00:09 / 05-12-2024
Rəsmi Bakı Qərb ölkələri səfirlərinin bəyanatına sərt cavab verib
23:54 / 04-12-2024
Fransa parlamenti hökuməti istefaya göndərib
23:08 / 04-12-2024
Gəncədə taksi sürücüsü bıçaqlanıb
21:47 / 04-12-2024
Azərbaycan Kuboku: 1/4 final mərhələsinin cütləri müəyyənləşib
21:04 / 04-12-2024
Həsənquliyev: “Əli Kərimli müxalifətdəki kiçicik etimadı da itirmişdi”
19:19 / 04-12-2024
Məhkəmə Rüfət Səfərov barəsində həbs qərarı verib
19:13 / 04-12-2024
Paşinyan: "Ermənistan hakimiyyətinə Azərbaycanla müharibə lazım deyil"
18:47 / 04-12-2024
Müttəfiqlər Trampın andiçmə mərasimini gözləyir
18:34 / 04-12-2024
Bakı-Sumqayıt ekspres marşrutu istifadəyə verilir
18:01 / 04-12-2024
"Qarabağ" 1/4 finala vəsiqə qazanıb
17:53 / 04-12-2024
Gürcüstanda müxalifət koalisiyasının lideri saxlanılıb
17:38 / 04-12-2024
"Abzas Media" işi: ibtidai istintaq başa çatıb
17:32 / 04-12-2024
Atları ovlayan ilk insanların qalıqları tapılıb
17:23 / 04-12-2024
Bu qanunu pozanları ağır cərimələr gözləyir
17:11 / 04-12-2024
Sahibə Qafarova Mövlud Çavuşoğlu ilə görüşüb
16:52 / 04-12-2024
Afət Telmanqızı yeni vəzifəyə təyin olunub
16:47 / 04-12-2024
DSX “Vətəndaş A”nın dronunu vurub? - Açıqlama
16:28 / 04-12-2024
Bir qrup sahibkar həbs olunub
16:24 / 04-12-2024
Bakıda və rayonlarda leysan olacaq - Xəbərdarlıq
16:11 / 04-12-2024
Bakıda məktəbdə şagird bıçaqlanıb
16:08 / 04-12-2024
Bayden afrikalılara 1 milyard dollar yardım ayırıb
15:59 / 04-12-2024
NATO Rusiya və Çini hədəfə çevirib
15:19 / 04-12-2024
Emoməli Rəhmon İlham Əliyevə zəng edib
15:04 / 04-12-2024
İstanbulda saxta spirtdən ölənlərin sayı 17-yə çatıb
14:56 / 04-12-2024
Trampın sülh planı… - Prezidentlər razılaşmasa nə baş verəcək?
14:53 / 04-12-2024
Portuqaliya çempionu Taylandda itkin düşüb
14:42 / 04-12-2024
Şuşaya növbəti köç karvanı gedib - (Yenilənib)
14:19 / 04-12-2024
Ədliyyə Nazirliyində təyinat olub
14:13 / 04-12-2024
“Ukrayna Rusiya ərazilərində doğru hədəfləri vurur” - General
11:41 / 04-12-2024
Bir musiqiçi Gülyaz Məmmədovaya 47 dəfə elçi göndərib
12:05 / 01-12-2024
SDU tələbələrinin məqaləsi ABŞ-da nəşr edilib - Fotolar
19:19 / 04-12-2024
Məhkəmə Rüfət Səfərov barəsində həbs qərarı verib
08:57 / 03-12-2024
Fazil Mustafa vətəndaş qəbulu keçirib - Fotolar
13:30 / 30-11-2024
DAMMİB İH-yə yeni sədr və üzvlər seçilib
12:57 / 04-12-2024
Kollec direktoru vəzifədən azad edilib
11:57 / 04-12-2024
Həm axtarışda olan terrorçu, həm də Əsədin yerinə namizəd - Colani kimdir?
