20:33 / 25-04-2024
Almaniyadakı ukraynalı qaçqınlara görə problem yaranıb
20:26 / 25-04-2024
İran-İsrail qarşıdurması: ilk raund daha təhlükəli mərhələyə keçə bilər
19:45 / 25-04-2024
Dünyada 282 milyon insan acdır - BMT
19:17 / 25-04-2024
Rusiya Polşada yaradılacaq nüvə obyektlərinə hücum edəcək
18:56 / 25-04-2024
İran məhkəməsi repçi barəsində edam qərarı çıxarıb
18:42 / 25-04-2024
Milli Məclis Avropa Parlamentinin son qətnaməsinə sərt cavab verib - Bəyanat
18:09 / 25-04-2024
Azərbaycan-Ermənistan sərhədində 20 sərhəd dirəyi quraşdırılıb
18:03 / 25-04-2024
Ermənistanda müxalifətin aksiyası baş tutmayıb, kütləvi həbslər var - Video
18:02 / 25-04-2024
Naxçıvanda fond sədri vəzifədən çıxarılıb
17:55 / 25-04-2024
Papa Fransisk Putinə mesaj göndərib
17:46 / 25-04-2024
Dünyada iqlim böhranı başlayır
17:32 / 25-04-2024
Azərbaycanla Macarıstan arasında enerji əməkdaşlığı barədə müzakirə aparılıb
17:25 / 25-04-2024
Qırğızıstan prezidentinə Qarabağ atı hədiyyə edilib - Fotolar
17:08 / 25-04-2024
İlham Əliyevlə Qırğızıstan prezidenti Füzuli və Ağdamda olublar - (Yenilənib) - Fotolar
16:42 / 25-04-2024
Qırğızıstan prezidentinin Azərbaycana dövlət səfəri başa çatıb
16:41 / 25-04-2024
Türkiyə Mərkəzi Bankı faiz dərəcəsi ilə bağlı qərar verib
16:25 / 25-04-2024
Azərbaycan və Qırğızıstan prezidentləri birgə nahar ediblər
16:09 / 25-04-2024
Avropa Parlamenti Gürcüstanda xarici agentlər haqqında qanunla bağlı qətnamə qəbul edib
16:05 / 25-04-2024
Prezident İlham Əliyev Şarl Mişeli COP29-a dəvət edib
15:50 / 25-04-2024
İspaniya və daha 4 ölkə Fələstin dövlətini tanımağa hazırlaşır
15:32 / 25-04-2024
Keçmiş Ombudsman Elmira Süleymanova vəfat edib - (Yenilənib)
15:32 / 25-04-2024
Simonyan: "Ermənistan və Azərbaycanın bir-birinə qarşı ərazi iddiası yoxdur"
15:08 / 25-04-2024
"Azərbaycanda respondentlərin 74,9%-i "TikTok"a məhdudiyyətlərin tətbiq edilməsini istəyir"
14:43 / 25-04-2024
Malıbəylidə kütləvi məzarlıq aşkarlanıb - Fotolar
14:35 / 25-04-2024
Rasim Balayev: "Onlara baş qoşası deyiləm"
14:29 / 25-04-2024
Qərb Cənubi Qafqazda sabitliyi pozmağa çalışır
14:16 / 25-04-2024
İsrail daha 12 fələstinlini həbs edib
14:06 / 25-04-2024
Qəzzada ölənlərin sayı artıb
13:59 / 25-04-2024
Rusiya XİN: "Sərhədlərin delimitasiyası üzrə bütün səylərini dəstəkləyirik"
13:47 / 25-04-2024
"Yüksəliş" müsabiqəsi: "Ümumi biliklər imtahanı"nın nəticələri açıqlanıb
22:20 / 20-04-2024
ABŞ Ukraynaya 61 milyard dollar ayırıb
18:56 / 22-04-2024
Azərbaycan və Rusiya prezidentlərinin təkbətək görüşü olub - (Yenilənib) - Fotolar
00:11 / 23-04-2024
Sağlam və uzun ömür yaşamağın 10 asan yolu var - Siyahı
18:01 / 21-04-2024
Dünyanın idman paytaxtı olması üçün Bakının namizədliyi irəli sürülüb
13:54 / 22-04-2024
Füzuli şəhərinə növbəti köç olub - (Yenilənib)
09:53 / 22-04-2024
Ümid nəğməsi - Etibar Cəbrayıloğlu yazır
14:10 / 23-04-2024
Füzuli şəhərinə növbəti köç karvanı yola salınıb - (Yenilənib)
