00:15 / 24-04-2024
Mafiya başçısı bir ölkədən digərinə qaçıb
00:13 / 24-04-2024
Toyun qızğın vaxtında gəlini qaçırmaq istəyiblər
00:11 / 24-04-2024
İrana qarşı sanksiya siyahısı genişləndirilib
00:08 / 24-04-2024
Britaniya döyüş təyyarələrini Polşaya göndərəcək
00:06 / 24-04-2024
Ukraynada partlayışlar baş verib
23:09 / 23-04-2024
Rusiya müdafiə nazirinin müavini saxlanılıb
21:43 / 23-04-2024
Xankəndidə avtomat silah gizlədən şəxs tutulub - Foto
19:22 / 23-04-2024
Rusiyanın reaktiv raket daşıyıcısı Qərb raketlərini üstələyir
18:35 / 23-04-2024
Rusiyada sosial iğtişaşlar başlaya bilər
18:14 / 23-04-2024
Polad daşıyan gəmi körpüyə çırpıldıqdan sonra batıb
18:05 / 23-04-2024
Makron Zelenskiyə yalan vədlər verib
18:05 / 23-04-2024
Pul, reytinq, əxlaq... - Bu verilişlər bağlanacaq?
17:51 / 23-04-2024
Avropa İttifaqı Çini hədələyir
17:33 / 23-04-2024
Ukraynaya göndəriləcək hərbi yardımın böyük hissəsi Avropadadır
17:27 / 23-04-2024
“Səyyar vergi yoxlamasının keçirilməsi Qaydaları”na dəyişiklik edilib
17:14 / 23-04-2024
Paşinyan Ermənistan-Azərbaycan arasında ilk sərhəd dirəyinin fotosunu paylaşıb - Foto
17:07 / 23-04-2024
“Space”ə qalib gələn aparıcı geri dönüb: "Vado Korovinin kanala rəhbərlik edəcəyi bəlli deyil"
16:58 / 23-04-2024
İlham Əliyev “COP29 və Azərbaycan üçün Yaşıl Baxış” beynəlxalq forumda iştirak edir - (Yenilənib)
16:50 / 23-04-2024
Nazirlər Kabineti polis və ya prokurorluğa çağırış qaydasına dəyişikliyi təsdiqləyib
16:23 / 23-04-2024
Dövlət başçısı: "Fransa, Hindistan və Yunanıstan Ermənistanı bizə qarşı silahlandırır"
16:14 / 23-04-2024
İlham Əliyev geri qaytarılan 4 kənddən danışıb
16:10 / 23-04-2024
Azərbaycan-Ermənistan sərhədinin koordinatları dəqiqləşdirilir - Yenilənib
15:53 / 23-04-2024
Prezident: "Ermənistan Naxçıvanla yol əlaqəsini qurmaq imkanını bloklayır"
15:18 / 23-04-2024
60 milyard dollar yardım Ukraynanı tam qələbəyə aparmayacaq
15:10 / 23-04-2024
Azadlıq Partiyası ləğv olunub? - Açıqlama
15:00 / 23-04-2024
Vüqar Səfərli ilə sabiq icra baçısı əfv üçün müraciət edib
14:57 / 23-04-2024
Ceyhun Bayramov Çexiya baş naziri ilə görüşüb
14:46 / 23-04-2024
Prezidentdən Avrasiya İqtisadi Birliyi barədə açıqlama: "Ermənistan istisna olmaqla..."
14:37 / 23-04-2024
Astara sakini 51 kq narkotiklə tutulub
14:12 / 23-04-2024
İnzibati və yardımçı vəzifələrin təsnifatı dəyişir
19:13 / 20-04-2024
Bakıda taxta bazarında yanğın olub - Fotolar (Yenilənib)
22:20 / 20-04-2024
ABŞ Ukraynaya 61 milyard dollar ayırıb
18:56 / 22-04-2024
Azərbaycan və Rusiya prezidentlərinin təkbətək görüşü olub - (Yenilənib) - Fotolar
21:22 / 19-04-2024
Buraxılış imtahanının nəticələri elan olunub
18:01 / 21-04-2024
Dünyanın idman paytaxtı olması üçün Bakının namizədliyi irəli sürülüb
00:11 / 23-04-2024
Sağlam və uzun ömür yaşamağın 10 asan yolu var - Siyahı
13:54 / 22-04-2024
Füzuli şəhərinə növbəti köç olub - (Yenilənib)
23:26 / 19-04-2024
Aİ-dən 4 kəndin qaytarılmasına reaksiya: "Davamlı nizamlanmanı tam dəstəkləyirik"
00:37 / 20-04-2024
Hikmət Hacıyev: "Bu, diplomatik və siyasi cəsarətimizin təcəssümüdür"
09:53 / 22-04-2024
Ümid nəğməsi - Etibar Cəbrayıloğlu yazır
16:10 / 22-04-2024
Ölkələr sürətlə silahlanır - Ümumi hərbi xərclər 2,4 trilyon dolları keçib
20:45 / 19-04-2024
19-cu əsrin solğun dagerreotiplərini bərpa ediblər
Bizi yaxınlaşdıran və uzaqlaşdıran zaman... - Firuz Mustafa yazır
Tarix: 15-04-2020 21:26 | Bölmə: Firuz MUSTAFA
(Tələbəlik dostum, gözəl insan, istedadlı alim Akif Məmmədov haqqında xatirə)
- Salam, müəllim. Sizi narahat edən Akif müəllimin bacısı qızıdır.
Mənim Akif adda bir xeyli-dost tanışım var. Amma ürəyimə damdı ki, söhbət Akif Məmmədovdan gedir.
Zənnim məni aldatmayıbmış. Zəng edən xanım telefonda bunları da əlavə etdi:
- Mən Akif müəllimin qohumu olmaqla yanaşı, həm də onun iş yoldaşı olmuşam. Onunla birlikdə işləmişəm. Adım Ruhəngizdir. İstəyirəm ki, onunla bağlı xatirələrinizi yazasız. Bildiyim qədər yaxın olmusuz...
