10:21 / 29-01-2020
Alimlər koronavirusa qarşı vaksin hazırladı
10:15 / 29-01-2020
Magistraturaya sınaq imtahanı keçiriləcək
10:09 / 29-01-2020
"Azərenerji"də kadr dəyişikliyi olub - Təyinat
00:16 / 29-01-2020
Qənirə Paşayeva: “Biz xalqın xidmətçiləriyik”
23:54 / 28-01-2020
Elmar Məmmədyarov həmsədrlərlə müzakirələrə başlayıb
23:28 / 28-01-2020
İqbal Məmmədov ona məktub yazan şagirdlərlə görüşüb - Fotolar
22:57 / 28-01-2020
Vüqar Bayramov: “Millət vəkili xalqla hökumət arasında körpü olmalıdır” - Fotolar
22:52 / 28-01-2020
Trampın "Böyük plan"ı: "Qüds İsrailin bölünməz paytaxtı olacaq, Fələstinin ərazisi isə ikiqat artacaq"
21:52 / 28-01-2020
İsrail Fələstinlə sülhə razılıq verdi - Trampdan bəyanat
20:56 / 28-01-2020
İqbal Ağazadə Tusi küçəsində seçicilərlə görüşüb - Fotolar
20:52 / 28-01-2020
Türkiyədə növbəti dəfə güclü zəlzələ oldu
20:25 / 28-01-2020
Putin Vahid Əhmədovu sorğu-suala tutdu: "İşçilərə nə qədər maaş verirsiz?"
19:15 / 28-01-2020
Avropa İttifaqı Rusiyanın 7 vəzifəli şəxsinə sanksiya tətbiq etdi
18:59 / 28-01-2020
“Ayətullah Mayk”ın meyiti geri alınıb
18:43 / 28-01-2020
Gürcüstan prezidenti: "Etnik qruplar dövlət dilini bilmirlər və bu da..."
18:35 / 28-01-2020
Seçiciləri Əli Məsimlinin yenidən deputat seçilməsinə “hə” dedilər - Fotolar
18:23 / 28-01-2020
Konstitusiya Məhkəməsi Ali Məhkəmənin qərarını ləğv edib
17:55 / 28-01-2020
İranlı reper Türkiyədə həbs olunub - Foto
17:36 / 28-01-2020
Rusiya Çindəki vətəndaşlarını təxliyə edəcək
17:35 / 28-01-2020
General orta məktəbə hücüm təşkil etdirdi: ölən və yaralılar var
17:28 / 28-01-2020
Sevda konsert vermək üçün mahnı tapmır
17:18 / 28-01-2020
AFFA-da vəzifə bölgüsü aparıldı, yeni milli komanda yaradıldı
17:06 / 28-01-2020
Mərkəzi Bank dolların rəsmi məzənnəsini açıqladı
16:51 / 28-01-2020
“Xüsusi rabitə növlərindən istifadə Qaydaları” təsdiqləndi
16:31 / 28-01-2020
Çindən Azərbaycana bir sıra məhsulların gətirilməsi qadağan olundu
16:30 / 28-01-2020
Türkiyədə daha bir güclü zəlzələ baş verdi
16:16 / 28-01-2020
BMT Azərbaycanda inflyasiya üzrə proqnozunu açıqlayıb
16:10 / 28-01-2020
Çin vətəndaşı Gürcüstanda koronavirus şübhəsi ilə nəzarətə götürülüb
15:48 / 28-01-2020
Azərbaycanda koronavirus şübhəsi olan xəstə aşkarlanmayıb
14:02 / 27-01-2020
Məktəblərdə psixoloji xidmətin təşkili ilə bağlı yeni qaydalar hazırlanıb
23:05 / 24-01-2020
Lukaşenko: “Mən bunu etsəm, belaruslar məni yeyərlər”
17:31 / 25-01-2020
Dünyanın ən varlı adamının intim şəkillərini kimin yaydığı məlum oldu - Foto
14:15 / 27-01-2020
Müəllimlər sertifikasiya proseduruna cəlb olunacaq
11:30 / 27-01-2020
Təhsil naziri: “Şagird sıxlığı ilə bağlı əlavə tədbirlər görülür”
13:18 / 24-01-2020
Ölümcül virus bu bazardan yayılıb - Fotolar
14:09 / 24-01-2020
Ümid Partiyasının namizədi Sahib Alıyevi debata çağırır
20:00 / 25-01-2020
Kərimbəylililər də Vüqar Bayramov deyir! - Fotolar
20:18 / 27-01-2020
İqbal Ağazadənin Mehmandarov küçəsində növbəti görüşü oldu
21:52 / 27-01-2020
İqbal Məmmədov üç kənddə seçicilərlə görüşüb - Foto
İnqilabın baş verəcəyi tarix - Onu əvvəlcədən təyin etmək mümkündürmü?