16:10 / 22-04-2024
Ölkələr sürətlə silahlanır - Ümumi hərbi xərclər 2,4 trilyon dolları keçib
16:58 / 23-04-2024
İlham Əliyev “COP29 və Azərbaycan üçün Yaşıl Baxış” beynəlxalq forumda iştirak edir - (Yenilənib)
14:03 / 24-04-2024
Professor Nəsib Quliyev özünü güllələyib
00:02 / 23-04-2024
Məşhur boksçu Mayk Tayson şirkətin səfiri olub
00:05 / 23-04-2024
Abramoviç yeni futbol klubunu Avropanın ən yaxşısı edəcək
Trotskinin Türkiyədəki evi - Firuz Mustafa yazır
Tarix: 09-05-2020 10:56 | Bölmə: Firuz MUSTAFA
İnqilab “iblisinin” İstanbul yaxınlığındakı “uzaq yaşıl ada”dakı evi barədə qeydlər
Trotskinin bir müddət Türkiyədə, İstanbul civarındakı bir adada yaşadığı barədə çoxdan məlumatlı idim. Moskvada nəşr edilən “Arqumentı i faktı” qəzetində və “Oqonyok” jurnalında Sovet dövrünün sonlarında bu barədə tez-tez yazırdılar.
İş elə gətirdi ki, haqqında oxuduğum o yerləri az qala otuz il sonra görmək mənə müyəssər oldu.
Bilənlər bilir: Lev Trotski Sovet hökumətini quranlardan biridir. Kompartiyanın gələcək Baş katibi Stalin hələ 1918-ci ilin noyabrında Rusiyada Sosialist inqilabının qələbəsinin bir illiyi münasibətilə yazdığı məqalədə Sovet dövlətinin yaranmasını iki adamın adıyla bağlayırdı. Bu iki nəfərdən biri Trotski, digəri isə Lenin idi. O zamanlar Trotski Qızıl Ordunun yaradıcısı və komandanı, habelə İnqilabi hərbi şuranın sədri idi.
Lenin öləndən sonra hakimiyyət uğrunda gedən mübarizədə Stalinlə Trotskinin yolu ayrıldı. 1927-ci ildə Lev Trotski bütün postlardan, o cümlədən Siyasi Büro üzvlüyündən xaric edildi. Stalin öz keçmiş inqilabçı həmkarını əvvəlcə Qazaxıstana sürgün etdi. Amma Lev Davıdoviçin yaxın məsafədən hakimiyyətə təsir etmə imkanlarının tükənmədiyini düşünən Stalin onu bir qədər də “uzağa” göndərməyi qərara aldı. Bu “uzaq” yer Türkiyə idi. O vaxtlar Stalinlə Türkiyə lideri Mustafa Kamal arasında münasibətlər, türklər demiş “sıcaq” idi. 1929-cu ildə Trotski “İliç” teploxodunda “çekistlərin” ciddi nəzarəti altında arvadı Natalya və oğlu Levlə Türkiyəyə gəldi. İki dövlət rəhbəri arasında belə bir şərt kəsilmişdi ki, Trotskinin həyatı qorunsun. Trotski də öz növbəsində qovulduğu və məskunlaşdığı dövlətlərin heç birinin siyası konularına müdaxilə etməyəcəyinə “söz” vermişdi.
Beləliklə, Trotski və ailəsi İstanbul yaxınlığında, Mərmərə dənizindəki adada məskunlaşdı. Və məşhur inqilabçı bu “uzaq, yaşıl ada”da dörd il yaşadı.
Dediyim kimi, mən həmin yer haqda çoxdan məlumatlı idim.
Yayın sonlarında İstanbul şəhərində pyesimin premyerası idi. Fürsətdən istifadə edib Mərmərə dənizinin sahilində dostlarla gəzintiyə çıxmışdıq. Uzaqda görünən adalar diqqətimi çəkdi. Bosfora sarı boylandığımı görən yerli müsahiblərimdən biri dedi:
- Bax, o birinci adaya biz Böyükada deyirik. Ondan sonra daha dörd ada var. Amma onlar nisbətən kiçik adalardır. Oraya gəmilər gedir. İstəsəniz gedib o gözəl yerlərlə tamış ola bilərsiz.