12:58 / 02-12-2024
SOCAR Slovakiyaya təbii qaz tədarükünə başlayıb
14:13 / 03-12-2024
Naxçıvan Dövlət Universitetinə rektor təyinatı olub - Sərəncam
11:09 / 03-12-2024
Sumqayıtda yaşayış binasında partlayış olub - (Yenilənib)
18:01 / 04-12-2024
"Qarabağ" 1/4 finala vəsiqə qazanıb
13:11 / 02-12-2024
Cəbrayıla daha 34 ailə köçürülüb - (Yenilənib)
Buxovlanmış ədəbiyyat - Firuz Mustafa yazır
Tarix: 11-09-2020 00:36 | Bölmə: Firuz MUSTAFA
(Dünyanın bütün dillərində ədəbiyyat sözünün bir mənası var…)
... Çox qəribə mənzərə yaranıb: ölkə müstəqillik əldə edəndən sonra ədəbiyyat "buxovlanıb".
İndi "peşəkar" yazıçıların çoxu geri çəkilib, diletantlar meydan sulayır.
Vaxtilə dövlətdən qonorar (qələmhaqqı ) alanlar bu gün az qala heç nə yazmır; öz hesabına kitab çap etdirənlərin sayı artıb.
Paradoksal vəziyyət yaranıb: bu günkü ədəbiyyatın əsas aparıcı qüvvəsi əsasən "professonallar" deyil, "həvəskarlardır".
Zahirən gedən proseslərdə təəccüblü heç nə yoxdur. Özünü təsdiq və təbliğ etmək istəyən istedadlı və istedadsız adamlar mövcud şəraitdən bəhrələnərək ədəbi müstəvidə öz fəaliyyətlərini nəzərə çarpdırmaq istəyirlər. Bu, əlbəttə təbii haldır. Necə deyərlər, heç kəs "öz ayranına turş" - demək istəmir. Adətən ədəbiyyat meydanında arbitrliyi tənqid (və ya tənqidçilər) edib. Amma bu gün tənqid də susur.
Əslində ədəbiyyatda heç kəs heç kəsin yerini dar etmir. Lakin bu geniş məkanda bir çox "əsərlər" sadəcə olaraq oxucuların zövqünün formalaşmasına əngəl olur. Nəticədə zövqü pozulan oxucular seçim meyarını itirir.
... Dəyərlərin yenidən dəyərləndirilməsi vaxtı gəlib.
... Ədəbi mübahisələri ədəbsiz cığallıqlar əvəz etməkdədir.
... "Ədəbi diktatura"nın güclü nümunələrini "ədəbi demokratiya"nın zəif, cılız tör-töküntüləri əvəz etməkdədir.
... "Sosialist realizmi" ədəbi metodu öz yerini "nihilist eqoizmi" metoduna təhvil verib.
"Kollektiv müraciət" formaları təzədən dəbə düşüb. Ayrı-ayrı yazılara və yazı müəlliflərinə ayrı-ayrı fərdlər, məsələn: konkret imzası olan tənqidçilər yox, yenə də məsələn hansısa "katibliyin" (çox qəribədir!) "mətbuat katibliyi" cavab yazır. Sən demə, "qılaflı tənqid"də varmış!
Bir də görürsən ki, ədəbiyyatımızın inkişafında müstəsna xidmətləri olan bir yazıçı müsahibələrin birində deyir ki, son illərdə diqqəti cəlb edən elə bir əsər meydana gəlməyib. Lap yaxşı. Heç kəsi subyektiv fikrinə görə ittiham etmək olmaz. Amma həmin hörmətli qələm sahibi başqa bir müsahibəsində deyir ki, son illərdə mütaliə etməyə imkan tapmayıb. Əlbəttə, heç kəsi mütaliə etmədiyinə görə də ittiham etmək olmaz. Amma deyilən fikirlərin ziddiyyəti göz qabağındadır. Mütaliə etməyən adam "yaxşı əsəri" necə oxuya bilər.
