19:37 / 22-11-2024
Quterreş: "İqlim ədaləti üçün beynəlxalq əməkdaşlıq vacibdir"
18:58 / 22-11-2024
"Apple" "iPhone 16 Pro"-nu kosmosa göndərib - Fotolar
18:23 / 22-11-2024
Ölmüş şəxsin gözü oğurlanıb
18:13 / 22-11-2024
Leyla Əliyevanın iştirakı ilə növbəti ağacəkmə aksiyası keçirilib - Fotolar
18:00 / 22-11-2024
Avropada nüvə təhlükəsi artır
17:39 / 22-11-2024
Türkiyə ordusu İraqda uğurlu əməliyyat keçirib
17:17 / 22-11-2024
Füzuli Hüseynov: "Dedim, özünüzü yormayın, filmlərə dəvət edilirəm, amma çəkilmirəm"
17:09 / 22-11-2024
COP29 Sədrliyi bəyanat yayıb
17:03 / 22-11-2024
Türkiyədə baş məşqçi öldürülüb
16:50 / 22-11-2024
İlham Əliyev: "ICAPP özünü nüfuzlu və perspektivli əməkdaşlıq platforması kimi təsdiqləyib"
16:25 / 22-11-2024
Ceyhun Bayramov Almaniyanın XİN başçısı ilə danışıqlar aparıb
16:14 / 22-11-2024
Prezident İlham Əliyev daha bir qanunu təsdiqləyib
16:09 / 22-11-2024
Fərid Əhmədova ali xüsusi rütbə verilib - Sərəncam
16:02 / 22-11-2024
Azərbaycan və Macarıstan İşçi Qrupunun növbəti iclası keçiriləcək
15:43 / 22-11-2024
Millətlər Liqası: pley-off mərhələsinin püşkü atılıb
15:30 / 22-11-2024
Nüvə müharibəsi ssenarisi - Təhlükədən qorunmaq üçün bunker sifariş edənlərin sayı artır
15:25 / 22-11-2024
Qazaxın azad olunmuş kəndlərində yeni zastavalar tikiləcək
15:13 / 22-11-2024
AFFA-nın sabiq vitse-prezidenti: "Artıq olanımızı da itirməyə başlamışıq"
14:59 / 22-11-2024
Arvadını öldürən vəzifəli şəxsə bir il cəza verilib
14:50 / 22-11-2024
Həlak olan azərbaycanlı hərbçinin nəşi 2 ay sonra tapılıb
14:47 / 22-11-2024
Pentaqon: ABŞ Rusiya ilə müharibə istəmir, amma...
14:43 / 22-11-2024
Nizami Rayon Məhkəməsində yoxlama başlayıb
14:40 / 22-11-2024
Azərbaycanın təşəbbüsü ilə Qlobal Cənub QHT Platforması yaradılır
14:13 / 22-11-2024
İran ABŞ-la danışıqlara gedəcək, yoxsa...
14:06 / 22-11-2024
Pərviz Şahbazov türkiyəli nazirlə müzakirə aparıb
13:54 / 22-11-2024
Ana və qızı xuliqanlığa görə həbs edilib
13:47 / 22-11-2024
Ruslar şəhərin 25 faizini ələ keçirib, döyüşlər davam edir - Foto
13:36 / 22-11-2024
ABŞ Polşadakı hərbi bazasını yüksək hazırlıq vəziyyətinə gətirib
13:27 / 22-11-2024
Türk ordusu daha beş terrorçunu zərərsizləşdirib
13:23 / 22-11-2024
Dövlət Xidməti daha 12 maşını satışa çıxarıb - Siyahı
12:28 / 18-11-2024
Turan Manafzadə: “Mədəniyyət diplomatiyasından yararlanmağı bacarmalıyıq” - Müsahibə
12:05 / 19-11-2024
MMC vətəndaşın mənzilini dağıdıb, indi də obyektini ələ keçirmək istəyir - Fotolar
13:32 / 21-11-2024
Dünyanın ən güclü donanmaları... - Qardaş Türkiyə siyahıda neçəncidir?
19:50 / 19-11-2024
Beynəlxalq Bank 272 min manat cərimələnib
16:45 / 20-11-2024
Nazir: "Regionlardakı bəzi poçt şöbələrinin bağlanması araşdırılacaq"
16:22 / 20-11-2024
“Real Betis” klubunun nümayəndəsi Bakıda nəyə təəccüblənib? - Foto
15:29 / 18-11-2024
Daha üç şəhərə konsul təyinatı olub - Siyahı
16:45 / 21-11-2024
Prezident iki Mərkəzi ləğv edib - Sərəncam
17:09 / 18-11-2024
Deputatın oğlu yeni vəzifəyə təyin olunub
00:07 / 22-11-2024
Hikmət Hacıyev: “Politico”nun üzr istəməsini tələb edirik!”