Həyatı tərk etmiş dostlar haqda danışmaq, yazmaq nə qədər çətin olsa da, zamanın sərt və bəzən də çox amansız qanunları ilə razılaşmalı oluruq. Yəni bu dünyaya gələnlər bir gün bu dünyadan getməlidir. Bu, təbii ki, anlaşılandır. Amma adamı bir çox hallarda yandıran, cəmiyyət və millət üçün gərəkli adamların bu dünyadan vaxtsız köçməsidir.
Akif Məmmədovla biz eyni qrupda oxumuşuq. İlk dərs günlərini xatırlayıram. Bu qarayanız, çəlimsiz, zahirən diqqəti o qədər də cəlb etməyən oğlan çox tezliklə onu tanıyanların sevimlisinə çevrildi.
Akif ilk baxışda hamıdan uzaq gəzməyə çalışan, qapalı, sərt adam təsiri bağışlayırdı. Amma onun necə alicənab, duyğulu, səmimi bir adam olduğunu bilmək üçün bu “qapalı” insanla qısaca ünsiyyət belə kifayət edirdi. Onün özünəməxsus, xəfif yumoru vardı.
Əlbəttə, tələblər arasında özünü “gözə soxmaq” istəyən, yüksək qiymət almaq üçün müxtəlif hiylələrə əl atanlar da olurdu. Belələri haqda Akif mənalı tərzdə “sifətlər” deyərdi. Bu, əslində elə “sifətsizlər” demək idi.
Ucqar dağ rayonundan - Lerikdən o zamankı qaynar şəhər mühitinə düşmüş Akifi əhatəsində olduğu adamlara ilk mövbədə onun yüksək mədəniyyəti sevdirirdi. Akif hamı ilə dil tapan, həssas, zəhmətkeş, intellektual bir adamdı.
O, dərs əlaçısı idi. İlk semestrdən tutmuş ta son buraxılış imtahanlarına qədər bütün fənlərdən aldığı qiymətlər yalnız “əla” idi. Arada bizim ümumi dostumuz Məhərrəm Balıyev ona zarafatla söz atardı: “Akif, arada bir “yaxşı” da al, sonra elə bilərlər ki, yalançı əlaçısan”. Təəssüf ki, artıq Məhərrəm haqda da keçmiş zamanda danışmalı oluruq.
Akiflə adətən, ön sırada, arabir də orta sıralarda “neytral” bir partada əyləşərdik. Amma o, hərdən dalğın olar, özünə qapılar, əlini çənəsinə dirəyib küncdəki partaların birində oturar, sanki “gözdən-könüldən” uzaqda durmaq istəyərdi. Lakin harada əyləşməyindən asılı olmayaraq o, auditoriyadakıların hamısının diqqətini maqnit kimi özünə sarı çəkərdi. Bu cazibə, bu “özünəçəkmə” Akifin biliyi, məlumatı, sadəliyi, yuxarıda dediyim kimi, geniş erudisiyası ilə bağlı idi. O, bəzən müəllimlərin belə, cavab verə bilmədiyi sualları özünəməxsus bir təmkinlə “xırdalayır”, izah edirdi. Mənim bu əməksevər dostumun çox güclü yaddaşı, rəvan nitqi, məntiqi təfəkkürü vardı.
Biz sonuncu kursda oxuyanda qara bir xəbər gəldi. Sarsıldım. Atam Qədimalı müəllim məktəbdə, dərsarası fasilə zamanı müəllimlər otağında qəflətən vəfat etmişdi. Qış imtahan sessiyamız təzəcə başa çatmışdı. Xəbəri eşidən kimi heç kəsə bir söz demədən yola düşdüm. Ağır anlarım, dərdli-qüssəli vaxtlarım idi. Sübh tezdən Qovlar stansiyasında qatardan düşüb Şınığa tərəf yola düşən avtobusa mindim. Hər tərəfi qar basmışdı. Mən mərkəzi magistraldan öz evimizəcən olan uzun bir yolu piyada qət etdim. Özümə yer tapa bilmirdim. Belə bir dərdli çağımda Akif qəfildən evimizdə peyda oldu. Mən təəccübləndim. Görəsən o, bu xəbəri haradan eşitmişdi? Akif yaşına yaraşmayan bir təmkinlə, yəni əsl müdrik, dünyagörmüş, aqil, ahıl insanlar kimi mənə ürək-dirək və təsəlli verdi. Gecə sübhəcən Akiflə dərdləşdik. Gənclik xəyallarımızı bölüşdük. Gələcəkdə hər ikimiz elm ardınca getmək niyyətində idik. Elə bu cür də oldu.
Bizim evimiz İsalı kəndinin yuxarı hissəsində yerləşir. Buradan az qala Şınıxın bütün kəndləri görünür. Səhərisi günü artıq günəş çıxmışdı. Akif əlini gözünün üstə qoyub uzaqlara, sanki ağ-gümüşü qalaya çəkilmiş dağlara nəzər salaraq dedi:
- Bir o qarlı dağlara bax. Sanki bizim Lerikin dağlarıdır. İlahi, dağlar da adamlar kimi bir-birinə necə oxşarmış...
Biz bir neçə gündən sonra o “qalaylanmış” dağların ətəyi ilə burula-burula şəhərə baş alıb gedən yola çıxdıq və birlikdə Bakıya qayıtdıq. Artıq son semestrin dərsləri başlamışdı.
Akif təyinatla o zamankı Puşkin rayonuna (indiki Biləsuvar rayonuna) getdi. Bir müddət orada müəllim işlədi. Qrup yoldaşımız Səadət xanımla ailə qurdu. Gözəl övladlar böyütdü. O, öz şəxsi-insani keyfiyyətləri ilə əslində elə anadangəlmə pedaqoq idi, müəllim idi.
