14:50 / 20-05-2025
III Çarlz Azərbaycan prezidentinə məktub göndərib - MƏTN
14:47 / 20-05-2025
Kral Salman İlham Əliyevə məktub ünvanlayıb
14:30 / 20-05-2025
Sabah güclü külək əsəcək - Xəbərdarlıq
14:29 / 20-05-2025
Rusiyaya qarşı 17-ci sanksiya paketi təsdiqlənib
14:20 / 20-05-2025
Qarabağa növbəti köç karvanı gedib - (Yenilənib)
14:04 / 20-05-2025
İlham Əliyev Macarıstanda işgüzar səfərdədir - Fotolar
14:00 / 20-05-2025
İcra başçısı onları vəzifədən azad edib
13:33 / 20-05-2025
Hindistan Ermənistanın silah bazarında Rusiyanı əvəz edir
13:08 / 20-05-2025
Sumqayıtdakı zavodda partlayış olub - (Yenilənib)
13:02 / 20-05-2025
Limana və gəmilərə hücum ola bilər
12:59 / 20-05-2025
İki direktora şiddətli töhmət veriblər
12:51 / 20-05-2025
“Son zəng” iyunun 14-də çalınacaq
12:34 / 20-05-2025
Pakistan və Hindistan razılaşıb
12:22 / 20-05-2025
Ərdoğan vasitəçilikdən nə qazanır?
12:01 / 20-05-2025
Un neçəyədir? - Açıqlama
11:56 / 20-05-2025
Əleyhdarları lüks təyyarəni Trampdan almaq istəyirlər
11:34 / 20-05-2025
Üç ölkə İsraili sanksiyalarla hədələyir
11:20 / 20-05-2025
Tramp: Vatikanda danışıqlar aparmaq çox yaxşı olar
11:16 / 20-05-2025
İsrail əsgərləri daha 45 fələstinlini öldürüb
11:03 / 20-05-2025
İki məktəbin direktoru vəzifədən azad edilib
10:55 / 20-05-2025
700-yə yaxın əcnəbi Azərbaycandan çıxarılıb
10:47 / 20-05-2025
Dünyanın ilk həkimsiz xəstəxanası açılıb
10:33 / 20-05-2025
Qabiliyyət imtahanlarına qeydiyyat başlayır
10:07 / 20-05-2025
Sülh danışıqlarını Brüsseldə müzakirə edəcəklər
09:33 / 20-05-2025
Tramp Rusiyaya yeni sanksiyalar tətbiq etməyəcək
09:24 / 20-05-2025
Bakıda "GlobE Network"un altıncı plenar iclası keçirilir - Yenilənib
08:55 / 20-05-2025
Sumqayıtda sərnişin avtobusu ilə avtomobil toqquşub, xəsarət alanlar var
08:40 / 20-05-2025
Tramp: Putin yaraşıqlı centlmendir
08:35 / 20-05-2025
Rubio: Avropa liderləri dünyanı alt-üst etmək istəyirlər
08:28 / 20-05-2025
PUA-lar çəyirtkələrlə mübarizəyə cəlb olunub
15:02 / 16-05-2025
15 gün sovetlərsiz yaşayan Lənkəran...
15:22 / 15-05-2025
Ərdoğanın zəfəri: PKK niyə silahı yerə qoyur?
