18:49 / 23-09-2023
Elşad Hacıyev: “Ermənilər Azərbaycan vətəndaşlığı almaq istəyir”
18:01 / 23-09-2023
Baş nazir və nazirlər büdcəni müzakirə ediblər
17:55 / 23-09-2023
İlham Əliyev Toivo Klaarı qəbul edib - Yenilənib
16:36 / 23-09-2023
Azərbaycan Qarabağın erməni sakinləri üçün yanacaq göndərib - Fotolar
16:25 / 23-09-2023
Xocalıda silah-sursat anbarı aşkarlanıb - Fotolar
16:15 / 23-09-2023
Britaniya Rusiya ilə gizli danışıqlar aparır: nüvə təhlükəsizliyi və digər məsələlər müzakirə olunur
15:43 / 23-09-2023
Magistraturaya qəbul imtahanında hansı yeniliklər ediləcək? - Detallar
15:23 / 23-09-2023
Elm və Təhsil Nazirliyinin tabeliyindəki qurumların siyahısı təsdiq edilib - Siyahı
15:07 / 23-09-2023
Prezident İlham Əliyev İtaliya xalqına başsağlığı verib
14:06 / 23-09-2023
Əmirbəyov: “Həm Ağdam, həm də Laçın yolu açıqdır”
13:26 / 23-09-2023
Qar yağacaq, bəzi çaylardan sel keçəcək
13:19 / 23-09-2023
Qarabağdakı məsələlərin həlli üçün İşçi Qrup yaradılıb
11:15 / 23-09-2023
Azərbaycan prezidenti Səudiyyə Ərəbistanının kralına məktub göndərib
11:10 / 23-09-2023
Blinken Fidanla Qarabağdakı son vəziyyəti müzakirə edib
10:54 / 23-09-2023
Azərbaycanda payız fəsli başlayıb
10:48 / 23-09-2023
Ətin sümüyü - Akif Abbasov yazır
10:22 / 23-09-2023
Ermənilərin tərk erdiyi döyüş mövqeyi... - Video - Fotolar
23:45 / 22-09-2023
Azərbaycan və Rusiya XİN başçıları Qarabağdakı vəziyyətlə bağlı müzakirə aparıblar
21:13 / 22-09-2023
Koronavirusun yeni variantına yoluxanların sayı artır
20:52 / 22-09-2023
İrəvanda aksiya: dörd istiqamətdə yürüş başlayıb - Foto
20:42 / 22-09-2023
ABŞ Ukraynaya ATACMS raketləri verəcək
20:20 / 22-09-2023
Ermənilər Xankəndi şəhərində qəsdən yanğınlar törədir
20:13 / 22-09-2023
Qarabağdakı separatçılar silah-sursatlarını təhvil verir - Video
18:59 / 22-09-2023
Borrell: “Putin Avropada miqrasiya problemini kəskinləşdirəcək”
18:28 / 22-09-2023
Sülhməramlıların karvanı Ermənistandan Qarabağa doğru hərəkət edir
18:11 / 22-09-2023
Avropa İttifaqının xüsusi nümayəndəsi Paşinyanla görüşüb
18:05 / 22-09-2023
Nyu-Yorkda TDT XİN başçılarının görüşü keçirilib
18:04 / 22-09-2023
İrəvanda aksiya: polis 98 nəfəri saxlayıb
18:03 / 22-09-2023
Yaşar Nəcəfov Böyük Dəbilqə turnirinin qalibi olub
14:13 / 22-09-2023
Tofiq Zülfüqarov: “Ağdərə-Kəlbəcər yolu açılıb, Xocavənd, Ağdərə və Xankəndini...”
