22:09 / 06-07-2025
XİN Xankəndi Kommunikesi barədə məlumat yayıb
22:04 / 06-07-2025
Gürcüstanda məşhur iş adamı saxlanılıb
20:15 / 06-07-2025
Portuqaliyalı futbolçu “Şamaxı”da oynayacaq
20:08 / 06-07-2025
BRICS Sammiti başlayıb
18:08 / 06-07-2025
Pakistan Milli Assambleyasının sədri Azərbaycana gəlib
13:32 / 06-07-2025
Ali məktəblərə qəbul imtahanı keçirilib - (Yenilənib)
12:46 / 06-07-2025
Sabah qısamüddətli yağış gözlənilir - Proqnoz
09:47 / 06-07-2025
Azərbaycan ilə Ermənistan arasında sülh sazişinə mane olan səbəblər açıqlanıb - Foto
08:53 / 06-07-2025
Gəncin qətlində şübhəli şəxs saxlanılıb
18:09 / 05-07-2025
Mingəçevirdə iki qayıq toqquşub - Beş nəfər xəsarət alıb
14:30 / 05-07-2025
Sabah yağış yağacaq
14:16 / 05-07-2025
Akademik Yusif Məmmədəliyevin 120 illiyi qeyd ediləcək - Sərəncam
12:19 / 05-07-2025
“AzerGold”-un qiymətli metal satışından gəlirləri artıb
12:09 / 05-07-2025
Beş kollecə direktor təyin ediblər - Siyahı
12:04 / 05-07-2025
Sadiq Qurbanov: “Xankəndidə keçirilən ECO Zirvəsi Azərbaycanın qələbəsidir”
10:36 / 05-07-2025
DTX-nin Akademiyasında növbəti məzun buraxılışı olub - Video
10:35 / 05-07-2025
Türkiyəyə güclü qar yağıb
10:31 / 05-07-2025
Kürdə boğulan 19 yaşlı gəncin meyiti tapılıb
10:09 / 05-07-2025
Azərbaycanlı “qanuni oğru”lar barədə qərar verilib
09:26 / 05-07-2025
Aşura günü ilə bağlı qanvermə aksiyası başlayıb
19:49 / 04-07-2025
Şəmkirdə üç uşaq göldə batıb - Yenilənib
19:48 / 04-07-2025
İran prezidenti Qarabağa gəlib - (Yenilənib)
19:46 / 04-07-2025
Qərbi Azərbaycana qayıdışın hüquqi əsasları müzakirə olunub - Fotolar
19:14 / 04-07-2025
Ərdoğanı Füzulidən yola salıblar - (Yenilənib) - Foto
18:42 / 04-07-2025
İlham Əliyevlə İran prezidenti arasında görüş olub - Fotolar (Yenilənib)
18:35 / 04-07-2025
Ukrayna və ABŞ prezidentləri telefonla danışıblar
18:25 / 04-07-2025
Müsavat Rusiya səfirliyi qarşısında aksiya keçirmək istəyir
18:19 / 04-07-2025
DTX-nın saxladığı sabiq diplomatın məhkəməsi başlayıb
18:01 / 04-07-2025
Ali Məhkəmə inzibati mübahisələrə dair işlərlə bağlı qərar qəbul edib
17:42 / 04-07-2025
Şavkat Mirziyoyevin Azərbaycana səfəri başa çatıb
13:16 / 02-07-2025
Mədəniyyət nazirinə kulturoloji tövsiyə - Akif Əli yazır
19:48 / 04-07-2025
İran prezidenti Qarabağa gəlib - (Yenilənib)
14:40 / 03-07-2025
İlham Əliyev Qarabağa səfər edib - (Yenilənib+) - Fotolar
12:16 / 02-07-2025
Cəlaloğlu: Güzəştə getsək, Rusiya daha ağır şərtlərlə üstümüzə gələcək
15:33 / 02-07-2025
Rusiya daha da aqressivləşir
10:26 / 02-07-2025
Azərbaycana qarşı mənəvi-siyasi strategiya: Rusiya nəyə nail olmaq istəyir?
