilə C. Nağıyev Almaniya və Fransaya müalicə olunmağa göndərildi.
Avropa ölkələrindən Bakıya qayıdan kimi C. Nağıyev yenidən qızğın elmi fəlaiyyətə başladı. Azərbaycan Dövlət Universitetində dialektik materializm kursu üzrə mühazirə oxuyan ilk azərbaycanlı alimlərdən biri C. Nağıyev idi. Onun təşəbbüsü ilə “İnqilab və Mədəniyyət” jurnalında fəlsəfə şöbəsi təşkil edildi. Həmin jurnalın 1928-ci il 1-ci nömrəsində çap olunmuş “Spinoza haqqında” adlı böyük məqalə bu gün də maraq doğurur. Məhz Almaniya və Fransaya səfərdən sonra rus dilində yazdığı “Desan fəlsəfi sistemi haqqında”, “Hindistan İngiltərə zülmü altında” və s. əsərləri bunu bir daha sübut edir.
Təəssüf hissi ilə qeyd etmək lazımdır ki, indiyədək C. Nağıyevin qoyub getdiyi fəlsəfi irs toplanmamışdır. Son vaxtlara qədər onun əsas əsərləri elmi ictimaiyyətə məlum deyil. Mərhum filosof Ziyəddin Göyüşov onun aşağıdakı əsərlərinin əlyazmalarını tapmışdır: “Marksın materializmi”, “Adam Smitin dəyər nəzəriyyəsi və ümumi metodoloji nisbət: “Smit-Marks”.
Cahangir Nağıyev o dövrün əksər qəzet və jurnallarında, eləcə də Azərbaycan mətbuatında müntəzəm olaraq dərin məzmunlu elmi, nəzəri əsərlərlə çıxış edirdi. Alimin coşğun fəaliyyəti, əməksevərliyi heyrətamiz idi. Bu qədər əsərin belə bir qısa müddət ərzində yazıldığına adam az qala inanmaq istəmir.
C. Nağıyevin maraq və tədqiqat dairəsi də olduqca genişdir: fəlsəfə, ədəbiyyat, sosiologiya, iqtisadiyyat, siyasət, incəsənət...
Lakin Cahangir Nağıyevin bədxahları, onun uğurlarının paxıllığını çəkənlər də yox deyildi. Bir müddət xaricdə yaşamış alimin fəaliyyəti şübhə altına alınırdı. Onsuz da gərgin zehni əmək nəticəsində əldən düşmüş, əsəb xəstəliyindən əzab çəkən alimin özü və ailəsi barədə əsassız şaiyələr yayır, onu dedi-qodu obyektinə çevirmək istəyirdilər. Təsir altına düşənlər arasında bədxah qonşularımızın nümayəndələri ilə yanaşı elə öz soydaşlarımız da az deyildi.
Fiziki və mənəvi əzginliklə yanaşı, maddi çətinliklər də öz təsirini göstərməkdə idi. O, günü-gündən şam kimi əriyirdi. Nəhəng istedad özünün böyük elmi və pedaqoji fəaliyyət proqramını həyata keçirə bilmədi. 1929-cu il noyabr ayının 15-də Cahangir Nağıyev arvadı Rozaliya birgə faciəli şəkildə həlak olmuşdur... Beləliklə, şimşək çaxımına bənzəyən bu ömür zamanın nisbətindəki bir göz qırpımında elə bir şimşək çaxımında da başa yetdi.
Cahangir Nağıyev bizim unudulmağa layiq olmayan, ürəyi xalqın maariflənməsi üçün yanan, özünün şüurlu həyatını elmi axtarışlara həsr edən istedadlı filosofumuz olmuşdur. Amma biz onun yubileyini indiyəcən qeyd etməmiş, əsərlərini işıq üzünə çıxarmamışıq. Heç olmazsa, innən belə, gec də olsa Gəncədə və Bakıda alimin xatirəsini əbədiləşdirmək üçün müəyyən konkret tədbirlər həyata keçirmək gərəkdir. Bəs bu işləri biz görməsək, biz yazmasaq... kim görməli, kim yazmalı, kim yanmalıdır?
