18:26 / 14-11-2019
Suriya prezidenti ABŞ-ı "quldur dövlət" adlandırdı
18:18 / 14-11-2019
Bakıda DTX, polis və komitədən birgə əməliyyat: qanunsuz fəaliyyət göstərən dini tədris kursu aşkarlanıb
18:00 / 14-11-2019
Dövlət başçısı 3 nəfəri təltif etdi
17:43 / 14-11-2019
Post-modernist fırıldaqlar
17:42 / 14-11-2019
Bu qanunu pozanlar cərimələnəcək - Prezidentdən daha bir qanuna dəyişiklik
17:29 / 14-11-2019
Prezident Mahmud Abbası təbrik edib
17:22 / 14-11-2019
İlham Əliyev Bilal Ərdoğanın başçılıq etdiyi nümayəndə heyətini qəbul edib
17:13 / 14-11-2019
Prezident İlham Əliyev 4 fərman imzaladı
17:01 / 14-11-2019
Mərkəzi Bank dolların rəsmi məzənnəsini açıqladı
16:56 / 14-11-2019
Ermənilərin Bakıya planlaşdırılan səfəri etirazla qarşılandı - Bəyanat
16:50 / 14-11-2019
Qarşıdakı 20 ildə neftə tələbat ciddi artacaq
16:40 / 14-11-2019
Yəhudi mənşəli aktrisa iranlı şairənin şeirini paylaşdı - Foto
16:39 / 14-11-2019
Komitə sədri məsləhətçini müdir təyin etdi
16:23 / 14-11-2019
İranın sabiq xarici işlər naziri Bakıya gəlməkdən qorxdu?
16:06 / 14-11-2019
Bakıda 14 yaşlı qız uşaq doğub
15:35 / 14-11-2019
Deputat Vahid Əhmədov: "Publik hüquqi şəxslər dövlət üçün bir bəladır"
15:20 / 14-11-2019
Türkiyə və Rusiya prezidentləri Paşazadəyə məktub yazıblar - Foto
15:16 / 14-11-2019
7 deputat parlament çoxluğunu tərk edib
14:54 / 14-11-2019
Əlövsət Əliyevin miqrantlara verdiyi saxta sənədlər üzə çıxdı - Fotolar
14:54 / 14-11-2019
Milli Məclis aparatının saxlanılmasına 45,5 milyon manat xərclənəcək
14:43 / 14-11-2019
Mikayıl Cabbarov: “Azərbaycanda nağdlaşdırılan vəsait azalıb”
14:28 / 14-11-2019
Siyasi mühacir alveri müzakirəsi zamanı Müsavat və ReAl-çılar bir-birilərini təhqir edib
14:20 / 14-11-2019
Diaspor rəhbəri: “Əlövsət Əliyevin Almaniyadakı işi sırf sənəd alveri olub” - Müsahibə
14:19 / 14-11-2019
Müsavatdan miqrant alverinə reaksiya: "İçimi dağıdırdı o məsuliyyət..."
