İlham Əziz: “Hər yazıçının öz əlifbası olmalıdır”

Xəbər lenti

12:45 / 27-04-2024

Laçının Sus kəndinə ilk köç olacaq -Fotolar

12:11 / 27-04-2024

Sabah hava necə olacaq? - Proqnoz

11:59 / 27-04-2024

Dünyanın ilk süni enerji adası tikilir

10:58 / 27-04-2024

Deputata sui-qəsd cəhdi üzrə məhkəmə: "Fazil Mustafanı cəzalandırmaq istədik..."

10:14 / 27-04-2024

Xankəndidə silah və sursatlar aşkarlanıb

10:09 / 27-04-2024

Marsdakı "hörümçək sürüsü"nün sirri açılıb - Fotolar

09:27 / 27-04-2024

Britaniyanın lüks avtomobilləri Rusiyaya daşınır

08:18 / 27-04-2024

"Bir qalanın sirri" Musiqili Teatrda açılacaq - Fotolar

08:09 / 27-04-2024

Rusiyada azərbaycanlılarla taciklər arasında kütləvi dava: ölən və yaralananlar var

21:36 / 26-04-2024

Prezident İlham Əliyevin Almaniyaya işgüzar səfəri başa çatıb - Fotolar

20:58 / 26-04-2024

İlham Əliyevlə Olaf Şolts birgə mətbuat konfransı keçiriblər

20:46 / 26-04-2024

Azərbaycan və Almaniya prezidentləri görüşüb - (Yenilənib) - Fotolar

19:35 / 26-04-2024

43 pişiyi ac-susuz saxlayan şəxsi həbs ediblər

19:06 / 26-04-2024

Rusların hücum etmək istədiyi iki xəstəxana təcili boşaldılır

18:43 / 26-04-2024

Türk dövlətləri parlamentlərinin komitə sədrləri Xankəndi və Şuşaya səfər ediblər - (Yenilənib) - Foto

18:41 / 26-04-2024

İsveç Latviyaya qoşun və zirehli texnika göndərir

18:36 / 26-04-2024

Blinken Pekində Çini hədələyib

18:20 / 26-04-2024

20-yə yaxın məhbus həbsxanadan qaçmağa cəhd edib - Foto

18:15 / 26-04-2024

Azərbaycanla Ermənistan arasında sərhəddə koordinatlar dəqiqləşdirilir

18:08 / 26-04-2024

Erməni deputatlar saxlanılıb

17:58 / 26-04-2024

Ermənistan XİN: "Azərbaycandan sülh sazişinə dair təkliflər almışıq"

17:39 / 26-04-2024

"Beşiktaş" daha bir futbolçu ilə müqaviləni yeniləyib

17:30 / 26-04-2024

İlham Əliyev Almaniyada tədbirə qatılıb - (Yenilənib) - Fotolar

17:23 / 26-04-2024

Prezident İlham Əliyev BƏƏ-nin sənaye və qabaqcıl texnologiyalar naziri ilə görüşüb

17:15 / 26-04-2024

Quba-Xaçmaz Regional filialına müdir təyinatı olub

16:58 / 26-04-2024

“Krokus”dakı terror aktına görə daha bir şübhəli saxlanılıb

16:56 / 26-04-2024

Prezident İlham Əliyev Almaniya XİN rəhbəri ilə görüşüb - Foto

16:11 / 26-04-2024

Azərbaycanda partiya rəhbəri həbs edilib

16:05 / 26-04-2024

Əli Əsədov daha bir qərar imzalayıb

15:52 / 26-04-2024

Qəzzada daha 51 dinc sakin həlak olub

Xəbər lentinin davamı

Ən çox oxunanlar

18:56 / 22-04-2024

Azərbaycan və Rusiya prezidentlərinin təkbətək görüşü olub - (Yenilənib) - Fotolar

00:11 / 23-04-2024

Sağlam və uzun ömür yaşamağın 10 asan yolu var - Siyahı

13:54 / 22-04-2024

Füzuli şəhərinə növbəti köç olub - (Yenilənib)

16:58 / 23-04-2024

İlham Əliyev “COP29 və Azərbaycan üçün Yaşıl Baxış” beynəlxalq forumda iştirak edir - (Yenilənib)

14:10 / 23-04-2024

Füzuli şəhərinə növbəti köç karvanı yola salınıb - (Yenilənib)