Bu gün hansısa əsəri və ya yazıçını tənqid etmək arzusu arxa plana keçib; indi kimlərisə "yıxıb-sürümək" meyli önə çıxıb.
AYB-ni qəbul etməyənlər və oraya qəbul olmaq arzusunda bulunmayanlar bu təşkilatın "istefasını" və ya "ləğvini" tələb edirlər. Qəribə məntiqdir: mən varamsa - sən yoxsan. Bu, nəsə təzə fəlsəfədir. (Bəlkə də fəlsəfə yox, səfsəfədir). Hətta, subyektiv idealistlərin doktrinasında kölgədə qalıb; onlar heç olmasa iddia edirdilər ki, "mən varamsa - dünya yoxdur". Allah materialistlərə rəhmət eləsin. Onlar heç olmasa dünyanın mövcudluğunu "mən"də və ya "sən"də yox, bizim iradəmizdən kənarda axtarırdılar.
... Ədəbi məramnamələri, ədəbi sərsəmləmələr əvəz etməkdədir.
... Bir vaxtlar sosialist realizmi ilə silahlanıb ədəbi döyüşə gedən "qocaları", indi biədəb söyüşlərlə silahlanmış “taşist” (faşist yox ha, taşist) cavanlar əvəzləyib. (Taşizm - modernizmin və postmodernizmin ideya-ədəbi mənbəyidir).
... Cahillik dahiliyə iddialıdır.
... Əvvəlki ədəbi nəslin nümayəndələri sənətdə realist olsalar da, həyatda idealist idilər; onlar ad-san, fəxri ad, orden-medal həvəskarıydılar. Bu, adama lap hindu qəbilələrinin başçılarını xatırladırdı: onlar da bər-bəzəkli yarpaqlardan, gil və daş parçalarından özləri üçün "mükafatlar" təsis etməkdə maraqlı idilər. İndiki ədəbi nəsil isə, əksinə, yaradıcılıqda idealist, həyatda isə praqmatikdilər. Bunlar daha çox "sarı iblis şəhərinin marketinqlərinə" bənzəyirlər. İstəkləri isə belədir: bizə orden-medal yox, konkret təminatlar, pul-para gərəkdir.
... Biz bəzən sadə bir həqiqəti unuduruq: axı, hamının inkar etmək böyük ədəbiyyatın yaranması üçün təkan və ya platforma ola bilməz. Doğrudur, fəlsəfi kateqoriya kimi inkişafda nəinki inkar, hətta, inkarı inkar da məqbuldur. Amma, söhbət hər cür inkardan yox, (əgər inkişafı qəbul edirsənsə), dialektik inkardan gedə bilər. Ədəbiyyat boş yerdə, zəminsiz məkanda yaranmır: onun istinad nöqtələri, təmas hədəfləri var. Ədəbiyyatda dünən və bu gün var: hər ikisi bir-birindən asılıdır. Dünən yoxsa, bu gün - bu gün yoxsa sabah da yoxdur. Buna varislik də demək olar.
"İnkarçılar" özləri də bilmədən, dərk etmədən və ya dərk etmək istəmədən inkar etdiklərindən öyrənirlər. Onlar buna məcburdurlar, məhkumdurlar. Bu gün biri Nizamini qəbul etmir, (niyə fars dilində yazıb?), başqası Axundovu, Sabiri, Mirzə Cəlili yamanlayır (niyə cəmiyyətin işıqlı tərəflərini qələmə almayıblar, hər şeyi tənqid ediblər?), digəri Cavidi qəbul etmir (niyə cəmiyyəti tənqid etməyib, hər yerdə işıq axtarıb?), son dövrlər Cabbarlının, Səməd Vurğunun, Rəsul Rzanın, "opponentləri" "yeni" arqumentlərlə çıxış edirlər (“onlar nə üçün sosializm ideallarını tərənnüm ediblər və ümumiyyətlə niyə sosializm cəmiyyətində yaşayıblar”? – bu, lap Krılovun məşhur "Qurd və quzu" təmsilini yada salır) və s. Müasir ədəbi prosesin nümayəndələri isə daha çox hansısa "neo"ya (təbii ki "neo" olan yerdə mütləq bir "izm" də olmalıdır!) müraciət və ya istinad etməkdə suçlandırılır.