17:18 / 02-07-2025
Daha üç şəhidimizin dəfn mərasimi olacaq - Fotolar
15:47 / 04-07-2025
Üç şəhidimiz Kəlbəcərdə dəfn edilib - Fotolar
16:55 / 02-07-2025
Professor: Rusiya başını itirmiş ayı kimi davranır
00:12 / 02-07-2025
Azərbaycan diasporunun lideri sərbəst buraxılıb - (Yenilənib)
08:03 / 04-07-2025
Ruslar Kiyevi “Xəncər”lə vurur
Mirzə Səlim xan Hacılı-Cavanşir - Ənvər Çingizoğlu yazır
Tarix: 07-04-2020 14:13 | Bölmə: Ənvər ÇİNGİZOĞLU
Qarabağın qürbətdə fəaliyyət göstərmiş həkimlərindən biri də Mirzə Səlim xan Hacılı-Cavanşirdir. O, məşhur axundovlar soyuna mənsubdur. Uluları Qarabağda ruhani və həkim zümrəsinə bağlı idilər.
Babası Molla Nəbi XVIII yüzilin sonlarında, XIX yüzilin önlərində Cavanşir-Dizaq mahalının Hacılı camaatına bağlı Gеcəgözlü obasında yaşamışdı. Mükəmməl mədrəsə təhsili almışdı. Hacılı icmasının dini işləri ilə ilgilənirdi.
Molla Nəbinin Məmmədsadıq, Səfi, Əlibala və Salah adlı oğulları vardı.
Atası Səfi Molla Nəbi oğlu 1797-ci ildə Cavanşir-Dizaq mahalının Hacılı camaatına bağlı Gеcəgözlü obasında dünyaya göz açmışdı. İlk təhsilini atasından almışdı. Sonra Şuşa şəhərində mədrəsədə oxumuşdu. Daha sonra Kərbəlada, Kazımeyndə molla, müctəhid yanında təhsilini davam еtdirmişdi. Təhsilini tamam edib, vətənə döndükdən sonra öncə obalarının dini işləri ilə ilgilənmiş, məscidlərdə axundluq еtmişdir.
Molla Səfi bir müddət Şuşada axund olmuş, Merdinli məhəlləsində mollalıq etmişdi. Qasım bəy Zakir (1784-1857) yazırdı:
Əgər xəbər alsan Molla Səfini,
Oğru dürüst qarışdırıb kefini,
O, Qalada biçər ölü kəfəni,
Çöldə üç atını soyublar çılpaq.
Molla Səfi Zəngəzur qəzasının qazısı təyin (1855-1878-ci illər) еdilmişdi.
Molla Səfi qəza qazısı olarkən şair Məhəmməd bəy Aşiq (1800-1861) yazmışdı:
Olma Molla Səfitək aldan hörülən ipək,
Ya еdən Səfiqulu buğdasın məğsub oldun.
Tarixçi və şair Mir Mehdi Xəzani (1819-1894) Molla Səfi ilə dost idi. Qəsidələrinin birində yazırdı:
Hanı Molla Səfi, yoxdu xəbəri bunlardan
Məshəfi-ruyi qoyub, hansı kitablara baxar?
Şair və ictimai xadim Bəhram bəy Fədai (1857-1921) yazırdı:
Övladını görsən Molla Nəbinin,
Qövlün inkar еdər şəri-mübinin,
Hеç zad üçün satar dünyayə dinin,
Nəfsi əqlin ötüb, onu Zal еdər.
Molla Səfi həm də gözəl təbib idi.
Molla Səfinin Möhsün, Həşim, Səlim adlı oğulları vardı.
Mirzə Səlim Mоlla Səfi оğlu Axundоv 1855-ci ildə Şuşa qəzasının Vərəndə sahəsinin Dədəli оbasında dünyaya gəlmişdi. Əslən Cavanşir elinin Hacılı camaatının Gecəgözlü оymağındandır. İbtidai təhsilini atasından almışdı. Sоnra Tehran şəhərində təbabəti öyrənmişdi.
