16:02 / 22-11-2024
Azərbaycan və Macarıstan İşçi Qrupunun növbəti iclası keçiriləcək
15:43 / 22-11-2024
Millətlər Liqası: pley-off mərhələsinin püşkü atılıb
15:30 / 22-11-2024
Nüvə müharibəsi ssenarisi - Təhlükədən qorunmaq üçün bunker sifariş edənlərin sayı artır
15:25 / 22-11-2024
Qazaxın azad olunmuş kəndlərində yeni zastavalar tikiləcək
15:13 / 22-11-2024
AFFA-nın sabiq vitse-prezidenti: "Artıq olanımızı da itirməyə başlamışıq"
14:59 / 22-11-2024
Arvadını öldürən vəzifəli şəxsə bir il cəza verilib
14:50 / 22-11-2024
Həlak olan azərbaycanlı hərbçinin nəşi 2 ay sonra tapılıb
14:47 / 22-11-2024
Pentaqon: ABŞ Rusiya ilə müharibə istəmir, amma...
14:43 / 22-11-2024
Nizami Rayon Məhkəməsində yoxlama başlayıb
14:40 / 22-11-2024
Azərbaycanın təşəbbüsü ilə Qlobal Cənub QHT Platforması yaradılır
14:13 / 22-11-2024
İran ABŞ-la danışıqlara gedəcək, yoxsa...
14:06 / 22-11-2024
Pərviz Şahbazov türkiyəli nazirlə müzakirə aparıb
13:54 / 22-11-2024
Ana və qızı xuliqanlığa görə həbs edilib
13:47 / 22-11-2024
Ruslar şəhərin 25 faizini ələ keçirib, döyüşlər davam edir - Foto
13:36 / 22-11-2024
ABŞ Polşadakı hərbi bazasını yüksək hazırlıq vəziyyətinə gətirib
13:27 / 22-11-2024
Türk ordusu daha beş terrorçunu zərərsizləşdirib
13:23 / 22-11-2024
Dövlət Xidməti daha 12 maşını satışa çıxarıb - Siyahı
13:21 / 22-11-2024
Putin Rusiyasını ifşa edən "Pis ruslar" kitabı nəşr olunub
13:09 / 22-11-2024
Putin nüvə silahından istifadə edə bilər - Xəbərdarlıq
13:02 / 22-11-2024
Keçmiş mərkəz direktoru vəzifəyə təyin olunub
12:53 / 22-11-2024
ABŞ rus ordusunu məğlub edə biləcək silah hazırlayıb
12:47 / 22-11-2024
Sabahın hava proqnozu açıqlanıb
12:35 / 22-11-2024
Ruslar bir məntəqəni işğal edib, daha səkkizinə doğru irəliləyir - Foto
12:23 / 22-11-2024
Dövlətə məxsus 35 su nəqliyyatı vasitəsi hərraca çıxarılıb - Siyahı
12:06 / 22-11-2024
İlham Əliyev İsrailin nəqliyyat və yol təhlükəsizliyi nazirini qəbul edib
12:00 / 22-11-2024
FIFA referisi Kamal Umudlu beynəlxalq oyuna təyinat alıb
11:54 / 22-11-2024
“Əmək miqrasiyası kvotasının müəyyən edilməsi Qaydası” dəyişib
11:45 / 22-11-2024
Polkovnikin oğlu ev dustaqlığına buraxılıb
11:09 / 22-11-2024
Leyla Əliyeva və Arzu Əliyeva sərgiləri ziyarət ediblər - Fotolar
11:05 / 22-11-2024
20 təyyarə və 6 döyüş gəmisi Tayvan sahillərinə yaxınlaşıb
12:28 / 18-11-2024
Turan Manafzadə: “Mədəniyyət diplomatiyasından yararlanmağı bacarmalıyıq” - Müsahibə
12:05 / 19-11-2024
MMC vətəndaşın mənzilini dağıdıb, indi də obyektini ələ keçirmək istəyir - Fotolar
13:32 / 21-11-2024
Dünyanın ən güclü donanmaları... - Qardaş Türkiyə siyahıda neçəncidir?