P.S. Mən Cahangir Musa oğlu Nağıyev, onun qısa və faciəli ömrü, habelə zəngin yaradcılığı barədə hələ 1980-ci illərin əvvəllərində, EA-nın Fəlsəfə institutunda çalışarkən eşitmişdim. Həmin dövrdən başlayaraq mətbuatda bu böyük ziyalımız barədə məqalələrlə çıxış etmişəm. Yadımdadır, 1986-cı ildə AzTV-nin Gənlik Baş redaksiyası tərəfindən yayımlanan “Gənclik” proqramında C. Nağıyevlə bağlı geniş süjet hazırlamışdım və veriliş efirə gedəndən sonra bizim qəhrəmanın qardaşı gəlib məni tapmışdı. Bu nakam insanın həyatı ilə bağlı geniş bir yazı hazırlamaq istəyirdi. Təəssüf ki, sonrakı mərhələdə ölkədə baş verən hadisələr buna imkan vermədi. Və yenə təəssüf ki, Cahangir Nağıyevin adı və fəaliyyəti get-gedə vaxt axarında əriyib ünvansızlığa qovuşmaqdadır.
Biz öz ziyalılarımızı unutmamalıyıq. Necə deyərlər, unutsaq unudularıq.
(1980-2020)
Bölməyə aid digər xəbərlər
Tarix: 21-07-2020 15:00 | Bölmə: Firuz MUSTAFA
(Filosof Cahangir Nağıyev və yaxud şimşək ömrü. O, cəmi 26 il yaşayıb)
Tərcümeyi-halından çıxarış:
O, 1903-cü il martın 31-də Gəncədə anadan olub. İlk təhsilini ibtidai rus-tatar məktəbində alıb. Gəncə gimnaziyasını bitirib. Cahangir Nağıyev 1922-ci ildə Moskva Dövlət Universitetinin İqtisadiyyat fakültəsinə daxil olub. Sonra təhsilini Qırmızı Professura İnstitutunun Fəlsəfə fakültəsində davam etdirib. 1929-cu il noyabrın 16-da həyat yoldaşı ilə birlikdə faciəli surətdə həlak olur.
1929-cu ildə Gəncədə gimnaziya bitirmişdir. 1922-26-cı illərdə Moskvada Qırmızı Professura İnstitunda təhsil almış, fəlsəfə elmi üzrə ixtisaslaşmışdı. Bakıya qayıtdıqdan sonra BDU-da fəlsəfədən mühazirə oxumuşdur.
Avropanın müxtəlif fəlsəfə məktəbləri ilə tanış olmaq üçün Fransa və Almaniyada olmuşdur. Avropa səfərindən qayıtdıqdan sonra "Deşan fəlsəfi sistemi" adlı əsər yazmışdır. Nağıyev alman və fransız dillərini mükəmməl öyrənmiş, fars və ərəb dillərini mənimsəmişdi. Onun "Marksın materializmi", "Adam Smitin dəyər nəzəriyyəsi və ümumi metodoloji nisbət: Smit-Marks" əsərlərinin əlyazması qalmışdır.
Əlbəttə, bu yazıya ayrı bir başlıq da vermək olardı. Amma onun ömrü daha çox şimşək çaxımına bənzəyir desək, çox güman ki, səhv olmazdı.
O, elmin sonsuz fəzasında şimşək kimi çaxıb, elə şimşək kimi də söndü. Belə ömrə heç “qısa” deməyə də adamın dili gəlmir. Çünki qısadan da qısa olub onun həyatı. Cəmi 26 illik bir ömür yaşayıb. İndiki təsəvvürə görə o, yeniyetməlik çağında tərk edib bu qoca dünyanı.
Cahangir Nağıyev... Azərbaycan fəlsəfi, ictimai-siyasi tariximizin ilk tədqiqatçılarından biri. Şərq və Qərb fəlsəfəsinin alovlu təbliğatçısı. Görkəmli pedaqoq. Heyrətamiz yaddaşa malik poliqlot. İctimai xadim... Böyük erudisiyalı ziyalı... 26 illik mənalı ömrün maraq şaxələri bu cürdür. Mübağiləsiz demək lazımdır ki, Cahangir Nağıyev qeyri-adi istedada malik bir insan, bir alim olmuşdur. Amma təəssüflər olsun ki, o, indiyəcən öz layiqli qiymətini almamış, alimin zəngin fəlsəfi irsi ciddi tədqiqatdan kənarda qalmışdır.