Hə, deməli məşhur Böyükada lap yaxınlıqda imiş... Mən Trotskinin vaxtilə həmin adada yaşadığını söyləyəndə müsahiblərimin çoxu təəccübləndi. Amma İstanbuldakı “Azərbaycan Evi”nin rəhbəri Hikmət Elp dediklərimə bəraət verərək dilləndi:
- Bəli, doğrudur, Trotski həqiqətən o adada yaşayıb.
Bir gün sonra mən gəmi-bərəyə minib Trotskinin “evi”ni axtarmağa yola düşdüm.
Doğrusunu deyim ki, mənim Trotskiyə heç zaman heç bir rəğbətim olmayıb. Düzdür, onun həyatı haqda bir neçə kitab da oxumuşam. Bilirəm ki, “alovlu tribun” olub, poliqlot kimi bir neçə dili mükəmməl mənimsəyib. Üstəlik ədəbiyyatı sevib və özü də bədii yaradıcılıqla məşğul olub. Amma qəddarlığına, qaniçənliyinə də söz olmayıb. İnqilabı qəbul etməyən milyonlarla adamın məhvinə fərman verib. Maraqlı burasıdır ki, “inqilabın iblisi” adlandırılan bu adamın fəaliyyətinə sevgi bir çox ölkələrdə bu gün də yaşamaqdadır. Ən maraqlısı budur ki, bizim məmləkətimizdə də hərdən “trotskiçilər”in “səsi” eşidilir.
Hər halda bir müsafir kimi onun yaşadığı şəraiti görmək pis olmazdı - fikriylə Böyükadada “Trotskinin evi”ni soraqlamağa başladım.
Ada haqda qısaca onu deyə bilərəm ki, bura sadəcə bir cənnətmisallı yerdir.
Əvvəlcə Böyükadada Trotskinin yaşadığı yeri bilən bir kimsəni bula bilmədim. Yalnız bir faytonçu həmin evin yerini bildiyini dedi və özü də vəd etdi ki, istədiyi paranı versəm işlər düzələ bilər. Məbləği soruşdum.
- Hocam, səksən lirə versən, apara bilirim,- dedi.
Mən bu məbləğın çox olduğunu dedim. O, yetmiş lirəyə razılaşdı. Mən yenə etiraz etdim. Faytonçu qamçısını atların başı üzərində şaqqıldadaraq faytonunu sürüb məndən uzaqlaşdı.
Yeri gəlmişkən deyim ki, bu “yaşıl, uzaq ada”da ekoloji təmizliyi qorumaqdan dolayı avtomobillərdən istifadə olunmur. Daha doğrusu, burada heç yerli-dibli avtomobil yoxdur. Minik vasitəsi kimi yalnız faytondan və velosipeddən istifadə edilir. Və onu da deyim ki, məşhur “Çalı quşu” filminin əksər kadrları bu adada lentə alınıb.
Böyükadanın cəmi 5-6 min daimi sakini var. Amma yay-yaz aylarında buraya gələnlərin, burada yaşayanların sayı on dəfə artır, olur 50-60 min adam. Türkiyənin zəngin adamlarının bir çoxunun burada villası var. Dedilər ki, son zamanlar burada Qafqazadan, habelə bizim ölkəmizdən gedən imkanlılar da ev-eşik alıb.
Məşhur türk yazıçılarından bir çoxu, o cümlədən Orxan Pamuk bu adada istirahət etməyi çox sevir.
Mən “Trotskinin evini” axtarmaq üçün daha bir neçə adama müraciət etdim. İşin tərsliyinə bax ki, bu evi “gördüm” deyən yox idi. Faytonçunun istədiyi məbləği ödəmək isə mənim kimi adi ziyalı müsafir üçün sərfəli deyildi. Axtarışımı davam etdirməkdə qərarlı idim.
Yaşıl xiyabandan birindən ötüb keçərkən qarşıma çıxan bəstəboy, arıq, çəlimsiz, nurani bir kişiyə yaxınlaşıb öz amacımı yenə dilə gətirdim. O, əlüstü cavab verdi:
- Mən o evi tanıyıram. Buyurun, gedək. Sizi müşaiyət edərəm. Trotskinin yaşadığı ev yaxınlıqdadır...
Demək, faytonçu mənə düz demirmiş... Tacirlər və sürücülər dünyanın hər yerində eyni...