09:51 / 16-05-2025
Professor: Əsas şüar “Vahid vətən, vahid dövlət, vahid bayraq!” ola bilər
17:37 / 16-05-2025
Türkiyənin qlobal rolu artır, təsir imkanları genişlənir - Partiya sədri
18:20 / 15-05-2025
Ukrayna prezidenti Türkiyədə səfərdədir - (Yenilənib)
01:38 / 16-05-2025
“Avroviziya-2025”-in finalçıları bəlli olub - Siyahı
16:59 / 15-05-2025
Mükafat alan məşhur aktyor prezidentə etiraz edir
08:45 / 16-05-2025
Çindən Qazaxıstana turist axını var
18:40 / 15-05-2025
Şəmkirdə ət dükanları niyə bağlanıb? - Açıqlama
10:38 / 17-05-2025
Venera planetində yaşayış mümkündür
14:21 / 16-05-2025
İlham Əliyev Avropa İttifaqı rəhbərləri ilə görüşüb - Fotolar
12:20 / 16-05-2025
“Əmək pensiyaları haqqında” qanun dəyişib
Buxovlanmış ədəbiyyat - Firuz Mustafa yazır
Tarix: 11-09-2020 00:36 | Bölmə: Firuz MUSTAFA
(Dünyanın bütün dillərində ədəbiyyat sözünün bir mənası var…)
... Çox qəribə mənzərə yaranıb: ölkə müstəqillik əldə edəndən sonra ədəbiyyat "buxovlanıb".
İndi "peşəkar" yazıçıların çoxu geri çəkilib, diletantlar meydan sulayır.
Vaxtilə dövlətdən qonorar (qələmhaqqı ) alanlar bu gün az qala heç nə yazmır; öz hesabına kitab çap etdirənlərin sayı artıb.
Paradoksal vəziyyət yaranıb: bu günkü ədəbiyyatın əsas aparıcı qüvvəsi əsasən "professonallar" deyil, "həvəskarlardır".
Zahirən gedən proseslərdə təəccüblü heç nə yoxdur. Özünü təsdiq və təbliğ etmək istəyən istedadlı və istedadsız adamlar mövcud şəraitdən bəhrələnərək ədəbi müstəvidə öz fəaliyyətlərini nəzərə çarpdırmaq istəyirlər. Bu, əlbəttə təbii haldır. Necə deyərlər, heç kəs "öz ayranına turş" - demək istəmir. Adətən ədəbiyyat meydanında arbitrliyi tənqid (və ya tənqidçilər) edib. Amma bu gün tənqid də susur.
Əslində ədəbiyyatda heç kəs heç kəsin yerini dar etmir. Lakin bu geniş məkanda bir çox "əsərlər" sadəcə olaraq oxucuların zövqünün formalaşmasına əngəl olur. Nəticədə zövqü pozulan oxucular seçim meyarını itirir.
... Dəyərlərin yenidən dəyərləndirilməsi vaxtı gəlib.
... Ədəbi mübahisələri ədəbsiz cığallıqlar əvəz etməkdədir.
... "Ədəbi diktatura"nın güclü nümunələrini "ədəbi demokratiya"nın zəif, cılız tör-töküntüləri əvəz etməkdədir.
... "Sosialist realizmi" ədəbi metodu öz yerini "nihilist eqoizmi" metoduna təhvil verib.
"Kollektiv müraciət" formaları təzədən dəbə düşüb. Ayrı-ayrı yazılara və yazı müəlliflərinə ayrı-ayrı fərdlər, məsələn: konkret imzası olan tənqidçilər yox, yenə də məsələn hansısa "katibliyin" (çox qəribədir!) "mətbuat katibliyi" cavab yazır. Sən demə, "qılaflı tənqid"də varmış!
Bir də görürsən ki, ədəbiyyatımızın inkişafında müstəsna xidmətləri olan bir yazıçı müsahibələrin birində deyir ki, son illərdə diqqəti cəlb edən elə bir əsər meydana gəlməyib. Lap yaxşı. Heç kəsi subyektiv fikrinə görə ittiham etmək olmaz. Amma həmin hörmətli qələm sahibi başqa bir müsahibəsində deyir ki, son illərdə mütaliə etməyə imkan tapmayıb. Əlbəttə, heç kəsi mütaliə etmədiyinə görə də ittiham etmək olmaz. Amma deyilən fikirlərin ziddiyyəti göz qabağındadır. Mütaliə etməyən adam "yaxşı əsəri" necə oxuya bilər.