Tarix: 31-07-2019 14:06 | Bölmə: Müəllif-3 / Xəqani CƏFƏRLİ
Son dövrlər YouTube-dəki bəzi kanallar üzərindən Azərbaycanda inqilaba çağırışlar edilir, hətta həmin inqilabı həyata keçirmək üçün dəqiq tarixlər göstərilir.
İbtidai tarixi bilgilərə malik şəxslər bilirlər ki, inqilab elə bir hadisədir ki, onu əvvəlcədən təyin etmək mümkün deyil. Qiyam və çevrişlərin baş verəcəyi günü təyin etmək mümkün olsa da, inqilabın baş verəcəyi tarixi təyin etmək bir yana, hətta müəyyən etmək belə mümkünsüzdür.
İnqilabi əhval-ruhiyyənin yarandığını sosioloji araşdırmalarla müəyyən etmək mümkün olsa da, geniş xalq kütlələrinin inqilabi yolla hakimiyyət dəyişikliyinə qərar verəcəyi tarixi əvvəlcədən müəyyən etmək olduqca çətindir. Bu mənada “Elm hələ inqilabların daxili kimyasını öyrənməyə qadir deyil”, - deyən politoloq Zərdüşt Əlizadə tam haqlıdır.
Eyni zamanda geniş xalq kütlələrinin iştirakı ilə baş verən nəhəng dəyişikliklərin bir çoxu inqilabi hadisə kimi başlasa da, inqilabın özünə çevrilmədən hakimiyyət dəyişikliyi olaraq qalıb. Ukraynada baş verən iki böyük hadisə - 2004-cü ildəki “Narıncı inqilab” və 2014-cü ildəki “Ləyaqət inqilabı” buna ən bariz nümunə ola bilər.
“Narıncı inqilab” və “Ləyaqət inqilabı” nəticəsində köklü hakimiyyət dəyişikliyi baş versə də, bu, dövlət idarəçiliyində köklü dəyişikliklərlə nəticələnmədi. Buna görə də hər iki hakimiyyət dəyişikliyi nəticəsində iqtidara gələn qüvvə növbəti seçkidə məğlub olaraq, siyasi olimpi tərk etmək məcburiyyətində qaldı. Əgər “Narıncı inqilab” qarşısına qoyduğu məqsədlərə çatsaydı, “Ləyaqət inqilabı” baş verməzdi. Eyni ilə “Ləyaqət inqilabı” qarşısına qoyduğu məqsədlərə nail olsaydı, bir teleserial qəhrəmanı xalqın böyük dəstəyi ilə hakimiyyətə gələ bilməzdi. “Xalqın xidmətçisi”ni hakimiyyətə gətirən əsas səbəb “Narıncı” və “Ləyaqət” inqilablarının qarşılarına qoyduqları məqsədə çatmaması idi.
Ukrayna nümunəsi həm də onu göstərir ki, inqilab yarımçıq qala bilməz. Rusiyada inqilabın qaçılmazlığı haqqında təkidlə danışan professor Valeri Solovey fikirlərini belə əsaslandırır ki, 1991-ci ildə kommunist rejiminə qarşı baş vermiş inqilab qarşısına qoyduğu məqsədlərə çatmadığı, yarımçıq qaldığı üçün yeni inqilab qaçılmazdır. Ukraynada məhz bu proses müşahidə edilir. “Narıncı inqilab” qarşısına qoyduğu məqsədlərə çatmadığı üçün on il sonra “Ləyaqət inqilabı” baş verdi. “Ləyaqət inqilabı” da hədəflərinə çatmadığından səhnəyə “Xalqın xidmətçisi” çıxdı. Ukraynanın özəlliyi isə ondan ibarətdir ki, ukraynalılar hakimiyyəti dəyişməkdən qorxmurlar.
Ukraynalılardan fərqli olaraq əksər postsovet respublikalarının xalqları hakimiyyət dəyişikliyindən qorxurlar. Total korrupsiya və kütləvi qanunsuzluqlar qarşısında xalqların uzurpator rejimlərə dözümlü yanaşmasının əsas səbəblərindən biri də xalqların alt şüurunda hakimiyyət dəyişikliyindən qorxu hissinin kök salmasıdır.
