18:09 / 05-07-2025
Mingəçevirdə iki qayıq toqquşub - Beş nəfər xəsarət alıb
14:30 / 05-07-2025
Sabah yağış yağacaq
14:16 / 05-07-2025
Akademik Yusif Məmmədəliyevin 120 illiyi qeyd ediləcək - Sərəncam
12:19 / 05-07-2025
“AzerGold”-un qiymətli metal satışından gəlirləri artıb
12:09 / 05-07-2025
Beş kollecə direktor təyin ediblər - Siyahı
12:04 / 05-07-2025
Sadiq Qurbanov: “Xankəndidə keçirilən ECO Zirvəsi Azərbaycanın qələbəsidir”
10:36 / 05-07-2025
DTX-nin Akademiyasında növbəti məzun buraxılışı olub - Video
10:35 / 05-07-2025
Türkiyəyə güclü qar yağıb
10:31 / 05-07-2025
Kürdə boğulan 19 yaşlı gəncin meyiti tapılıb
10:09 / 05-07-2025
Azərbaycanlı “qanuni oğru”lar barədə qərar verilib
09:26 / 05-07-2025
Aşura günü ilə bağlı qanvermə aksiyası başlayıb
19:49 / 04-07-2025
Şəmkirdə üç uşaq göldə batıb - Yenilənib
19:48 / 04-07-2025
İran prezidenti Qarabağa gəlib - (Yenilənib)
19:46 / 04-07-2025
Qərbi Azərbaycana qayıdışın hüquqi əsasları müzakirə olunub - Fotolar
19:14 / 04-07-2025
Ərdoğanı Füzulidən yola salıblar - (Yenilənib) - Foto
18:42 / 04-07-2025
İlham Əliyevlə İran prezidenti arasında görüş olub - Fotolar (Yenilənib)
18:35 / 04-07-2025
Ukrayna və ABŞ prezidentləri telefonla danışıblar
18:25 / 04-07-2025
Müsavat Rusiya səfirliyi qarşısında aksiya keçirmək istəyir
18:19 / 04-07-2025
DTX-nın saxladığı sabiq diplomatın məhkəməsi başlayıb
18:01 / 04-07-2025
Ali Məhkəmə inzibati mübahisələrə dair işlərlə bağlı qərar qəbul edib
17:42 / 04-07-2025
Şavkat Mirziyoyevin Azərbaycana səfəri başa çatıb
17:21 / 04-07-2025
Deputatlar daha 15 qanuna dəyişiklik edəcək - Siyahı
17:05 / 04-07-2025
Fransada “səssiz etiraz”: ABŞ demokratiyasına şübhə ilə yanaşırlar
16:59 / 04-07-2025
Sadır Japarovun Azərbaycana səfəri başa çatıb
16:33 / 04-07-2025
ECO-nun növbəti sammiti İranda keçiriləcək
16:31 / 04-07-2025
Ərdoğan ilə Pezeşkian Xankəndidə görüşüblər
16:20 / 04-07-2025
Meyxanaçı azadlığa buraxılıb
16:17 / 04-07-2025
Azərbaycan diaspor rəhbəri Rusiya vətəndaşlığından çıxarılıb
16:01 / 04-07-2025
Xankəndidə 17-ci Zirvə görüşü: ölkə başçıları mesajlar verir - (Yenilənib) - Fotolar
15:47 / 04-07-2025
Üç şəhidimiz Kəlbəcərdə dəfn edilib - Fotolar
21:03 / 30-06-2025
Rusiyada öldürülən qardaşların cənazəsi Azərbaycana gətirilib - (Yenilənib)
13:01 / 01-07-2025
Ərdoğan “ikinci vətən”indən niyə küsüb?
13:16 / 02-07-2025
Mədəniyyət nazirinə kulturoloji tövsiyə - Akif Əli yazır
14:40 / 03-07-2025
İlham Əliyev Qarabağa səfər edib - (Yenilənib+) - Fotolar
07:52 / 01-07-2025
ABŞ gözlənilmədən Moskvaya ultimatum verib
12:16 / 02-07-2025
Cəlaloğlu: Güzəştə getsək, Rusiya daha ağır şərtlərlə üstümüzə gələcək
19:48 / 04-07-2025
İran prezidenti Qarabağa gəlib - (Yenilənib)
10:26 / 02-07-2025
Azərbaycana qarşı mənəvi-siyasi strategiya: Rusiya nəyə nail olmaq istəyir?
