15:04 / 08-07-2025
“Bakı Metropoliteni”nin 700 minlik tenderi ləğv olunub
14:39 / 08-07-2025
Tramp Ukrayna ilə bağlı inadından əl çəkir
14:29 / 08-07-2025
Çin ordusu Almaniya təyyarəsinə hücum edib
14:22 / 08-07-2025
Ermənistanda siyasi gərginlik səngimir
14:11 / 08-07-2025
Azərbaycanda qaz və işıqla bağlı aylıq sabit tariflər - 1 manatı aşmayacaq
13:58 / 08-07-2025
Cəlaloğlu: Tehran-Bakı münasibətlərini pozmağa çalışırlar
13:25 / 08-07-2025
Zahid Oruc: İndi İrəvanın taleyi Bakıda həll olunur
12:59 / 08-07-2025
Mədəniyyət Nazirliyində təyinat olub
12:53 / 08-07-2025
DTX daha bir əməliyyat keçirib
12:52 / 08-07-2025
Sabah hava necə olacaq? - Proqnoz
12:46 / 08-07-2025
Professor: “Pezeşkian türklük üzərinə qoyulmuş tabunu alt-üst etdi” - Foto
12:30 / 08-07-2025
Qadının evindən 10 kiloqram narkotik aşkar edilib
12:16 / 08-07-2025
Azad edilmiş ərazilərə səfər üçün icazənin müddəti artırılıb
11:49 / 08-07-2025
Prokurorluqda qulluqda olmanın yaş həddi artırılır
11:44 / 08-07-2025
Milli Məclis Naxçıvan Konstitusiyasına dəyişiklikləri qəbul edib
11:06 / 08-07-2025
İsrailin növbəti hədəfi Türkiyə ola bilər
10:58 / 08-07-2025
Rusiya Cənubi Qafqazda nüfuzunu itirir
10:09 / 08-07-2025
Paytaxt şəhərinin adı rekordlar kitabına düşüb - Fotolar
09:55 / 08-07-2025
Misir piramidalarının daha sirri açılıb
09:42 / 08-07-2025
Biləsuvarda əməliyyat: Vüqar Quluzadə saxlanılıb
09:34 / 08-07-2025
Hikmət Hacıyev: "Sülh var, Ermənistan-Azərbaycan sərhədi sabitdir"
09:15 / 08-07-2025
Makronun Putinə zəng etməsinə səbəb nə olub?
09:10 / 08-07-2025
Avropa Rusiyaya qarşı daha sərt tədbirlər görəcək
09:08 / 08-07-2025
Alla Puqaçovanın səhhətində problemlər yaranıb
09:04 / 08-07-2025
İcra başçısının nümayəndəsi həbs edilib
08:59 / 08-07-2025
Netanyahu Trampla İranda hakimiyyət dəyişikliyindən danışıb
08:55 / 08-07-2025
Polşada Avropanın ən güclü ordusu yarana bilər
08:49 / 08-07-2025
Sərnişin qatarları yay qrafikinə keçir
08:44 / 08-07-2025
Pentaqon Ukraynaya yeni silah tədarükü elan edib
19:48 / 04-07-2025

15:47 / 04-07-2025

08:03 / 04-07-2025

11:51 / 04-07-2025

19:14 / 04-07-2025

07:37 / 04-07-2025

13:08 / 04-07-2025

23:20 / 03-07-2025

16:01 / 04-07-2025

11:51 / 04-07-2025

17:43 / 03-07-2025

Dostoyevski türkdür - Firuz Mustafa yazır
Tarix: 14-06-2020 11:54 | Bölmə: Firuz MUSTAFA