10:03 / 20-11-2024
Azərbaycan və Türkiyənin bələdiyyə təşkilatları arasında görüş keçirilib - Fotolar
09:37 / 21-11-2024
Naxçıvan səhiyyəsində həbslər başlayıb
Xəlil Rza cəsarəti - Firuz Mustafa yazır
Tarix: 10-06-2020 08:45 | Bölmə: Firuz MUSTAFA
“Hərdən Xəlil Rzanı da tənqid etmək lazımdır...”
Pasternakı ifşa edənlər saysız-hesabsız olsa da, onu müdafiə edənlər tək-tük idi və həmin qorxmaz adamlardan biri o zaman cəmi 25 yaşı olan gənc şair Xəlil Xəlilov idi
1958-ci il. Moskva. Xəlil Rza Qorki adına Ədəbiyyat İnstitutunda təhsil alır.
Təkcə gənc şairin təhsil aldığı institut deyil, az qala bütün SSRİ bir-birinə dəyib. Səbəb sadə və həm də mürəkkəbdir. Boris Pasternak Nobel mükafatına layiq görülüb. Ünlü şairin ilk böyükhəcmli əsərində - “Doktor Jivaqo” romanında “sosializm həqiqətləri” yerlə-yeksan olunub. Pasternak Amerika MKİ-nin (ЦРУ-nun) 40 ildə Sovetlər Birliyinə vura bilmədiyi zərbəni cəmi bir əsərlə vurub. Hələ bu azmış kimi, Nobel komissiyası onu öz ödülü ilə mükafatlandırıb. Nə etməli?
23 oktyabr 1958-ci il tarixdə Nobel öz sahibinə təqdim olunmalıdır. Elə həmin gün o vaxtın ideoloji bosu M. A. Suslovun şəxsi tapşırığı ilə bütün təbliğat maşını Pasternakın əleyhinə işə düşür. Ölkə başçısı N. S. Xruşşovun özü sussa da, artıq ideoloji “qulbeçələrə” yuxarıdan əmr vgəlmişdi: bütün SSRİ ziyalı və vətəndaşları yazıçını lənətləməli idi. O vaxt Ümumittifaq gəncləri adından SSRİ komsomolunun 1-ci katibi Vladimir Semiçastnı oktyabr ayının 29-da çağırılan komsomolun Plenumunda (sonralar yazdığına görə, Xruşşovun tələbi ilə) çıxış edərək Pasternakı zərərli bir “ünsür”, gənclərin əxlaqını korlayan bir burjua tör-töküntüsü kimi ifşa etdi.
Demək olar ki, bütün ali məktəblərdə Nobel mükafatçısı və bu mükafatın özü ifşa olunmağa başlamışdı. Gənc qələm sahibləri də bu “təbliğat selinə” qoşulmuşdular. Bəs necə? Hökumətdən nəsə qapmaq, şöhrət qazanmaq lazım idi. Komsomol şairlər bir-birlərinin sözünü kəsə-kəsə efirdən-ekrandan Pasternakın ünvanına lənətlər yağdırırdılar.
Amma burası da vardı ki, danışanların çoxu yaşlılar və ortabablar idi. Bəs istedadlar niyə susur? Belədə Komsomol MK-nın məsul işçi sözü o vaxtkı gənclər arasında öz nüfuzu, “çəkisi”, “blatı” olan Yevgeni Yevtuşenkoya verir. Yevtuşenko cavan olsa da artıq SSRİ-də yaxşı tanınırdı. Xüsusilə, 1954-cü ildə SSRİ yazıçılarının 2-ci qurultayında Səməd Vurğunun məruzəsində adı çəkiləndən sonra daha da məşhurlaşmışdı. İndi o odla su arasında qalmışdı; əsəri tərifləsə onu “yuxarılar” vuracaqdı. Əsəri tənqid etsəydi o, “aşağının”, yəni oxucu kütləsinin tənqidinə tuş gələcəkdi.
Yevtuşenko, nəhayət, fikirləşib bəhanə, daha doğrusu “çıxış yolu tapdı”, əsər barədə danışmaqdan imtina etdi. Səbəb kimi isə bunu dedi: “Mən “Doktor Jivaqo” romanını oxumamışam. Əsərdə nədən bəhs edildiyindən bixəbərəm. Oxumadığım əsər haqda nə danışa bilərəm ki?”