16:10 / 22-04-2024

Ölkələr sürətlə silahlanır - Ümumi hərbi xərclər 2,4 trilyon dolları keçib

14:03 / 24-04-2024

Professor Nəsib Quliyev özünü güllələyib

00:05 / 23-04-2024

Abramoviç yeni futbol klubunu Avropanın ən yaxşısı edəcək

00:02 / 23-04-2024

Məşhur boksçu Mayk Tayson şirkətin səfiri olub

17:30 / 26-04-2024

İlham Əliyev Almaniyada tədbirə qatılıb - (Yenilənib) - Fotolar

19:15 / 22-04-2024

Komitə sədri baş redaktoru təbrik edib

16:49 / 22-04-2024

Əməkdar artist reanimasiyaya yerləşdirilib

İlham Əziz: “Hər yazıçının öz əlifbası olmalıdır” - Müsahibə
Tarix: 04-11-2023 09:41 | Bölmə: Müsahibə

Şirift ölçüsü:

Yazıçı deyir ki, “Qələm adamına “elə yazma, belə yaz”,- demək əxlaqsızlıqdır

“Orta məktəbdə oxuyanda riyaziyyatla dərindən maraqlanırdım. Günlərin birində Lev Tolstoyun “Sergi ata” əsərini oxudum və bu mətn məni valeh elədi. Daxilimdə qəribə bir hiss oyandı, qardaşım Qoşqara dedim ki, nəsə yazmaq istəyirəm...”

“Yazıçıya “bunu belə yox, elə yaz”, -demək özü əxlaqsızlıqdı. Yazıçı haqqında onun həmkarı yox, ədəbiyyat tənqidçisi irad bildirsə daha yaxşı olar”.

Yazıçı İlham Əziz maraqlı hekayələr müəllifidir. İlk bədii yazısının çapından cəmi altı il keçməsinə baxmayaraq imzasını təsdiqləyə bilib. Hekayələrindəki qəhrəmanların sonrakı taleyi də bir insan kimi onu düşündürür.

- İlk hekayəniz 2017-ci ildə işıq üzü görüb və necə deyərlər ədəbiyyata gəlmisiniz. Bu faktı ədəbiyyata gəlmək hesab edirsizmi və buradakı mövqeyiniz sizi qane edirmi?

- Ədəbi aləmdə imzaları tanınan Sərdar Amin, Ömər Xəyyam, Elşən Mehdi, rəhmətlik II Mahmudla həmin il tanış oldum. Onların vasitəsi ilə Şərif Ağayar və digər gənc yazarlarla tanışlığım yarandı. Bu mühit, müzakirələr, ədəbiyyata baxış məni özünə cəlb eməyə başladı. Əslində ədəbiyyat elədir ki, gərək uşaq yaşlarından daxilində nəsə olsun, necə deyərlər, bu sahəyə gərək balacalıqdan talib olasan. Məktəb illərində oxuduğun hansısa bir mətn səni yazmağa vadar edir. Yəqin ki, əksər yazıçılar bu hissi yaşayıb. Orta məktəbdə oxuyanda riyaziyyatla dərindən maraqlanırdım, amma günlərin birində Lev Tolstoyun “Sergi ata” əsərini oxudum və bu mətn məni valeh elədi. Daxilimdə qəribə bir hiss oyandı, balaca qardaşım Qoşqara dedim ki, nəsə yazmaq istəyirəm...

- Və başladınız yazmağa...

- Nələrsə qarlamağa başladım, amma sonra anladım ki, oxunası o qədər gözəl mətnlər var ki. Ondan sonra yazmaqdansa oxumağa, mütaliə etməyə daha çox üstünlük verdim.

“Ədəbiyyat süfrəsində sıxlıqdı”

Bəzən yaradıcı adam hisslərini, düşüncələrini yazıya köçürmək istəyəndə oxuduğu müəlliflərin dili ilə danışdığını hiss edir. Başa düşürsən ki, bu, sənin yox, məhz həmin müəlliflərin əlifbası, dilidir. Öz dilində, əlifbanda yazmağı bacarmırsansa səni yazıçı hesab etmək olmaz. Düşünürəm ki, hər yazıçının öz əlifbası olmalıdır.

Sualınızın əvvəlindəki məsələyə -mövqeyimdən razılıq məsələsinə gəlincə, tarix baxımından çox az müddət keçib. Bu müddət ərzində “Şimşəkdən sonra” adlı kitabımı nəşr etdirmişəm, hekayələrim dərc olunur.