19:50 / 19-11-2024
Beynəlxalq Bank 272 min manat cərimələnib
16:45 / 20-11-2024
Nazir: "Regionlardakı bəzi poçt şöbələrinin bağlanması araşdırılacaq"
16:22 / 20-11-2024
“Real Betis” klubunun nümayəndəsi Bakıda nəyə təəccüblənib? - Foto
15:29 / 18-11-2024
Daha üç şəhərə konsul təyinatı olub - Siyahı
16:45 / 21-11-2024
Prezident iki Mərkəzi ləğv edib - Sərəncam
10:03 / 20-11-2024
Azərbaycan və Türkiyənin bələdiyyə təşkilatları arasında görüş keçirilib - Fotolar
17:09 / 18-11-2024
Deputatın oğlu yeni vəzifəyə təyin olunub
09:37 / 21-11-2024
Naxçıvan səhiyyəsində həbslər başlayıb
00:07 / 22-11-2024
Hikmət Hacıyev: “Politico”nun üzr istəməsini tələb edirik!”
Trotskinin Türkiyədəki evi - Firuz Mustafa yazır
Tarix: 09-05-2020 10:56 | Bölmə: Firuz MUSTAFA
İnqilab “iblisinin” İstanbul yaxınlığındakı “uzaq yaşıl ada”dakı evi barədə qeydlər
Trotskinin bir müddət Türkiyədə, İstanbul civarındakı bir adada yaşadığı barədə çoxdan məlumatlı idim. Moskvada nəşr edilən “Arqumentı i faktı” qəzetində və “Oqonyok” jurnalında Sovet dövrünün sonlarında bu barədə tez-tez yazırdılar.
İş elə gətirdi ki, haqqında oxuduğum o yerləri az qala otuz il sonra görmək mənə müyəssər oldu.
Bilənlər bilir: Lev Trotski Sovet hökumətini quranlardan biridir. Kompartiyanın gələcək Baş katibi Stalin hələ 1918-ci ilin noyabrında Rusiyada Sosialist inqilabının qələbəsinin bir illiyi münasibətilə yazdığı məqalədə Sovet dövlətinin yaranmasını iki adamın adıyla bağlayırdı. Bu iki nəfərdən biri Trotski, digəri isə Lenin idi. O zamanlar Trotski Qızıl Ordunun yaradıcısı və komandanı, habelə İnqilabi hərbi şuranın sədri idi.
Lenin öləndən sonra hakimiyyət uğrunda gedən mübarizədə Stalinlə Trotskinin yolu ayrıldı. 1927-ci ildə Lev Trotski bütün postlardan, o cümlədən Siyasi Büro üzvlüyündən xaric edildi. Stalin öz keçmiş inqilabçı həmkarını əvvəlcə Qazaxıstana sürgün etdi. Amma Lev Davıdoviçin yaxın məsafədən hakimiyyətə təsir etmə imkanlarının tükənmədiyini düşünən Stalin onu bir qədər də “uzağa” göndərməyi qərara aldı. Bu “uzaq” yer Türkiyə idi. O vaxtlar Stalinlə Türkiyə lideri Mustafa Kamal arasında münasibətlər, türklər demiş “sıcaq” idi. 1929-cu ildə Trotski “İliç” teploxodunda “çekistlərin” ciddi nəzarəti altında arvadı Natalya və oğlu Levlə Türkiyəyə gəldi. İki dövlət rəhbəri arasında belə bir şərt kəsilmişdi ki, Trotskinin həyatı qorunsun. Trotski də öz növbəsində qovulduğu və məskunlaşdığı dövlətlərin heç birinin siyası konularına müdaxilə etməyəcəyinə “söz” vermişdi.
Beləliklə, Trotski və ailəsi İstanbul yaxınlığında, Mərmərə dənizindəki adada məskunlaşdı. Və məşhur inqilabçı bu “uzaq, yaşıl ada”da dörd il yaşadı.
Dediyim kimi, mən həmin yer haqda çoxdan məlumatlı idim.
Yayın sonlarında İstanbul şəhərində pyesimin premyerası idi. Fürsətdən istifadə edib Mərmərə dənizinin sahilində dostlarla gəzintiyə çıxmışdıq. Uzaqda görünən adalar diqqətimi çəkdi. Bosfora sarı boylandığımı görən yerli müsahiblərimdən biri dedi:
- Bax, o birinci adaya biz Böyükada deyirik. Ondan sonra daha dörd ada var. Amma onlar nisbətən kiçik adalardır. Oraya gəmilər gedir. İstəsəniz gedib o gözəl yerlərlə tamış ola bilərsiz.