“Sarı jiletli”lər etiraz aksiyası keçirdiyi günlərdə baş tutan rəy sorğuları göstərirdi ki, Fransa əhalisinin 72 faizi sarı jiletlilərin tələblərini dəstəkləyir. Əksər postsovet ölkələrində isə Parisdə baş verənlərə qorxu hissi ilə yanaşırdılar. Avropanın elm mərkəzlərindən biri geniş təhqiqatlar nəticəsində müəyyən edib ki, eyni hadisəyə ayrı-ayrı fərdlər fərqli reaksiya verdiyi kimi, ayrı-ayrı xalqlar da fərqli yanaşırlar.
Ukraynada 2004-cü ildə baş vermiş “Narıncı inqilab” və 2014-cü ildəki “Ləyaqət inqilabı”ndan fərqli olaraq 2003-cü ildə Gürcüstanda reallaşmış “Qızılgül inqilabı” bu gün qarşısına qoyduğu məqsədlərə əsasən çatmış inqilab kimi qəbul olunur. Çünki “Qızılgül inqilabı”ndan sonra Gürcüstanda köklü dəyişikliklər həyata keçirilib, bu ölkə postsovet məkanından Şərqi Avropa ölkələri ilə rəqabət aparmağa qadir müasir dövlətə çevrilib. Gürcüstanın azadlıqların təmin edilməsi, həyat səviyyəsinin yüksəlməsi, korrupsiyanın miqyasının aşağı olması, innovasiyaların tətbiqi kimi məsələlərdə - Baltikyanı respublikalar istisna olmaqla - digər postsovet respublikalarından öndə olması “Qızılgül inqilabı”nın qarşısına qoyduğu məqsədlərə əsasən çatdığını təsdiqləyir. Buna görə də “Narıncı inqilab”ın lideri Viktor Yuşşenko və “Ləyaqət inqilabı”nın lideri Petro Poroşenkondan fərqli olaraq “Qızılgül inqilabı”nın lideri Mixeil Saakaşvili dünyada islahatçı lider kimi qəbul edilir.
Bu nümunələrdən çıxan nəticə ondan ibarətdir ki, bir nəhəng siyasi hadisənin inqilaba çevrildiyi ölkədə baş verən hadisə dövlət idarəçiliyində köklü dəyişikliklərə səbəb olmaqla cəmiyyətin tamamilə dəyişməsinə bağlıdır. Yəni, inqilab bir keyfiyyət dəyişikliyi deməkdir. Məsələn, Böyük Fransa İnqilabı monarxiyaya son qoymaqla bitmədi, feodalizmə ölümcül zərbə vuraraq feodal münasibətlər sisteminin tarixin arxivinə göndərilməsinin yolunu acdı.
Böyük mütəfəkkir Viktor Hüqo inqilabı tərəqqinin kobud təzahürü adlandırır və Parisin inqilablar şəhəri olduğu üçün mədəniyyət şəhəri olduğunu vurğulayırdı.
Bir başqa yanaşmaya görə isə, böyük dəyişikliklər yuxarıdan həyata keçirildikdə islahat, aşağıdan həyata keçirildikdə isə inqilab adlanır. Uzaqgörən dövlət xadimləri həmin dəyişikliklərin aşağıdan həyata keçirilməsini gözləmədən prosesi yuxarıdan başladıblar. İkinci Aleksandr Rusiyada təhkimçilik hüququnun ləğvinin aşağıdan başlanmasını gözləmədən yuxarıdan həyata keçirilməsini ən doğru yol adlandırıb.
Qoca tarixin səhifələrində yüzlərlə belə misallara rast gəlmək olar. Həmin misallardan çıxan qəanət ondan ibarətdir ki, inqilabı öncədən təyin etmək mümkün olmadığı kimi, onu doğuran amillər yuxarıdan, yəni islahat yolu ilə aradan qaldırılmadığı halda prosesi uzun müddət önləmək mümkün olmur. Buna görə də YouTube kanalları üzərindən edilən inqilab çağırışlarından daha çox, inqilabı doğura biləcək amillərin mövcudluğundan narahat olmaq lazımdır.
Bölməyə aid digər xəbərlər
Tarix: 31-07-2019 14:06 | Bölmə: Müəllif-3 / Xəqani CƏFƏRLİ
Son dövrlər YouTube-dəki bəzi kanallar üzərindən Azərbaycanda inqilaba çağırışlar edilir, hətta həmin inqilabı həyata keçirmək üçün dəqiq tarixlər göstərilir.
İbtidai tarixi bilgilərə malik şəxslər bilirlər ki, inqilab elə bir hadisədir ki, onu əvvəlcədən təyin etmək mümkün deyil. Qiyam və çevrişlərin baş verəcəyi günü təyin etmək mümkün olsa da, inqilabın baş verəcəyi tarixi təyin etmək bir yana, hətta müəyyən etmək belə mümkünsüzdür.