14:00 / 14-11-2019
Ukrayna XİN: "Normand görüşü”ndə Donbas münaqişəsinin həllinə yol açılacaq"
13:52 / 14-11-2019
Ticarət mərkəzləri 100 milyonlarla vəsaiti vergidən yayındırır - Foto
13:45 / 14-11-2019
Ceyhun Bayramov 3 nazirlə görüşdü
13:38 / 14-11-2019
BMT-nin Baş katibi dünyaya müraciət edib
13:27 / 14-11-2019
Nöqsanlara yol verən 1 təhsil işçisinə xəbərdarlıq, 7-nə töhmət verildi
00:38 / 11-11-2019
Baş redaktorun ölkədən çıxışına qadağa qoyuldu - Səbəb
12:52 / 12-11-2019
Prezident 3 icra başçısını vəzifədən azad etdi - Yeni təyinatlar
12:04 / 11-11-2019
Almaniya tarixində ilk dəfə türk bələdiyyə başçısı seçilib
15:10 / 13-11-2019
Cavid Qurbanov yanlış proqnoz verir: dəmir yollarına ayrılan milyonlarla vəsaitə təhlükə yaranıb
19:25 / 11-11-2019
ABŞ prezidenti Ərdoğana yeni məktub yazıb: “S 400”-ləri almaqdan imtina etməsəniz…”
19:58 / 11-11-2019
Erməni katolik keşişi və atası öldürüldü
19:08 / 12-11-2019
Ayətullah Xamnəi çoxarvadlılıqla bağlı fətva verdi
09:55 / 14-11-2019
Sabir Rüstəmxanlı qardaşının miqrant alverinə görə həbsindən danışdı
18:47 / 13-11-2019
“Azərtac”ın direktoru Aslan Aslanov rəhbərlikdən istefa verdi - Fotolar
15:52 / 11-11-2019
Əsədin ailəsi “Moskva-siti”də 40 milyon dollar dəyərində əmlak alıb - Foto
İnqilabın baş verəcəyi tarix - Onu əvvəlcədən təyin etmək mümkündürmü?
Tarix: 31-07-2019 14:06 | Bölmə: Müəllif-3 / Xəqani CƏFƏRLİ
Son dövrlər YouTube-dəki bəzi kanallar üzərindən Azərbaycanda inqilaba çağırışlar edilir, hətta həmin inqilabı həyata keçirmək üçün dəqiq tarixlər göstərilir.
İbtidai tarixi bilgilərə malik şəxslər bilirlər ki, inqilab elə bir hadisədir ki, onu əvvəlcədən təyin etmək mümkün deyil. Qiyam və çevrişlərin baş verəcəyi günü təyin etmək mümkün olsa da, inqilabın baş verəcəyi tarixi təyin etmək bir yana, hətta müəyyən etmək belə mümkünsüzdür.
İnqilabi əhval-ruhiyyənin yarandığını sosioloji araşdırmalarla müəyyən etmək mümkün olsa da, geniş xalq kütlələrinin inqilabi yolla hakimiyyət dəyişikliyinə qərar verəcəyi tarixi əvvəlcədən müəyyən etmək olduqca çətindir. Bu mənada “Elm hələ inqilabların daxili kimyasını öyrənməyə qadir deyil”, - deyən politoloq Zərdüşt Əlizadə tam haqlıdır.
Eyni zamanda geniş xalq kütlələrinin iştirakı ilə baş verən nəhəng dəyişikliklərin bir çoxu inqilabi hadisə kimi başlasa da, inqilabın özünə çevrilmədən hakimiyyət dəyişikliyi olaraq qalıb. Ukraynada baş verən iki böyük hadisə - 2004-cü ildəki “Narıncı inqilab” və 2014-cü ildəki “Ləyaqət inqilabı” buna ən bariz nümunə ola bilər.
“Narıncı inqilab” və “Ləyaqət inqilabı” nəticəsində köklü hakimiyyət dəyişikliyi baş versə də, bu, dövlət idarəçiliyində köklü dəyişikliklərlə nəticələnmədi. Buna görə də hər iki hakimiyyət dəyişikliyi nəticəsində iqtidara gələn qüvvə növbəti seçkidə məğlub olaraq, siyasi olimpi tərk etmək məcburiyyətində qaldı. Əgər “Narıncı inqilab” qarşısına qoyduğu məqsədlərə çatsaydı, “Ləyaqət inqilabı” baş verməzdi. Eyni ilə “Ləyaqət inqilabı” qarşısına qoyduğu məqsədlərə nail olsaydı, bir teleserial qəhrəmanı xalqın böyük dəstəyi ilə hakimiyyətə gələ bilməzdi. “Xalqın xidmətçisi”ni hakimiyyətə gətirən əsas səbəb “Narıncı” və “Ləyaqət” inqilablarının qarşılarına qoyduqları məqsədə çatmaması idi.