Hə, deməli məşhur Böyükada lap yaxınlıqda imiş... Mən Trotskinin vaxtilə həmin adada yaşadığını söyləyəndə müsahiblərimin çoxu təəccübləndi. Amma İstanbuldakı “Azərbaycan Evi”nin rəhbəri Hikmət Elp dediklərimə bəraət verərək dilləndi:
- Bəli, doğrudur, Trotski həqiqətən o adada yaşayıb.
Bir gün sonra mən gəmi-bərəyə minib Trotskinin “evi”ni axtarmağa yola düşdüm.
Doğrusunu deyim ki, mənim Trotskiyə heç zaman heç bir rəğbətim olmayıb. Düzdür, onun həyatı haqda bir neçə kitab da oxumuşam. Bilirəm ki, “alovlu tribun” olub, poliqlot kimi bir neçə dili mükəmməl mənimsəyib. Üstəlik ədəbiyyatı sevib və özü də bədii yaradıcılıqla məşğul olub. Amma qəddarlığına, qaniçənliyinə də söz olmayıb. İnqilabı qəbul etməyən milyonlarla adamın məhvinə fərman verib. Maraqlı burasıdır ki, “inqilabın iblisi” adlandırılan bu adamın fəaliyyətinə sevgi bir çox ölkələrdə bu gün də yaşamaqdadır. Ən maraqlısı budur ki, bizim məmləkətimizdə də hərdən “trotskiçilər”in “səsi” eşidilir.
Hər halda bir müsafir kimi onun yaşadığı şəraiti görmək pis olmazdı - fikriylə Böyükadada “Trotskinin evi”ni soraqlamağa başladım.
Ada haqda qısaca onu deyə bilərəm ki, bura sadəcə bir cənnətmisallı yerdir.
Əvvəlcə Böyükadada Trotskinin yaşadığı yeri bilən bir kimsəni bula bilmədim. Yalnız bir faytonçu həmin evin yerini bildiyini dedi və özü də vəd etdi ki, istədiyi paranı versəm işlər düzələ bilər. Məbləği soruşdum.
- Hocam, səksən lirə versən, apara bilirim,- dedi.
Mən bu məbləğın çox olduğunu dedim. O, yetmiş lirəyə razılaşdı. Mən yenə etiraz etdim. Faytonçu qamçısını atların başı üzərində şaqqıldadaraq faytonunu sürüb məndən uzaqlaşdı.
Yeri gəlmişkən deyim ki, bu “yaşıl, uzaq ada”da ekoloji təmizliyi qorumaqdan dolayı avtomobillərdən istifadə olunmur. Daha doğrusu, burada heç yerli-dibli avtomobil yoxdur. Minik vasitəsi kimi yalnız faytondan və velosipeddən istifadə edilir. Və onu da deyim ki, məşhur “Çalı quşu” filminin əksər kadrları bu adada lentə alınıb.
Böyükadanın cəmi 5-6 min daimi sakini var. Amma yay-yaz aylarında buraya gələnlərin, burada yaşayanların sayı on dəfə artır, olur 50-60 min adam. Türkiyənin zəngin adamlarının bir çoxunun burada villası var. Dedilər ki, son zamanlar burada Qafqazadan, habelə bizim ölkəmizdən gedən imkanlılar da ev-eşik alıb.
Məşhur türk yazıçılarından bir çoxu, o cümlədən Orxan Pamuk bu adada istirahət etməyi çox sevir.
Mən “Trotskinin evini” axtarmaq üçün daha bir neçə adama müraciət etdim. İşin tərsliyinə bax ki, bu evi “gördüm” deyən yox idi. Faytonçunun istədiyi məbləği ödəmək isə mənim kimi adi ziyalı müsafir üçün sərfəli deyildi. Axtarışımı davam etdirməkdə qərarlı idim.
Yaşıl xiyabandan birindən ötüb keçərkən qarşıma çıxan bəstəboy, arıq, çəlimsiz, nurani bir kişiyə yaxınlaşıb öz amacımı yenə dilə gətirdim. O, əlüstü cavab verdi:
- Mən o evi tanıyıram. Buyurun, gedək. Sizi müşaiyət edərəm. Trotskinin yaşadığı ev yaxınlıqdadır...
Demək, faytonçu mənə düz demirmiş... Tacirlər və sürücülər dünyanın hər yerində eyni...