20:55 / 20-09-2023
Prezident İlham Əliyev xalqa müraciət edib - Tam mətn (Video)
01:31 / 22-09-2023
Bayramov BMT Təhlükəsizlik Şurasında: “Ermənistanın qarayaxma kampaniyası iflasa uğrayıb”
22:34 / 20-09-2023
Qarabağda Rusiya hərbçiləri öldürülüb - (Yenilənib)
13:09 / 20-09-2023
Qarabağdakı Ermənistan silahlıları təslim olub
23:43 / 20-09-2023
Ərdoğan Əliyevlə antiterror əməliyyatını müzakirə edib
21:37 / 21-09-2023
ABŞ Çinə qarşı casusluq proqramını canlandıracaq
21:13 / 22-09-2023
Koronavirusun yeni variantına yoluxanların sayı artır
23:49 / 21-09-2023
Rəsmi Bakı Cozep Borelin bəyanatına cavab verib
23:45 / 22-09-2023
Azərbaycan və Rusiya XİN başçıları Qarabağdakı vəziyyətlə bağlı müzakirə aparıblar
00:17 / 20-09-2023
Ermənistanın Qarabağdakı hərbi karvanına dağıdıcı zərbələr endirilib - Video
22:54 / 19-09-2023
Ceyhun Bayramovla Hakan Fidan ABŞ-da görüşüblər
Dostoyevski türkdür - Firuz Mustafa yazır
Tarix: 14-06-2020 11:54 | Bölmə: Firuz MUSTAFA
Söhbət böyük rus yazıçısının şəcərəsindən gedir
Son zamanlar nəinki mətbuat səhifələrində, hətta ciddi elmi-tədqiqat məcmuələrində belə elmə heç bir dəxli olmayan, cəfəng, psevdoelmi, uydurma “araşdırmaların” nəşrinə gen-bol yer verilir, oxucunu hər addımda çaş-baş salan “faktlar” üzə çıxarılır. Bu cür hallara daha çox ədəbi diletantların türk tarixinə həsr etdikləri “əsərlər”də təsadüf edilir. Az qala, dünyada mövcud olan bütün xüsusi və ümumi isimlərin, leksik vahidlərin (leksemlərin) hamısının kökü, mənşəyi türk faktı və türk faktoru ilə “əlaqələndirilir”. Əlbəttə, heç kəs türk arealının miqyasını məhdudlaşdıra bilməz. Lakin, eyni zamanda, yalançı, qondarma türkçülüyün körüklənməsinin heç bir elmi əhəmiyyəti olmadığını da xatırlatmağı vacib bilirik.
Kiçik bir haşiyə də çıxmaq istəyirəm. Bu yaxınlarda polyak əsilli rus alimi Teodor Adamoviç Şumovskinin rus və Azərbaycan ədəbi mətbuatında getmiş müsahibələrində vurğuladığı bir fikir diqqətimi çəkdi. Vaxtilə Azərbaycanın Şamaxı bölgəsində mədrəsə təhsili almış, hazırda Moskvada yaşayan, yaşı yüzü haqlamış məşhur tədqiqatçı dönə-dönə, həm də israrla qeyd edir ki, böyük rus şairi Puşkin öz mənşəyi etibarilə qətiyyən həbəş (ərəb) olmamışdır; alim təkzibolunmaz dəlillərə istinadən sübut edir ki, A. S. Puşkinin ulu babası İbrahim (Abraham) türk olmuşdur.
Yeri gəlmişkən, rus hərbi, elmi, ədəbi elitasının məşhur simalarından bir çoxu, məsələn, Karamzin, Kantemir, Turgenev, Daşkov, Uşakov, Suvorov, Kutuzov, Timiryazyev (Dəmiryazov), Kartaşev, Turçaninov, Şaxovski, Çerkasski, Şeremetyev (Şərəmətov), Narışkin, Kablukov (Qablıqov), Balaşov, Baskakov, Mustafin, Bulqakov, Tenişev, Yesaulov, Butakov... və onlarla başqaları türk əsilli ruslar olmuşlar. Bu deyilənlər mənim “kəşfim” və ya fantaziyamın məhsulu deyildir. Həmin simaların kimliyi, kökü, şəcərəsi barədə rus tədqiqatçılarının özləri kifayət qədər yazmışlar.