Ukrayna nümunəsi həm də onu göstərir ki, inqilab yarımçıq qala bilməz. Rusiyada inqilabın qaçılmazlığı haqqında təkidlə danışan professor Valeri Solovey fikirlərini belə əsaslandırır ki, 1991-ci ildə kommunist rejiminə qarşı baş vermiş inqilab qarşısına qoyduğu məqsədlərə çatmadığı, yarımçıq qaldığı üçün yeni inqilab qaçılmazdır. Ukraynada məhz bu proses müşahidə edilir. “Narıncı inqilab” qarşısına qoyduğu məqsədlərə çatmadığı üçün on il sonra “Ləyaqət inqilabı” baş verdi. “Ləyaqət inqilabı” da hədəflərinə çatmadığından səhnəyə “Xalqın xidmətçisi” çıxdı. Ukraynanın özəlliyi isə ondan ibarətdir ki, ukraynalılar hakimiyyəti dəyişməkdən qorxmurlar.
Ukraynalılardan fərqli olaraq əksər postsovet respublikalarının xalqları hakimiyyət dəyişikliyindən qorxurlar. Total korrupsiya və kütləvi qanunsuzluqlar qarşısında xalqların uzurpator rejimlərə dözümlü yanaşmasının əsas səbəblərindən biri də xalqların alt şüurunda hakimiyyət dəyişikliyindən qorxu hissinin kök salmasıdır.
“Sarı jiletli”lər etiraz aksiyası keçirdiyi günlərdə baş tutan rəy sorğuları göstərirdi ki, Fransa əhalisinin 72 faizi sarı jiletlilərin tələblərini dəstəkləyir. Əksər postsovet ölkələrində isə Parisdə baş verənlərə qorxu hissi ilə yanaşırdılar. Avropanın elm mərkəzlərindən biri geniş təhqiqatlar nəticəsində müəyyən edib ki, eyni hadisəyə ayrı-ayrı fərdlər fərqli reaksiya verdiyi kimi, ayrı-ayrı xalqlar da fərqli yanaşırlar.
Ukraynada 2004-cü ildə baş vermiş “Narıncı inqilab” və 2014-cü ildəki “Ləyaqət inqilabı”ndan fərqli olaraq 2003-cü ildə Gürcüstanda reallaşmış “Qızılgül inqilabı” bu gün qarşısına qoyduğu məqsədlərə əsasən çatmış inqilab kimi qəbul olunur. Çünki “Qızılgül inqilabı”ndan sonra Gürcüstanda köklü dəyişikliklər həyata keçirilib, bu ölkə postsovet məkanından Şərqi Avropa ölkələri ilə rəqabət aparmağa qadir müasir dövlətə çevrilib. Gürcüstanın azadlıqların təmin edilməsi, həyat səviyyəsinin yüksəlməsi, korrupsiyanın miqyasının aşağı olması, innovasiyaların tətbiqi kimi məsələlərdə - Baltikyanı respublikalar istisna olmaqla - digər postsovet respublikalarından öndə olması “Qızılgül inqilabı”nın qarşısına qoyduğu məqsədlərə əsasən çatdığını təsdiqləyir. Buna görə də “Narıncı inqilab”ın lideri Viktor Yuşşenko və “Ləyaqət inqilabı”nın lideri Petro Poroşenkondan fərqli olaraq “Qızılgül inqilabı”nın lideri Mixeil Saakaşvili dünyada islahatçı lider kimi qəbul edilir.