Bu xeyirxah, mədəni, ziyalı insanla yaxından tanış olduq. Yalçın Çilingir ixtisasca memardır. Bütün həyatı bu ada ilə bağlı olub. Söhbət əsnasında Yalçın bəyin çox geniş mütaliəyə və dünyagörüşə malik olması məni heyrətləndirdi. O, ədəbiyyat vurğunudur. Vaxtilə Nəbi Xəzrinin və Bəxtiyar Vahabzadənin şeirlərini, Anarın bir neçə kitabını oxuduğunu dedi. Üzeyir Hacıbəylinin musiqisinin, Rəşid Behbudov və Zeynəb Xanlarovanın səsinin heyranıdır.
Biz söhbətləşə-söhbətləşə geniş xiyabandan nisbətən dar bir yola düşdük. Üzüaşağı enməyə başladıq. Yaşıl, sıx ağacların arasından Mərmərə dənizinin mavi suları görünürdü.
Az sonra Yalçın bəy dedi:
- Hə, çatırıq.
“Trotskinin evi” sahildə idi. Əslində indi buraya ev yox, “evin qalıqları” demək olardı. Vaxtilə “inqilab iblisinin” yaşadığı üçmərtəbəli evin yerində yanıb sıradan çıxmış hündür kərpic divarlar qalmışdı. Mülkün geniş həyəti vardı.
Evin darvazası möhkəmcə bağlı idi. Hətta, köhnə dəmir qapının üstünə yazılmışdı ki, içəri keçməyə cəhd edən kəsi elektrik cərəyanı vura bilər. Darvaza və qapının üstünə qələm, karandaş və kömürlə çoxlu “şüar” və “çağırışlar” da yazılmışdı. Rus və türk dillərində oxuduğum cümlələrdə bu cür fikirlərə daha çox rast gəlmək olurdu: “Trotski sağdır”, “Trotski ölməyib”, “Trotski dünya inqilabının başçısıdır”.
Öyrəndim ki, 1931-ci ildə -Trotski həmin evdə yaşayarkən yanğın baş verib. Bu onunla əlaqələndirilir ki, Trotski verdiyi vədi “unudaraq” Stalin haqda kəskin yazılarla çıxış edirdi. Ehtimal olunur ki, evi Stalinin Türkiyədəki tərəfdarları yandırıb. Əslində o zaman Türkiyədə elə Trotskinin tərəfdarları da az deyildi.
Məlum olduğu kimi, Trotski Türkiyədən çıxarılandan sonra əvvəlcə Fransaya, sonra isə Norveçə gedib. Lakin Stalinin “adamları” onu hər yerdə izləyirdi. Nəhayət, Lev Davıdoviç 1936-cı ildə Meksikaya getməli olub. O, məşhur rəssamlardan ər-arvad Frida Karlo və Dieqo Riveronun mənzilində yaşayıb. Həmin rəssamlar da kommunist idi. Taleyin hökmünə baxın ki, Trotskinin qətlində xüsusi rol oynayan şəxs də də rəssam, bu “ölüm layihəsinin” müəllifi Sikeyros adlı stalinçi bir rəssam idi. Bütün işlərə isə NKVD zabiti, kəşfiyyatçı İosif Romualdoviç Qriquleviç rəhbərlik edirdi (1913-1988). 1940-ci ilin avqust ayının 20-də Qriquleviç və Sikeyrosun hazırladığı plan üzrə əməliyyat həyata keçirildi. Qəzetçi-jurnalist Ramon Merkader (1913-1978) söhbət etmək, götürdüyü müsahibəni oxumaq bəhanəsiylə Trotskinin yaşadığı mənzilə getmiş, onun başına buz baltası ilə zərbələr endirmişdir. İki gün sonra “inqilab iblisi” gözlərini əbədi yumdu. Həmin xəbəri eşidən Stalin öz keçmiş dostunun qətlini bayram kimi qeyd etmişdir.
Yeri gəlmişkən, 20 il Meksikada həbsxanada cəza çəkən Ramon Merkader sonralar gizli yolla Moskvaya gətirilərək, 1960-cı ildə Sovet İttifaqı Qəhrəmanı adına layiq görüldü.
Əlbəttə, Trotskinin adı ilə bağlı tarixi çözələsək çox uzaqlara gedə bilərik. Amma indiki halda söhbətin mövzusu tamamilə fərqlidir.