Nə isə... Bütün bunlar faktlardır və ayrıca, geniş bir söhbətin mövzusudur. Bəri başdan qeyd etmək istərdim ki, aşağıda oxucuların nəzərinə çatdırmaq istədiyim mülahizələr də qətiyyən fərziyyə və ehtimallara deyil, konkret elmi faktlara söykənir. İndiki halda söhbət Dostoyevskidən gedir.
Fyodor Mixayloviç Dostoyevskinin (1821-1881-ci illər) təkcə rus ədəbiyyatında deyil, dünya mədəniyyəti tarixində oynadığı rolu oxuculara təzədən xatırlatmağa, bizcə, elə bir ehtiyac yoxdur. “İdiot”, “Cinayət və cəza”, “Karamazov qardaşları”, “Alçaldılmış və təhqiredilmişlər”in müəllifi barədə yüzlərcə, minlərcə tədqiqat əsəri yazılmışdır. Mən bütün bu faktları təzədən sadalayıb vaxt almaq niyyətində deyiləm.
Onu da vurğulamağı vacib bilirəm ki, mən Dostoyevskinin həyat və yaradıcılığına kifayət qədər bələd olsam da, qətiyyən özümü onun tədqiqatçısı hesab etmirəm. Lakin yığcam şəkildə də olsa Dostoyevskinin şəcərəsi, onun mənşəyi ilə bağlı indiyəcən diqqətdən kənarda qalmış bir nüansa azacıq da olsa işıq salmağı özümə borc hesab edirəm.
Bilənlər bilir, bilməyənlərə demək istəyirəm ki, Dostoyevski daha çox slavyanofil bir yazıçı və xristian dininin mübəlliği kimi tanınır. O, bütün həyat və fəaliyyəti boyu adı bəlli ideyaların təbliği ilə məşğul olmuşdur. Hətta “islamın məhdudluğu” və “nöqsanlarına” toxunmuş, kəskin tənqidi mülahizələr söyləmiş, öz siyasi və dini baxışlarını heç zaman gizlətməmişdir.
Bütün bunlar faktdır və həmin məlum faktları mən bir daha geniş şərh etməyə ehtiyac duymuram. Artıq qeyd edildiyi kimi, məqsədim diqqəti Dostoyevskinin milli mənşəyi, şəcərəsi ilə bağlı bir fakta yönəltməkdir. Qısaca olaraq bunu demək istəyirəm: Dostoyevski mənşəcə türkdür. Rus tədqiqatçısı (və özü də mənşəcə türk olan) V. Arsenyev 1934-cü ildə Afinada dərc edilən “Novika” məcmuəsində qeyd edir ki, Dostoyevski əslən türkdür, özü də Aslan Mirzə (Murza) Çələbi nəslindəndir. Çələbilər (yəni Dostoyevskinin ulu babaları) Qızıl Ordanın nüfuzlu başçılarından olmuşlar.
Yazıçının ulu babası Aslan Mirzə 1389-cu ildə anadan olub. Onu da qeyd edək ki, rus zadəganlarının böyük pleyedası - Somovların və Yusupovların, Ptişşevlərin və Arsenyevlərin kökü, mənşəyi məhz Çələbilər nəslində pərvəriş tapıb. Bu familiyaların hamısının mənşəyi eyni mənbədən, vahid kökdən başlayır.
Bu maraqlı fakt bir sıra Qərb tədqiqatçılarına məlum olsa da, nədənsə, Rusiyadakı dostoyevskişünaslar tərəfindən indiyəcən ətraflı təhqiqat və tədqiqata cəlb olunmamış, sanki, nəzərdən qaçmışdır. Amerikada çap olunmuş “Dostoyevskinin üç sevgisi” adlı memuarda (adıçəkilən əsərin müəllifi məşhur amerikan yazıçısı Mark Slonimdir) həmin faktın əsaslı olduğu qeyd edilir. Beləliklə, elmi dəlillərə söykənərək tam qətiyyətlə söyləmək olar ki, yaradıcılığı bütün dünyaya, həyatı isə Rusiyaya məxsus olan böyük yazıçı F. M. Dostoyevskinin mənşəyi türk olmuşdur.