Sonralar Akif Bakıya gəldi, Təhsil Problemləri İnstitutunda, Təhsil Nazirliyinin jurnalında çalışdı. Dissertasiya müdafiə etdi, ciddi elmi əsərlər yazdı. Universitetlərdə dərs dedi.
Ötən əsrin 90-cı illərinin ortasında mən “Maarifçi” adlı qəzetin baş redaktoru idim. Akifə zəng vurub dedim:
- Bura bax, sən onsuz da anadangəlmə maarifçisən. Niyə bizim qəzet üçün yazmayasan?
Akifin yazıları tez-tez qəzet-jurnallarda dərc edilirdi. O, öz yazı üslubu, problemə yanaşma tərzi ilə də seçilirdi.
Onun qələmindən çıxan onlarla dərslik, dərs vəsaiti, metodik tövsiyə və proqramlar hələ uzun müddət öz aktuallığını qoruyub saxlayacaq.
Akiflə tez-tez zəngləşər, məktublaşardıq. Son illər meydana gələn sosial şəbəkə isə bizim ünsiyyətimizin təzədən “bərpa edilməsində” əvəzsiz rol oynamışdı.
Dostum Akif Məmmədovun vaxtsız ölümü məni çox sarsıtdı.
P.S. Akif dostları-tanışları ilə bağlı maraqlı, məzəli məqamları ustalıqla danışır, bəzənsə qələmə alırdı. O, mənimlə əlaqədar bəzi “hadisələri” də öz yaddaşına yazmışdı. Sonralar həmin “yaddaş yazılarının” bir qismini mənə göndərmiş, hətta, bəzilərini dərc etdirmişdi.
İndi mən vaxtilə Akifin qələmə aldığı, hazırda əlimin altda olan həmin zarafatyana “əhvalatlardan” bir-ikisini təqdim etmək istəyirəm:
Akif Məmmədov: "Dostum Firuz Mustafa haqqında xatirələrimdən"
“Yol əhvalatı”
Yazıçı, filosof Firuz Mustafa ilə bir qrupda oxumuşuq, çox vaxt bir partada oturmuşuq. Məhərrəm adlı dostumuz da var idi, duzlu-məzəli zarafatları ilə tanınırdı (Allah rəhmət eləsin, dünyasını tez dəyişdi). Günümüz, demək olar ki, bir yerdə keçərdi. Bir dəfə dərsdən çıxıb, indiki Bülbül prospekti ilə üzüaşağı düşdük. 26-lar bağının (indiki Sahil) yanında ayrıldıq - Firuzla mən M. F. Axundov kitabxasına, Məhərrəm isə metroya tərəf.
Bir həftədən sonra Firuzu dekanlığa çağırdılar. Qayıdanda çox pərt idi, həyəcandan qızarmışdı. Məsələnin mahiyyətini isə sonra Məhərrəm danışdı. Demək, bir həftə əvvəl bizdən ayrılıb metroya gedən Məhərrəmi yolu düz keçmədiyinə görə milis (indiki yol polisi) saxlayır. Kimliyini və harada oxuduğunu soruşur. O da Firuzun adını, soyadını, atasının adını deyir və canını qurtarır. Milis də qaydaya əməl etməyən bu sovet tələbəsini tənbeh etmək üçün hadisəni protokollaşdırıb oxuduğumuz ali məktəbə göndərir. Firuz elə dekanlıqdaca məsələnin nə yerdə olduğunu başa düşmüş, ancaq səsini çıxarmamışdı. Odur ki, Məhərrəmə çatanda: “Mirzə, (Zarafatla bir-birinə belə müraciət edirdilər. O vaxt müəllimlərimiz Feyzulla Qasımzadə və İmran Babayevdən, necə deyərlər, “kopyalamışdılar”) Allah sənə lənət eləsin, məni biabır elədin”, - dedi.
Firuz dekanlıqda baş verənləri, Məhərrəm də yol milisi ilə aralarında olan əhvalatı olduğu kimi danışdı. Hamımız gülüşdük. Arada isə heç bir inciklik olmadı.
Daraq məsələsi
Birinci kursda oxuyurduq. Əksəriyyətimiz kənd uşaqları idi, hər şeydən çəkinir, bütün hərəkətlərimizi yüz ölçüb-biçir, dərsdə səsimizi çıxarmırdıq və s. Ancaq Firuz hərəkətlərinin sərbəstliyi, dünyagörüşünün zənginliyi ilə bizdən seçilirdi. Bir dəfə başını ülgüclə daz qırxdırıb dərsə gəlmişdi. Adətən, qabaq partada oturardı. Bilmirəm, səs saldı, ya nə elədisə, müəllim əsəbiləşdi və Firuzdan yerini dəyişib arxa partaya keçməyi tələb elədi. O da dinməz-soyləməz arxadakı boş partalardan birində əyləşdi. Dərsdə gərgin vəziyyət yarandı, hamımız qorxmağa başladıq ki, onsuz da qan-qan deyən bu müəllim indi bizi dolaşdırıb hamımıza “iki” verəcək. Dərsin “şirin” yerində Firuzun gur səsi hamımızın diqqətini ona yönəlti. O, Məhərrəmə müraciətlə:
- Mirzə, - dedi.
Məhərrəm də qeyri-ixtiyari cavab verdi:
- Can mirzə.
- Mirzə, o darağı tulla bəri, saçlarımı darayım.
Hamı, o cümlədən müəllim də Firuzun pəncərədən düşən işıqda par-parıldayan başına baxdı. Əvvəl özünü saxlaya bilməyən müəllimin, sonra da uşaqların qəhqəhəsi otağı bürüdü...