Bu nümunələrdən çıxan nəticə ondan ibarətdir ki, bir nəhəng siyasi hadisənin inqilaba çevrildiyi ölkədə baş verən hadisə dövlət idarəçiliyində köklü dəyişikliklərə səbəb olmaqla cəmiyyətin tamamilə dəyişməsinə bağlıdır. Yəni, inqilab bir keyfiyyət dəyişikliyi deməkdir. Məsələn, Böyük Fransa İnqilabı monarxiyaya son qoymaqla bitmədi, feodalizmə ölümcül zərbə vuraraq feodal münasibətlər sisteminin tarixin arxivinə göndərilməsinin yolunu acdı.
Böyük mütəfəkkir Viktor Hüqo inqilabı tərəqqinin kobud təzahürü adlandırır və Parisin inqilablar şəhəri olduğu üçün mədəniyyət şəhəri olduğunu vurğulayırdı.
Bir başqa yanaşmaya görə isə, böyük dəyişikliklər yuxarıdan həyata keçirildikdə islahat, aşağıdan həyata keçirildikdə isə inqilab adlanır. Uzaqgörən dövlət xadimləri həmin dəyişikliklərin aşağıdan həyata keçirilməsini gözləmədən prosesi yuxarıdan başladıblar. İkinci Aleksandr Rusiyada təhkimçilik hüququnun ləğvinin aşağıdan başlanmasını gözləmədən yuxarıdan həyata keçirilməsini ən doğru yol adlandırıb.
Qoca tarixin səhifələrində yüzlərlə belə misallara rast gəlmək olar. Həmin misallardan çıxan qəanət ondan ibarətdir ki, inqilabı öncədən təyin etmək mümkün olmadığı kimi, onu doğuran amillər yuxarıdan, yəni islahat yolu ilə aradan qaldırılmadığı halda prosesi uzun müddət önləmək mümkün olmur. Buna görə də YouTube kanalları üzərindən edilən inqilab çağırışlarından daha çox, inqilabı doğura biləcək amillərin mövcudluğundan narahat olmaq lazımdır.
Bölməyə aid digər xəbərlər
Tarix: 31-07-2019 14:06 | Bölmə: Müəllif-3 / Xəqani CƏFƏRLİ
Son dövrlər YouTube-dəki bəzi kanallar üzərindən Azərbaycanda inqilaba çağırışlar edilir, hətta həmin inqilabı həyata keçirmək üçün dəqiq tarixlər göstərilir.
İbtidai tarixi bilgilərə malik şəxslər bilirlər ki, inqilab elə bir hadisədir ki, onu əvvəlcədən təyin etmək mümkün deyil. Qiyam və çevrişlərin baş verəcəyi günü təyin etmək mümkün olsa da, inqilabın baş verəcəyi tarixi təyin etmək bir yana, hətta müəyyən etmək belə mümkünsüzdür.
İnqilabi əhval-ruhiyyənin yarandığını sosioloji araşdırmalarla müəyyən etmək mümkün olsa da, geniş xalq kütlələrinin inqilabi yolla hakimiyyət dəyişikliyinə qərar verəcəyi tarixi əvvəlcədən müəyyən etmək olduqca çətindir. Bu mənada “Elm hələ inqilabların daxili kimyasını öyrənməyə qadir deyil”, - deyən politoloq Zərdüşt Əlizadə tam haqlıdır.
Eyni zamanda geniş xalq kütlələrinin iştirakı ilə baş verən nəhəng dəyişikliklərin bir çoxu inqilabi hadisə kimi başlasa da, inqilabın özünə çevrilmədən hakimiyyət dəyişikliyi olaraq qalıb. Ukraynada baş verən iki böyük hadisə - 2004-cü ildəki “Narıncı inqilab” və 2014-cü ildəki “Ləyaqət inqilabı” buna ən bariz nümunə ola bilər.