Bu gün hansısa əsəri və ya yazıçını tənqid etmək arzusu arxa plana keçib; indi kimlərisə "yıxıb-sürümək" meyli önə çıxıb.
AYB-ni qəbul etməyənlər və oraya qəbul olmaq arzusunda bulunmayanlar bu təşkilatın "istefasını" və ya "ləğvini" tələb edirlər. Qəribə məntiqdir: mən varamsa - sən yoxsan. Bu, nəsə təzə fəlsəfədir. (Bəlkə də fəlsəfə yox, səfsəfədir). Hətta, subyektiv idealistlərin doktrinasında kölgədə qalıb; onlar heç olmasa iddia edirdilər ki, "mən varamsa - dünya yoxdur". Allah materialistlərə rəhmət eləsin. Onlar heç olmasa dünyanın mövcudluğunu "mən"də və ya "sən"də yox, bizim iradəmizdən kənarda axtarırdılar.
... Ədəbi məramnamələri, ədəbi sərsəmləmələr əvəz etməkdədir.
... Bir vaxtlar sosialist realizmi ilə silahlanıb ədəbi döyüşə gedən "qocaları", indi biədəb söyüşlərlə silahlanmış “taşist” (faşist yox ha, taşist) cavanlar əvəzləyib. (Taşizm - modernizmin və postmodernizmin ideya-ədəbi mənbəyidir).
... Cahillik dahiliyə iddialıdır.
... Əvvəlki ədəbi nəslin nümayəndələri sənətdə realist olsalar da, həyatda idealist idilər; onlar ad-san, fəxri ad, orden-medal həvəskarıydılar. Bu, adama lap hindu qəbilələrinin başçılarını xatırladırdı: onlar da bər-bəzəkli yarpaqlardan, gil və daş parçalarından özləri üçün "mükafatlar" təsis etməkdə maraqlı idilər. İndiki ədəbi nəsil isə, əksinə, yaradıcılıqda idealist, həyatda isə praqmatikdilər. Bunlar daha çox "sarı iblis şəhərinin marketinqlərinə" bənzəyirlər. İstəkləri isə belədir: bizə orden-medal yox, konkret təminatlar, pul-para gərəkdir.
... Biz bəzən sadə bir həqiqəti unuduruq: axı, hamının inkar etmək böyük ədəbiyyatın yaranması üçün təkan və ya platforma ola bilməz. Doğrudur, fəlsəfi kateqoriya kimi inkişafda nəinki inkar, hətta, inkarı inkar da məqbuldur. Amma, söhbət hər cür inkardan yox, (əgər inkişafı qəbul edirsənsə), dialektik inkardan gedə bilər. Ədəbiyyat boş yerdə, zəminsiz məkanda yaranmır: onun istinad nöqtələri, təmas hədəfləri var. Ədəbiyyatda dünən və bu gün var: hər ikisi bir-birindən asılıdır. Dünən yoxsa, bu gün - bu gün yoxsa sabah da yoxdur. Buna varislik də demək olar.
"İnkarçılar" özləri də bilmədən, dərk etmədən və ya dərk etmək istəmədən inkar etdiklərindən öyrənirlər. Onlar buna məcburdurlar, məhkumdurlar. Bu gün biri Nizamini qəbul etmir, (niyə fars dilində yazıb?), başqası Axundovu, Sabiri, Mirzə Cəlili yamanlayır (niyə cəmiyyətin işıqlı tərəflərini qələmə almayıblar, hər şeyi tənqid ediblər?), digəri Cavidi qəbul etmir (niyə cəmiyyəti tənqid etməyib, hər yerdə işıq axtarıb?), son dövrlər Cabbarlının, Səməd Vurğunun, Rəsul Rzanın, "opponentləri" "yeni" arqumentlərlə çıxış edirlər (“onlar nə üçün sosializm ideallarını tərənnüm ediblər və ümumiyyətlə niyə sosializm cəmiyyətində yaşayıblar”? – bu, lap Krılovun məşhur "Qurd və quzu" təmsilini yada salır) və s. Müasir ədəbi prosesin nümayəndələri isə daha çox hansısa "neo"ya (təbii ki "neo" olan yerdə mütləq bir "izm" də olmalıdır!) müraciət və ya istinad etməkdə suçlandırılır.