İnqilabi əhval-ruhiyyənin yarandığını sosioloji araşdırmalarla müəyyən etmək mümkün olsa da, geniş xalq kütlələrinin inqilabi yolla hakimiyyət dəyişikliyinə qərar verəcəyi tarixi əvvəlcədən müəyyən etmək olduqca çətindir. Bu mənada “Elm hələ inqilabların daxili kimyasını öyrənməyə qadir deyil”, - deyən politoloq Zərdüşt Əlizadə tam haqlıdır.
Eyni zamanda geniş xalq kütlələrinin iştirakı ilə baş verən nəhəng dəyişikliklərin bir çoxu inqilabi hadisə kimi başlasa da, inqilabın özünə çevrilmədən hakimiyyət dəyişikliyi olaraq qalıb. Ukraynada baş verən iki böyük hadisə - 2004-cü ildəki “Narıncı inqilab” və 2014-cü ildəki “Ləyaqət inqilabı” buna ən bariz nümunə ola bilər.
“Narıncı inqilab” və “Ləyaqət inqilabı” nəticəsində köklü hakimiyyət dəyişikliyi baş versə də, bu, dövlət idarəçiliyində köklü dəyişikliklərlə nəticələnmədi. Buna görə də hər iki hakimiyyət dəyişikliyi nəticəsində iqtidara gələn qüvvə növbəti seçkidə məğlub olaraq, siyasi olimpi tərk etmək məcburiyyətində qaldı. Əgər “Narıncı inqilab” qarşısına qoyduğu məqsədlərə çatsaydı, “Ləyaqət inqilabı” baş verməzdi. Eyni ilə “Ləyaqət inqilabı” qarşısına qoyduğu məqsədlərə nail olsaydı, bir teleserial qəhrəmanı xalqın böyük dəstəyi ilə hakimiyyətə gələ bilməzdi. “Xalqın xidmətçisi”ni hakimiyyətə gətirən əsas səbəb “Narıncı” və “Ləyaqət” inqilablarının qarşılarına qoyduqları məqsədə çatmaması idi.
Ukrayna nümunəsi həm də onu göstərir ki, inqilab yarımçıq qala bilməz. Rusiyada inqilabın qaçılmazlığı haqqında təkidlə danışan professor Valeri Solovey fikirlərini belə əsaslandırır ki, 1991-ci ildə kommunist rejiminə qarşı baş vermiş inqilab qarşısına qoyduğu məqsədlərə çatmadığı, yarımçıq qaldığı üçün yeni inqilab qaçılmazdır. Ukraynada məhz bu proses müşahidə edilir. “Narıncı inqilab” qarşısına qoyduğu məqsədlərə çatmadığı üçün on il sonra “Ləyaqət inqilabı” baş verdi. “Ləyaqət inqilabı” da hədəflərinə çatmadığından səhnəyə “Xalqın xidmətçisi” çıxdı. Ukraynanın özəlliyi isə ondan ibarətdir ki, ukraynalılar hakimiyyəti dəyişməkdən qorxmurlar.
Ukraynalılardan fərqli olaraq əksər postsovet respublikalarının xalqları hakimiyyət dəyişikliyindən qorxurlar. Total korrupsiya və kütləvi qanunsuzluqlar qarşısında xalqların uzurpator rejimlərə dözümlü yanaşmasının əsas səbəblərindən biri də xalqların alt şüurunda hakimiyyət dəyişikliyindən qorxu hissinin kök salmasıdır.
“Sarı jiletli”lər etiraz aksiyası keçirdiyi günlərdə baş tutan rəy sorğuları göstərirdi ki, Fransa əhalisinin 72 faizi sarı jiletlilərin tələblərini dəstəkləyir. Əksər postsovet ölkələrində isə Parisdə baş verənlərə qorxu hissi ilə yanaşırdılar. Avropanın elm mərkəzlərindən biri geniş təhqiqatlar nəticəsində müəyyən edib ki, eyni hadisəyə ayrı-ayrı fərdlər fərqli reaksiya verdiyi kimi, ayrı-ayrı xalqlar da fərqli yanaşırlar.