Söhbət böyük rus yazıçısının şəcərəsindən gedir
Son zamanlar nəinki mətbuat səhifələrində, hətta ciddi elmi-tədqiqat məcmuələrində belə elmə heç bir dəxli olmayan, cəfəng, psevdoelmi, uydurma “araşdırmaların” nəşrinə gen-bol yer verilir, oxucunu hər addımda çaş-baş salan “faktlar” üzə çıxarılır. Bu cür hallara daha çox ədəbi diletantların türk tarixinə həsr etdikləri “əsərlər”də təsadüf edilir. Az qala, dünyada mövcud olan bütün xüsusi və ümumi isimlərin, leksik vahidlərin (leksemlərin) hamısının kökü, mənşəyi türk faktı və türk faktoru ilə “əlaqələndirilir”. Əlbəttə, heç kəs türk arealının miqyasını məhdudlaşdıra bilməz. Lakin, eyni zamanda, yalançı, qondarma türkçülüyün körüklənməsinin heç bir elmi əhəmiyyəti olmadığını da xatırlatmağı vacib bilirik.
Kiçik bir haşiyə də çıxmaq istəyirəm. Bu yaxınlarda polyak əsilli rus alimi Teodor Adamoviç Şumovskinin rus və Azərbaycan ədəbi mətbuatında getmiş müsahibələrində vurğuladığı bir fikir diqqətimi çəkdi. Vaxtilə Azərbaycanın Şamaxı bölgəsində mədrəsə təhsili almış, hazırda Moskvada yaşayan, yaşı yüzü haqlamış məşhur tədqiqatçı dönə-dönə, həm də israrla qeyd edir ki, böyük rus şairi Puşkin öz mənşəyi etibarilə qətiyyən həbəş (ərəb) olmamışdır; alim təkzibolunmaz dəlillərə istinadən sübut edir ki, A. S. Puşkinin ulu babası İbrahim (Abraham) türk olmuşdur.
Yeri gəlmişkən, rus hərbi, elmi, ədəbi elitasının məşhur simalarından bir çoxu, məsələn, Karamzin, Kantemir, Turgenev, Daşkov, Uşakov, Suvorov, Kutuzov, Timiryazyev (Dəmiryazov), Kartaşev, Turçaninov, Şaxovski, Çerkasski, Şeremetyev (Şərəmətov), Narışkin, Kablukov (Qablıqov), Balaşov, Baskakov, Mustafin, Bulqakov, Tenişev, Yesaulov, Butakov... və onlarla başqaları türk əsilli ruslar olmuşlar. Bu deyilənlər mənim “kəşfim” və ya fantaziyamın məhsulu deyildir. Həmin simaların kimliyi, kökü, şəcərəsi barədə rus tədqiqatçılarının özləri kifayət qədər yazmışlar.
Nə isə... Bütün bunlar faktlardır və ayrıca, geniş bir söhbətin mövzusudur. Bəri başdan qeyd etmək istərdim ki, aşağıda oxucuların nəzərinə çatdırmaq istədiyim mülahizələr də qətiyyən fərziyyə və ehtimallara deyil, konkret elmi faktlara söykənir. İndiki halda söhbət Dostoyevskidən gedir.
Fyodor Mixayloviç Dostoyevskinin (1821-1881-ci illər) təkcə rus ədəbiyyatında deyil, dünya mədəniyyəti tarixində oynadığı rolu oxuculara təzədən xatırlatmağa, bizcə, elə bir ehtiyac yoxdur. “İdiot”, “Cinayət və cəza”, “Karamazov qardaşları”, “Alçaldılmış və təhqiredilmişlər”in müəllifi barədə yüzlərcə, minlərcə tədqiqat əsəri yazılmışdır. Mən bütün bu faktları təzədən sadalayıb vaxt almaq niyyətində deyiləm.
Onu da vurğulamağı vacib bilirəm ki, mən Dostoyevskinin həyat və yaradıcılığına kifayət qədər bələd olsam da, qətiyyən özümü onun tədqiqatçısı hesab etmirəm. Lakin yığcam şəkildə də olsa Dostoyevskinin şəcərəsi, onun mənşəyi ilə bağlı indiyəcən diqqətdən kənarda qalmış bir nüansa azacıq da olsa işıq salmağı özümə borc hesab edirəm.