Bu xeyirxah, mədəni, ziyalı insanla yaxından tanış olduq. Yalçın Çilingir ixtisasca memardır. Bütün həyatı bu ada ilə bağlı olub. Söhbət əsnasında Yalçın bəyin çox geniş mütaliəyə və dünyagörüşə malik olması məni heyrətləndirdi. O, ədəbiyyat vurğunudur. Vaxtilə Nəbi Xəzrinin və Bəxtiyar Vahabzadənin şeirlərini, Anarın bir neçə kitabını oxuduğunu dedi. Üzeyir Hacıbəylinin musiqisinin, Rəşid Behbudov və Zeynəb Xanlarovanın səsinin heyranıdır.
Biz söhbətləşə-söhbətləşə geniş xiyabandan nisbətən dar bir yola düşdük. Üzüaşağı enməyə başladıq. Yaşıl, sıx ağacların arasından Mərmərə dənizinin mavi suları görünürdü.
Az sonra Yalçın bəy dedi:
- Hə, çatırıq.
“Trotskinin evi” sahildə idi. Əslində indi buraya ev yox, “evin qalıqları” demək olardı. Vaxtilə “inqilab iblisinin” yaşadığı üçmərtəbəli evin yerində yanıb sıradan çıxmış hündür kərpic divarlar qalmışdı. Mülkün geniş həyəti vardı.
Evin darvazası möhkəmcə bağlı idi. Hətta, köhnə dəmir qapının üstünə yazılmışdı ki, içəri keçməyə cəhd edən kəsi elektrik cərəyanı vura bilər. Darvaza və qapının üstünə qələm, karandaş və kömürlə çoxlu “şüar” və “çağırışlar” da yazılmışdı. Rus və türk dillərində oxuduğum cümlələrdə bu cür fikirlərə daha çox rast gəlmək olurdu: “Trotski sağdır”, “Trotski ölməyib”, “Trotski dünya inqilabının başçısıdır”.
Öyrəndim ki, 1931-ci ildə -Trotski həmin evdə yaşayarkən yanğın baş verib. Bu onunla əlaqələndirilir ki, Trotski verdiyi vədi “unudaraq” Stalin haqda kəskin yazılarla çıxış edirdi. Ehtimal olunur ki, evi Stalinin Türkiyədəki tərəfdarları yandırıb. Əslində o zaman Türkiyədə elə Trotskinin tərəfdarları da az deyildi.
Məlum olduğu kimi, Trotski Türkiyədən çıxarılandan sonra əvvəlcə Fransaya, sonra isə Norveçə gedib. Lakin Stalinin “adamları” onu hər yerdə izləyirdi. Nəhayət, Lev Davıdoviç 1936-cı ildə Meksikaya getməli olub. O, məşhur rəssamlardan ər-arvad Frida Karlo və Dieqo Riveronun mənzilində yaşayıb. Həmin rəssamlar da kommunist idi. Taleyin hökmünə baxın ki, Trotskinin qətlində xüsusi rol oynayan şəxs də də rəssam, bu “ölüm layihəsinin” müəllifi Sikeyros adlı stalinçi bir rəssam idi. Bütün işlərə isə NKVD zabiti, kəşfiyyatçı İosif Romualdoviç Qriquleviç rəhbərlik edirdi (1913-1988). 1940-ci ilin avqust ayının 20-də Qriquleviç və Sikeyrosun hazırladığı plan üzrə əməliyyat həyata keçirildi. Qəzetçi-jurnalist Ramon Merkader (1913-1978) söhbət etmək, götürdüyü müsahibəni oxumaq bəhanəsiylə Trotskinin yaşadığı mənzilə getmiş, onun başına buz baltası ilə zərbələr endirmişdir. İki gün sonra “inqilab iblisi” gözlərini əbədi yumdu. Həmin xəbəri eşidən Stalin öz keçmiş dostunun qətlini bayram kimi qeyd etmişdir.
Yeri gəlmişkən, 20 il Meksikada həbsxanada cəza çəkən Ramon Merkader sonralar gizli yolla Moskvaya gətirilərək, 1960-cı ildə Sovet İttifaqı Qəhrəmanı adına layiq görüldü.
Əlbəttə, Trotskinin adı ilə bağlı tarixi çözələsək çox uzaqlara gedə bilərik. Amma indiki halda söhbətin mövzusu tamamilə fərqlidir.
Mən indi bu evin kimə məxsus olduğu ilə maraqlanıram.