15:33 / 02-07-2025
Rusiya daha da aqressivləşir
14:53 / 01-07-2025
Təkrar sertifikatlaşdırma: 2006 müəllim keçid balını toplaya bilməyib
16:55 / 02-07-2025
Professor: Rusiya başını itirmiş ayı kimi davranır
Nazarbayevdən sonra növbə kimindir?
Tarix: 04-04-2019 13:34 | Bölmə: Xəqani CƏFƏRLİ
Orta Asiyanın ərazicə ən böyük və zəngin respublikasını 30 ilə yaxın avtoritar qaydada idarə edən Nursultan Nazarbayevin istefası qaçılmaz olduğu kimi, bunun ciddi nəticələr doğuracağı da qaçılmazdır.
Nazarbayevin istefasının ilk nəticəsi postsovet ölkələrinin xalqlarına hakimiyyətlərin əbədi olmadığını bir daha xatırlatdı və diqqətləri uzun müddət hakimiyyətdə olan dövlət başçılarına yönəltdi. Qazaxıstanda hakimiyyətin ötürülməsi postsovet ölkələrinin ictimai-siyasi dairələrində növbəti hakimiyyət dəyişikliyinin hansı ölkədə ola biləcəyi ətrafında müzakirələrə də səbəb oldu. Bu müzakirələr əsasən iki yanaşmanı üzə çıxartdı. Yanaşmalardan birini statistik yanaşma hesab etmək olar. Bu yanaşmanın mahiyyəti ondan ibarətdir ki, Nazarbayevdən sonra istefa növbəsi postsovet məkanında ən uzunömürlü hakimiyyət sahibinindir. Bu yanaşma tərəfdarlarının fikrincə, Nazarbayevin istefasından sonra növbə Avropanın sonuncu diktatoru adlandırılan Belarus prezidenti Aleksandr Lukaşenkoya çatıb.
Məlum olduğu kimi, Lukaşenko Belarusa 1994-cü ildən rəhbərlik edir. Belə yanaşma qüsurludur. Baxmayaraq ki, bu ilin iyul ayında dövlət başçısı seçilməsinin 25 ili tamam olacaq Lukaşenko hakimiyyətinin əsaslarının sarsıldığı inkaredilməzdir.
Lukaşenko bu günə kimi Rusiya ilə Avropa arasında uğurla manevr edərək hakimiyyətini qoruya bilib. Lakin indi həmin manevrləri etmək çox çətinləşib. Buna görə Lukaşenko da, Belarus da çox ağır seçim qarşısındadır. Ancaq bütün bunlar istefa növbəsinin Nazarbayevdən sonra Lukaşenkoya çatması anlamına gəlmir. Əksinə, bu gün Lukaşenko Belarus xalqının gözündə Vladimir Putinin Rusiya cəmiyyətində malik olduğu legitimlikdən daha artıq dəstəyə malikdir. Ən azından Belarusda “Lukaşenko oğrudur!” şüarı ilə izdihamlı etiraz aksiyaları keçirilmir.
İkinci yanaşma ondan ibarətdir ki, Nazarbayevdən sonra istefa növbəsi daha uzun müddət ərzində hakimiyyət başında olan liderə deyil, postsovet məkanı üzərində dolaşan dəyişkilik atmosferinə daxil olan ölkənin başçısına çatıb. Bu fikrin müəllifləri hesab edirlər ki, Qazaxıstanda hakimiyyətin ötürülməsi ötən il Ermənistanda baş vermiş hakimiyyət dəyişikliyi ilə başlayan postsovet məkanındakı yeni dalğanın növbəti mərhələsidir.
Təhlilçilərin əksəriyyəti hesab edir ki, Nazarbayev postsovet məkanının qədəm qoyduğu yeni mərhələnin fərqində olduğu üçün istefa verib. Yeni mərhələnin nəticəsi olaraq baş verə biləcək yeni hakimiyyət dəyişikliyinin növbəti ünvanı kimi isə Rusiya və Azərbaycan göstərilir. Bu zaman hər iki ölkədə vəziyyətin təxminən oxşar olduğu qeyd edilir.
Belə ki, hər iki ölkənin iqtisadiyyatı əsasən enerji daşıyıcılarının ixracı üzərində qurulub.
Hər iki ölkədə uzunmüddətli iqtidar mövcuddur.
Neftin və qazın qiymətinin ucuzlaşması ilə hər iki ölkədə ciddi sosial-iqtisadi problemlər baş qaldırıb.