Bilənlər bilir, bilməyənlərə demək istəyirəm ki, Dostoyevski daha çox slavyanofil bir yazıçı və xristian dininin mübəlliği kimi tanınır. O, bütün həyat və fəaliyyəti boyu adı bəlli ideyaların təbliği ilə məşğul olmuşdur. Hətta “islamın məhdudluğu” və “nöqsanlarına” toxunmuş, kəskin tənqidi mülahizələr söyləmiş, öz siyasi və dini baxışlarını heç zaman gizlətməmişdir.
Bütün bunlar faktdır və həmin məlum faktları mən bir daha geniş şərh etməyə ehtiyac duymuram. Artıq qeyd edildiyi kimi, məqsədim diqqəti Dostoyevskinin milli mənşəyi, şəcərəsi ilə bağlı bir fakta yönəltməkdir. Qısaca olaraq bunu demək istəyirəm: Dostoyevski mənşəcə türkdür. Rus tədqiqatçısı (və özü də mənşəcə türk olan) V. Arsenyev 1934-cü ildə Afinada dərc edilən “Novika” məcmuəsində qeyd edir ki, Dostoyevski əslən türkdür, özü də Aslan Mirzə (Murza) Çələbi nəslindəndir. Çələbilər (yəni Dostoyevskinin ulu babaları) Qızıl Ordanın nüfuzlu başçılarından olmuşlar.
Yazıçının ulu babası Aslan Mirzə 1389-cu ildə anadan olub. Onu da qeyd edək ki, rus zadəganlarının böyük pleyedası - Somovların və Yusupovların, Ptişşevlərin və Arsenyevlərin kökü, mənşəyi məhz Çələbilər nəslində pərvəriş tapıb. Bu familiyaların hamısının mənşəyi eyni mənbədən, vahid kökdən başlayır.
Bu maraqlı fakt bir sıra Qərb tədqiqatçılarına məlum olsa da, nədənsə, Rusiyadakı dostoyevskişünaslar tərəfindən indiyəcən ətraflı təhqiqat və tədqiqata cəlb olunmamış, sanki, nəzərdən qaçmışdır. Amerikada çap olunmuş “Dostoyevskinin üç sevgisi” adlı memuarda (adıçəkilən əsərin müəllifi məşhur amerikan yazıçısı Mark Slonimdir) həmin faktın əsaslı olduğu qeyd edilir. Beləliklə, elmi dəlillərə söykənərək tam qətiyyətlə söyləmək olar ki, yaradıcılığı bütün dünyaya, həyatı isə Rusiyaya məxsus olan böyük yazıçı F. M. Dostoyevskinin mənşəyi türk olmuşdur.
Müxtəlif tarixi mərhələlərdə vaxtilə islamı qəbul etmiş müsəlmanlar (o cümlədən türklər) bir çox obyektiv və subyektiv səbəblərə görə zaman-zaman xristian dininə üz tutmuşlar (və bəzən bu proses əksinə getmiş - xristianlar islam dinini qəbul etmişlər). Görünür, Dostoyevskilər nəslinin bir çox nümayəndələri də müəyyən mülahizələrə görə xristian dininə pənah aparmalı olmuşdular. Söz düşmüşkən deyim ki, Dostoyevskilərin ulu qohumları olan Yusupovlar nəslinin bir çox nümayəndələri xristianlığı qəbul etsələr də, onların arasında müsəlman dininə sadiq qalanlar da olmuşdur. Tarixdən məlum olduğu kimi, qraf Yusupov sonralar məşhur saray favoriti Rasputini qətlə yetirmişdir.
Sonda bir məsələni də vurğulamaq istərdim. Mənə elə gəlir ki, Dostoyevskinin soyadının (familiyasının) əsasını təşkil edən anlam öz mənşəyini məhz “dost” sözündən götürmüşdür. Əlbəttə, deyilənlər bəzilərinə paradoksal görünə bilər. Bu mülahizələri, yalnız məhdud elmi dairəyə məlum olan faktları söyləməklə mən, qətiyyən, Dostoyevskini zorən “türkləşdirmək” niyyətində deyiləm. Məqsəd, sadəcə olaraq, mövcud mənbə və dəlilləri böyük rus yazıçısının pərəstişkarlarının və tədqiqatçılarının nəzərinə çatdırmaqdan ibarətdir.
Bölməyə aid digər xəbərlər
Tarix: 14-06-2020 11:54 | Bölmə: Firuz MUSTAFA