“Narıncı inqilab” və “Ləyaqət inqilabı” nəticəsində köklü hakimiyyət dəyişikliyi baş versə də, bu, dövlət idarəçiliyində köklü dəyişikliklərlə nəticələnmədi. Buna görə də hər iki hakimiyyət dəyişikliyi nəticəsində iqtidara gələn qüvvə növbəti seçkidə məğlub olaraq, siyasi olimpi tərk etmək məcburiyyətində qaldı. Əgər “Narıncı inqilab” qarşısına qoyduğu məqsədlərə çatsaydı, “Ləyaqət inqilabı” baş verməzdi. Eyni ilə “Ləyaqət inqilabı” qarşısına qoyduğu məqsədlərə nail olsaydı, bir teleserial qəhrəmanı xalqın böyük dəstəyi ilə hakimiyyətə gələ bilməzdi. “Xalqın xidmətçisi”ni hakimiyyətə gətirən əsas səbəb “Narıncı” və “Ləyaqət” inqilablarının qarşılarına qoyduqları məqsədə çatmaması idi.
Ukrayna nümunəsi həm də onu göstərir ki, inqilab yarımçıq qala bilməz. Rusiyada inqilabın qaçılmazlığı haqqında təkidlə danışan professor Valeri Solovey fikirlərini belə əsaslandırır ki, 1991-ci ildə kommunist rejiminə qarşı baş vermiş inqilab qarşısına qoyduğu məqsədlərə çatmadığı, yarımçıq qaldığı üçün yeni inqilab qaçılmazdır. Ukraynada məhz bu proses müşahidə edilir. “Narıncı inqilab” qarşısına qoyduğu məqsədlərə çatmadığı üçün on il sonra “Ləyaqət inqilabı” baş verdi. “Ləyaqət inqilabı” da hədəflərinə çatmadığından səhnəyə “Xalqın xidmətçisi” çıxdı. Ukraynanın özəlliyi isə ondan ibarətdir ki, ukraynalılar hakimiyyəti dəyişməkdən qorxmurlar.
Ukraynalılardan fərqli olaraq əksər postsovet respublikalarının xalqları hakimiyyət dəyişikliyindən qorxurlar. Total korrupsiya və kütləvi qanunsuzluqlar qarşısında xalqların uzurpator rejimlərə dözümlü yanaşmasının əsas səbəblərindən biri də xalqların alt şüurunda hakimiyyət dəyişikliyindən qorxu hissinin kök salmasıdır.
“Sarı jiletli”lər etiraz aksiyası keçirdiyi günlərdə baş tutan rəy sorğuları göstərirdi ki, Fransa əhalisinin 72 faizi sarı jiletlilərin tələblərini dəstəkləyir. Əksər postsovet ölkələrində isə Parisdə baş verənlərə qorxu hissi ilə yanaşırdılar. Avropanın elm mərkəzlərindən biri geniş təhqiqatlar nəticəsində müəyyən edib ki, eyni hadisəyə ayrı-ayrı fərdlər fərqli reaksiya verdiyi kimi, ayrı-ayrı xalqlar da fərqli yanaşırlar.
Ukraynada 2004-cü ildə baş vermiş “Narıncı inqilab” və 2014-cü ildəki “Ləyaqət inqilabı”ndan fərqli olaraq 2003-cü ildə Gürcüstanda reallaşmış “Qızılgül inqilabı” bu gün qarşısına qoyduğu məqsədlərə əsasən çatmış inqilab kimi qəbul olunur. Çünki “Qızılgül inqilabı”ndan sonra Gürcüstanda köklü dəyişikliklər həyata keçirilib, bu ölkə postsovet məkanından Şərqi Avropa ölkələri ilə rəqabət aparmağa qadir müasir dövlətə çevrilib. Gürcüstanın azadlıqların təmin edilməsi, həyat səviyyəsinin yüksəlməsi, korrupsiyanın miqyasının aşağı olması, innovasiyaların tətbiqi kimi məsələlərdə - Baltikyanı respublikalar istisna olmaqla - digər postsovet respublikalarından öndə olması “Qızılgül inqilabı”nın qarşısına qoyduğu məqsədlərə əsasən çatdığını təsdiqləyir. Buna görə də “Narıncı inqilab”ın lideri Viktor Yuşşenko və “Ləyaqət inqilabı”nın lideri Petro Poroşenkondan fərqli olaraq “Qızılgül inqilabı”nın lideri Mixeil Saakaşvili dünyada islahatçı lider kimi qəbul edilir.