Mən indi bu evin kimə məxsus olduğu ilə maraqlanıram.
Demə, bu ötən illər ərzində Trotskinin yaşadığı evdə bir neçə dəfə təmir işləri görülüb, amma... üç dəfə yanğın baş verib. Ev bir neçə dəfə satılıb, əldən-ələ keçib. Yerli sakinlər yarızarafat-yarıciddi belə hesab edirlər ki, bu ev əbədi lənətlənib, burada Trotskinin məkrli ruhu dolaşır.
2002-ci ildə haqqında söhbət gedən evin sahibəsi Nərminə xanim mülkü 2,5 milyon dollara satıb. Evin indiki sahibi Trotskinin beynəlxalq “imicindən” istifadə edib mülkə daha yüksək qiymət müəyyənləşdirib; ev sahibi belə hesab edir ki, kommunist ideyasının tərəfdarları Bosfor sahilində böyük bir muzey yarada bilərlər.
Burada çox məşhur adamlar olub. Vaxtilə bu evin yaxınlığındakı hoteldə bir müddət qalan Ernest Heminquey də yanmış evə baş çəkib...
Mən dostlaşdığım Yalçın Çilingirlə evin bir neçə görüntüsünü kadra alıram. Sora səssiz küçə ilə üzüyuxarı qalxırıq.
Dönüb yuxarıdan Trotskinin “evi”nə sarı boylandım. Qırmızı kərpicdən tikilmiş uca, möhkəm divarlar yaşıl ağacların arasından boylanır. Bu qıpqırmızı divar nədənsə mənə kommunistlərin artıq param-parça olmuş qırmızı rəngli bayrağını xatırlatdı.
Dostlaşdığım Yalçın Çilingirlə söhbət edə-edə sahilə doğru üz tutduq.
Uzaqdan İstanbulun sayrışan ulduzları dənizdə yuyunur.
Bölməyə aid digər xəbərlər
Tarix: 09-05-2020 10:56 | Bölmə: Firuz MUSTAFA
İnqilab “iblisinin” İstanbul yaxınlığındakı “uzaq yaşıl ada”dakı evi barədə qeydlər
Trotskinin bir müddət Türkiyədə, İstanbul civarındakı bir adada yaşadığı barədə çoxdan məlumatlı idim. Moskvada nəşr edilən “Arqumentı i faktı” qəzetində və “Oqonyok” jurnalında Sovet dövrünün sonlarında bu barədə tez-tez yazırdılar.
İş elə gətirdi ki, haqqında oxuduğum o yerləri az qala otuz il sonra görmək mənə müyəssər oldu.
Bilənlər bilir: Lev Trotski Sovet hökumətini quranlardan biridir. Kompartiyanın gələcək Baş katibi Stalin hələ 1918-ci ilin noyabrında Rusiyada Sosialist inqilabının qələbəsinin bir illiyi münasibətilə yazdığı məqalədə Sovet dövlətinin yaranmasını iki adamın adıyla bağlayırdı. Bu iki nəfərdən biri Trotski, digəri isə Lenin idi. O zamanlar Trotski Qızıl Ordunun yaradıcısı və komandanı, habelə İnqilabi hərbi şuranın sədri idi.
Lenin öləndən sonra hakimiyyət uğrunda gedən mübarizədə Stalinlə Trotskinin yolu ayrıldı. 1927-ci ildə Lev Trotski bütün postlardan, o cümlədən Siyasi Büro üzvlüyündən xaric edildi. Stalin öz keçmiş inqilabçı həmkarını əvvəlcə Qazaxıstana sürgün etdi. Amma Lev Davıdoviçin yaxın məsafədən hakimiyyətə təsir etmə imkanlarının tükənmədiyini düşünən Stalin onu bir qədər də “uzağa” göndərməyi qərara aldı. Bu “uzaq” yer Türkiyə idi. O vaxtlar Stalinlə Türkiyə lideri Mustafa Kamal arasında münasibətlər, türklər demiş “sıcaq” idi. 1929-cu ildə Trotski “İliç” teploxodunda “çekistlərin” ciddi nəzarəti altında arvadı Natalya və oğlu Levlə Türkiyəyə gəldi. İki dövlət rəhbəri arasında belə bir şərt kəsilmişdi ki, Trotskinin həyatı qorunsun. Trotski də öz növbəsində qovulduğu və məskunlaşdığı dövlətlərin heç birinin siyası konularına müdaxilə etməyəcəyinə “söz” vermişdi.