Amma onların hamısı ədəbiyyat okeanına Nizaminin, Füzulinin, Axundovun, Sabirin, Mirzə Cəlilin, Cavidin, Cabbarlının, Səməd Vurğunun, Rəsul Rzanın... Əli Kərimin qələminin ucundan düşüblər. Adları çəkilən (və çəkiıməyən) simalar olmasaydı, ədəbiyyat da ola bilməzdi.
... Ədəbiyyat pilləkandır, spiraldır, pramidadır, iyerarxiyadır. Pillələr yoxsa, pilləkan da yoxdur.
"Ədəbi duktatura"dan sonra "ədəbi demokratiya", ondan sonra isə "ədəbi demoqogika" gəlir.
... Dünyanın bütün dillərində ədəbiyyat sözü eyni bir mənanı verir: bu, mənəviyyatdır.
6 fevral 2003-cü il.
Bölməyə aid digər xəbərlər
Tarix: 11-09-2020 00:36 | Bölmə: Firuz MUSTAFA
(Dünyanın bütün dillərində ədəbiyyat sözünün bir mənası var…)
... Çox qəribə mənzərə yaranıb: ölkə müstəqillik əldə edəndən sonra ədəbiyyat "buxovlanıb".
İndi "peşəkar" yazıçıların çoxu geri çəkilib, diletantlar meydan sulayır.
Vaxtilə dövlətdən qonorar (qələmhaqqı ) alanlar bu gün az qala heç nə yazmır; öz hesabına kitab çap etdirənlərin sayı artıb.
Paradoksal vəziyyət yaranıb: bu günkü ədəbiyyatın əsas aparıcı qüvvəsi əsasən "professonallar" deyil, "həvəskarlardır".
Zahirən gedən proseslərdə təəccüblü heç nə yoxdur. Özünü təsdiq və təbliğ etmək istəyən istedadlı və istedadsız adamlar mövcud şəraitdən bəhrələnərək ədəbi müstəvidə öz fəaliyyətlərini nəzərə çarpdırmaq istəyirlər. Bu, əlbəttə təbii haldır. Necə deyərlər, heç kəs "öz ayranına turş" - demək istəmir. Adətən ədəbiyyat meydanında arbitrliyi tənqid (və ya tənqidçilər) edib. Amma bu gün tənqid də susur.
Əslində ədəbiyyatda heç kəs heç kəsin yerini dar etmir. Lakin bu geniş məkanda bir çox "əsərlər" sadəcə olaraq oxucuların zövqünün formalaşmasına əngəl olur. Nəticədə zövqü pozulan oxucular seçim meyarını itirir.
... Dəyərlərin yenidən dəyərləndirilməsi vaxtı gəlib.
... Ədəbi mübahisələri ədəbsiz cığallıqlar əvəz etməkdədir.
... "Ədəbi diktatura"nın güclü nümunələrini "ədəbi demokratiya"nın zəif, cılız tör-töküntüləri əvəz etməkdədir.
... "Sosialist realizmi" ədəbi metodu öz yerini "nihilist eqoizmi" metoduna təhvil verib.
"Kollektiv müraciət" formaları təzədən dəbə düşüb. Ayrı-ayrı yazılara və yazı müəlliflərinə ayrı-ayrı fərdlər, məsələn: konkret imzası olan tənqidçilər yox, yenə də məsələn hansısa "katibliyin" (çox qəribədir!) "mətbuat katibliyi" cavab yazır. Sən demə, "qılaflı tənqid"də varmış!