Müxtəlif tarixi mərhələlərdə vaxtilə islamı qəbul etmiş müsəlmanlar (o cümlədən türklər) bir çox obyektiv və subyektiv səbəblərə görə zaman-zaman xristian dininə üz tutmuşlar (və bəzən bu proses əksinə getmiş - xristianlar islam dinini qəbul etmişlər). Görünür, Dostoyevskilər nəslinin bir çox nümayəndələri də müəyyən mülahizələrə görə xristian dininə pənah aparmalı olmuşdular. Söz düşmüşkən deyim ki, Dostoyevskilərin ulu qohumları olan Yusupovlar nəslinin bir çox nümayəndələri xristianlığı qəbul etsələr də, onların arasında müsəlman dininə sadiq qalanlar da olmuşdur. Tarixdən məlum olduğu kimi, qraf Yusupov sonralar məşhur saray favoriti Rasputini qətlə yetirmişdir.
Sonda bir məsələni də vurğulamaq istərdim. Mənə elə gəlir ki, Dostoyevskinin soyadının (familiyasının) əsasını təşkil edən anlam öz mənşəyini məhz “dost” sözündən götürmüşdür. Əlbəttə, deyilənlər bəzilərinə paradoksal görünə bilər. Bu mülahizələri, yalnız məhdud elmi dairəyə məlum olan faktları söyləməklə mən, qətiyyən, Dostoyevskini zorən “türkləşdirmək” niyyətində deyiləm. Məqsəd, sadəcə olaraq, mövcud mənbə və dəlilləri böyük rus yazıçısının pərəstişkarlarının və tədqiqatçılarının nəzərinə çatdırmaqdan ibarətdir.
Bölməyə aid digər xəbərlər
Tarix: 14-06-2020 11:54 | Bölmə: Firuz MUSTAFA
Söhbət böyük rus yazıçısının şəcərəsindən gedir
Son zamanlar nəinki mətbuat səhifələrində, hətta ciddi elmi-tədqiqat məcmuələrində belə elmə heç bir dəxli olmayan, cəfəng, psevdoelmi, uydurma “araşdırmaların” nəşrinə gen-bol yer verilir, oxucunu hər addımda çaş-baş salan “faktlar” üzə çıxarılır. Bu cür hallara daha çox ədəbi diletantların türk tarixinə həsr etdikləri “əsərlər”də təsadüf edilir. Az qala, dünyada mövcud olan bütün xüsusi və ümumi isimlərin, leksik vahidlərin (leksemlərin) hamısının kökü, mənşəyi türk faktı və türk faktoru ilə “əlaqələndirilir”. Əlbəttə, heç kəs türk arealının miqyasını məhdudlaşdıra bilməz. Lakin, eyni zamanda, yalançı, qondarma türkçülüyün körüklənməsinin heç bir elmi əhəmiyyəti olmadığını da xatırlatmağı vacib bilirik.
Kiçik bir haşiyə də çıxmaq istəyirəm. Bu yaxınlarda polyak əsilli rus alimi Teodor Adamoviç Şumovskinin rus və Azərbaycan ədəbi mətbuatında getmiş müsahibələrində vurğuladığı bir fikir diqqətimi çəkdi. Vaxtilə Azərbaycanın Şamaxı bölgəsində mədrəsə təhsili almış, hazırda Moskvada yaşayan, yaşı yüzü haqlamış məşhur tədqiqatçı dönə-dönə, həm də israrla qeyd edir ki, böyük rus şairi Puşkin öz mənşəyi etibarilə qətiyyən həbəş (ərəb) olmamışdır; alim təkzibolunmaz dəlillərə istinadən sübut edir ki, A. S. Puşkinin ulu babası İbrahim (Abraham) türk olmuşdur.