***
Fəlsəfə dərsində
“Fəlsəfə”dən (“Marksiz-leninizm fəlsəfəsi”ndən) bizə mərhum Həmid Əfəndiyev dərs deyirdi. O, tanınmış filosof Asif Əfəndiyevin doğmaca əmisi idi. Son dərəcə tələbkar, sərt olan bu müəllimdən qiymət almaq çox müşgül məsələ idi. Qatı kommunist idi, Kommunist Partiyasına, Sovet dövlətinə fanatcasına vurğun idi. Bir dəfə Məhərrəmdən soruşdu ki, hardansan? Məhərrəm də cəsarət və qürurla: “Gəncədənəm!”, - dedi (O vaxt bu şəhər “Kirovabad” adlanırdı). Kişini od götürdü, hikkəli-hikkəli az qala bir saat S. M. Kirovdan, onun Azərbaycan üçün əvəzsiz xidmətlərindən, Kompartiyanın ana xəttindən danışdı və Məhərrəm kimiləri nankorluqda, qədirbilməzlikdə suçladı.
Firuzla Məhərrəm yenə dinc durmur, arada müəllimə atmacalar atırdılar. Həmid müəllim əsəbiləşirdi.
Nəhayət, qorxduğumuz an – fəlsəfə imtahanı gəlib çatdı. Yuxarı kursun uşaqları Həmid müəllim və onun imtahandakı “əzazilliyi” haqqında o qədər danışmışdılar ki, qorxumuz birə on artmışdı. Əvvəlcə mən bilet çəkdim. Onun bir xasiyyəti var idi: sualı verirdi və konkret, kəsə cavab istəyirdi. Deyəsən, məndə alındı, sual-cavabdan pis keçmədim, qiymət kitabçama “beş” yazdı. Hələ üstəlik icazə də verdi ki, oturub o biri uşaqların cavablarına qulaq asım.
Qrupumuzda Qərib adında bir oğlan vardı. Blet çəkib əyləşdi, nə isə cızma-qara elədi, ancaq cavab verə bilmədi. Həmid müəllim Qəribin qaralamalarına baxdı, başını buladı. Sonra yazılı cavab tələb etdi. Qəribin cavab əvəzinə kağızda çəkdiyi əcaib şəkillərə görəndə isə kişi başını tutub qışqırdı: “Sən Kommunst Partiyasını ələ salırsan, ona karikatura çəkirsən? Dur çıx!”. “İki” yazdı və səhv eləmirəmsə, elə o “iki” ilə də Qərib institutdan qovuldu.
Açığı, Firuz fənlərin proqramı ilə o qədər də maraqlanmırdı, daha doğrusu, proqram çərçivəsinə sığmırdı. Geniş mütaliəsi var idi, çox vaxt proqramda olanları bir kənara qoyub, dünya ədəbiyyatından, fəlsəfə tarixindən... elə məsələləri öyrənərdi ki, onların çoxu heç proqramda olmurdu.
Amma Həmid müəllimlə belə “zarafat” eləmək təhlükəli idi. Hər ehtimala qarşı ehtiyat tədbirləri görmək lazım idi. Müəllimlərimizdən biri gəlib elə imtahanın gedişi zamanı Firuzu “əzazil” müəllimimizə tapşırdı. Həmid müəllim daha da əsəbiləşdi. Firuz bilet çəkdi, elə oradaca biletin suallarına baxdı və: “Müəllim, olar cavab verim, tanış suallardır”, - dedi. Və çox gözəl də cavab verdi. O danışdıqca Həmid müəllimin təəccübü artırdı. Firuz qurtaran kimi Həmid Əfəndiyev: “Bəs sən “Fəlsəfə”ni bu cür yüksək səviyyədə bilirsən, utanmırsan, filan hörmətli adamı mənə xahişə göndərirsən?”, - dedi.
Firuz dedi ki, o adamı mən göndərməmişəm, özü gəlib, çünki sizin xasiyyətinizə bələddir. Həmid müəllim qiymət kitabçasına “5” yazdı, ayağa durub, Firuzun əlini sıxaraq təbrik etdi. (“5” alanları bu cür yola salmaq onun adəti idi).
Sonralar dostum Firuz elə fəlsəfəni bir ixtisas və tədqiqat sahəsi kimi seçdi, ölkəmizin tanınmış filosoflarından biri kimi tanındı.
***
Mən Akif Məmmədovla bağlı xatirələrimə onunla yazışmalarımın kiçik bir parçasını da əlavə edirəm. “Epistolyar janrın” bu kiçik nümunəsində Akif mənim bir tarixi dramım barədə söhbət açaraq yazır:
Аkif Мəmmədov: “Hörmətli Firuz bəy, çiyninizi çox çətin və təbii ki, məsuliyyətli bir yükün altına vermisiniz. Pyesi diqqətlə bir də oxudum. Gəldiyim ilkin qənaət: Siz təkcə bədii yox, həm də elmi-tarixi-ədəbi faktlarla zəngin bir elmi əsər yazırsınız. Ədəbiyyatşünaslıqda "lize dram" deyilən bir janr var, bu dram əsərləri səhnəyə qoyulmaq üçün nəzərdə tutulmur, Cavidin "Peyğəmbər" dramı kimi. Mən inandım ki, əsəri yazanda Siz də o cür janrın tələbinə uyğun olaraq tamaşaçını qətiyyən nəzərə almamısınız. Yəni yaxşı eləmisiniz. İnanmıram ki, adi tamaşaçı oturub birnəfəsə bu əsərə tamaşa edə və bu qədər faktları həzm edə bilsin. Əsər tamaşaya qoyulsa, teatra yalnız intellektual səviyyəli adamlar gələcək, kütəvi tamaşa olmayacaq. Qardaşım, sən yaz. Amma nəzərə al ki, sən Azərbaycanın nisbətən az öyrənilən tarixini yazırsan. Tələbəlik dostumuz Heyran Yusifova demiş, "Bu cətin, məsuliyyətli, İlahi missiyanin altından uğurla, şərəflə qalxacağına əminəm".