Doğrudan da, oxumadığın əsərdən söhbət açmaq inandırıcı görünə bilməzdi. Halbuki gizlətsə də əsəri ilk oxuyanlardan biri məhz Yevgeni Yevtuşenko olmuşdu. Yeri gəlmişkən, roman ilk dəfə İtaliyada, sonralar İngiltərə, Hollandiya, ABŞ-da rus və digər dillərdə nəşr edilmişdi. Əsəri Yevgeni Yevtuşenko nəinki rus dilində, hətta, italyan və ingilis dillərində də oxuya bilərdi, çünki hər iki dili yüksək səviyyədə bilirdi.
O vaxtkı SSRİ məmurları əsər haqda təkcə rus ziyalılarının danışmasını kafi hesab etmirdilər. Axı SSRİ təkcə ruslardan ibarət deyildi. Bəs bu Pribaltikadan, Orta Asiyadan, Qafqazdan gələn gənclər niyə susurlar? Axı onlar gələcəyin ədibləri olacaq. Bu cür laqeydlik qınaq obyekti olmalıdır...
Ədəbiyyat İnstitutunda iclası aparan komsomol lideri üzünü tələbələrin toplaşdığı auditoriyaya tutub təkrarən soruşdu:
- Boris Pasternakın Nobel mükafatına layiq görülmüş cəfəng “Doktor Jivaqo” sayıqlaması haqda kimin danışmağa sözü var?
Bu sözlərdən bəlli olurdu ki, əsər haqda hansı “istiqamətdə” danışmaq lazımdır. Ortaya uzun bir sükut çökdü. Komsomol şefi narahat idi. Az sonra kiminsə əli yuxarı qalxdı.
İclasın aparıcısı, gələcəkdə daha iri məmur olmaq istəyən sarışın komsomol şefi göz gəzdirib yuxarı qalxan əli görüb gülümsədi:
- Buyurun, buyurun... Hiss olunur ki, qafqazlısız...
Orta boylu, tökmə bədənli, qaraşın, qıvrımsaç bir gənc oğlan cəld addımlarla kürsüyə yaxınlaşdı. Gəncin üz-gözündən yaşına yaraşmayan bir ciddiyyət tökülürdü. Moskvada qışın ilk günləri idi. Artıq qar yağmışdı. Hava soyuq idi. Amma buna baxmayaraq inamlı addımlarla kürsüyə yaxınlaşan bu gəncin əynində ağ rəngli yüngül yay pencəyi vardı. O, bu görkəmdə peşəkar, inamlı bir idmançıya da bənzəyirdi. Cavan oğlan əvvəlcə rəyasət heyətinə, sonra zala göz gəzdirib təmkinlə sözə başladı:
- Bəli, mən qafqazlıyam. Azərbaycanlıyam. Bakıdan gəlmişəm...
Yerli komsomol məmuru nədənsə şübhələnibmiş kimi dilləndi:
- Siz burada Ədəbiyyat İnstitunda təhsil alırsız? Elə isə ad-familiyanızı deyin ki, protokola düşsün.
Xitabət kürsüsündəki gənc cəld, bir qədər də əsəbi halda cavab verdi:
- Xəlil Xəlilov. Mən Ədəbiyyat İnstitutunda ikinci təhsilimi alıram. Bundan əvvəl Bakı Dövlət Universitetinin jurnalistika fakültəsini bitirmişəm. İndi burada birinci kursda oxuyuram. Pavel Antokolskinin rəhbərlik etdiyi poeziya bölməsində... İyirmi beş yaşım var. Komsomolçuyam.
Rəyasət heyətindəki komsomol şefi kürsüdəki coşqun gəncin ötkəm danışığından nəsə ehtiyat edib təmkinlə dedi:
- Mən Azərbaycanı və azərbaycanlıları çox sevirəm. Nizamini, Axundovu, “Arşın mal alan” filmini, Rəşid Behbudovu...
Xəlil Xəlilov əlini yuxarı qaldırıb uca səslə dedi:
- Mən də rus ədəbiyyatını çox sevirəm. Puşkini, Lermontovu, Belinskini, Tolstoyu, Turgenevi, Qorkini, Çexovu, Bloku, Mayakovskini...
Gənc şair cümləni bitirməmiş zalı alqış sədaları bürüdü. Rəyasət heyətindəki gənc komsomol şefi də tribunadakı qaraşın şairi alqışlayanlara qoşulmalı oldu.
- Xəlil Xəlilov, buyurun, davam edin. Hiss olunur ki, siz rus ədəbiyyatını yaxşı bilirsiz.
Kürsüyə sinə gərən gənc şairin səsi daha da gurlaşdı:
- Bəli, mən rus ədəbiyyatını sevirəm. Amma Qərb və Şərq ədəbiyyatını da sevirəm. Böyük ədəbiyyat bizə daim həqiqəti deməyi öyrədib. Əslində ədəbiyyat elə həqiqət deməkdir. Var olsun əsl ədəbiyyat...