Ukraynada 2004-cü ildə baş vermiş “Narıncı inqilab” və 2014-cü ildəki “Ləyaqət inqilabı”ndan fərqli olaraq 2003-cü ildə Gürcüstanda reallaşmış “Qızılgül inqilabı” bu gün qarşısına qoyduğu məqsədlərə əsasən çatmış inqilab kimi qəbul olunur. Çünki “Qızılgül inqilabı”ndan sonra Gürcüstanda köklü dəyişikliklər həyata keçirilib, bu ölkə postsovet məkanından Şərqi Avropa ölkələri ilə rəqabət aparmağa qadir müasir dövlətə çevrilib. Gürcüstanın azadlıqların təmin edilməsi, həyat səviyyəsinin yüksəlməsi, korrupsiyanın miqyasının aşağı olması, innovasiyaların tətbiqi kimi məsələlərdə - Baltikyanı respublikalar istisna olmaqla - digər postsovet respublikalarından öndə olması “Qızılgül inqilabı”nın qarşısına qoyduğu məqsədlərə əsasən çatdığını təsdiqləyir. Buna görə də “Narıncı inqilab”ın lideri Viktor Yuşşenko və “Ləyaqət inqilabı”nın lideri Petro Poroşenkondan fərqli olaraq “Qızılgül inqilabı”nın lideri Mixeil Saakaşvili dünyada islahatçı lider kimi qəbul edilir.
Bu nümunələrdən çıxan nəticə ondan ibarətdir ki, bir nəhəng siyasi hadisənin inqilaba çevrildiyi ölkədə baş verən hadisə dövlət idarəçiliyində köklü dəyişikliklərə səbəb olmaqla cəmiyyətin tamamilə dəyişməsinə bağlıdır. Yəni, inqilab bir keyfiyyət dəyişikliyi deməkdir. Məsələn, Böyük Fransa İnqilabı monarxiyaya son qoymaqla bitmədi, feodalizmə ölümcül zərbə vuraraq feodal münasibətlər sisteminin tarixin arxivinə göndərilməsinin yolunu acdı.
Böyük mütəfəkkir Viktor Hüqo inqilabı tərəqqinin kobud təzahürü adlandırır və Parisin inqilablar şəhəri olduğu üçün mədəniyyət şəhəri olduğunu vurğulayırdı.
Bir başqa yanaşmaya görə isə, böyük dəyişikliklər yuxarıdan həyata keçirildikdə islahat, aşağıdan həyata keçirildikdə isə inqilab adlanır. Uzaqgörən dövlət xadimləri həmin dəyişikliklərin aşağıdan həyata keçirilməsini gözləmədən prosesi yuxarıdan başladıblar. İkinci Aleksandr Rusiyada təhkimçilik hüququnun ləğvinin aşağıdan başlanmasını gözləmədən yuxarıdan həyata keçirilməsini ən doğru yol adlandırıb.
Qoca tarixin səhifələrində yüzlərlə belə misallara rast gəlmək olar. Həmin misallardan çıxan qəanət ondan ibarətdir ki, inqilabı öncədən təyin etmək mümkün olmadığı kimi, onu doğuran amillər yuxarıdan, yəni islahat yolu ilə aradan qaldırılmadığı halda prosesi uzun müddət önləmək mümkün olmur. Buna görə də YouTube kanalları üzərindən edilən inqilab çağırışlarından daha çox, inqilabı doğura biləcək amillərin mövcudluğundan narahat olmaq lazımdır.
Müəllifin bütün yazıları - Xəqani CƏFƏRLİ
Bölməyə aid digər xəbərlər
31-07-2019, 14:06
Xəqani CƏFƏRLİ - İnqilabın baş verəcəyi tarix - Onu əvvəlcədən təyin etmək mümkündürmü?
31-07-2019, 14:06
Xəqani CƏFƏRLİ - İnqilabın baş verəcəyi tarix - Onu əvvəlcədən təyin etmək mümkündürmü?
Zaur Əhməd deyir ki, seçkiyə haram qatılmasa, 120 saylı Cəbrayıl-Qubadlı dairəsində qalib olacaq
Analitikin fikrincə, bu məhələdə İran rejiminə müxalif olanlar birmənalı şəkildə dəstəklənəcək, təcrid siyasəti güclənəcək, sanksiyalar ağırlaşacaq
BAXCP sədri: “Bunun vacibliyi din xadimlərinin diqqətinə çatdırılmalı və bu “Dini etiqad azadlığı haqqında” Qanunda imperativ norma kimi öz əksini tapmalıdır”
İcraçı direktor deyir ki, Azərbaycanın bank sektorunun kredit portfeli, aktivləri və əmanətləri, balans kapitalı artıb, xarici borcu isə azalıb
Zərdüşt Əlizadə deyir ki, ABŞ, İsrail, Rusiya və mürtəce ərəb rejimləri terrorizmlə məşğul olur