Mən Akifə belə bir cavab yazdım:
Firuz Мustafa: “Əzizim Аkif bəy. Doğrudur, "lize dram"- qiraət (oxunmaq) üçün dramdır. Bunun ən parlaq nümunəsi Hötenin "Faust"u hesab olunur. Mən bu əsərdə qismən də olsa o dövrün (20-ci illərin) mənzərəsini yaratmaq istəyirəm. Əsərdə elmi-tarixi araşdırmalara da yer verilir. Həcmi geniş olacaq-təxminən üç yüz səhifə (Amma sonralar əsərin həcmi daha da atrdı-F.M.). Düz deyirsən, bu əsərdə bir neçə janrın "izi" hiss olunur. Elə əvvəldən nəzərdə tutmuşam ki, məhz bu cür olsun. Amma gələcəkdə bu əsəri həm də sırf dram əsəri kimi (səhnə üçün) işləmək istəyirəm. Yəni bəzi hallarda "dram içində dram" elementlərini qoruyub saxlayıram. Vaxt sərf edib oxuduğun və fikir dediyin üçün təşəkkür...”
İndi Akif bu dünyada yoxdur. O, əbədiyyət karvanına qoşulub. Amma mən öz əziz dostum Akif Məmmədovu daim ehtiramla xatırlayıram. Onun gülər çöhrəsi gözlərimin önündən bir canlı portret kimi asılıb.
Vaxt sürətlə keçir. Mənbəyi və mənsəbi bilinməyən zaman çayı sonsuzluğa doğru axır.
Hərdən sıramızda olmayan dostları yada salarkən düşünürəm ki, bir tərəfdən bizi bir-birimizdən uzaqlaşdıran, aramızdan keçən sürətli zaman çayı, o biri yandan bizi həm də bir-birimizə yaxınlaşdırır.
Bölməyə aid digər xəbərlər
Tarix: 15-04-2020 21:26 | Bölmə: Firuz MUSTAFA
Elegiya
(Tələbəlik dostum, gözəl insan, istedadlı alim Akif Məmmədov haqqında xatirə)
- Salam, müəllim. Sizi narahat edən Akif müəllimin bacısı qızıdır.
Mənim Akif adda bir xeyli-dost tanışım var. Amma ürəyimə damdı ki, söhbət Akif Məmmədovdan gedir.
Zənnim məni aldatmayıbmış. Zəng edən xanım telefonda bunları da əlavə etdi:
- Mən Akif müəllimin qohumu olmaqla yanaşı, həm də onun iş yoldaşı olmuşam. Onunla birlikdə işləmişəm. Adım Ruhəngizdir. İstəyirəm ki, onunla bağlı xatirələrinizi yazasız. Bildiyim qədər yaxın olmusuz...
Həyatı tərk etmiş dostlar haqda danışmaq, yazmaq nə qədər çətin olsa da, zamanın sərt və bəzən də çox amansız qanunları ilə razılaşmalı oluruq. Yəni bu dünyaya gələnlər bir gün bu dünyadan getməlidir. Bu, təbii ki, anlaşılandır. Amma adamı bir çox hallarda yandıran, cəmiyyət və millət üçün gərəkli adamların bu dünyadan vaxtsız köçməsidir.
Akif Məmmədovla biz eyni qrupda oxumuşuq. İlk dərs günlərini xatırlayıram. Bu qarayanız, çəlimsiz, zahirən diqqəti o qədər də cəlb etməyən oğlan çox tezliklə onu tanıyanların sevimlisinə çevrildi.
Akif ilk baxışda hamıdan uzaq gəzməyə çalışan, qapalı, sərt adam təsiri bağışlayırdı. Amma onun necə alicənab, duyğulu, səmimi bir adam olduğunu bilmək üçün bu “qapalı” insanla qısaca ünsiyyət belə kifayət edirdi. Onün özünəməxsus, xəfif yumoru vardı.
Əlbəttə, tələblər arasında özünü “gözə soxmaq” istəyən, yüksək qiymət almaq üçün müxtəlif hiylələrə əl atanlar da olurdu. Belələri haqda Akif mənalı tərzdə “sifətlər” deyərdi. Bu, əslində elə “sifətsizlər” demək idi.
Ucqar dağ rayonundan - Lerikdən o zamankı qaynar şəhər mühitinə düşmüş Akifi əhatəsində olduğu adamlara ilk mövbədə onun yüksək mədəniyyəti sevdirirdi. Akif hamı ilə dil tapan, həssas, zəhmətkeş, intellektual bir adamdı.
O, dərs əlaçısı idi. İlk semestrdən tutmuş ta son buraxılış imtahanlarına qədər bütün fənlərdən aldığı qiymətlər yalnız “əla” idi. Arada bizim ümumi dostumuz Məhərrəm Balıyev ona zarafatla söz atardı: “Akif, arada bir “yaxşı” da al, sonra elə bilərlər ki, yalançı əlaçısan”. Təəssüf ki, artıq Məhərrəm haqda da keçmiş zamanda danışmalı oluruq.
Akiflə adətən, ön sırada, arabir də orta sıralarda “neytral” bir partada əyləşərdik. Amma o, hərdən dalğın olar, özünə qapılar, əlini çənəsinə dirəyib küncdəki partaların birində oturar, sanki “gözdən-könüldən” uzaqda durmaq istəyərdi. Lakin harada əyləşməyindən asılı olmayaraq o, auditoriyadakıların hamısının diqqətini maqnit kimi özünə sarı çəkərdi. Bu cazibə, bu “özünəçəkmə” Akifin biliyi, məlumatı, sadəliyi, yuxarıda dediyim kimi, geniş erudisiyası ilə bağlı idi. O, bəzən müəllimlərin belə, cavab verə bilmədiyi sualları özünəməxsus bir təmkinlə “xırdalayır”, izah edirdi. Mənim bu əməksevər dostumun çox güclü yaddaşı, rəvan nitqi, məntiqi təfəkkürü vardı.