Yenə alqış sədaları dalğalandı.
Gənc şair get-gedə daha inamlı danışırdı:
- Biz bu gün buraya rus yazıçısı Boris Pasternakın Nobel mükafatına layiq görülmüş “Doktor Jivaqo” romanını təhlil, daha doğrusu tənqid etmək məqsədilə toplaşmışıq. Bəri başdan demək istəyirəm ki, mən bu əsəri diqqətlə oxumuşam.
Zala sükut çöxdü. Hamı gözləri qara işıq kimi alışıb yanan gənc natiqə diqqət kəsilmişdi.
- Mən mətbuatda Boris Pasternak haqda çıxan yazıları da oxumuşam. “Doktor Jivaqo” romanı haqda indiyəcən böyük hörmət bəslədiyim yazıçılar fikir bildiriblər. Məsələn, Tvardovski, Marşak, Erenburq, Leonov, Smirnov...
Rəyasət heyətindəki komsomol şefi bir qədər əsəbi tonda dilləndi:
- Xəlil Xəlilov, biz o böyük yazıçıların fikirləri ilə tanışıq. İndi sizin fikrinizi öyrənmək istərdik.
Kürsüdən zala baxan gənc şair əli ilə gözünün üstünə tökülən uzun, qara-qıvrım saçını geri itələyib ucadan dedi:
- Mən Boris Pasternakdan əvvəl həmin o yazıçılar - Tvardovski, Marşak, Erenburq, Leonov, Smirnov, lap elə Şoloxov haqda söz demək istəyirəm. Ar olsun onlara! Bu, söz adamına yaraşmayan işdir. Onlar öz qələm dostlarını satıblar. Onlar bununla həqiqəti satmışlar. Yazıçılıq həm də qəhrəmanlıqdır... Onlar nə qədər istedadlı olsalar belə, əsl qəhrəman yox, yarımçıq qəhrəmanlardır.
Zal uğuldadı.
Xəlil Rza kürsüdə guruldayırdı:
- “Doktor Jivaqo” romanı dəyərli əsərdir...
Komsomol şefi ayağa durub əsəbi halda bağırdı:
- Kürsünü tərk edin...
Gənc şair hiddətlə dilləndi:
- Zaman gələcək, Pasternakın “Doktor Jivaqo” romanı öz həqiqi qiymətini alacaq. Həm də bu qiyməti ona gələcək rus ziyalıları verəcək. Siz onda xəcalət çəkəcəksiz...
Şair kürsüdən aşağı endi.
Zalı sükut bürümüşdü.
...Bəli, zənniniz sizi aldatmır. 1958-ci ilin qışında Moskvadakı Qorki adına Ədəbiyyat İnstitutunda çıxış edən gələcəyin tribun şairi, böyük vətəndaş, həqiqət sevdalısı Xəlil Rza Ulutürk idi.
Xəlil bəylə uzun illər eyni təsisatda çalışmışıq - Elmlər Akademiyasında. O, Ədəbiyyat İnstitutunda işləyib, mən isə Fəlsəfə İnstitutunda. Yaxın dost olmasaq belə, xoş ünsiyyətimiz olub. O, Moskvada Lefortovo zindanında olarkən EA-da təşkil olunan iclasda çıxış etmişəm. Yeri gəlmişkən, həmin iclasın təşəbbüskarı Xəlil Rza işləyən şöbənin müdiri, gözəl insan və şair Qasım Qasımzadə olmuşdu.
Xəlil bəy sadədən sadə bir insan idi. Haqsızlığı, ikiüzlüyü, nadanlığı, naqisliyi, satqınlığı kəskin tənqid edirdi. Özündən yaşlılara böyük ehtiram bəsləyir, gənclərə qayğı göstərirdi.
O, rusları pisləmirdi, rus şovinizmini pisləyirdi. O, bütün erməniləri deyil, qatil erməniləri, erməni xalqını yoldan çıxaran millətçi erməniləri ifşa edirdi.
Xəlil Rza çıxışlarında nə qədər kəskin idisə, həyatda o qədər kövrək bir insan idi.
Onun özü və canı qədər sevdiyi övladı Təbriz vətənimizin şəhidlərindən biridir. Mən onun oğlunun dəfn mərasimində əvvəldən sonacan iştirak etmişəm. O, bu müqəddəs ölüm üçün Azərbaycan xalqına “gözün aydın” deyirdi. Bu mərdlik, bu ürək, bu eşq, bu qəhrəmanlıq hər adama qismət olmur.
Xəlil Rza şeirin qəhrəmanı idi.
Xəlil Rza qəhrəmanlığın və qəhrəmanların şairi idi.