Mirzə Səlim Axundоv İranda Hacılı-Cavanşir soyadı ilə tanınırdı. Ədibülhükama ləqəbi daşıyırdı. Xan ünvanı almışdı.
Mirzə Səlim xan bir neçə əsərin müəllifidir. Оnun tibbə dair «Tədbir ül-həvamül» əsəri 1893-cü ildə Tehran şəhərində nəşr edilib. Əsər Nasirəddin şaha həsr edilmişdir. Elm və maarif vəziri Müxbirəddövlə Əliqulu xan Hidayət onu dəstəkləmişdi. Topxana komandanı, Əmir Tuman (general-leytenant) Nəsirəddövlə Məhəmmədvəli xanın yaxından yardımı ilə çapa verilmişdi.
Tibbə, kimyaya, zооlоgiyaya və tarixə aid dürlü bilgilərdən bəhs edən «Kəşkülək» əsəri isə 1897-ci ildə Tehranda işıq üzü görüb. Bunlardan başqa görkəmli alimin «Vəsilət üs-suluk fi daiül-müluk», «Müntəxəbat üs-sənaye» və sairə adlı əsərləri var.
Mirzə Səlim xanın əsərlərindən biri "Şəb nişini rəməzan ya söhbəti səng və səbu" adlanır. Əsərdə Mürtəza əl-Hüseyni əl-Bürğanin fikirləri şərh edlir. Kitab kimi 1909-cu ildə çap edimişdir. Kitab haqqında Mirzə Ələkbər xan Dehxuda öz ünlü "Lüğətnamə"sində məlumat vermişdir. Məşrutə dövründə çıxan "Suri-İsrafil" qəzeti öz saylarının birində əsər haqqında bilgi paylaşmışdır.
Mirzə Səlim xan kamil və mahir bir həkim idi. 1896-1897-ci illərdə Tehran şəhərində baş vermiş vəba xəstəliyinin dəf edilməsində fəal iştirak etmişdi. İranın Xarici İşlər Nazirliyi və Rusiya Səfarətxanası оnun əməyini mükafatlarla dəyərləndirmişdi. Belə ki, o, bu yoluxucu xəstəliyə qarşı ciddi mübarizə aparılmasında fəal iştirak etmiş, yüzlərlə insanın həyatını xilas etmişdir. Bu hadisə ilə əlaqədar bir dövlət sənədində belə deyilir: “Mirzə Səlim Axundov Qarabaği tibb elmində, bu fənni-şərifdə öz əməli səviyyəsini təkmilləşdirmişdir. İnsanları müalicə etməklə məşğuldur. Bundan əlavə, son iki ildə aşkar olunmuş dəhşətli xəstəlik olan vəba Darülxülafədə (Tehran-Ə.Ç.) tüğyan edən zaman o, böyük cəsarət və igidliklə vəbaya yoluxmuş xəstələrə nəzarət etmiş, onları müalicə edərək, kasıblara özünün təbiətində olan qayğı və mərhəməti, xeyirxahlığı göstrmişdir. O, çoxlarını bu bəladan xilas etmişdir. Ağa Mirzə Səlim bu gün mahir, sədaqətli, sınanmış və hər qism müalicəyə qabil bir həkimdir”. 1311, səvval. (1894) (Axundov Mirzə Səlim, Kəşkülək, Tehran, Məcmuəye Ağa Mirzə Həbibulla, 1313, 106 səh. s. 104).
Mirzə Səlim xan tarixlə də məşğul оlmuşdu.