Biz sonuncu kursda oxuyanda qara bir xəbər gəldi. Sarsıldım. Atam Qədimalı müəllim məktəbdə, dərsarası fasilə zamanı müəllimlər otağında qəflətən vəfat etmişdi. Qış imtahan sessiyamız təzəcə başa çatmışdı. Xəbəri eşidən kimi heç kəsə bir söz demədən yola düşdüm. Ağır anlarım, dərdli-qüssəli vaxtlarım idi. Sübh tezdən Qovlar stansiyasında qatardan düşüb Şınığa tərəf yola düşən avtobusa mindim. Hər tərəfi qar basmışdı. Mən mərkəzi magistraldan öz evimizəcən olan uzun bir yolu piyada qət etdim. Özümə yer tapa bilmirdim. Belə bir dərdli çağımda Akif qəfildən evimizdə peyda oldu. Mən təəccübləndim. Görəsən o, bu xəbəri haradan eşitmişdi? Akif yaşına yaraşmayan bir təmkinlə, yəni əsl müdrik, dünyagörmüş, aqil, ahıl insanlar kimi mənə ürək-dirək və təsəlli verdi. Gecə sübhəcən Akiflə dərdləşdik. Gənclik xəyallarımızı bölüşdük. Gələcəkdə hər ikimiz elm ardınca getmək niyyətində idik. Elə bu cür də oldu.
Bizim evimiz İsalı kəndinin yuxarı hissəsində yerləşir. Buradan az qala Şınıxın bütün kəndləri görünür. Səhərisi günü artıq günəş çıxmışdı. Akif əlini gözünün üstə qoyub uzaqlara, sanki ağ-gümüşü qalaya çəkilmiş dağlara nəzər salaraq dedi:
- Bir o qarlı dağlara bax. Sanki bizim Lerikin dağlarıdır. İlahi, dağlar da adamlar kimi bir-birinə necə oxşarmış...
Biz bir neçə gündən sonra o “qalaylanmış” dağların ətəyi ilə burula-burula şəhərə baş alıb gedən yola çıxdıq və birlikdə Bakıya qayıtdıq. Artıq son semestrin dərsləri başlamışdı.
Akif təyinatla o zamankı Puşkin rayonuna (indiki Biləsuvar rayonuna) getdi. Bir müddət orada müəllim işlədi. Qrup yoldaşımız Səadət xanımla ailə qurdu. Gözəl övladlar böyütdü. O, öz şəxsi-insani keyfiyyətləri ilə əslində elə anadangəlmə pedaqoq idi, müəllim idi.
Sonralar Akif Bakıya gəldi, Təhsil Problemləri İnstitutunda, Təhsil Nazirliyinin jurnalında çalışdı. Dissertasiya müdafiə etdi, ciddi elmi əsərlər yazdı. Universitetlərdə dərs dedi.
Ötən əsrin 90-cı illərinin ortasında mən “Maarifçi” adlı qəzetin baş redaktoru idim. Akifə zəng vurub dedim:
- Bura bax, sən onsuz da anadangəlmə maarifçisən. Niyə bizim qəzet üçün yazmayasan?
Akifin yazıları tez-tez qəzet-jurnallarda dərc edilirdi. O, öz yazı üslubu, problemə yanaşma tərzi ilə də seçilirdi.
Onun qələmindən çıxan onlarla dərslik, dərs vəsaiti, metodik tövsiyə və proqramlar hələ uzun müddət öz aktuallığını qoruyub saxlayacaq.
Akiflə tez-tez zəngləşər, məktublaşardıq. Son illər meydana gələn sosial şəbəkə isə bizim ünsiyyətimizin təzədən “bərpa edilməsində” əvəzsiz rol oynamışdı.
Dostum Akif Məmmədovun vaxtsız ölümü məni çox sarsıtdı.
P.S. Akif dostları-tanışları ilə bağlı maraqlı, məzəli məqamları ustalıqla danışır, bəzənsə qələmə alırdı. O, mənimlə əlaqədar bəzi “hadisələri” də öz yaddaşına yazmışdı. Sonralar həmin “yaddaş yazılarının” bir qismini mənə göndərmiş, hətta, bəzilərini dərc etdirmişdi.
İndi mən vaxtilə Akifin qələmə aldığı, hazırda əlimin altda olan həmin zarafatyana “əhvalatlardan” bir-ikisini təqdim etmək istəyirəm:
Akif Məmmədov: "Dostum Firuz Mustafa haqqında xatirələrimdən"
“Yol əhvalatı”
Yazıçı, filosof Firuz Mustafa ilə bir qrupda oxumuşuq, çox vaxt bir partada oturmuşuq. Məhərrəm adlı dostumuz da var idi, duzlu-məzəli zarafatları ilə tanınırdı (Allah rəhmət eləsin, dünyasını tez dəyişdi). Günümüz, demək olar ki, bir yerdə keçərdi. Bir dəfə dərsdən çıxıb, indiki Bülbül prospekti ilə üzüaşağı düşdük. 26-lar bağının (indiki Sahil) yanında ayrıldıq - Firuzla mən M. F. Axundov kitabxasına, Məhərrəm isə metroya tərəf.
Bir həftədən sonra Firuzu dekanlığa çağırdılar. Qayıdanda çox pərt idi, həyəcandan qızarmışdı. Məsələnin mahiyyətini isə sonra Məhərrəm danışdı. Demək, bir həftə əvvəl bizdən ayrılıb metroya gedən Məhərrəmi yolu düz keçmədiyinə görə milis (indiki yol polisi) saxlayır. Kimliyini və harada oxuduğunu soruşur. O da Firuzun adını, soyadını, atasının adını deyir və canını qurtarır. Milis də qaydaya əməl etməyən bu sovet tələbəsini tənbeh etmək üçün hadisəni protokollaşdırıb oxuduğumuz ali məktəbə göndərir. Firuz elə dekanlıqdaca məsələnin nə yerdə olduğunu başa düşmüş, ancaq səsini çıxarmamışdı. Odur ki, Məhərrəmə çatanda: “Mirzə, (Zarafatla bir-birinə belə müraciət edirdilər. O vaxt müəllimlərimiz Feyzulla Qasımzadə və İmran Babayevdən, necə deyərlər, “kopyalamışdılar”) Allah sənə lənət eləsin, məni biabır elədin”, - dedi.