Xəlil Rzanın şeirləri bizim poeziyamızın inciləridir.
Xəlil Rzanın elə təkcə çoxcildlik gündəliyi mədəni, ədəbi, siyasi həyatımızın yarıməsrlik real ensiklopediyasıdır.
Xəlil Rza təpədən-dırnağacan şair idi.
Diqqətli oxucu yəqin ki, bu yazının sərlövhəsinə fikir verdi: “Xəlil Rzanı da tənqid etmək lazımdır...”
Bu, Xəlil bəyin öz sözləridir. Tribunada od-alov püskürən şair, həyatda çox məsum, utancaq idi. Şeirləri haqda tərifli söz eşidəndə o, uşaq kimi qızarar, tər tökərdi. Tərifi bol edən adamlara adətən “Məni hərdən tənqid də edin”, - deyərdi.
Böyük şairi bu gün də tənqid edənlər var. Bir qorxusu yox. Əgər Nizami, Axundov, Mirzə Cəlil, Sabir, Cavid, Cabbarlı, Vurğun zaman-zaman yada salınıb tənqid olunursa və yaxud əksinə, tənqid olunub yada salınırsa, bu, onların xeyrinədir.
Bir sözlə, Xəlil Rza daim gündəmdədir.
Zaman Xəlil Rza Ulutürkün xeyrinə işləyir.
Şair necə də haqlı idi:
Xəlil, sən qayasan, dərdə dözərsən,
Sən Kürsən, Xan Araz, Göygöl, Xəzərsən,
Yenə o yerləri bir gün gəzərsən,
Demə sən bu günə həsrət qalmışam.
Əbədiyyət yolun, ədəbiyyat yolun qutlu olsun, Xəlil bəy.
Bölməyə aid digər xəbərlər
Tarix: 10-06-2020 08:45 | Bölmə: Firuz MUSTAFA
“Hərdən Xəlil Rzanı da tənqid etmək lazımdır...”
Pasternakı ifşa edənlər saysız-hesabsız olsa da, onu müdafiə edənlər tək-tük idi və həmin qorxmaz adamlardan biri o zaman cəmi 25 yaşı olan gənc şair Xəlil Xəlilov idi
1958-ci il. Moskva. Xəlil Rza Qorki adına Ədəbiyyat İnstitutunda təhsil alır.
Təkcə gənc şairin təhsil aldığı institut deyil, az qala bütün SSRİ bir-birinə dəyib. Səbəb sadə və həm də mürəkkəbdir. Boris Pasternak Nobel mükafatına layiq görülüb. Ünlü şairin ilk böyükhəcmli əsərində - “Doktor Jivaqo” romanında “sosializm həqiqətləri” yerlə-yeksan olunub. Pasternak Amerika MKİ-nin (ЦРУ-nun) 40 ildə Sovetlər Birliyinə vura bilmədiyi zərbəni cəmi bir əsərlə vurub. Hələ bu azmış kimi, Nobel komissiyası onu öz ödülü ilə mükafatlandırıb. Nə etməli?
23 oktyabr 1958-ci il tarixdə Nobel öz sahibinə təqdim olunmalıdır. Elə həmin gün o vaxtın ideoloji bosu M. A. Suslovun şəxsi tapşırığı ilə bütün təbliğat maşını Pasternakın əleyhinə işə düşür. Ölkə başçısı N. S. Xruşşovun özü sussa da, artıq ideoloji “qulbeçələrə” yuxarıdan əmr vgəlmişdi: bütün SSRİ ziyalı və vətəndaşları yazıçını lənətləməli idi. O vaxt Ümumittifaq gəncləri adından SSRİ komsomolunun 1-ci katibi Vladimir Semiçastnı oktyabr ayının 29-da çağırılan komsomolun Plenumunda (sonralar yazdığına görə, Xruşşovun tələbi ilə) çıxış edərək Pasternakı zərərli bir “ünsür”, gənclərin əxlaqını korlayan bir burjua tör-töküntüsü kimi ifşa etdi.
Demək olar ki, bütün ali məktəblərdə Nobel mükafatçısı və bu mükafatın özü ifşa olunmağa başlamışdı. Gənc qələm sahibləri də bu “təbliğat selinə” qoşulmuşdular. Bəs necə? Hökumətdən nəsə qapmaq, şöhrət qazanmaq lazım idi. Komsomol şairlər bir-birlərinin sözünü kəsə-kəsə efirdən-ekrandan Pasternakın ünvanına lənətlər yağdırırdılar.