Təbii ki, bugünkü mövqeyimdən razıyam, hekayələrim oxunur, ədəbi aləmdə müzakirə və tənqid edilir. Bu gün ədəbiyyat aləmində seçilmək, Saday Budaqlı, Mahir N.Qarayev, Etimad Başkeçid, Salam Sarvan, Fəxri Uğurlu, Şərif Ağayar kimi ciddi imzaların çiynindən boylanmaq, onların ədəbiyyat süfrəsində yer tutmaq asan məsələ deyil, çünki orda çox sıxlıqdır. Ədəbi prosesi yaxından izləyənlər yəqin ki, dediklərimi təsdiqləyər. Bir məsələni də deyim ki, bizim ədəbi mühit çox ədalətlidir, 45 yaşında yazmağa başlayan İlham Əzizi qəbul edibsə, deməli, istənilən istedad qəbul oluna bilər. Yetər ki, ortada gözəl mətn olsun.

- Bizim ədəbi prosesin bir özəlliyi də var, çap olunmaq, kitab nəşr etdirmək yazıçıya, şairə pul qazandırmır. Riyaziyyatı yaxşı öyrənmiş, iqtisadiyyat sahəsi üzrə təhsil almış və vəzifədə çalışmış məmur kimi siz bunları yaxşı bilirdiniz. Bəs niyə məmurluğu yox, yazıçılığı seçdiniz?

- Cavan yaşından Maliyyə Nazirliyində mühüm vəzifə tuturdum, istefa verib şəxsi biznesimi qurmağa başladım. Çünki dövr, zaman dəyişmişdi, kapitalizm münasibətləri formalaşırdı. Kapitalizmin isə məlumdur ki, sərt qayda-qanunları var, sovet dövrünə öyrəşmiş insanlar üçün yeni qaydalara uyğunlaşmaq çətindir. Bəziləri hələ də düşünür ki, şair və yazıçıları dövlət dolandırmalıdır. Sovet hökuməti yazı-pozu adamlarından, ümumiyyətlə yaradıcı insanlardan təbliğat aparatının ruporu kimi istifadə edirdi və təbii ki, onların dolanışığı üçün də ciddi addımlar atırdı, diqqət göstərirdi. Kapitalizmdə münasibətlər sözsüz ki, fərqlidir, rupora ehtiyac qalmır.

Oxucularda sual yarana bilər, bəs şair-yazıçılarımız necə yaşamalıdır?

Müsahibənin bu yerində məsələyə yazıçı İlham Əziz kimi yox, iqtisadçı İlham Əzizov kimi münasibət bildirim. Hesab edirəm ki, dövlət quruculuğunun əsas elementlərindən biri sayılan milli burjuaziya formalaşmalıdır. Gəlin açıq danışaq, bu gün Azərbaycanda necədir? Biznes mühitində ayrı-ayrı siyasi adamlar ciddi şəkildə iştirak edirlər. Yeni qurulan dövlətlərdə belə hallar ola bilir, zaman keçdikcə və Azərbaycan daha da gücləndikcə həmin siyasi adamlar biznes mühitindən çəkiləcək, həmin yeri milli burjuaziya nümayəndələri, orta təbəqəni təmsil edən iş adamları tutacaq. Normal ölkələr bu yolu keçiblər, biz də gec-tez bu yolla gedəcəyik. Düşüncə sahiblərinin pul qazanmaq vaxtı gəlib çatacaq. Adi bir misalla fikrimi izah etməyə çalışım, bütün Qafqazda ən böyük ticarət mərkəzi sayılan “Binə” ticarət mərkəzində elə bir dövr olub ki, adını düz-əməlli yazmağı bacarmayan, vurma cədvəlini bilməyən adamlar Çindən, İrandan mal gətirərək yaxşı pullar qazanıblar, çünki o vaxt nə gətirirdinsə satılırdı. Amma indi bazarı öyrənmədən, marketinq işlərini bilmədən, gömrük, vergi ilə bağlı qanunvericiliyindən xəbərdar olmadan pul qazana bilməzsən.

Bayaq dediyim kimi, orta təbəqə, milli burjuaziya bazarı formalaşdıracaq, şair və yazıçılarımız kitablarının satışından qazanc əldə edə biləcəklər. Bəziləri deyir ki, bizdə oxucu sayı azdır, amma mən əksini düşünürəm, bu məsələdə bədgüman olmağa əsas görmürəm. Kitaba olan maraq göz qabağındadır, təkcə Bakıda deyil, bölgələrimizdə keçirilən kitab festivallarındakı qələbəlik buna sübutdur.

- Qələm adamı üçün ədəbi tənqidin diqqətində olmaq yaxşı göstəricidir. Hekayələriniz təhlil olunur, bəyənilir, bəzən tənqid də olunur. Əkrəm Əylisli hekayəniz haqqında demişdi ki, əti, sümüyü var, amma qanı yoxdur... Tənqidə münasibətiniz necə olur adətən?