Amma onların hamısı ədəbiyyat okeanına Nizaminin, Füzulinin, Axundovun, Sabirin, Mirzə Cəlilin, Cavidin, Cabbarlının, Səməd Vurğunun, Rəsul Rzanın... Əli Kərimin qələminin ucundan düşüblər. Adları çəkilən (və çəkiıməyən) simalar olmasaydı, ədəbiyyat da ola bilməzdi.
... Ədəbiyyat pilləkandır, spiraldır, pramidadır, iyerarxiyadır. Pillələr yoxsa, pilləkan da yoxdur.
"Ədəbi duktatura"dan sonra "ədəbi demokratiya", ondan sonra isə "ədəbi demoqogika" gəlir.
... Dünyanın bütün dillərində ədəbiyyat sözü eyni bir mənanı verir: bu, mənəviyyatdır.
6 fevral 2003-cü il.
Bölməyə aid digər xəbərlər
Tarix: 11-09-2020 00:36 | Bölmə: Firuz MUSTAFA
(Dünyanın bütün dillərində ədəbiyyat sözünün bir mənası var…)
... Çox qəribə mənzərə yaranıb: ölkə müstəqillik əldə edəndən sonra ədəbiyyat "buxovlanıb".
İndi "peşəkar" yazıçıların çoxu geri çəkilib, diletantlar meydan sulayır.
Vaxtilə dövlətdən qonorar (qələmhaqqı ) alanlar bu gün az qala heç nə yazmır; öz hesabına kitab çap etdirənlərin sayı artıb.
Paradoksal vəziyyət yaranıb: bu günkü ədəbiyyatın əsas aparıcı qüvvəsi əsasən "professonallar" deyil, "həvəskarlardır".
Zahirən gedən proseslərdə təəccüblü heç nə yoxdur. Özünü təsdiq və təbliğ etmək istəyən istedadlı və istedadsız adamlar mövcud şəraitdən bəhrələnərək ədəbi müstəvidə öz fəaliyyətlərini nəzərə çarpdırmaq istəyirlər. Bu, əlbəttə təbii haldır. Necə deyərlər, heç kəs "öz ayranına turş" - demək istəmir. Adətən ədəbiyyat meydanında arbitrliyi tənqid (və ya tənqidçilər) edib. Amma bu gün tənqid də susur.
Əslində ədəbiyyatda heç kəs heç kəsin yerini dar etmir. Lakin bu geniş məkanda bir çox "əsərlər" sadəcə olaraq oxucuların zövqünün formalaşmasına əngəl olur. Nəticədə zövqü pozulan oxucular seçim meyarını itirir.
... Dəyərlərin yenidən dəyərləndirilməsi vaxtı gəlib.
... Ədəbi mübahisələri ədəbsiz cığallıqlar əvəz etməkdədir.
... "Ədəbi diktatura"nın güclü nümunələrini "ədəbi demokratiya"nın zəif, cılız tör-töküntüləri əvəz etməkdədir.
... "Sosialist realizmi" ədəbi metodu öz yerini "nihilist eqoizmi" metoduna təhvil verib.
"Kollektiv müraciət" formaları təzədən dəbə düşüb. Ayrı-ayrı yazılara və yazı müəlliflərinə ayrı-ayrı fərdlər, məsələn: konkret imzası olan tənqidçilər yox, yenə də məsələn hansısa "katibliyin" (çox qəribədir!) "mətbuat katibliyi" cavab yazır. Sən demə, "qılaflı tənqid"də varmış!