Amma burası da vardı ki, danışanların çoxu yaşlılar və ortabablar idi. Bəs istedadlar niyə susur? Belədə Komsomol MK-nın məsul işçi sözü o vaxtkı gənclər arasında öz nüfuzu, “çəkisi”, “blatı” olan Yevgeni Yevtuşenkoya verir. Yevtuşenko cavan olsa da artıq SSRİ-də yaxşı tanınırdı. Xüsusilə, 1954-cü ildə SSRİ yazıçılarının 2-ci qurultayında Səməd Vurğunun məruzəsində adı çəkiləndən sonra daha da məşhurlaşmışdı. İndi o odla su arasında qalmışdı; əsəri tərifləsə onu “yuxarılar” vuracaqdı. Əsəri tənqid etsəydi o, “aşağının”, yəni oxucu kütləsinin tənqidinə tuş gələcəkdi.
Yevtuşenko, nəhayət, fikirləşib bəhanə, daha doğrusu “çıxış yolu tapdı”, əsər barədə danışmaqdan imtina etdi. Səbəb kimi isə bunu dedi: “Mən “Doktor Jivaqo” romanını oxumamışam. Əsərdə nədən bəhs edildiyindən bixəbərəm. Oxumadığım əsər haqda nə danışa bilərəm ki?”
Doğrudan da, oxumadığın əsərdən söhbət açmaq inandırıcı görünə bilməzdi. Halbuki gizlətsə də əsəri ilk oxuyanlardan biri məhz Yevgeni Yevtuşenko olmuşdu. Yeri gəlmişkən, roman ilk dəfə İtaliyada, sonralar İngiltərə, Hollandiya, ABŞ-da rus və digər dillərdə nəşr edilmişdi. Əsəri Yevgeni Yevtuşenko nəinki rus dilində, hətta, italyan və ingilis dillərində də oxuya bilərdi, çünki hər iki dili yüksək səviyyədə bilirdi.
O vaxtkı SSRİ məmurları əsər haqda təkcə rus ziyalılarının danışmasını kafi hesab etmirdilər. Axı SSRİ təkcə ruslardan ibarət deyildi. Bəs bu Pribaltikadan, Orta Asiyadan, Qafqazdan gələn gənclər niyə susurlar? Axı onlar gələcəyin ədibləri olacaq. Bu cür laqeydlik qınaq obyekti olmalıdır...
Ədəbiyyat İnstitutunda iclası aparan komsomol lideri üzünü tələbələrin toplaşdığı auditoriyaya tutub təkrarən soruşdu:
- Boris Pasternakın Nobel mükafatına layiq görülmüş cəfəng “Doktor Jivaqo” sayıqlaması haqda kimin danışmağa sözü var?
Bu sözlərdən bəlli olurdu ki, əsər haqda hansı “istiqamətdə” danışmaq lazımdır. Ortaya uzun bir sükut çökdü. Komsomol şefi narahat idi. Az sonra kiminsə əli yuxarı qalxdı.
İclasın aparıcısı, gələcəkdə daha iri məmur olmaq istəyən sarışın komsomol şefi göz gəzdirib yuxarı qalxan əli görüb gülümsədi:
- Buyurun, buyurun... Hiss olunur ki, qafqazlısız...
Orta boylu, tökmə bədənli, qaraşın, qıvrımsaç bir gənc oğlan cəld addımlarla kürsüyə yaxınlaşdı. Gəncin üz-gözündən yaşına yaraşmayan bir ciddiyyət tökülürdü. Moskvada qışın ilk günləri idi. Artıq qar yağmışdı. Hava soyuq idi. Amma buna baxmayaraq inamlı addımlarla kürsüyə yaxınlaşan bu gəncin əynində ağ rəngli yüngül yay pencəyi vardı. O, bu görkəmdə peşəkar, inamlı bir idmançıya da bənzəyirdi. Cavan oğlan əvvəlcə rəyasət heyətinə, sonra zala göz gəzdirib təmkinlə sözə başladı:
- Bəli, mən qafqazlıyam. Azərbaycanlıyam. Bakıdan gəlmişəm...
Yerli komsomol məmuru nədənsə şübhələnibmiş kimi dilləndi:
- Siz burada Ədəbiyyat İnstitunda təhsil alırsız? Elə isə ad-familiyanızı deyin ki, protokola düşsün.
Xitabət kürsüsündəki gənc cəld, bir qədər də əsəbi halda cavab verdi:
- Xəlil Xəlilov. Mən Ədəbiyyat İnstitutunda ikinci təhsilimi alıram. Bundan əvvəl Bakı Dövlət Universitetinin jurnalistika fakültəsini bitirmişəm. İndi burada birinci kursda oxuyuram. Pavel Antokolskinin rəhbərlik etdiyi poeziya bölməsində... İyirmi beş yaşım var. Komsomolçuyam.