Bir də görürsən ki, ədəbiyyatımızın inkişafında müstəsna xidmətləri olan bir yazıçı müsahibələrin birində deyir ki, son illərdə diqqəti cəlb edən elə bir əsər meydana gəlməyib. Lap yaxşı. Heç kəsi subyektiv fikrinə görə ittiham etmək olmaz. Amma həmin hörmətli qələm sahibi başqa bir müsahibəsində deyir ki, son illərdə mütaliə etməyə imkan tapmayıb. Əlbəttə, heç kəsi mütaliə etmədiyinə görə də ittiham etmək olmaz. Amma deyilən fikirlərin ziddiyyəti göz qabağındadır. Mütaliə etməyən adam "yaxşı əsəri" necə oxuya bilər.
Bu gün hansısa əsəri və ya yazıçını tənqid etmək arzusu arxa plana keçib; indi kimlərisə "yıxıb-sürümək" meyli önə çıxıb.
AYB-ni qəbul etməyənlər və oraya qəbul olmaq arzusunda bulunmayanlar bu təşkilatın "istefasını" və ya "ləğvini" tələb edirlər. Qəribə məntiqdir: mən varamsa - sən yoxsan. Bu, nəsə təzə fəlsəfədir. (Bəlkə də fəlsəfə yox, səfsəfədir). Hətta, subyektiv idealistlərin doktrinasında kölgədə qalıb; onlar heç olmasa iddia edirdilər ki, "mən varamsa - dünya yoxdur". Allah materialistlərə rəhmət eləsin. Onlar heç olmasa dünyanın mövcudluğunu "mən"də və ya "sən"də yox, bizim iradəmizdən kənarda axtarırdılar.
... Ədəbi məramnamələri, ədəbi sərsəmləmələr əvəz etməkdədir.
... Bir vaxtlar sosialist realizmi ilə silahlanıb ədəbi döyüşə gedən "qocaları", indi biədəb söyüşlərlə silahlanmış “taşist” (faşist yox ha, taşist) cavanlar əvəzləyib. (Taşizm - modernizmin və postmodernizmin ideya-ədəbi mənbəyidir).
... Cahillik dahiliyə iddialıdır.
... Əvvəlki ədəbi nəslin nümayəndələri sənətdə realist olsalar da, həyatda idealist idilər; onlar ad-san, fəxri ad, orden-medal həvəskarıydılar. Bu, adama lap hindu qəbilələrinin başçılarını xatırladırdı: onlar da bər-bəzəkli yarpaqlardan, gil və daş parçalarından özləri üçün "mükafatlar" təsis etməkdə maraqlı idilər. İndiki ədəbi nəsil isə, əksinə, yaradıcılıqda idealist, həyatda isə praqmatikdilər. Bunlar daha çox "sarı iblis şəhərinin marketinqlərinə" bənzəyirlər. İstəkləri isə belədir: bizə orden-medal yox, konkret təminatlar, pul-para gərəkdir.
... Biz bəzən sadə bir həqiqəti unuduruq: axı, hamının inkar etmək böyük ədəbiyyatın yaranması üçün təkan və ya platforma ola bilməz. Doğrudur, fəlsəfi kateqoriya kimi inkişafda nəinki inkar, hətta, inkarı inkar da məqbuldur. Amma, söhbət hər cür inkardan yox, (əgər inkişafı qəbul edirsənsə), dialektik inkardan gedə bilər. Ədəbiyyat boş yerdə, zəminsiz məkanda yaranmır: onun istinad nöqtələri, təmas hədəfləri var. Ədəbiyyatda dünən və bu gün var: hər ikisi bir-birindən asılıdır. Dünən yoxsa, bu gün - bu gün yoxsa sabah da yoxdur. Buna varislik də demək olar.