Hər iki ölkənin hakimiyyəti beynəlxalq hüquq-müdafiə təşkilatları tərəfindən demokratiya ilə bağlı sərt tənqid olunur.
Hər iki ölkədə müxalifət fəallaşıb və kütləvi etiraz aksiyaları təşkil edə bilirlər.
Hər iki ölkənin iqtidar düşərgəsində də dəyişikliklərin qaçılmaz olması fikri zəif də olsa, mövcuddur.
Doğrudur, fərqlilik də var. Azərbayan prezidenti rusiyalı həmkarından fərqli olaraq Qərb dövlətləri tərəfindən təcrid edilmiş vəziyyətdə deyil. Eyni zamanda Rusiyanın siyasi və biznes elitasında dəyişikliklərin zəruri olması fikri Azərbayanın hakim dairlərinə nisbətən daha çox yayılıb. Açıq mətnlə ifadə olunmasa da, Rusiyanın siyasi və biznes elitasının Aleksey Kudrin və German Qref kimi isimləri dəyişikliklərin zərurəti ilə bağlı daha ucadan danışmağa başlayıblar. Məsələn, Rusiyanın ən bahalı şirkəti və birinci bankı hesab olunan “Sberbank”ın prezidenti German Qref bu yaxınlarda qatıldığı bir toplantıda “Rusiyanın inkişafına mane olan üç əsas problem nədir”, - sualına cavab olaraq “Pis idarəetmə”,- deyib.
Hazırda Rusiya Federasiyasının Hesablama Palatasının sədri olan Aleksey Kudrin isə bu yaxınlarda çıxışlarının birində “Rusiya son on ildə tənnəzül bataqlığından çıxa bilmir”,- söyləyib. Prezident Putinlə çox yaxın münasibətlərə malik olan bu iki şəxsin fikirləri Rusiya elitasında dəyişiklik zərurətinin artıq ifadə olunmağa başlandığını göstərir.
Dünyada və regionda baş verən proseslər bütün postsovet respublikalarında ictimai-siyasi münasibətləri daha da sürətləndirəcək. Məsələn, Əlcəzair xalqının Əbdüləziz Buteflikin 20 illik hakimiyyətdən sonra yenidən prezident seçilməsinə izn verməməsi və kütləvi etirazların basqısı altında istefa verməsi, Ukraynda prezident seçkilərinin demokratik standartlar çərçivəsində keçirilməsi və Vladimir Zelenskinin seçkinin birinci turunun qalibi olması da postsovet məkanında baş verən proseslərə öz təsirini göstərəcək.
Ancaq bu gün həm Rusiyada, həm də Azərbaycanda hakimiyyətin ötürülmə ehtimalı dəyişiklik ehtimalından yüksək hesab olunur.
Rusiyanın son yüz illik tarixində cəmi iki dəfə hakimiyyət dəyişikliyi baş verib, digər hallarda hakimiyyətin iqtidardaxili ötürülməsi həyata keçirilib. Azərbaycanda da vəziyyət oxşardır və 90-cı illərin əvvəllərində müşahidə olunan hakimiyyət dəyişikliyinin yerini hakimiyyətin iqtidardaxili ötürülməsi tutub. Sovet dövründə də hakimiyyət dəyişikliyi Kommunist Partiyasının daxilində rəhbərliyin ötürülməsi yolu ilə baş verib. Yəni, həm Rusiyada, həm də Azərbayanda xalqın hakimiyyəti müntəzəm olaraq dəyişməsi ənənəsi mövcud deyil. Siyasi proseslərdə isə ənənələr çox önəmlidir.
Çoxlarına mübahisəli görünə biləcək bu qeydlər yalnız hazırki zamanda mövcud olan durumun dəyərləndirilməsi kimi qəbul olunmalıdır. Amma müxtəlif faktorların təsiri altında vəziyyət kəskin şəkildə dəyişə də bilər.
Bölməyə aid digər xəbərlər
Tarix: 04-04-2019 13:34 | Bölmə: Xəqani CƏFƏRLİ
Orta Asiyanın ərazicə ən böyük və zəngin respublikasını 30 ilə yaxın avtoritar qaydada idarə edən Nursultan Nazarbayevin istefası qaçılmaz olduğu kimi, bunun ciddi nəticələr doğuracağı da qaçılmazdır.