Yeri gəlmişkən, rus hərbi, elmi, ədəbi elitasının məşhur simalarından bir çoxu, məsələn, Karamzin, Kantemir, Turgenev, Daşkov, Uşakov, Suvorov, Kutuzov, Timiryazyev (Dəmiryazov), Kartaşev, Turçaninov, Şaxovski, Çerkasski, Şeremetyev (Şərəmətov), Narışkin, Kablukov (Qablıqov), Balaşov, Baskakov, Mustafin, Bulqakov, Tenişev, Yesaulov, Butakov... və onlarla başqaları türk əsilli ruslar olmuşlar. Bu deyilənlər mənim “kəşfim” və ya fantaziyamın məhsulu deyildir. Həmin simaların kimliyi, kökü, şəcərəsi barədə rus tədqiqatçılarının özləri kifayət qədər yazmışlar.
Nə isə... Bütün bunlar faktlardır və ayrıca, geniş bir söhbətin mövzusudur. Bəri başdan qeyd etmək istərdim ki, aşağıda oxucuların nəzərinə çatdırmaq istədiyim mülahizələr də qətiyyən fərziyyə və ehtimallara deyil, konkret elmi faktlara söykənir. İndiki halda söhbət Dostoyevskidən gedir.
Fyodor Mixayloviç Dostoyevskinin (1821-1881-ci illər) təkcə rus ədəbiyyatında deyil, dünya mədəniyyəti tarixində oynadığı rolu oxuculara təzədən xatırlatmağa, bizcə, elə bir ehtiyac yoxdur. “İdiot”, “Cinayət və cəza”, “Karamazov qardaşları”, “Alçaldılmış və təhqiredilmişlər”in müəllifi barədə yüzlərcə, minlərcə tədqiqat əsəri yazılmışdır. Mən bütün bu faktları təzədən sadalayıb vaxt almaq niyyətində deyiləm.
Onu da vurğulamağı vacib bilirəm ki, mən Dostoyevskinin həyat və yaradıcılığına kifayət qədər bələd olsam da, qətiyyən özümü onun tədqiqatçısı hesab etmirəm. Lakin yığcam şəkildə də olsa Dostoyevskinin şəcərəsi, onun mənşəyi ilə bağlı indiyəcən diqqətdən kənarda qalmış bir nüansa azacıq da olsa işıq salmağı özümə borc hesab edirəm.
Bilənlər bilir, bilməyənlərə demək istəyirəm ki, Dostoyevski daha çox slavyanofil bir yazıçı və xristian dininin mübəlliği kimi tanınır. O, bütün həyat və fəaliyyəti boyu adı bəlli ideyaların təbliği ilə məşğul olmuşdur. Hətta “islamın məhdudluğu” və “nöqsanlarına” toxunmuş, kəskin tənqidi mülahizələr söyləmiş, öz siyasi və dini baxışlarını heç zaman gizlətməmişdir.
Bütün bunlar faktdır və həmin məlum faktları mən bir daha geniş şərh etməyə ehtiyac duymuram. Artıq qeyd edildiyi kimi, məqsədim diqqəti Dostoyevskinin milli mənşəyi, şəcərəsi ilə bağlı bir fakta yönəltməkdir. Qısaca olaraq bunu demək istəyirəm: Dostoyevski mənşəcə türkdür. Rus tədqiqatçısı (və özü də mənşəcə türk olan) V. Arsenyev 1934-cü ildə Afinada dərc edilən “Novika” məcmuəsində qeyd edir ki, Dostoyevski əslən türkdür, özü də Aslan Mirzə (Murza) Çələbi nəslindəndir. Çələbilər (yəni Dostoyevskinin ulu babaları) Qızıl Ordanın nüfuzlu başçılarından olmuşlar.
Yazıçının ulu babası Aslan Mirzə 1389-cu ildə anadan olub. Onu da qeyd edək ki, rus zadəganlarının böyük pleyedası - Somovların və Yusupovların, Ptişşevlərin və Arsenyevlərin kökü, mənşəyi məhz Çələbilər nəslində pərvəriş tapıb. Bu familiyaların hamısının mənşəyi eyni mənbədən, vahid kökdən başlayır.