Söhbət böyük rus yazıçısının şəcərəsindən gedir
Son zamanlar nəinki mətbuat səhifələrində, hətta ciddi elmi-tədqiqat məcmuələrində belə elmə heç bir dəxli olmayan, cəfəng, psevdoelmi, uydurma “araşdırmaların” nəşrinə gen-bol yer verilir, oxucunu hər addımda çaş-baş salan “faktlar” üzə çıxarılır. Bu cür hallara daha çox ədəbi diletantların türk tarixinə həsr etdikləri “əsərlər”də təsadüf edilir. Az qala, dünyada mövcud olan bütün xüsusi və ümumi isimlərin, leksik vahidlərin (leksemlərin) hamısının kökü, mənşəyi türk faktı və türk faktoru ilə “əlaqələndirilir”. Əlbəttə, heç kəs türk arealının miqyasını məhdudlaşdıra bilməz. Lakin, eyni zamanda, yalançı, qondarma türkçülüyün körüklənməsinin heç bir elmi əhəmiyyəti olmadığını da xatırlatmağı vacib bilirik.
Kiçik bir haşiyə də çıxmaq istəyirəm. Bu yaxınlarda polyak əsilli rus alimi Teodor Adamoviç Şumovskinin rus və Azərbaycan ədəbi mətbuatında getmiş müsahibələrində vurğuladığı bir fikir diqqətimi çəkdi. Vaxtilə Azərbaycanın Şamaxı bölgəsində mədrəsə təhsili almış, hazırda Moskvada yaşayan, yaşı yüzü haqlamış məşhur tədqiqatçı dönə-dönə, həm də israrla qeyd edir ki, böyük rus şairi Puşkin öz mənşəyi etibarilə qətiyyən həbəş (ərəb) olmamışdır; alim təkzibolunmaz dəlillərə istinadən sübut edir ki, A. S. Puşkinin ulu babası İbrahim (Abraham) türk olmuşdur.
Yeri gəlmişkən, rus hərbi, elmi, ədəbi elitasının məşhur simalarından bir çoxu, məsələn, Karamzin, Kantemir, Turgenev, Daşkov, Uşakov, Suvorov, Kutuzov, Timiryazyev (Dəmiryazov), Kartaşev, Turçaninov, Şaxovski, Çerkasski, Şeremetyev (Şərəmətov), Narışkin, Kablukov (Qablıqov), Balaşov, Baskakov, Mustafin, Bulqakov, Tenişev, Yesaulov, Butakov... və onlarla başqaları türk əsilli ruslar olmuşlar. Bu deyilənlər mənim “kəşfim” və ya fantaziyamın məhsulu deyildir. Həmin simaların kimliyi, kökü, şəcərəsi barədə rus tədqiqatçılarının özləri kifayət qədər yazmışlar.
Nə isə... Bütün bunlar faktlardır və ayrıca, geniş bir söhbətin mövzusudur. Bəri başdan qeyd etmək istərdim ki, aşağıda oxucuların nəzərinə çatdırmaq istədiyim mülahizələr də qətiyyən fərziyyə və ehtimallara deyil, konkret elmi faktlara söykənir. İndiki halda söhbət Dostoyevskidən gedir.
Fyodor Mixayloviç Dostoyevskinin (1821-1881-ci illər) təkcə rus ədəbiyyatında deyil, dünya mədəniyyəti tarixində oynadığı rolu oxuculara təzədən xatırlatmağa, bizcə, elə bir ehtiyac yoxdur. “İdiot”, “Cinayət və cəza”, “Karamazov qardaşları”, “Alçaldılmış və təhqiredilmişlər”in müəllifi barədə yüzlərcə, minlərcə tədqiqat əsəri yazılmışdır. Mən bütün bu faktları təzədən sadalayıb vaxt almaq niyyətində deyiləm.
Onu da vurğulamağı vacib bilirəm ki, mən Dostoyevskinin həyat və yaradıcılığına kifayət qədər bələd olsam da, qətiyyən özümü onun tədqiqatçısı hesab etmirəm. Lakin yığcam şəkildə də olsa Dostoyevskinin şəcərəsi, onun mənşəyi ilə bağlı indiyəcən diqqətdən kənarda qalmış bir nüansa azacıq da olsa işıq salmağı özümə borc hesab edirəm.
Bilənlər bilir, bilməyənlərə demək istəyirəm ki, Dostoyevski daha çox slavyanofil bir yazıçı və xristian dininin mübəlliği kimi tanınır. O, bütün həyat və fəaliyyəti boyu adı bəlli ideyaların təbliği ilə məşğul olmuşdur. Hətta “islamın məhdudluğu” və “nöqsanlarına” toxunmuş, kəskin tənqidi mülahizələr söyləmiş, öz siyasi və dini baxışlarını heç zaman gizlətməmişdir.