Nazarbayevin istefasının ilk nəticəsi postsovet ölkələrinin xalqlarına hakimiyyətlərin əbədi olmadığını bir daha xatırlatdı və diqqətləri uzun müddət hakimiyyətdə olan dövlət başçılarına yönəltdi. Qazaxıstanda hakimiyyətin ötürülməsi postsovet ölkələrinin ictimai-siyasi dairələrində növbəti hakimiyyət dəyişikliyinin hansı ölkədə ola biləcəyi ətrafında müzakirələrə də səbəb oldu. Bu müzakirələr əsasən iki yanaşmanı üzə çıxartdı. Yanaşmalardan birini statistik yanaşma hesab etmək olar. Bu yanaşmanın mahiyyəti ondan ibarətdir ki, Nazarbayevdən sonra istefa növbəsi postsovet məkanında ən uzunömürlü hakimiyyət sahibinindir. Bu yanaşma tərəfdarlarının fikrincə, Nazarbayevin istefasından sonra növbə Avropanın sonuncu diktatoru adlandırılan Belarus prezidenti Aleksandr Lukaşenkoya çatıb.
Məlum olduğu kimi, Lukaşenko Belarusa 1994-cü ildən rəhbərlik edir. Belə yanaşma qüsurludur. Baxmayaraq ki, bu ilin iyul ayında dövlət başçısı seçilməsinin 25 ili tamam olacaq Lukaşenko hakimiyyətinin əsaslarının sarsıldığı inkaredilməzdir.
Lukaşenko bu günə kimi Rusiya ilə Avropa arasında uğurla manevr edərək hakimiyyətini qoruya bilib. Lakin indi həmin manevrləri etmək çox çətinləşib. Buna görə Lukaşenko da, Belarus da çox ağır seçim qarşısındadır. Ancaq bütün bunlar istefa növbəsinin Nazarbayevdən sonra Lukaşenkoya çatması anlamına gəlmir. Əksinə, bu gün Lukaşenko Belarus xalqının gözündə Vladimir Putinin Rusiya cəmiyyətində malik olduğu legitimlikdən daha artıq dəstəyə malikdir. Ən azından Belarusda “Lukaşenko oğrudur!” şüarı ilə izdihamlı etiraz aksiyaları keçirilmir.
İkinci yanaşma ondan ibarətdir ki, Nazarbayevdən sonra istefa növbəsi daha uzun müddət ərzində hakimiyyət başında olan liderə deyil, postsovet məkanı üzərində dolaşan dəyişkilik atmosferinə daxil olan ölkənin başçısına çatıb. Bu fikrin müəllifləri hesab edirlər ki, Qazaxıstanda hakimiyyətin ötürülməsi ötən il Ermənistanda baş vermiş hakimiyyət dəyişikliyi ilə başlayan postsovet məkanındakı yeni dalğanın növbəti mərhələsidir.
Təhlilçilərin əksəriyyəti hesab edir ki, Nazarbayev postsovet məkanının qədəm qoyduğu yeni mərhələnin fərqində olduğu üçün istefa verib. Yeni mərhələnin nəticəsi olaraq baş verə biləcək yeni hakimiyyət dəyişikliyinin növbəti ünvanı kimi isə Rusiya və Azərbaycan göstərilir. Bu zaman hər iki ölkədə vəziyyətin təxminən oxşar olduğu qeyd edilir.
Belə ki, hər iki ölkənin iqtisadiyyatı əsasən enerji daşıyıcılarının ixracı üzərində qurulub.
Hər iki ölkədə uzunmüddətli iqtidar mövcuddur.
Neftin və qazın qiymətinin ucuzlaşması ilə hər iki ölkədə ciddi sosial-iqtisadi problemlər baş qaldırıb.
Hər iki ölkənin hakimiyyəti beynəlxalq hüquq-müdafiə təşkilatları tərəfindən demokratiya ilə bağlı sərt tənqid olunur.
Hər iki ölkədə müxalifət fəallaşıb və kütləvi etiraz aksiyaları təşkil edə bilirlər.
Hər iki ölkənin iqtidar düşərgəsində də dəyişikliklərin qaçılmaz olması fikri zəif də olsa, mövcuddur.
Doğrudur, fərqlilik də var. Azərbayan prezidenti rusiyalı həmkarından fərqli olaraq Qərb dövlətləri tərəfindən təcrid edilmiş vəziyyətdə deyil. Eyni zamanda Rusiyanın siyasi və biznes elitasında dəyişikliklərin zəruri olması fikri Azərbayanın hakim dairlərinə nisbətən daha çox yayılıb. Açıq mətnlə ifadə olunmasa da, Rusiyanın siyasi və biznes elitasının Aleksey Kudrin və German Qref kimi isimləri dəyişikliklərin zərurəti ilə bağlı daha ucadan danışmağa başlayıblar. Məsələn, Rusiyanın ən bahalı şirkəti və birinci bankı hesab olunan “Sberbank”ın prezidenti German Qref bu yaxınlarda qatıldığı bir toplantıda “Rusiyanın inkişafına mane olan üç əsas problem nədir”, - sualına cavab olaraq “Pis idarəetmə”,- deyib.