Firuz dekanlıqda baş verənləri, Məhərrəm də yol milisi ilə aralarında olan əhvalatı olduğu kimi danışdı. Hamımız gülüşdük. Arada isə heç bir inciklik olmadı.
Daraq məsələsi
Birinci kursda oxuyurduq. Əksəriyyətimiz kənd uşaqları idi, hər şeydən çəkinir, bütün hərəkətlərimizi yüz ölçüb-biçir, dərsdə səsimizi çıxarmırdıq və s. Ancaq Firuz hərəkətlərinin sərbəstliyi, dünyagörüşünün zənginliyi ilə bizdən seçilirdi. Bir dəfə başını ülgüclə daz qırxdırıb dərsə gəlmişdi. Adətən, qabaq partada oturardı. Bilmirəm, səs saldı, ya nə elədisə, müəllim əsəbiləşdi və Firuzdan yerini dəyişib arxa partaya keçməyi tələb elədi. O da dinməz-soyləməz arxadakı boş partalardan birində əyləşdi. Dərsdə gərgin vəziyyət yarandı, hamımız qorxmağa başladıq ki, onsuz da qan-qan deyən bu müəllim indi bizi dolaşdırıb hamımıza “iki” verəcək. Dərsin “şirin” yerində Firuzun gur səsi hamımızın diqqətini ona yönəlti. O, Məhərrəmə müraciətlə:
- Mirzə, - dedi.
Məhərrəm də qeyri-ixtiyari cavab verdi:
- Can mirzə.
- Mirzə, o darağı tulla bəri, saçlarımı darayım.
Hamı, o cümlədən müəllim də Firuzun pəncərədən düşən işıqda par-parıldayan başına baxdı. Əvvəl özünü saxlaya bilməyən müəllimin, sonra da uşaqların qəhqəhəsi otağı bürüdü...
***
Fəlsəfə dərsində
“Fəlsəfə”dən (“Marksiz-leninizm fəlsəfəsi”ndən) bizə mərhum Həmid Əfəndiyev dərs deyirdi. O, tanınmış filosof Asif Əfəndiyevin doğmaca əmisi idi. Son dərəcə tələbkar, sərt olan bu müəllimdən qiymət almaq çox müşgül məsələ idi. Qatı kommunist idi, Kommunist Partiyasına, Sovet dövlətinə fanatcasına vurğun idi. Bir dəfə Məhərrəmdən soruşdu ki, hardansan? Məhərrəm də cəsarət və qürurla: “Gəncədənəm!”, - dedi (O vaxt bu şəhər “Kirovabad” adlanırdı). Kişini od götürdü, hikkəli-hikkəli az qala bir saat S. M. Kirovdan, onun Azərbaycan üçün əvəzsiz xidmətlərindən, Kompartiyanın ana xəttindən danışdı və Məhərrəm kimiləri nankorluqda, qədirbilməzlikdə suçladı.
Firuzla Məhərrəm yenə dinc durmur, arada müəllimə atmacalar atırdılar. Həmid müəllim əsəbiləşirdi.
Nəhayət, qorxduğumuz an – fəlsəfə imtahanı gəlib çatdı. Yuxarı kursun uşaqları Həmid müəllim və onun imtahandakı “əzazilliyi” haqqında o qədər danışmışdılar ki, qorxumuz birə on artmışdı. Əvvəlcə mən bilet çəkdim. Onun bir xasiyyəti var idi: sualı verirdi və konkret, kəsə cavab istəyirdi. Deyəsən, məndə alındı, sual-cavabdan pis keçmədim, qiymət kitabçama “beş” yazdı. Hələ üstəlik icazə də verdi ki, oturub o biri uşaqların cavablarına qulaq asım.
Qrupumuzda Qərib adında bir oğlan vardı. Blet çəkib əyləşdi, nə isə cızma-qara elədi, ancaq cavab verə bilmədi. Həmid müəllim Qəribin qaralamalarına baxdı, başını buladı. Sonra yazılı cavab tələb etdi. Qəribin cavab əvəzinə kağızda çəkdiyi əcaib şəkillərə görəndə isə kişi başını tutub qışqırdı: “Sən Kommunst Partiyasını ələ salırsan, ona karikatura çəkirsən? Dur çıx!”. “İki” yazdı və səhv eləmirəmsə, elə o “iki” ilə də Qərib institutdan qovuldu.
Açığı, Firuz fənlərin proqramı ilə o qədər də maraqlanmırdı, daha doğrusu, proqram çərçivəsinə sığmırdı. Geniş mütaliəsi var idi, çox vaxt proqramda olanları bir kənara qoyub, dünya ədəbiyyatından, fəlsəfə tarixindən... elə məsələləri öyrənərdi ki, onların çoxu heç proqramda olmurdu.
Amma Həmid müəllimlə belə “zarafat” eləmək təhlükəli idi. Hər ehtimala qarşı ehtiyat tədbirləri görmək lazım idi. Müəllimlərimizdən biri gəlib elə imtahanın gedişi zamanı Firuzu “əzazil” müəllimimizə tapşırdı. Həmid müəllim daha da əsəbiləşdi. Firuz bilet çəkdi, elə oradaca biletin suallarına baxdı və: “Müəllim, olar cavab verim, tanış suallardır”, - dedi. Və çox gözəl də cavab verdi. O danışdıqca Həmid müəllimin təəccübü artırdı. Firuz qurtaran kimi Həmid Əfəndiyev: “Bəs sən “Fəlsəfə”ni bu cür yüksək səviyyədə bilirsən, utanmırsan, filan hörmətli adamı mənə xahişə göndərirsən?”, - dedi.