Demə, bu ötən illər ərzində Trotskinin yaşadığı evdə bir neçə dəfə təmir işləri görülüb, amma... üç dəfə yanğın baş verib. Ev bir neçə dəfə satılıb, əldən-ələ keçib. Yerli sakinlər yarızarafat-yarıciddi belə hesab edirlər ki, bu ev əbədi lənətlənib, burada Trotskinin məkrli ruhu dolaşır.
2002-ci ildə haqqında söhbət gedən evin sahibəsi Nərminə xanim mülkü 2,5 milyon dollara satıb. Evin indiki sahibi Trotskinin beynəlxalq “imicindən” istifadə edib mülkə daha yüksək qiymət müəyyənləşdirib; ev sahibi belə hesab edir ki, kommunist ideyasının tərəfdarları Bosfor sahilində böyük bir muzey yarada bilərlər.
Burada çox məşhur adamlar olub. Vaxtilə bu evin yaxınlığındakı hoteldə bir müddət qalan Ernest Heminquey də yanmış evə baş çəkib...
Mən dostlaşdığım Yalçın Çilingirlə evin bir neçə görüntüsünü kadra alıram. Sora səssiz küçə ilə üzüyuxarı qalxırıq.
Dönüb yuxarıdan Trotskinin “evi”nə sarı boylandım. Qırmızı kərpicdən tikilmiş uca, möhkəm divarlar yaşıl ağacların arasından boylanır. Bu qıpqırmızı divar nədənsə mənə kommunistlərin artıq param-parça olmuş qırmızı rəngli bayrağını xatırlatdı.
Dostlaşdığım Yalçın Çilingirlə söhbət edə-edə sahilə doğru üz tutduq.
Uzaqdan İstanbulun sayrışan ulduzları dənizdə yuyunur.
Bölməyə aid digər xəbərlər
Tarix: 09-05-2020 10:56 | Bölmə: Firuz MUSTAFA
İnqilab “iblisinin” İstanbul yaxınlığındakı “uzaq yaşıl ada”dakı evi barədə qeydlər
Trotskinin bir müddət Türkiyədə, İstanbul civarındakı bir adada yaşadığı barədə çoxdan məlumatlı idim. Moskvada nəşr edilən “Arqumentı i faktı” qəzetində və “Oqonyok” jurnalında Sovet dövrünün sonlarında bu barədə tez-tez yazırdılar.
İş elə gətirdi ki, haqqında oxuduğum o yerləri az qala otuz il sonra görmək mənə müyəssər oldu.
Bilənlər bilir: Lev Trotski Sovet hökumətini quranlardan biridir. Kompartiyanın gələcək Baş katibi Stalin hələ 1918-ci ilin noyabrında Rusiyada Sosialist inqilabının qələbəsinin bir illiyi münasibətilə yazdığı məqalədə Sovet dövlətinin yaranmasını iki adamın adıyla bağlayırdı. Bu iki nəfərdən biri Trotski, digəri isə Lenin idi. O zamanlar Trotski Qızıl Ordunun yaradıcısı və komandanı, habelə İnqilabi hərbi şuranın sədri idi.
Lenin öləndən sonra hakimiyyət uğrunda gedən mübarizədə Stalinlə Trotskinin yolu ayrıldı. 1927-ci ildə Lev Trotski bütün postlardan, o cümlədən Siyasi Büro üzvlüyündən xaric edildi. Stalin öz keçmiş inqilabçı həmkarını əvvəlcə Qazaxıstana sürgün etdi. Amma Lev Davıdoviçin yaxın məsafədən hakimiyyətə təsir etmə imkanlarının tükənmədiyini düşünən Stalin onu bir qədər də “uzağa” göndərməyi qərara aldı. Bu “uzaq” yer Türkiyə idi. O vaxtlar Stalinlə Türkiyə lideri Mustafa Kamal arasında münasibətlər, türklər demiş “sıcaq” idi. 1929-cu ildə Trotski “İliç” teploxodunda “çekistlərin” ciddi nəzarəti altında arvadı Natalya və oğlu Levlə Türkiyəyə gəldi. İki dövlət rəhbəri arasında belə bir şərt kəsilmişdi ki, Trotskinin həyatı qorunsun. Trotski də öz növbəsində qovulduğu və məskunlaşdığı dövlətlərin heç birinin siyası konularına müdaxilə etməyəcəyinə “söz” vermişdi.