Bu maraqlı fakt bir sıra Qərb tədqiqatçılarına məlum olsa da, nədənsə, Rusiyadakı dostoyevskişünaslar tərəfindən indiyəcən ətraflı təhqiqat və tədqiqata cəlb olunmamış, sanki, nəzərdən qaçmışdır. Amerikada çap olunmuş “Dostoyevskinin üç sevgisi” adlı memuarda (adıçəkilən əsərin müəllifi məşhur amerikan yazıçısı Mark Slonimdir) həmin faktın əsaslı olduğu qeyd edilir. Beləliklə, elmi dəlillərə söykənərək tam qətiyyətlə söyləmək olar ki, yaradıcılığı bütün dünyaya, həyatı isə Rusiyaya məxsus olan böyük yazıçı F. M. Dostoyevskinin mənşəyi türk olmuşdur.
Müxtəlif tarixi mərhələlərdə vaxtilə islamı qəbul etmiş müsəlmanlar (o cümlədən türklər) bir çox obyektiv və subyektiv səbəblərə görə zaman-zaman xristian dininə üz tutmuşlar (və bəzən bu proses əksinə getmiş - xristianlar islam dinini qəbul etmişlər). Görünür, Dostoyevskilər nəslinin bir çox nümayəndələri də müəyyən mülahizələrə görə xristian dininə pənah aparmalı olmuşdular. Söz düşmüşkən deyim ki, Dostoyevskilərin ulu qohumları olan Yusupovlar nəslinin bir çox nümayəndələri xristianlığı qəbul etsələr də, onların arasında müsəlman dininə sadiq qalanlar da olmuşdur. Tarixdən məlum olduğu kimi, qraf Yusupov sonralar məşhur saray favoriti Rasputini qətlə yetirmişdir.
Sonda bir məsələni də vurğulamaq istərdim. Mənə elə gəlir ki, Dostoyevskinin soyadının (familiyasının) əsasını təşkil edən anlam öz mənşəyini məhz “dost” sözündən götürmüşdür. Əlbəttə, deyilənlər bəzilərinə paradoksal görünə bilər. Bu mülahizələri, yalnız məhdud elmi dairəyə məlum olan faktları söyləməklə mən, qətiyyən, Dostoyevskini zorən “türkləşdirmək” niyyətində deyiləm. Məqsəd, sadəcə olaraq, mövcud mənbə və dəlilləri böyük rus yazıçısının pərəstişkarlarının və tədqiqatçılarının nəzərinə çatdırmaqdan ibarətdir.
Müəllifin bütün yazıları - Firuz MUSTAFA
Bölməyə aid digər xəbərlər
29-07-2020, 09:23
Firuz MUSTAFA - Türk və hindu dillərinin kök yaxınlığı haqda... - Firuz Mustafa yazır
4-07-2020, 01:05
Firuz MUSTAFA - Rejissor Mərahim Fərzəlibəyovun əmək kitabçası… - Firuz Mustafa yazır
1-07-2020, 20:38
Firuz MUSTAFA - Oljas Süleymenov: “Azərbaycan həmişə ürəyimdədir...” - Firuz Mustafa yazır
Pavlo Narojnı deyir ki, Rusiyada hərbi obyektlər çoxdur və ruslar bunları hücumlardan qoruya bilməyəcəklər
Valeri Kondratyuk deyir ki, ya Rusiya elitasının, ya da silahlı qüvvələrin sui-qəsdi Putini hakimiyyətdən uzaqlaşdıra bilər
Taras Jovtenko deyir ki, Rusiyanın hərbi-siyasi rəhbərliyi uzunmüddətli qarşıdurmanı özünün geosiyasi planlarına daxil edib
Avropa Kino Akademiyasının üzvü deyir ki, Azərbaycan kinosunun problemləri çoxdur: “Azərbaycanfilm” kimi unikal sənət ocağına 6-7 aydır ki, dövlətdən maliyyə ayrılmırsa milli kinodakı vəziyyətdən necə rahat olmaq olar?”
Ukrayna Hərbi Dəniz Qüvvələrinin ehtiyatda olan zabiti: “Hərbi əməliyyatlar başlayandan bəri rusların 18 gəmi və katerini zədələmiş və məhv etmişik”