Bütün bunlar faktdır və həmin məlum faktları mən bir daha geniş şərh etməyə ehtiyac duymuram. Artıq qeyd edildiyi kimi, məqsədim diqqəti Dostoyevskinin milli mənşəyi, şəcərəsi ilə bağlı bir fakta yönəltməkdir. Qısaca olaraq bunu demək istəyirəm: Dostoyevski mənşəcə türkdür. Rus tədqiqatçısı (və özü də mənşəcə türk olan) V. Arsenyev 1934-cü ildə Afinada dərc edilən “Novika” məcmuəsində qeyd edir ki, Dostoyevski əslən türkdür, özü də Aslan Mirzə (Murza) Çələbi nəslindəndir. Çələbilər (yəni Dostoyevskinin ulu babaları) Qızıl Ordanın nüfuzlu başçılarından olmuşlar.
Yazıçının ulu babası Aslan Mirzə 1389-cu ildə anadan olub. Onu da qeyd edək ki, rus zadəganlarının böyük pleyedası - Somovların və Yusupovların, Ptişşevlərin və Arsenyevlərin kökü, mənşəyi məhz Çələbilər nəslində pərvəriş tapıb. Bu familiyaların hamısının mənşəyi eyni mənbədən, vahid kökdən başlayır.
Bu maraqlı fakt bir sıra Qərb tədqiqatçılarına məlum olsa da, nədənsə, Rusiyadakı dostoyevskişünaslar tərəfindən indiyəcən ətraflı təhqiqat və tədqiqata cəlb olunmamış, sanki, nəzərdən qaçmışdır. Amerikada çap olunmuş “Dostoyevskinin üç sevgisi” adlı memuarda (adıçəkilən əsərin müəllifi məşhur amerikan yazıçısı Mark Slonimdir) həmin faktın əsaslı olduğu qeyd edilir. Beləliklə, elmi dəlillərə söykənərək tam qətiyyətlə söyləmək olar ki, yaradıcılığı bütün dünyaya, həyatı isə Rusiyaya məxsus olan böyük yazıçı F. M. Dostoyevskinin mənşəyi türk olmuşdur.
Müxtəlif tarixi mərhələlərdə vaxtilə islamı qəbul etmiş müsəlmanlar (o cümlədən türklər) bir çox obyektiv və subyektiv səbəblərə görə zaman-zaman xristian dininə üz tutmuşlar (və bəzən bu proses əksinə getmiş - xristianlar islam dinini qəbul etmişlər). Görünür, Dostoyevskilər nəslinin bir çox nümayəndələri də müəyyən mülahizələrə görə xristian dininə pənah aparmalı olmuşdular. Söz düşmüşkən deyim ki, Dostoyevskilərin ulu qohumları olan Yusupovlar nəslinin bir çox nümayəndələri xristianlığı qəbul etsələr də, onların arasında müsəlman dininə sadiq qalanlar da olmuşdur. Tarixdən məlum olduğu kimi, qraf Yusupov sonralar məşhur saray favoriti Rasputini qətlə yetirmişdir.
Sonda bir məsələni də vurğulamaq istərdim. Mənə elə gəlir ki, Dostoyevskinin soyadının (familiyasının) əsasını təşkil edən anlam öz mənşəyini məhz “dost” sözündən götürmüşdür. Əlbəttə, deyilənlər bəzilərinə paradoksal görünə bilər. Bu mülahizələri, yalnız məhdud elmi dairəyə məlum olan faktları söyləməklə mən, qətiyyən, Dostoyevskini zorən “türkləşdirmək” niyyətində deyiləm. Məqsəd, sadəcə olaraq, mövcud mənbə və dəlilləri böyük rus yazıçısının pərəstişkarlarının və tədqiqatçılarının nəzərinə çatdırmaqdan ibarətdir.
Müəllifin bütün yazıları - Firuz MUSTAFA
Bölməyə aid digər xəbərlər
29-07-2020, 09:23
Firuz MUSTAFA - Türk və hindu dillərinin kök yaxınlığı haqda... - Firuz Mustafa yazır
4-07-2020, 01:05
Firuz MUSTAFA - Rejissor Mərahim Fərzəlibəyovun əmək kitabçası… - Firuz Mustafa yazır
1-07-2020, 20:38
Firuz MUSTAFA - Oljas Süleymenov: “Azərbaycan həmişə ürəyimdədir...” - Firuz Mustafa yazır