Beləliklə, Trotski və ailəsi İstanbul yaxınlığında, Mərmərə dənizindəki adada məskunlaşdı. Və məşhur inqilabçı bu “uzaq, yaşıl ada”da dörd il yaşadı.
Dediyim kimi, mən həmin yer haqda çoxdan məlumatlı idim.
Yayın sonlarında İstanbul şəhərində pyesimin premyerası idi. Fürsətdən istifadə edib Mərmərə dənizinin sahilində dostlarla gəzintiyə çıxmışdıq. Uzaqda görünən adalar diqqətimi çəkdi. Bosfora sarı boylandığımı görən yerli müsahiblərimdən biri dedi:
- Bax, o birinci adaya biz Böyükada deyirik. Ondan sonra daha dörd ada var. Amma onlar nisbətən kiçik adalardır. Oraya gəmilər gedir. İstəsəniz gedib o gözəl yerlərlə tamış ola bilərsiz.
Hə, deməli məşhur Böyükada lap yaxınlıqda imiş... Mən Trotskinin vaxtilə həmin adada yaşadığını söyləyəndə müsahiblərimin çoxu təəccübləndi. Amma İstanbuldakı “Azərbaycan Evi”nin rəhbəri Hikmət Elp dediklərimə bəraət verərək dilləndi:
- Bəli, doğrudur, Trotski həqiqətən o adada yaşayıb.
Bir gün sonra mən gəmi-bərəyə minib Trotskinin “evi”ni axtarmağa yola düşdüm.
Doğrusunu deyim ki, mənim Trotskiyə heç zaman heç bir rəğbətim olmayıb. Düzdür, onun həyatı haqda bir neçə kitab da oxumuşam. Bilirəm ki, “alovlu tribun” olub, poliqlot kimi bir neçə dili mükəmməl mənimsəyib. Üstəlik ədəbiyyatı sevib və özü də bədii yaradıcılıqla məşğul olub. Amma qəddarlığına, qaniçənliyinə də söz olmayıb. İnqilabı qəbul etməyən milyonlarla adamın məhvinə fərman verib. Maraqlı burasıdır ki, “inqilabın iblisi” adlandırılan bu adamın fəaliyyətinə sevgi bir çox ölkələrdə bu gün də yaşamaqdadır. Ən maraqlısı budur ki, bizim məmləkətimizdə də hərdən “trotskiçilər”in “səsi” eşidilir.
Hər halda bir müsafir kimi onun yaşadığı şəraiti görmək pis olmazdı - fikriylə Böyükadada “Trotskinin evi”ni soraqlamağa başladım.
Ada haqda qısaca onu deyə bilərəm ki, bura sadəcə bir cənnətmisallı yerdir.
Əvvəlcə Böyükadada Trotskinin yaşadığı yeri bilən bir kimsəni bula bilmədim. Yalnız bir faytonçu həmin evin yerini bildiyini dedi və özü də vəd etdi ki, istədiyi paranı versəm işlər düzələ bilər. Məbləği soruşdum.
- Hocam, səksən lirə versən, apara bilirim,- dedi.
Mən bu məbləğın çox olduğunu dedim. O, yetmiş lirəyə razılaşdı. Mən yenə etiraz etdim. Faytonçu qamçısını atların başı üzərində şaqqıldadaraq faytonunu sürüb məndən uzaqlaşdı.
Yeri gəlmişkən deyim ki, bu “yaşıl, uzaq ada”da ekoloji təmizliyi qorumaqdan dolayı avtomobillərdən istifadə olunmur. Daha doğrusu, burada heç yerli-dibli avtomobil yoxdur. Minik vasitəsi kimi yalnız faytondan və velosipeddən istifadə edilir. Və onu da deyim ki, məşhur “Çalı quşu” filminin əksər kadrları bu adada lentə alınıb.
Böyükadanın cəmi 5-6 min daimi sakini var. Amma yay-yaz aylarında buraya gələnlərin, burada yaşayanların sayı on dəfə artır, olur 50-60 min adam. Türkiyənin zəngin adamlarının bir çoxunun burada villası var. Dedilər ki, son zamanlar burada Qafqazadan, habelə bizim ölkəmizdən gedən imkanlılar da ev-eşik alıb.