Hazırda Rusiya Federasiyasının Hesablama Palatasının sədri olan Aleksey Kudrin isə bu yaxınlarda çıxışlarının birində “Rusiya son on ildə tənnəzül bataqlığından çıxa bilmir”,- söyləyib. Prezident Putinlə çox yaxın münasibətlərə malik olan bu iki şəxsin fikirləri Rusiya elitasında dəyişiklik zərurətinin artıq ifadə olunmağa başlandığını göstərir.
Dünyada və regionda baş verən proseslər bütün postsovet respublikalarında ictimai-siyasi münasibətləri daha da sürətləndirəcək. Məsələn, Əlcəzair xalqının Əbdüləziz Buteflikin 20 illik hakimiyyətdən sonra yenidən prezident seçilməsinə izn verməməsi və kütləvi etirazların basqısı altında istefa verməsi, Ukraynda prezident seçkilərinin demokratik standartlar çərçivəsində keçirilməsi və Vladimir Zelenskinin seçkinin birinci turunun qalibi olması da postsovet məkanında baş verən proseslərə öz təsirini göstərəcək.
Ancaq bu gün həm Rusiyada, həm də Azərbaycanda hakimiyyətin ötürülmə ehtimalı dəyişiklik ehtimalından yüksək hesab olunur.
Rusiyanın son yüz illik tarixində cəmi iki dəfə hakimiyyət dəyişikliyi baş verib, digər hallarda hakimiyyətin iqtidardaxili ötürülməsi həyata keçirilib. Azərbaycanda da vəziyyət oxşardır və 90-cı illərin əvvəllərində müşahidə olunan hakimiyyət dəyişikliyinin yerini hakimiyyətin iqtidardaxili ötürülməsi tutub. Sovet dövründə də hakimiyyət dəyişikliyi Kommunist Partiyasının daxilində rəhbərliyin ötürülməsi yolu ilə baş verib. Yəni, həm Rusiyada, həm də Azərbayanda xalqın hakimiyyəti müntəzəm olaraq dəyişməsi ənənəsi mövcud deyil. Siyasi proseslərdə isə ənənələr çox önəmlidir.
Çoxlarına mübahisəli görünə biləcək bu qeydlər yalnız hazırki zamanda mövcud olan durumun dəyərləndirilməsi kimi qəbul olunmalıdır. Amma müxtəlif faktorların təsiri altında vəziyyət kəskin şəkildə dəyişə də bilər.
Müəllifin bütün yazıları - Xəqani CƏFƏRLİ
Bölməyə aid digər xəbərlər
19-04-2023, 11:40
Erməni mətbuatı: "Paşinyan təhlükəsizliyindən narahatdır”
31-07-2019, 14:06
Xəqani CƏFƏRLİ - İnqilabın baş verəcəyi tarix - Onu əvvəlcədən təyin etmək mümkündürmü?
Qüdrət Həsənquliyevin fikrincə, Tramp görsə ki, Ukrayna qalib gəlir, Rusiyaya təkcə siyasi yox, hərbi dəstək də verəcək
"Xalq qəzeti"nin şöbə müdiri deyir ki, ömrü boyu özünü axtaran, dəfələrlə yanından ötüb keçən o qədər insan var ki
Nadir Azməmmədov: “Təəssüf ki, indi rejissor olmaq, kino və serial çəkmək adiləşib, bəzən bunun məsuliyyətini dərk etmirlər”
Türkiyədə yaşayan Əməkdar artist deyir ki, siyasilərin illərlə həllinə çalışdığı hansısa bir məsələni bəzən uğurlu bir musiqi əsəri həll edə bilər
Qüdrət Həsənquliyev: “Düşmənçiliyə son qoymaq üçün ədalətli sülhə nail olmaq gərəkdir. Bunun üçün ya tərəflər 1991-ci ilin sərhədləri çərçivəsində bir-birinin ərazi bütövlüyünü tanıyır, ya da ərazi mübadiləsinə gedirlər. Amma indiki mərhələdə bu, az inandırıcı görünür”