Firuz dedi ki, o adamı mən göndərməmişəm, özü gəlib, çünki sizin xasiyyətinizə bələddir. Həmid müəllim qiymət kitabçasına “5” yazdı, ayağa durub, Firuzun əlini sıxaraq təbrik etdi. (“5” alanları bu cür yola salmaq onun adəti idi).
Sonralar dostum Firuz elə fəlsəfəni bir ixtisas və tədqiqat sahəsi kimi seçdi, ölkəmizin tanınmış filosoflarından biri kimi tanındı.
***
Mən Akif Məmmədovla bağlı xatirələrimə onunla yazışmalarımın kiçik bir parçasını da əlavə edirəm. “Epistolyar janrın” bu kiçik nümunəsində Akif mənim bir tarixi dramım barədə söhbət açaraq yazır:
Аkif Мəmmədov: “Hörmətli Firuz bəy, çiyninizi çox çətin və təbii ki, məsuliyyətli bir yükün altına vermisiniz. Pyesi diqqətlə bir də oxudum. Gəldiyim ilkin qənaət: Siz təkcə bədii yox, həm də elmi-tarixi-ədəbi faktlarla zəngin bir elmi əsər yazırsınız. Ədəbiyyatşünaslıqda "lize dram" deyilən bir janr var, bu dram əsərləri səhnəyə qoyulmaq üçün nəzərdə tutulmur, Cavidin "Peyğəmbər" dramı kimi. Mən inandım ki, əsəri yazanda Siz də o cür janrın tələbinə uyğun olaraq tamaşaçını qətiyyən nəzərə almamısınız. Yəni yaxşı eləmisiniz. İnanmıram ki, adi tamaşaçı oturub birnəfəsə bu əsərə tamaşa edə və bu qədər faktları həzm edə bilsin. Əsər tamaşaya qoyulsa, teatra yalnız intellektual səviyyəli adamlar gələcək, kütəvi tamaşa olmayacaq. Qardaşım, sən yaz. Amma nəzərə al ki, sən Azərbaycanın nisbətən az öyrənilən tarixini yazırsan. Tələbəlik dostumuz Heyran Yusifova demiş, "Bu cətin, məsuliyyətli, İlahi missiyanin altından uğurla, şərəflə qalxacağına əminəm".
Mən Akifə belə bir cavab yazdım:
Firuz Мustafa: “Əzizim Аkif bəy. Doğrudur, "lize dram"- qiraət (oxunmaq) üçün dramdır. Bunun ən parlaq nümunəsi Hötenin "Faust"u hesab olunur. Mən bu əsərdə qismən də olsa o dövrün (20-ci illərin) mənzərəsini yaratmaq istəyirəm. Əsərdə elmi-tarixi araşdırmalara da yer verilir. Həcmi geniş olacaq-təxminən üç yüz səhifə (Amma sonralar əsərin həcmi daha da atrdı-F.M.). Düz deyirsən, bu əsərdə bir neçə janrın "izi" hiss olunur. Elə əvvəldən nəzərdə tutmuşam ki, məhz bu cür olsun. Amma gələcəkdə bu əsəri həm də sırf dram əsəri kimi (səhnə üçün) işləmək istəyirəm. Yəni bəzi hallarda "dram içində dram" elementlərini qoruyub saxlayıram. Vaxt sərf edib oxuduğun və fikir dediyin üçün təşəkkür...”
İndi Akif bu dünyada yoxdur. O, əbədiyyət karvanına qoşulub. Amma mən öz əziz dostum Akif Məmmədovu daim ehtiramla xatırlayıram. Onun gülər çöhrəsi gözlərimin önündən bir canlı portret kimi asılıb.
Vaxt sürətlə keçir. Mənbəyi və mənsəbi bilinməyən zaman çayı sonsuzluğa doğru axır.
Hərdən sıramızda olmayan dostları yada salarkən düşünürəm ki, bir tərəfdən bizi bir-birimizdən uzaqlaşdıran, aramızdan keçən sürətli zaman çayı, o biri yandan bizi həm də bir-birimizə yaxınlaşdırır.
Müəllifin bütün yazıları - Firuz MUSTAFA
Bölməyə aid digər xəbərlər
29-07-2020, 09:23
Firuz MUSTAFA - Türk və hindu dillərinin kök yaxınlığı haqda... - Firuz Mustafa yazır
4-07-2020, 01:05
Firuz MUSTAFA - Rejissor Mərahim Fərzəlibəyovun əmək kitabçası… - Firuz Mustafa yazır
1-07-2020, 20:38
Firuz MUSTAFA - Oljas Süleymenov: “Azərbaycan həmişə ürəyimdədir...” - Firuz Mustafa yazır
Milli Qəhrəman Pəhlivan Fərzəliyevin oğlu deyir ki, 44 günlük savaşda iştirak etmək arzusu həyata keçməsə də, döyüşlərin şiddətli vaxtında atasının şəhid olduğu Xəzəz dağını ziyarət edə bilib
Şair deyir ki, nə tənqidçiləri qınayır, nə də pul verib onlara tənqid adı altında tərif yazdıranları
Əks-kəşfiyyat xidmətinin sabiq rəhbəri deyir ki, hava hücumu reallaşarsa, itkilər böyük ola bilər
Eyni tamaşada həm Dövşanı, həm də Tülkünü səsləndirən Aygül Ağayeva deyir ki, kuklaçı olmaq çox çətindir
Məhəmməd Şahməmmədli “Apatiya”nı şedevr hesab etmir və filmdə səhvlərin olduğunu deyir