Məşhur türk yazıçılarından bir çoxu, o cümlədən Orxan Pamuk bu adada istirahət etməyi çox sevir.
Mən “Trotskinin evini” axtarmaq üçün daha bir neçə adama müraciət etdim. İşin tərsliyinə bax ki, bu evi “gördüm” deyən yox idi. Faytonçunun istədiyi məbləği ödəmək isə mənim kimi adi ziyalı müsafir üçün sərfəli deyildi. Axtarışımı davam etdirməkdə qərarlı idim.
Yaşıl xiyabandan birindən ötüb keçərkən qarşıma çıxan bəstəboy, arıq, çəlimsiz, nurani bir kişiyə yaxınlaşıb öz amacımı yenə dilə gətirdim. O, əlüstü cavab verdi:
- Mən o evi tanıyıram. Buyurun, gedək. Sizi müşaiyət edərəm. Trotskinin yaşadığı ev yaxınlıqdadır...
Demək, faytonçu mənə düz demirmiş... Tacirlər və sürücülər dünyanın hər yerində eyni...
Bu xeyirxah, mədəni, ziyalı insanla yaxından tanış olduq. Yalçın Çilingir ixtisasca memardır. Bütün həyatı bu ada ilə bağlı olub. Söhbət əsnasında Yalçın bəyin çox geniş mütaliəyə və dünyagörüşə malik olması məni heyrətləndirdi. O, ədəbiyyat vurğunudur. Vaxtilə Nəbi Xəzrinin və Bəxtiyar Vahabzadənin şeirlərini, Anarın bir neçə kitabını oxuduğunu dedi. Üzeyir Hacıbəylinin musiqisinin, Rəşid Behbudov və Zeynəb Xanlarovanın səsinin heyranıdır.
Biz söhbətləşə-söhbətləşə geniş xiyabandan nisbətən dar bir yola düşdük. Üzüaşağı enməyə başladıq. Yaşıl, sıx ağacların arasından Mərmərə dənizinin mavi suları görünürdü.
Az sonra Yalçın bəy dedi:
- Hə, çatırıq.
“Trotskinin evi” sahildə idi. Əslində indi buraya ev yox, “evin qalıqları” demək olardı. Vaxtilə “inqilab iblisinin” yaşadığı üçmərtəbəli evin yerində yanıb sıradan çıxmış hündür kərpic divarlar qalmışdı. Mülkün geniş həyəti vardı.
Evin darvazası möhkəmcə bağlı idi. Hətta, köhnə dəmir qapının üstünə yazılmışdı ki, içəri keçməyə cəhd edən kəsi elektrik cərəyanı vura bilər. Darvaza və qapının üstünə qələm, karandaş və kömürlə çoxlu “şüar” və “çağırışlar” da yazılmışdı. Rus və türk dillərində oxuduğum cümlələrdə bu cür fikirlərə daha çox rast gəlmək olurdu: “Trotski sağdır”, “Trotski ölməyib”, “Trotski dünya inqilabının başçısıdır”.
Öyrəndim ki, 1931-ci ildə -Trotski həmin evdə yaşayarkən yanğın baş verib. Bu onunla əlaqələndirilir ki, Trotski verdiyi vədi “unudaraq” Stalin haqda kəskin yazılarla çıxış edirdi. Ehtimal olunur ki, evi Stalinin Türkiyədəki tərəfdarları yandırıb. Əslində o zaman Türkiyədə elə Trotskinin tərəfdarları da az deyildi.
Məlum olduğu kimi, Trotski Türkiyədən çıxarılandan sonra əvvəlcə Fransaya, sonra isə Norveçə gedib. Lakin Stalinin “adamları” onu hər yerdə izləyirdi. Nəhayət, Lev Davıdoviç 1936-cı ildə Meksikaya getməli olub. O, məşhur rəssamlardan ər-arvad Frida Karlo və Dieqo Riveronun mənzilində yaşayıb. Həmin rəssamlar da kommunist idi. Taleyin hökmünə baxın ki, Trotskinin qətlində xüsusi rol oynayan şəxs də də rəssam, bu “ölüm layihəsinin” müəllifi Sikeyros adlı stalinçi bir rəssam idi. Bütün işlərə isə NKVD zabiti, kəşfiyyatçı İosif Romualdoviç Qriquleviç rəhbərlik edirdi (1913-1988). 1940-ci ilin avqust ayının 20-də Qriquleviç və Sikeyrosun hazırladığı plan üzrə əməliyyat həyata keçirildi. Qəzetçi-jurnalist Ramon Merkader (1913-1978) söhbət etmək, götürdüyü müsahibəni oxumaq bəhanəsiylə Trotskinin yaşadığı mənzilə getmiş, onun başına buz baltası ilə zərbələr endirmişdir. İki gün sonra “inqilab iblisi” gözlərini əbədi yumdu. Həmin xəbəri eşidən Stalin öz keçmiş dostunun qətlini bayram kimi qeyd etmişdir.