Bir də görürsən ki, ədəbiyyatımızın inkişafında müstəsna xidmətləri olan bir yazıçı müsahibələrin birində deyir ki, son illərdə diqqəti cəlb edən elə bir əsər meydana gəlməyib. Lap yaxşı. Heç kəsi subyektiv fikrinə görə ittiham etmək olmaz. Amma həmin hörmətli qələm sahibi başqa bir müsahibəsində deyir ki, son illərdə mütaliə etməyə imkan tapmayıb. Əlbəttə, heç kəsi mütaliə etmədiyinə görə də ittiham etmək olmaz. Amma deyilən fikirlərin ziddiyyəti göz qabağındadır. Mütaliə etməyən adam "yaxşı əsəri" necə oxuya bilər.
Bu gün hansısa əsəri və ya yazıçını tənqid etmək arzusu arxa plana keçib; indi kimlərisə "yıxıb-sürümək" meyli önə çıxıb.
AYB-ni qəbul etməyənlər və oraya qəbul olmaq arzusunda bulunmayanlar bu təşkilatın "istefasını" və ya "ləğvini" tələb edirlər. Qəribə məntiqdir: mən varamsa - sən yoxsan. Bu, nəsə təzə fəlsəfədir. (Bəlkə də fəlsəfə yox, səfsəfədir). Hətta, subyektiv idealistlərin doktrinasında kölgədə qalıb; onlar heç olmasa iddia edirdilər ki, "mən varamsa - dünya yoxdur". Allah materialistlərə rəhmət eləsin. Onlar heç olmasa dünyanın mövcudluğunu "mən"də və ya "sən"də yox, bizim iradəmizdən kənarda axtarırdılar.
... Ədəbi məramnamələri, ədəbi sərsəmləmələr əvəz etməkdədir.
... Bir vaxtlar sosialist realizmi ilə silahlanıb ədəbi döyüşə gedən "qocaları", indi biədəb söyüşlərlə silahlanmış “taşist” (faşist yox ha, taşist) cavanlar əvəzləyib. (Taşizm - modernizmin və postmodernizmin ideya-ədəbi mənbəyidir).
... Cahillik dahiliyə iddialıdır.
... Əvvəlki ədəbi nəslin nümayəndələri sənətdə realist olsalar da, həyatda idealist idilər; onlar ad-san, fəxri ad, orden-medal həvəskarıydılar. Bu, adama lap hindu qəbilələrinin başçılarını xatırladırdı: onlar da bər-bəzəkli yarpaqlardan, gil və daş parçalarından özləri üçün "mükafatlar" təsis etməkdə maraqlı idilər. İndiki ədəbi nəsil isə, əksinə, yaradıcılıqda idealist, həyatda isə praqmatikdilər. Bunlar daha çox "sarı iblis şəhərinin marketinqlərinə" bənzəyirlər. İstəkləri isə belədir: bizə orden-medal yox, konkret təminatlar, pul-para gərəkdir.
... Biz bəzən sadə bir həqiqəti unuduruq: axı, hamının inkar etmək böyük ədəbiyyatın yaranması üçün təkan və ya platforma ola bilməz. Doğrudur, fəlsəfi kateqoriya kimi inkişafda nəinki inkar, hətta, inkarı inkar da məqbuldur. Amma, söhbət hər cür inkardan yox, (əgər inkişafı qəbul edirsənsə), dialektik inkardan gedə bilər. Ədəbiyyat boş yerdə, zəminsiz məkanda yaranmır: onun istinad nöqtələri, təmas hədəfləri var. Ədəbiyyatda dünən və bu gün var: hər ikisi bir-birindən asılıdır. Dünən yoxsa, bu gün - bu gün yoxsa sabah da yoxdur. Buna varislik də demək olar.