- Əkrəm Əylisli bu sözləri onun haqqında yazdığım “Xəsil adam” adlı hekayəm barədə deyib. Əkrəm Əylisli ustad yazıçılarımızdandır, onun iradlarını qəbul edib nöqsanları aradan qaldırmaq lazımdır.

“Dostoyevskini yazıçı saymayan o qədər yazıçı adı çəkə bilərəm ki...”

Mənim haqqımda bəzən deyirlər, mətnləri poetikdir, şeirə də oxşayır. Mətn üzərində bütün tənqidləri qəbul edə bilirəm, təki münasibətlər şəxsi müstəviyə keçməsin. Dostoyevskini yazıçı kimi qəbul etməyən o qədər yazıçı adı çəkə bilərəm ki... Amma düşünürəm, yazıçını peşəkar tənqidçi təhlil etməlidir.

Yazıçıya “bunu belə yox, elə yaz”, -demək əxlaqsızlıqdı. Yazıçı haqqında onun həmkarı yox, peşəkar ədəbi tənqidçi irad bildirsə daha yaxşı olar. Cavanşir Yusifli, Elnarə Akimova, Maral Yaqubova kimi peşəkarlar heç bir maddi gəlir güdmədən ədəbi prosesi yaxından izləyir, fikir bildirir, gənclərin yaradıcılığını təhlil edirlər.

Mən öz mətnlərimə, Azərbaycan dilinə, hər bir cümləyə qarşı çox həssas və tələbkaram. Təsəvvür edək ki, ev tikirik və biz hökmən daşdan, qumdan, sementdən istifadə etməliyik. Sudan ev tikəsi deyilik ki? Bədii mətni də tikilən binaya bənzətsək söz, cümlə, ümumiyyətlə, dil ona lazım olan vacib materiallardır. Azərbaycan dilini bilmədən necə hekayə, roman yazmaq olar?

- Oxucu fikri də sizin üçün maraqlıdırsa deyim ki, hekayələriniz qısametrajlı filmlərə əla ssenari ola bilər. Bu barədə kino rejissorlarla hər hansı fikir mübadiləsi aparmısınızmı, əməkdaşlıq təklifləri gəlibmi?

- Bu bərədə bəzi yazıçı həmkarlarım, oxucular, rejissor dostlarım da deyiblər, söhbətlərimiz çox olub. Hətta iki il öncə Sərdar Aminlə bir ssenari yazıb “Fırtına öncəsi xəyanət” adlı qısametrajlı film çəkdik. Gənc və istedadlı rejissor dostum Pərviz Həsənovla, aktyor kimi kinoda oyununu bəyəndiyim Səmimi Fərhadla müəyyən planlar cızırıq, görək inşallah, nələr olur.

Söhbət kino mövzusuna gəldisə, deyim ki, rejissor Emil Musayevin qısametrajlı “Pupa” filmində hətta aktyor kimi çəkilmişəm də. Bu film müxtəlif beynəlxalq festivallarda iştirak edib, festival dövrünü başa vurduqdan sonra yəqin ki, bizim tamaşaçılar da onu ekranlarda görə biləcəklər.

Bu dəqiqə hər şey vizuallaşıb, ədəbiyyatın da trendi dəyişir yəqin. Uzun-uzun mətnlər, təsvirlər oxucunu yorur, insanlar oxuduğunu görmək istəyir həm də. Sən də ədəbiyyat adamısansa trendin tələbinə uymalısan.

- Hekayələrinin bəzi qəhrəmanları Rusiyada qəriblik görmüş insanlardı...

- Mən özüm də bir müddət Rusiyada yaşamışam, oradakı soydaşlarımızın üzləşdikləri problemləri yaxından izləmək imkanım olub. Orada yaşayan azərbaycanlıların taleyi məni həddindən çox narahat edir. Rusiyada yaşayan, bura gəlib ev tikən, qardaşına toy edən, bacısını gəlin köçürənlər göz qabağındadır. Lakin orda səfil həyatı yaşayan, ömrü məhv olan, faciələr içində çırpınan soydaşlarımız da var. Dolanışıq üçün, çörək qazanmaq ardınca Rusiyaya üz tutan nə qədər insanın sevgisi yarımçıq qalıb... Biz onların taleyini hələ ədəbiyyata doğru-düzgün gətirə bilməmişik.

- Qəhrəmanlarınızın - Feyzinin, Elviranın... sonrakı taleyi sizi düşündürürmü heç?