Rəyasət heyətindəki komsomol şefi kürsüdəki coşqun gəncin ötkəm danışığından nəsə ehtiyat edib təmkinlə dedi:
- Mən Azərbaycanı və azərbaycanlıları çox sevirəm. Nizamini, Axundovu, “Arşın mal alan” filmini, Rəşid Behbudovu...
Xəlil Xəlilov əlini yuxarı qaldırıb uca səslə dedi:
- Mən də rus ədəbiyyatını çox sevirəm. Puşkini, Lermontovu, Belinskini, Tolstoyu, Turgenevi, Qorkini, Çexovu, Bloku, Mayakovskini...
Gənc şair cümləni bitirməmiş zalı alqış sədaları bürüdü. Rəyasət heyətindəki gənc komsomol şefi də tribunadakı qaraşın şairi alqışlayanlara qoşulmalı oldu.
- Xəlil Xəlilov, buyurun, davam edin. Hiss olunur ki, siz rus ədəbiyyatını yaxşı bilirsiz.
Kürsüyə sinə gərən gənc şairin səsi daha da gurlaşdı:
- Bəli, mən rus ədəbiyyatını sevirəm. Amma Qərb və Şərq ədəbiyyatını da sevirəm. Böyük ədəbiyyat bizə daim həqiqəti deməyi öyrədib. Əslində ədəbiyyat elə həqiqət deməkdir. Var olsun əsl ədəbiyyat...
Yenə alqış sədaları dalğalandı.
Gənc şair get-gedə daha inamlı danışırdı:
- Biz bu gün buraya rus yazıçısı Boris Pasternakın Nobel mükafatına layiq görülmüş “Doktor Jivaqo” romanını təhlil, daha doğrusu tənqid etmək məqsədilə toplaşmışıq. Bəri başdan demək istəyirəm ki, mən bu əsəri diqqətlə oxumuşam.
Zala sükut çöxdü. Hamı gözləri qara işıq kimi alışıb yanan gənc natiqə diqqət kəsilmişdi.
- Mən mətbuatda Boris Pasternak haqda çıxan yazıları da oxumuşam. “Doktor Jivaqo” romanı haqda indiyəcən böyük hörmət bəslədiyim yazıçılar fikir bildiriblər. Məsələn, Tvardovski, Marşak, Erenburq, Leonov, Smirnov...
Rəyasət heyətindəki komsomol şefi bir qədər əsəbi tonda dilləndi:
- Xəlil Xəlilov, biz o böyük yazıçıların fikirləri ilə tanışıq. İndi sizin fikrinizi öyrənmək istərdik.
Kürsüdən zala baxan gənc şair əli ilə gözünün üstünə tökülən uzun, qara-qıvrım saçını geri itələyib ucadan dedi:
- Mən Boris Pasternakdan əvvəl həmin o yazıçılar - Tvardovski, Marşak, Erenburq, Leonov, Smirnov, lap elə Şoloxov haqda söz demək istəyirəm. Ar olsun onlara! Bu, söz adamına yaraşmayan işdir. Onlar öz qələm dostlarını satıblar. Onlar bununla həqiqəti satmışlar. Yazıçılıq həm də qəhrəmanlıqdır... Onlar nə qədər istedadlı olsalar belə, əsl qəhrəman yox, yarımçıq qəhrəmanlardır.
Zal uğuldadı.
Xəlil Rza kürsüdə guruldayırdı:
- “Doktor Jivaqo” romanı dəyərli əsərdir...
Komsomol şefi ayağa durub əsəbi halda bağırdı:
- Kürsünü tərk edin...
Gənc şair hiddətlə dilləndi:
- Zaman gələcək, Pasternakın “Doktor Jivaqo” romanı öz həqiqi qiymətini alacaq. Həm də bu qiyməti ona gələcək rus ziyalıları verəcək. Siz onda xəcalət çəkəcəksiz...
Şair kürsüdən aşağı endi.
Zalı sükut bürümüşdü.
...Bəli, zənniniz sizi aldatmır. 1958-ci ilin qışında Moskvadakı Qorki adına Ədəbiyyat İnstitutunda çıxış edən gələcəyin tribun şairi, böyük vətəndaş, həqiqət sevdalısı Xəlil Rza Ulutürk idi.
Xəlil bəylə uzun illər eyni təsisatda çalışmışıq - Elmlər Akademiyasında. O, Ədəbiyyat İnstitutunda işləyib, mən isə Fəlsəfə İnstitutunda. Yaxın dost olmasaq belə, xoş ünsiyyətimiz olub. O, Moskvada Lefortovo zindanında olarkən EA-da təşkil olunan iclasda çıxış etmişəm. Yeri gəlmişkən, həmin iclasın təşəbbüskarı Xəlil Rza işləyən şöbənin müdiri, gözəl insan və şair Qasım Qasımzadə olmuşdu.