Beləliklə, Trotski və ailəsi İstanbul yaxınlığında, Mərmərə dənizindəki adada məskunlaşdı. Və məşhur inqilabçı bu “uzaq, yaşıl ada”da dörd il yaşadı.
Dediyim kimi, mən həmin yer haqda çoxdan məlumatlı idim.
Yayın sonlarında İstanbul şəhərində pyesimin premyerası idi. Fürsətdən istifadə edib Mərmərə dənizinin sahilində dostlarla gəzintiyə çıxmışdıq. Uzaqda görünən adalar diqqətimi çəkdi. Bosfora sarı boylandığımı görən yerli müsahiblərimdən biri dedi:
- Bax, o birinci adaya biz Böyükada deyirik. Ondan sonra daha dörd ada var. Amma onlar nisbətən kiçik adalardır. Oraya gəmilər gedir. İstəsəniz gedib o gözəl yerlərlə tamış ola bilərsiz.
Hə, deməli məşhur Böyükada lap yaxınlıqda imiş... Mən Trotskinin vaxtilə həmin adada yaşadığını söyləyəndə müsahiblərimin çoxu təəccübləndi. Amma İstanbuldakı “Azərbaycan Evi”nin rəhbəri Hikmət Elp dediklərimə bəraət verərək dilləndi:
- Bəli, doğrudur, Trotski həqiqətən o adada yaşayıb.
Bir gün sonra mən gəmi-bərəyə minib Trotskinin “evi”ni axtarmağa yola düşdüm.
Doğrusunu deyim ki, mənim Trotskiyə heç zaman heç bir rəğbətim olmayıb. Düzdür, onun həyatı haqda bir neçə kitab da oxumuşam. Bilirəm ki, “alovlu tribun” olub, poliqlot kimi bir neçə dili mükəmməl mənimsəyib. Üstəlik ədəbiyyatı sevib və özü də bədii yaradıcılıqla məşğul olub. Amma qəddarlığına, qaniçənliyinə də söz olmayıb. İnqilabı qəbul etməyən milyonlarla adamın məhvinə fərman verib. Maraqlı burasıdır ki, “inqilabın iblisi” adlandırılan bu adamın fəaliyyətinə sevgi bir çox ölkələrdə bu gün də yaşamaqdadır. Ən maraqlısı budur ki, bizim məmləkətimizdə də hərdən “trotskiçilər”in “səsi” eşidilir.
Hər halda bir müsafir kimi onun yaşadığı şəraiti görmək pis olmazdı - fikriylə Böyükadada “Trotskinin evi”ni soraqlamağa başladım.
Ada haqda qısaca onu deyə bilərəm ki, bura sadəcə bir cənnətmisallı yerdir.
Əvvəlcə Böyükadada Trotskinin yaşadığı yeri bilən bir kimsəni bula bilmədim. Yalnız bir faytonçu həmin evin yerini bildiyini dedi və özü də vəd etdi ki, istədiyi paranı versəm işlər düzələ bilər. Məbləği soruşdum.
- Hocam, səksən lirə versən, apara bilirim,- dedi.
Mən bu məbləğın çox olduğunu dedim. O, yetmiş lirəyə razılaşdı. Mən yenə etiraz etdim. Faytonçu qamçısını atların başı üzərində şaqqıldadaraq faytonunu sürüb məndən uzaqlaşdı.
Yeri gəlmişkən deyim ki, bu “yaşıl, uzaq ada”da ekoloji təmizliyi qorumaqdan dolayı avtomobillərdən istifadə olunmur. Daha doğrusu, burada heç yerli-dibli avtomobil yoxdur. Minik vasitəsi kimi yalnız faytondan və velosipeddən istifadə edilir. Və onu da deyim ki, məşhur “Çalı quşu” filminin əksər kadrları bu adada lentə alınıb.
Böyükadanın cəmi 5-6 min daimi sakini var. Amma yay-yaz aylarında buraya gələnlərin, burada yaşayanların sayı on dəfə artır, olur 50-60 min adam. Türkiyənin zəngin adamlarının bir çoxunun burada villası var. Dedilər ki, son zamanlar burada Qafqazadan, habelə bizim ölkəmizdən gedən imkanlılar da ev-eşik alıb.
Məşhur türk yazıçılarından bir çoxu, o cümlədən Orxan Pamuk bu adada istirahət etməyi çox sevir.