- Uydurduğum bədii qəhrəmanımın taleyinə ağladığım anlar da olub... Fikrimcə, yazıçı içinə doğru hərəkət edəndə, hisslərinə doğru gedə biləndə yazıçı olur. Hər bir insanın daxili dərin, dibi görünməz bir quyu kimidir, Marian çökəkliyi onun yanında heç nədir. İnsanlıq durduqca insanların daxilindən, yaşantısından yazılacaq, özü də bunları insan yazacaq, heç bir kompyüter proqramları bunu bacara bilməyəcək.

“Sonda Allah qalib gəlir”

Təbii ki, Elviranın da, Malikin də, Feyzinin də və digər qəhrəmanlarımın da taleyi barədə düşünürəm. Mənə elə gəlir ki, yazıçı öz mətnlərində Allahı sınayır. İnanıram ki, hər bir insanın taleyi öncədən yazılıb, özü də çox dəqiqliklə, yazıçılar yenidən tale yazmaqla sanki Allahla sınağa girişirlər. Son nəticədə isə Allah qalib gəlir, çünki yazıçının da taleyi onun əlindədir. Bədii mətnlər də əsasını, kökünü Onun yazdıqlarından götürüb. Quranda elə cümlələr var ki, heyrətlənməyə bilmirsən...

- Böyük həcmli əsərlərinizi oxuya biləcəyik, yoxsa elə ancaq hekayə janrı ilə kifayətlənmək fikrindəsiniz...

- Roman üzərində işləyirəm, əlimdə yarımçıq bir neçə hekayəm də var. Hər gün neçə saat yazmaqla, planlı, səliqə-sahmanlı şəkildə işləməklə deyil, əsas odur ki, sən ortaya roman qoyursansa həmin əsər hadisəyə çevrilməlidir. Dostumuz Mahir N.Qarayevin “Sonuncu korifey” romanı kimi. Gənclərdən Aqşin Yeniseyin, Sərdar Aminin, Vüqar Vanın da romanları diqqətimi çəkib.

Hekayələrdən sonra roman yazmağı da yaradıcılığın növbəti mərhələsi-falan hesab etmirəm. Mənim fikrimcə, hekayə çox ciddi janrdı. Çexov roman yazmayıbsa, bu onun böyüklüyünə kölgə salmır.

Gənclərdən Həmid Piriyevin bu günlərdə bir hekayəsini oxudum və çox xoşuma gəldi. Deyim ki, belə hekayə yazanda bəzən bir romana sərf etdiyin enerji canından çıxır. Bir-iki misralıq yapon haykuları ilə də dünyanı heyran etmək olur. Söz dəhşətli bir qüvvədir. Deyildikcə, yazıldıqca qurtarmır, rəngdən rəngə düşür, yox olmur.

Bəzən deyirlər ki, ədəbiyyat adamı siyasi proseslərə niyə qoşulmur, filan məsələyə qarşı niyə etirazını bildirmir? Ədəbiyyat adamı öz-özü ilə vuruşdadır hər gün, öz-özünə müxalifdir. Çünki öz-özü ilə vuruşmayandan ondan ədəbiyyat adamı çıxmaz.

Bəzən yeri gəldi-gəlmədi qınayırlar ki, bizdə niyə güclü əsər yazılmır?

30 ilik işğal, qaçqınlıq, müharibə ədəbiyyat adamlarına böyük mənəvi zərbə vurub. 30 ildə demək olar ki, komediya janrında ciddi bir əsərimiz yoxdur. Səhərdən axşamacan torpaq itkisi, məğlubiyyət acısı, şəhid, qazi xəbəri eşidən yazıçıda komediya yazmaq fikri necə yarana bilər? Bu gün 50 yaşılı yazıçının 30 ili məğlubiyyət acısının içində keçdi, müharibə psixologiyamıza, dünya görüşümüzə təsir etdi. Adam öz evində oğul böyütməyə də utanırdı. Şükürlər olsun ki, xalq öz Ali Baş Komandanı ətrafında birləşərək torpağını işğaldan azad etdi, dövlət olaraq ərazi bütövlüyümüz təmin olundu.

Azərbaycanın gələcəyi ilə, ədəbiyyatı, bütövlükdə incəsənəti ilə bağlı nikbinəm. Qələbə qazanmış xalq yenə Üzeyir Hacıbəyli, Qara Qarayev, Fikrət Əmirov kimi dahilər yetirəcək.

Etibar CƏBRAYILOĞLU
Reyting.az

Ana səhifəyə dön