1903-cü ildə qədim Gəncə şəhərində bağban ailəsində dünyaya göz açmış Cahangir lap erkən çağlarında – 3 yaşında ikən ata-anadan yetim qalmış, dayısının himayəsində boya-başa çatmışdır. Hələ körpə ikən qabiliyyəti, maraq dairəsinin genişliyi ilə yaşıdlarından fərqlənmiş, dayısının təşəbbüsü ilə 1910-cu ildə Gəncədə 2 illik rus-tatar məktəbinə daxil olmuş, daha sonra Gəncə gimnaziyasında təhsil almışdır.
C. Nağıyev bolşeviklərin “sosial bərabərlik” ideyasına ürəkdən inanmış, 15 yaşında ikən partiya sıralarına daxil olmuş, gizli ədəbiyyatı yaydığı üçün dəfələrlə zindana salınmışdır.
Haşiyə: Lakin sonralar onu “antikommunist” təbliğatına görə ittiham etmiş, həyatını zəhərləmişlər. Böyük ideyalara inanan böyük zəka sahibi mənəvi terrorun qurbanına çevrilmişdir.
C. Nağıyev hansı ictimai-siyasi cəbhədə fəaliyyət göstərməsindən asılı olmayaraq xalqın maariflənməsinə, siyasi şüurunun formalaşmasına çalışırdı. O, dəfələrlə qeyd etmişdir ki, savadsız, nadan kütlə ilə böyük ideallara nail olmaq qeyri-mümkündür. Özü isə bir filosof kimi xalqın, millətin özünüdərkində elmi dünyagörüşün, təhsilin, mədəniyyətin əvəzsiz rolunu qiymətləndirir, gecə-gündüz çalışır, şam kimi əriyirdi. O vaxtkı çox məhdud, küt, “qatı” kommunistlərə Cahangir Nağıyevin maarifçilik ideyaları qəribə təsir bağışlayır, hətta müəyyən dairələrdə istehza doğururdu. Belələri üçün “inqilab” anlayışı qan, qırğın, ölüm, həbs... demək idi. Çoxları “maarif”, “mədəniyyət” sözünü eşidəndə ağız büzür, bunu zəiflik əlaməti, inqilaba qarşı təxribat hesab edirdi.
1922-ci ilin axırlarında C. Nağıyev Moskvaya öz təhsilini davam etdirməyə getdi. O, Birinci Moskva Dövlət Universitetinin iqtisadiyyat fakültəsinə daxil olaraq burada 1924-cü ilə qədər təhsil aldı. 1922-23-cü dərs ilindən başlayaraq C. Nağıyev eyni vaxtda həm Moskva “Trujenik” zavodunda, həm Mıtışın vaqondüzəltmə zavodunda çalışır, həm də Birinci Moskva Dövlət Universitetində fəlsəfi dərnəklərin fəaliyyətinə rəhbərlik edirdi.
1924-cü ildə AK (b)P katibliyinin zəmanəti ilə C. Nağıyev Qırmızı Professorlar İnstitutunun (QPİ) iqtisadiyyat şöbəsinin ictimai elmlər fakültəsinə daxil oldu. Lakin tezliklə onun fəlsəfi problemlərə göstərdiyi maraq QPİ-nin professor-müəllim heyətinin və C. Nağıyevin maraqlı yazılarla tez-tez çıxış etdiyi bir sıra nüfuzlu fəlsəfi jurnalların əməkdaşlarının diqqətini cəlb etdi. Məhz buna görə də institutun rəhbərliyi Nağıyevin fəlsəfə şöbəsinə keçməsinə razılıq verdi. Qısa müddət ərzində onun fəlsəfə sahəsində göstərdiyi fəaliyyət, böyük istedad və qabiliyyəti institutun elmi şuralarında qeyd olundu. Hələ ikinci kursda oxuyarkən “K. Marksın dəyər nəzəriyyəsində dialektika”, “Kateqoriyaların “Kapital”a tətbiq edilməsi təcrübəsi” mövzusunda hazırladığı məruzələr mütəxəssislər tərəfindən yüksək qiymətləndirilirdi. C. Nağıyevin bu dövrdə qələmə aldığı bir əsər – “Hegelin sosial fəlsəfəsinin problemləri” xüsusilə böyük maraq doğurdu.