Mən “Trotskinin evini” axtarmaq üçün daha bir neçə adama müraciət etdim. İşin tərsliyinə bax ki, bu evi “gördüm” deyən yox idi. Faytonçunun istədiyi məbləği ödəmək isə mənim kimi adi ziyalı müsafir üçün sərfəli deyildi. Axtarışımı davam etdirməkdə qərarlı idim.
Yaşıl xiyabandan birindən ötüb keçərkən qarşıma çıxan bəstəboy, arıq, çəlimsiz, nurani bir kişiyə yaxınlaşıb öz amacımı yenə dilə gətirdim. O, əlüstü cavab verdi:
- Mən o evi tanıyıram. Buyurun, gedək. Sizi müşaiyət edərəm. Trotskinin yaşadığı ev yaxınlıqdadır...
Demək, faytonçu mənə düz demirmiş... Tacirlər və sürücülər dünyanın hər yerində eyni...
Bu xeyirxah, mədəni, ziyalı insanla yaxından tanış olduq. Yalçın Çilingir ixtisasca memardır. Bütün həyatı bu ada ilə bağlı olub. Söhbət əsnasında Yalçın bəyin çox geniş mütaliəyə və dünyagörüşə malik olması məni heyrətləndirdi. O, ədəbiyyat vurğunudur. Vaxtilə Nəbi Xəzrinin və Bəxtiyar Vahabzadənin şeirlərini, Anarın bir neçə kitabını oxuduğunu dedi. Üzeyir Hacıbəylinin musiqisinin, Rəşid Behbudov və Zeynəb Xanlarovanın səsinin heyranıdır.
Biz söhbətləşə-söhbətləşə geniş xiyabandan nisbətən dar bir yola düşdük. Üzüaşağı enməyə başladıq. Yaşıl, sıx ağacların arasından Mərmərə dənizinin mavi suları görünürdü.
Az sonra Yalçın bəy dedi:
- Hə, çatırıq.
“Trotskinin evi” sahildə idi. Əslində indi buraya ev yox, “evin qalıqları” demək olardı. Vaxtilə “inqilab iblisinin” yaşadığı üçmərtəbəli evin yerində yanıb sıradan çıxmış hündür kərpic divarlar qalmışdı. Mülkün geniş həyəti vardı.
Evin darvazası möhkəmcə bağlı idi. Hətta, köhnə dəmir qapının üstünə yazılmışdı ki, içəri keçməyə cəhd edən kəsi elektrik cərəyanı vura bilər. Darvaza və qapının üstünə qələm, karandaş və kömürlə çoxlu “şüar” və “çağırışlar” da yazılmışdı. Rus və türk dillərində oxuduğum cümlələrdə bu cür fikirlərə daha çox rast gəlmək olurdu: “Trotski sağdır”, “Trotski ölməyib”, “Trotski dünya inqilabının başçısıdır”.
Öyrəndim ki, 1931-ci ildə -Trotski həmin evdə yaşayarkən yanğın baş verib. Bu onunla əlaqələndirilir ki, Trotski verdiyi vədi “unudaraq” Stalin haqda kəskin yazılarla çıxış edirdi. Ehtimal olunur ki, evi Stalinin Türkiyədəki tərəfdarları yandırıb. Əslində o zaman Türkiyədə elə Trotskinin tərəfdarları da az deyildi.
Məlum olduğu kimi, Trotski Türkiyədən çıxarılandan sonra əvvəlcə Fransaya, sonra isə Norveçə gedib. Lakin Stalinin “adamları” onu hər yerdə izləyirdi. Nəhayət, Lev Davıdoviç 1936-cı ildə Meksikaya getməli olub. O, məşhur rəssamlardan ər-arvad Frida Karlo və Dieqo Riveronun mənzilində yaşayıb. Həmin rəssamlar da kommunist idi. Taleyin hökmünə baxın ki, Trotskinin qətlində xüsusi rol oynayan şəxs də də rəssam, bu “ölüm layihəsinin” müəllifi Sikeyros adlı stalinçi bir rəssam idi. Bütün işlərə isə NKVD zabiti, kəşfiyyatçı İosif Romualdoviç Qriquleviç rəhbərlik edirdi (1913-1988). 1940-ci ilin avqust ayının 20-də Qriquleviç və Sikeyrosun hazırladığı plan üzrə əməliyyat həyata keçirildi. Qəzetçi-jurnalist Ramon Merkader (1913-1978) söhbət etmək, götürdüyü müsahibəni oxumaq bəhanəsiylə Trotskinin yaşadığı mənzilə getmiş, onun başına buz baltası ilə zərbələr endirmişdir. İki gün sonra “inqilab iblisi” gözlərini əbədi yumdu. Həmin xəbəri eşidən Stalin öz keçmiş dostunun qətlini bayram kimi qeyd etmişdir.