"İnkarçılar" özləri də bilmədən, dərk etmədən və ya dərk etmək istəmədən inkar etdiklərindən öyrənirlər. Onlar buna məcburdurlar, məhkumdurlar. Bu gün biri Nizamini qəbul etmir, (niyə fars dilində yazıb?), başqası Axundovu, Sabiri, Mirzə Cəlili yamanlayır (niyə cəmiyyətin işıqlı tərəflərini qələmə almayıblar, hər şeyi tənqid ediblər?), digəri Cavidi qəbul etmir (niyə cəmiyyəti tənqid etməyib, hər yerdə işıq axtarıb?), son dövrlər Cabbarlının, Səməd Vurğunun, Rəsul Rzanın, "opponentləri" "yeni" arqumentlərlə çıxış edirlər (“onlar nə üçün sosializm ideallarını tərənnüm ediblər və ümumiyyətlə niyə sosializm cəmiyyətində yaşayıblar”? – bu, lap Krılovun məşhur "Qurd və quzu" təmsilini yada salır) və s. Müasir ədəbi prosesin nümayəndələri isə daha çox hansısa "neo"ya (təbii ki "neo" olan yerdə mütləq bir "izm" də olmalıdır!) müraciət və ya istinad etməkdə suçlandırılır.
Amma onların hamısı ədəbiyyat okeanına Nizaminin, Füzulinin, Axundovun, Sabirin, Mirzə Cəlilin, Cavidin, Cabbarlının, Səməd Vurğunun, Rəsul Rzanın... Əli Kərimin qələminin ucundan düşüblər. Adları çəkilən (və çəkiıməyən) simalar olmasaydı, ədəbiyyat da ola bilməzdi.
... Ədəbiyyat pilləkandır, spiraldır, pramidadır, iyerarxiyadır. Pillələr yoxsa, pilləkan da yoxdur.
"Ədəbi duktatura"dan sonra "ədəbi demokratiya", ondan sonra isə "ədəbi demoqogika" gəlir.
... Dünyanın bütün dillərində ədəbiyyat sözü eyni bir mənanı verir: bu, mənəviyyatdır.
6 fevral 2003-cü il.
Müəllifin bütün yazıları - Firuz MUSTAFA
Bölməyə aid digər xəbərlər
29-07-2020, 09:23
Firuz MUSTAFA - Türk və hindu dillərinin kök yaxınlığı haqda... - Firuz Mustafa yazır
4-07-2020, 01:05
Firuz MUSTAFA - Rejissor Mərahim Fərzəlibəyovun əmək kitabçası… - Firuz Mustafa yazır
1-07-2020, 20:38
Firuz MUSTAFA - Oljas Süleymenov: “Azərbaycan həmişə ürəyimdədir...” - Firuz Mustafa yazır
Türkiyədə yaşayan Əməkdar artist deyir ki, siyasilərin illərlə həllinə çalışdığı hansısa bir məsələni bəzən uğurlu bir musiqi əsəri həll edə bilər
Deputatlığa namizəd Milli Məclisdə təmsil etmək istədiyi bölgənin problemlərinin təsnifatını artıq ağlına yazıb və işə nədən başlayacağını sıralayıb
Qüdrət Həsənquliyev: “Düşmənçiliyə son qoymaq üçün ədalətli sülhə nail olmaq gərəkdir. Bunun üçün ya tərəflər 1991-ci ilin sərhədləri çərçivəsində bir-birinin ərazi bütövlüyünü tanıyır, ya da ərazi mübadiləsinə gedirlər. Amma indiki mərhələdə bu, az inandırıcı görünür”
“Tənha insanın monoloqu”nun ssenari müəllifi və rejissoru deyir ki, kinomuzu yaşatmaq və irəli aparmaq üçün film istehsalını artırmalı və onun bazarını düşünməliyik
Mirəli Sarızadə: “Gənc yaşımda arzum həyata keçdi, inşallah, yeni mövsümdə teatrımızın səhnəsində də Məcnun obrazı ilə tamaşaçılar qarşısına çıxacam”