Gərgin elmi və təşkilatı iş Cahangir Nağıyevi 21 yaşında ağır xəstəliyə - əsəb xəstəliyinə mübtəla etdi. Dostları və həkimlər onu təhsili dayandırıb istirahətə getməsini təkid etsələr də, bir nəticə hasil olmadı. O, 1926-cı ildə təhsili müvəffəqiyyətlə başa vurub təyinatla Bakıya göndərildi. Lakin Bakıda çox işləyə bilmədi. Gərgin fəaliyyət xəstəliyin yenidən güclənməsinə səbəb oldu. Həkimlərin məsləhəti ilə C. Nağıyev Almaniya və Fransaya müalicə olunmağa göndərildi.
Avropa ölkələrindən Bakıya qayıdan kimi C. Nağıyev yenidən qızğın elmi fəlaiyyətə başladı. Azərbaycan Dövlət Universitetində dialektik materializm kursu üzrə mühazirə oxuyan ilk azərbaycanlı alimlərdən biri C. Nağıyev idi. Onun təşəbbüsü ilə “İnqilab və Mədəniyyət” jurnalında fəlsəfə şöbəsi təşkil edildi. Həmin jurnalın 1928-ci il 1-ci nömrəsində çap olunmuş “Spinoza haqqında” adlı böyük məqalə bu gün də maraq doğurur. Məhz Almaniya və Fransaya səfərdən sonra rus dilində yazdığı “Desan fəlsəfi sistemi haqqında”, “Hindistan İngiltərə zülmü altında” və s. əsərləri bunu bir daha sübut edir.
Təəssüf hissi ilə qeyd etmək lazımdır ki, indiyədək C. Nağıyevin qoyub getdiyi fəlsəfi irs toplanmamışdır. Son vaxtlara qədər onun əsas əsərləri elmi ictimaiyyətə məlum deyil. Mərhum filosof Ziyəddin Göyüşov onun aşağıdakı əsərlərinin əlyazmalarını tapmışdır: “Marksın materializmi”, “Adam Smitin dəyər nəzəriyyəsi və ümumi metodoloji nisbət: “Smit-Marks”.
Cahangir Nağıyev o dövrün əksər qəzet və jurnallarında, eləcə də Azərbaycan mətbuatında müntəzəm olaraq dərin məzmunlu elmi, nəzəri əsərlərlə çıxış edirdi. Alimin coşğun fəaliyyəti, əməksevərliyi heyrətamiz idi. Bu qədər əsərin belə bir qısa müddət ərzində yazıldığına adam az qala inanmaq istəmir.
C. Nağıyevin maraq və tədqiqat dairəsi də olduqca genişdir: fəlsəfə, ədəbiyyat, sosiologiya, iqtisadiyyat, siyasət, incəsənət...
Lakin Cahangir Nağıyevin bədxahları, onun uğurlarının paxıllığını çəkənlər də yox deyildi. Bir müddət xaricdə yaşamış alimin fəaliyyəti şübhə altına alınırdı. Onsuz da gərgin zehni əmək nəticəsində əldən düşmüş, əsəb xəstəliyindən əzab çəkən alimin özü və ailəsi barədə əsassız şaiyələr yayır, onu dedi-qodu obyektinə çevirmək istəyirdilər. Təsir altına düşənlər arasında bədxah qonşularımızın nümayəndələri ilə yanaşı elə öz soydaşlarımız da az deyildi.