Bu nümunələrdən çıxan nəticə ondan ibarətdir ki, bir nəhəng siyasi hadisənin inqilaba çevrildiyi ölkədə baş verən hadisə dövlət idarəçiliyində köklü dəyişikliklərə səbəb olmaqla cəmiyyətin tamamilə dəyişməsinə bağlıdır. Yəni, inqilab bir keyfiyyət dəyişikliyi deməkdir. Məsələn, Böyük Fransa İnqilabı monarxiyaya son qoymaqla bitmədi, feodalizmə ölümcül zərbə vuraraq feodal münasibətlər sisteminin tarixin arxivinə göndərilməsinin yolunu acdı.
Böyük mütəfəkkir Viktor Hüqo inqilabı tərəqqinin kobud təzahürü adlandırır və Parisin inqilablar şəhəri olduğu üçün mədəniyyət şəhəri olduğunu vurğulayırdı.
Bir başqa yanaşmaya görə isə, böyük dəyişikliklər yuxarıdan həyata keçirildikdə islahat, aşağıdan həyata keçirildikdə isə inqilab adlanır. Uzaqgörən dövlət xadimləri həmin dəyişikliklərin aşağıdan həyata keçirilməsini gözləmədən prosesi yuxarıdan başladıblar. İkinci Aleksandr Rusiyada təhkimçilik hüququnun ləğvinin aşağıdan başlanmasını gözləmədən yuxarıdan həyata keçirilməsini ən doğru yol adlandırıb.
Qoca tarixin səhifələrində yüzlərlə belə misallara rast gəlmək olar. Həmin misallardan çıxan qəanət ondan ibarətdir ki, inqilabı öncədən təyin etmək mümkün olmadığı kimi, onu doğuran amillər yuxarıdan, yəni islahat yolu ilə aradan qaldırılmadığı halda prosesi uzun müddət önləmək mümkün olmur. Buna görə də YouTube kanalları üzərindən edilən inqilab çağırışlarından daha çox, inqilabı doğura biləcək amillərin mövcudluğundan narahat olmaq lazımdır.
Bölməyə aid digər xəbərlər
31-07-2019, 14:06
Xəqani CƏFƏRLİ - İnqilabın baş verəcəyi tarix - Onu əvvəlcədən təyin etmək mümkündürmü?
31-07-2019, 14:06
Xəqani CƏFƏRLİ - İnqilabın baş verəcəyi tarix - Onu əvvəlcədən təyin etmək mümkündürmü?
Rəşad Quliyev: “Çox maraqlıdır ki, insan qaçaqmalçılığında ittiham olunan şəxsə hansı əsaslarla alman dövləti oturum haqqı verib?”
ADP sədri: “Şəxsən mən siyasi dialoqun tərəfdarıyam, amma müxalifətdə dialoq tərəfdarı olan şəxsi agent adlandırırlar. Elə iqtidarda da...”
Qulamhüseyn Əlibəyli: “Səlahiyyətlərindən sui-istifadə edib, xalqın sərvətini talayan şəxslər də hakim komandadan kənarlaşdırılacaqlar”
Vahid Əhmədov deyir ki, Rəqabət Məcəlləsinin qəbulu inhisarçılığı və gizli iqtisadiyyatı müəyyən qədər aradan qaldıracaq
Fazil Mustafa: "Kiçik bir tənqidi fikri top-tüfənglə qarşılayanlar Prezidentin təqdir etdiyi konstruktiv müxalifətçilik ideyasının mövcudluğuna Milli Məclisdə necə imkan verə bilərlər?"