Yeri gəlmişkən, 20 il Meksikada həbsxanada cəza çəkən Ramon Merkader sonralar gizli yolla Moskvaya gətirilərək, 1960-cı ildə Sovet İttifaqı Qəhrəmanı adına layiq görüldü.
Əlbəttə, Trotskinin adı ilə bağlı tarixi çözələsək çox uzaqlara gedə bilərik. Amma indiki halda söhbətin mövzusu tamamilə fərqlidir.
Mən indi bu evin kimə məxsus olduğu ilə maraqlanıram.
Demə, bu ötən illər ərzində Trotskinin yaşadığı evdə bir neçə dəfə təmir işləri görülüb, amma... üç dəfə yanğın baş verib. Ev bir neçə dəfə satılıb, əldən-ələ keçib. Yerli sakinlər yarızarafat-yarıciddi belə hesab edirlər ki, bu ev əbədi lənətlənib, burada Trotskinin məkrli ruhu dolaşır.
2002-ci ildə haqqında söhbət gedən evin sahibəsi Nərminə xanim mülkü 2,5 milyon dollara satıb. Evin indiki sahibi Trotskinin beynəlxalq “imicindən” istifadə edib mülkə daha yüksək qiymət müəyyənləşdirib; ev sahibi belə hesab edir ki, kommunist ideyasının tərəfdarları Bosfor sahilində böyük bir muzey yarada bilərlər.
Burada çox məşhur adamlar olub. Vaxtilə bu evin yaxınlığındakı hoteldə bir müddət qalan Ernest Heminquey də yanmış evə baş çəkib...
Mən dostlaşdığım Yalçın Çilingirlə evin bir neçə görüntüsünü kadra alıram. Sora səssiz küçə ilə üzüyuxarı qalxırıq.
Dönüb yuxarıdan Trotskinin “evi”nə sarı boylandım. Qırmızı kərpicdən tikilmiş uca, möhkəm divarlar yaşıl ağacların arasından boylanır. Bu qıpqırmızı divar nədənsə mənə kommunistlərin artıq param-parça olmuş qırmızı rəngli bayrağını xatırlatdı.
Dostlaşdığım Yalçın Çilingirlə söhbət edə-edə sahilə doğru üz tutduq.
Uzaqdan İstanbulun sayrışan ulduzları dənizdə yuyunur.
Müəllifin bütün yazıları - Firuz MUSTAFA
Bölməyə aid digər xəbərlər
29-07-2020, 09:23
Firuz MUSTAFA - Türk və hindu dillərinin kök yaxınlığı haqda... - Firuz Mustafa yazır
4-07-2020, 01:05
Firuz MUSTAFA - Rejissor Mərahim Fərzəlibəyovun əmək kitabçası… - Firuz Mustafa yazır
1-07-2020, 20:38
Firuz MUSTAFA - Oljas Süleymenov: “Azərbaycan həmişə ürəyimdədir...” - Firuz Mustafa yazır
Milli Qəhrəman Pəhlivan Fərzəliyevin oğlu deyir ki, 44 günlük savaşda iştirak etmək arzusu həyata keçməsə də, döyüşlərin şiddətli vaxtında atasının şəhid olduğu Xəzəz dağını ziyarət edə bilib
Şair deyir ki, nə tənqidçiləri qınayır, nə də pul verib onlara tənqid adı altında tərif yazdıranları
Əks-kəşfiyyat xidmətinin sabiq rəhbəri deyir ki, hava hücumu reallaşarsa, itkilər böyük ola bilər
Eyni tamaşada həm Dövşanı, həm də Tülkünü səsləndirən Aygül Ağayeva deyir ki, kuklaçı olmaq çox çətindir
Məhəmməd Şahməmmədli “Apatiya”nı şedevr hesab etmir və filmdə səhvlərin olduğunu deyir