Fiziki və mənəvi əzginliklə yanaşı, maddi çətinliklər də öz təsirini göstərməkdə idi. O, günü-gündən şam kimi əriyirdi. Nəhəng istedad özünün böyük elmi və pedaqoji fəaliyyət proqramını həyata keçirə bilmədi. 1929-cu il noyabr ayının 15-də Cahangir Nağıyev arvadı Rozaliya birgə faciəli şəkildə həlak olmuşdur... Beləliklə, şimşək çaxımına bənzəyən bu ömür zamanın nisbətindəki bir göz qırpımında elə bir şimşək çaxımında da başa yetdi.
Cahangir Nağıyev bizim unudulmağa layiq olmayan, ürəyi xalqın maariflənməsi üçün yanan, özünün şüurlu həyatını elmi axtarışlara həsr edən istedadlı filosofumuz olmuşdur. Amma biz onun yubileyini indiyəcən qeyd etməmiş, əsərlərini işıq üzünə çıxarmamışıq. Heç olmazsa, innən belə, gec də olsa Gəncədə və Bakıda alimin xatirəsini əbədiləşdirmək üçün müəyyən konkret tədbirlər həyata keçirmək gərəkdir. Bəs bu işləri biz görməsək, biz yazmasaq... kim görməli, kim yazmalı, kim yanmalıdır?
P.S. Mən Cahangir Musa oğlu Nağıyev, onun qısa və faciəli ömrü, habelə zəngin yaradcılığı barədə hələ 1980-ci illərin əvvəllərində, EA-nın Fəlsəfə institutunda çalışarkən eşitmişdim. Həmin dövrdən başlayaraq mətbuatda bu böyük ziyalımız barədə məqalələrlə çıxış etmişəm. Yadımdadır, 1986-cı ildə AzTV-nin Gənlik Baş redaksiyası tərəfindən yayımlanan “Gənclik” proqramında C. Nağıyevlə bağlı geniş süjet hazırlamışdım və veriliş efirə gedəndən sonra bizim qəhrəmanın qardaşı gəlib məni tapmışdı. Bu nakam insanın həyatı ilə bağlı geniş bir yazı hazırlamaq istəyirdi. Təəssüf ki, sonrakı mərhələdə ölkədə baş verən hadisələr buna imkan vermədi. Və yenə təəssüf ki, Cahangir Nağıyevin adı və fəaliyyəti get-gedə vaxt axarında əriyib ünvansızlığa qovuşmaqdadır.
Biz öz ziyalılarımızı unutmamalıyıq. Necə deyərlər, unutsaq unudularıq.
(1980-2020)
Müəllifin bütün yazıları - Firuz MUSTAFA
Bölməyə aid digər xəbərlər
29-07-2020, 09:23
Firuz MUSTAFA - Türk və hindu dillərinin kök yaxınlığı haqda... - Firuz Mustafa yazır
4-07-2020, 01:05
Firuz MUSTAFA - Rejissor Mərahim Fərzəlibəyovun əmək kitabçası… - Firuz Mustafa yazır
1-07-2020, 20:38
Firuz MUSTAFA - Oljas Süleymenov: “Azərbaycan həmişə ürəyimdədir...” - Firuz Mustafa yazır
Deputatlığa namizəd Milli Məclisdə təmsil etmək istədiyi bölgənin problemlərinin təsnifatını artıq ağlına yazıb və işə nədən başlayacağını sıralayıb
Qüdrət Həsənquliyev: “Düşmənçiliyə son qoymaq üçün ədalətli sülhə nail olmaq gərəkdir. Bunun üçün ya tərəflər 1991-ci ilin sərhədləri çərçivəsində bir-birinin ərazi bütövlüyünü tanıyır, ya da ərazi mübadiləsinə gedirlər. Amma indiki mərhələdə bu, az inandırıcı görünür”
“Tənha insanın monoloqu”nun ssenari müəllifi və rejissoru deyir ki, kinomuzu yaşatmaq və irəli aparmaq üçün film istehsalını artırmalı və onun bazarını düşünməliyik
Mirəli Sarızadə: “Gənc yaşımda arzum həyata keçdi, inşallah, yeni mövsümdə teatrımızın səhnəsində də Məcnun obrazı ilə tamaşaçılar qarşısına çıxacam”