"İnkarçılar" özləri də bilmədən, dərk etmədən və ya dərk etmək istəmədən inkar etdiklərindən öyrənirlər. Onlar buna məcburdurlar, məhkumdurlar. Bu gün biri Nizamini qəbul etmir, (niyə fars dilində yazıb?), başqası Axundovu, Sabiri, Mirzə Cəlili yamanlayır (niyə cəmiyyətin işıqlı tərəflərini qələmə almayıblar, hər şeyi tənqid ediblər?), digəri Cavidi qəbul etmir (niyə cəmiyyəti tənqid etməyib, hər yerdə işıq axtarıb?), son dövrlər Cabbarlının, Səməd Vurğunun, Rəsul Rzanın, "opponentləri" "yeni" arqumentlərlə çıxış edirlər (“onlar nə üçün sosializm ideallarını tərənnüm ediblər və ümumiyyətlə niyə sosializm cəmiyyətində yaşayıblar”? – bu, lap Krılovun məşhur "Qurd və quzu" təmsilini yada salır) və s. Müasir ədəbi prosesin nümayəndələri isə daha çox hansısa "neo"ya (təbii ki "neo" olan yerdə mütləq bir "izm" də olmalıdır!) müraciət və ya istinad etməkdə suçlandırılır.
Amma onların hamısı ədəbiyyat okeanına Nizaminin, Füzulinin, Axundovun, Sabirin, Mirzə Cəlilin, Cavidin, Cabbarlının, Səməd Vurğunun, Rəsul Rzanın... Əli Kərimin qələminin ucundan düşüblər. Adları çəkilən (və çəkiıməyən) simalar olmasaydı, ədəbiyyat da ola bilməzdi.
... Ədəbiyyat pilləkandır, spiraldır, pramidadır, iyerarxiyadır. Pillələr yoxsa, pilləkan da yoxdur.
"Ədəbi duktatura"dan sonra "ədəbi demokratiya", ondan sonra isə "ədəbi demoqogika" gəlir.
... Dünyanın bütün dillərində ədəbiyyat sözü eyni bir mənanı verir: bu, mənəviyyatdır.
6 fevral 2003-cü il.
Müəllifin bütün yazıları - Firuz MUSTAFA
Bölməyə aid digər xəbərlər
29-07-2020, 09:23
Firuz MUSTAFA - Türk və hindu dillərinin kök yaxınlığı haqda... - Firuz Mustafa yazır
4-07-2020, 01:05
Firuz MUSTAFA - Rejissor Mərahim Fərzəlibəyovun əmək kitabçası… - Firuz Mustafa yazır
1-07-2020, 20:38
Firuz MUSTAFA - Oljas Süleymenov: “Azərbaycan həmişə ürəyimdədir...” - Firuz Mustafa yazır
Qüdrət Həsənquliyevin fikrincə, Tramp görsə ki, Ukrayna qalib gəlir, Rusiyaya təkcə siyasi yox, hərbi dəstək də verəcək
"Xalq qəzeti"nin şöbə müdiri deyir ki, ömrü boyu özünü axtaran, dəfələrlə yanından ötüb keçən o qədər insan var ki
Nadir Azməmmədov: “Təəssüf ki, indi rejissor olmaq, kino və serial çəkmək adiləşib, bəzən bunun məsuliyyətini dərk etmirlər”
Türkiyədə yaşayan Əməkdar artist deyir ki, siyasilərin illərlə həllinə çalışdığı hansısa bir məsələni bəzən uğurlu bir musiqi əsəri həll edə bilər
Qüdrət Həsənquliyev: “Düşmənçiliyə son qoymaq üçün ədalətli sülhə nail olmaq gərəkdir. Bunun üçün ya tərəflər 1991-ci ilin sərhədləri çərçivəsində bir-birinin ərazi bütövlüyünü tanıyır, ya da ərazi mübadiləsinə gedirlər. Amma indiki mərhələdə bu, az inandırıcı görünür”