Yeri gəlmişkən, 20 il Meksikada həbsxanada cəza çəkən Ramon Merkader sonralar gizli yolla Moskvaya gətirilərək, 1960-cı ildə Sovet İttifaqı Qəhrəmanı adına layiq görüldü.
Əlbəttə, Trotskinin adı ilə bağlı tarixi çözələsək çox uzaqlara gedə bilərik. Amma indiki halda söhbətin mövzusu tamamilə fərqlidir.
Mən indi bu evin kimə məxsus olduğu ilə maraqlanıram.
Demə, bu ötən illər ərzində Trotskinin yaşadığı evdə bir neçə dəfə təmir işləri görülüb, amma... üç dəfə yanğın baş verib. Ev bir neçə dəfə satılıb, əldən-ələ keçib. Yerli sakinlər yarızarafat-yarıciddi belə hesab edirlər ki, bu ev əbədi lənətlənib, burada Trotskinin məkrli ruhu dolaşır.
2002-ci ildə haqqında söhbət gedən evin sahibəsi Nərminə xanim mülkü 2,5 milyon dollara satıb. Evin indiki sahibi Trotskinin beynəlxalq “imicindən” istifadə edib mülkə daha yüksək qiymət müəyyənləşdirib; ev sahibi belə hesab edir ki, kommunist ideyasının tərəfdarları Bosfor sahilində böyük bir muzey yarada bilərlər.
Burada çox məşhur adamlar olub. Vaxtilə bu evin yaxınlığındakı hoteldə bir müddət qalan Ernest Heminquey də yanmış evə baş çəkib...
Mən dostlaşdığım Yalçın Çilingirlə evin bir neçə görüntüsünü kadra alıram. Sora səssiz küçə ilə üzüyuxarı qalxırıq.
Dönüb yuxarıdan Trotskinin “evi”nə sarı boylandım. Qırmızı kərpicdən tikilmiş uca, möhkəm divarlar yaşıl ağacların arasından boylanır. Bu qıpqırmızı divar nədənsə mənə kommunistlərin artıq param-parça olmuş qırmızı rəngli bayrağını xatırlatdı.
Dostlaşdığım Yalçın Çilingirlə söhbət edə-edə sahilə doğru üz tutduq.
Uzaqdan İstanbulun sayrışan ulduzları dənizdə yuyunur.
Müəllifin bütün yazıları - Firuz MUSTAFA
Bölməyə aid digər xəbərlər
29-07-2020, 09:23
Firuz MUSTAFA - Türk və hindu dillərinin kök yaxınlığı haqda... - Firuz Mustafa yazır
4-07-2020, 01:05
Firuz MUSTAFA - Rejissor Mərahim Fərzəlibəyovun əmək kitabçası… - Firuz Mustafa yazır
1-07-2020, 20:38
Firuz MUSTAFA - Oljas Süleymenov: “Azərbaycan həmişə ürəyimdədir...” - Firuz Mustafa yazır
Deputatlığa namizəd Milli Məclisdə təmsil etmək istədiyi bölgənin problemlərinin təsnifatını artıq ağlına yazıb və işə nədən başlayacağını sıralayıb
Qüdrət Həsənquliyev: “Düşmənçiliyə son qoymaq üçün ədalətli sülhə nail olmaq gərəkdir. Bunun üçün ya tərəflər 1991-ci ilin sərhədləri çərçivəsində bir-birinin ərazi bütövlüyünü tanıyır, ya da ərazi mübadiləsinə gedirlər. Amma indiki mərhələdə bu, az inandırıcı görünür”
“Tənha insanın monoloqu”nun ssenari müəllifi və rejissoru deyir ki, kinomuzu yaşatmaq və irəli aparmaq üçün film istehsalını artırmalı və onun bazarını düşünməliyik
Mirəli Sarızadə: “Gənc yaşımda arzum həyata keçdi, inşallah, yeni mövsümdə teatrımızın səhnəsində də Məcnun obrazı ilə tamaşaçılar qarşısına çıxacam”