Xəlil bəy sadədən sadə bir insan idi. Haqsızlığı, ikiüzlüyü, nadanlığı, naqisliyi, satqınlığı kəskin tənqid edirdi. Özündən yaşlılara böyük ehtiram bəsləyir, gənclərə qayğı göstərirdi.
O, rusları pisləmirdi, rus şovinizmini pisləyirdi. O, bütün erməniləri deyil, qatil erməniləri, erməni xalqını yoldan çıxaran millətçi erməniləri ifşa edirdi.
Xəlil Rza çıxışlarında nə qədər kəskin idisə, həyatda o qədər kövrək bir insan idi.
Onun özü və canı qədər sevdiyi övladı Təbriz vətənimizin şəhidlərindən biridir. Mən onun oğlunun dəfn mərasimində əvvəldən sonacan iştirak etmişəm. O, bu müqəddəs ölüm üçün Azərbaycan xalqına “gözün aydın” deyirdi. Bu mərdlik, bu ürək, bu eşq, bu qəhrəmanlıq hər adama qismət olmur.
Xəlil Rza şeirin qəhrəmanı idi.
Xəlil Rza qəhrəmanlığın və qəhrəmanların şairi idi.
Xəlil Rzanın şeirləri bizim poeziyamızın inciləridir.
Xəlil Rzanın elə təkcə çoxcildlik gündəliyi mədəni, ədəbi, siyasi həyatımızın yarıməsrlik real ensiklopediyasıdır.
Xəlil Rza təpədən-dırnağacan şair idi.
Diqqətli oxucu yəqin ki, bu yazının sərlövhəsinə fikir verdi: “Xəlil Rzanı da tənqid etmək lazımdır...”
Bu, Xəlil bəyin öz sözləridir. Tribunada od-alov püskürən şair, həyatda çox məsum, utancaq idi. Şeirləri haqda tərifli söz eşidəndə o, uşaq kimi qızarar, tər tökərdi. Tərifi bol edən adamlara adətən “Məni hərdən tənqid də edin”, - deyərdi.
Böyük şairi bu gün də tənqid edənlər var. Bir qorxusu yox. Əgər Nizami, Axundov, Mirzə Cəlil, Sabir, Cavid, Cabbarlı, Vurğun zaman-zaman yada salınıb tənqid olunursa və yaxud əksinə, tənqid olunub yada salınırsa, bu, onların xeyrinədir.
Bir sözlə, Xəlil Rza daim gündəmdədir.
Zaman Xəlil Rza Ulutürkün xeyrinə işləyir.
Şair necə də haqlı idi:
Xəlil, sən qayasan, dərdə dözərsən,
Sən Kürsən, Xan Araz, Göygöl, Xəzərsən,
Yenə o yerləri bir gün gəzərsən,
Demə sən bu günə həsrət qalmışam.
Əbədiyyət yolun, ədəbiyyat yolun qutlu olsun, Xəlil bəy.
Müəllifin bütün yazıları - Firuz MUSTAFA
Bölməyə aid digər xəbərlər
29-07-2020, 09:23
Firuz MUSTAFA - Türk və hindu dillərinin kök yaxınlığı haqda... - Firuz Mustafa yazır
4-07-2020, 01:05
Firuz MUSTAFA - Rejissor Mərahim Fərzəlibəyovun əmək kitabçası… - Firuz Mustafa yazır
1-07-2020, 20:38
Firuz MUSTAFA - Oljas Süleymenov: “Azərbaycan həmişə ürəyimdədir...” - Firuz Mustafa yazır
Deputatlığa namizəd Milli Məclisdə təmsil etmək istədiyi bölgənin problemlərinin təsnifatını artıq ağlına yazıb və işə nədən başlayacağını sıralayıb
Qüdrət Həsənquliyev: “Düşmənçiliyə son qoymaq üçün ədalətli sülhə nail olmaq gərəkdir. Bunun üçün ya tərəflər 1991-ci ilin sərhədləri çərçivəsində bir-birinin ərazi bütövlüyünü tanıyır, ya da ərazi mübadiləsinə gedirlər. Amma indiki mərhələdə bu, az inandırıcı görünür”
“Tənha insanın monoloqu”nun ssenari müəllifi və rejissoru deyir ki, kinomuzu yaşatmaq və irəli aparmaq üçün film istehsalını artırmalı və onun bazarını düşünməliyik
Mirəli Sarızadə: “Gənc yaşımda arzum həyata keçdi, inşallah, yeni mövsümdə teatrımızın səhnəsində də Məcnun obrazı ilə tamaşaçılar qarşısına çıxacam”