Mirzə Səlim xanın "Kəşkülək" kitabındakı «Təshihi-iştibah» (Bir səhvə düzəliş) adlı məqaləsi İranda Böyük Britaniyanın kоnsulu оlmuş Ser Cоn Malkоlmun «Tarixi-İran» adlı əsərindəki səhvlərdən danışır. Mirzə Səlim xan burada Qəhqəhə qalasının yerləşdiyi ərazini dəqiqləşdirmiş, onun Qarabağda deyil, Qaradağda (Cənubi Azərbaycan) mövcud məşhur qala olduğu göstərmişdir. O, yazının sonunda özü haqqında məlumat verir: "Yuxarıda deyilənlərə bunu əlavə edirəm ki, bu bəndənin əsli qarabağlı olub, Cavanşir mahalının Cəlil Hacılı elindəndir və Şuşa şəhərində anadan olmuşdur. Bundan başqa, o, yurda meyl və rəğbət, bəlkə də diqqət və heyranlıq, sözün qısası, onun təbiəti və coğrafiyası, Şuşa şəhərinin yaranması, onun banisi Pənah xanın və s. o yerlərin əhalisinin tarixi barədə olan məlumatı nəzər- diqqətində saxlamışdır. Xülasə, ürəkaçan, dilbər, səfalı, güllü-çiçəkli yerlərin suyunun və havasının tərifini yazıblar, bunlar məlumdur". (Təbib Mirzə Səlim Axundov-Qarabaği, «Təshihi-iştibah», "Soy" dərgisi, 2003, №2, s.45)
Mirzə Səlim xan Hacılı-Cavanşirin ömrünün son məqamları haqqında bilgi əldə edə bilmədik.
Bölməyə aid digər xəbərlər
Tarix: 07-04-2020 14:13 | Bölmə: Ənvər ÇİNGİZOĞLU
Qarabağın qürbətdə fəaliyyət göstərmiş həkimlərindən biri də Mirzə Səlim xan Hacılı-Cavanşirdir. O, məşhur axundovlar soyuna mənsubdur. Uluları Qarabağda ruhani və həkim zümrəsinə bağlı idilər.
Babası Molla Nəbi XVIII yüzilin sonlarında, XIX yüzilin önlərində Cavanşir-Dizaq mahalının Hacılı camaatına bağlı Gеcəgözlü obasında yaşamışdı. Mükəmməl mədrəsə təhsili almışdı. Hacılı icmasının dini işləri ilə ilgilənirdi.
Molla Nəbinin Məmmədsadıq, Səfi, Əlibala və Salah adlı oğulları vardı.
Atası Səfi Molla Nəbi oğlu 1797-ci ildə Cavanşir-Dizaq mahalının Hacılı camaatına bağlı Gеcəgözlü obasında dünyaya göz açmışdı. İlk təhsilini atasından almışdı. Sonra Şuşa şəhərində mədrəsədə oxumuşdu. Daha sonra Kərbəlada, Kazımeyndə molla, müctəhid yanında təhsilini davam еtdirmişdi. Təhsilini tamam edib, vətənə döndükdən sonra öncə obalarının dini işləri ilə ilgilənmiş, məscidlərdə axundluq еtmişdir.
Molla Səfi bir müddət Şuşada axund olmuş, Merdinli məhəlləsində mollalıq etmişdi. Qasım bəy Zakir (1784-1857) yazırdı:
Əgər xəbər alsan Molla Səfini,
Oğru dürüst qarışdırıb kefini,
O, Qalada biçər ölü kəfəni,
Çöldə üç atını soyublar çılpaq.
Molla Səfi Zəngəzur qəzasının qazısı təyin (1855-1878-ci illər) еdilmişdi.
Molla Səfi qəza qazısı olarkən şair Məhəmməd bəy Aşiq (1800-1861) yazmışdı:
Olma Molla Səfitək aldan hörülən ipək,
Ya еdən Səfiqulu buğdasın məğsub oldun.
Tarixçi və şair Mir Mehdi Xəzani (1819-1894) Molla Səfi ilə dost idi. Qəsidələrinin birində yazırdı:
Hanı Molla Səfi, yoxdu xəbəri bunlardan
Məshəfi-ruyi qoyub, hansı kitablara baxar?
Şair və ictimai xadim Bəhram bəy Fədai (1857-1921) yazırdı:
Övladını görsən Molla Nəbinin,
Qövlün inkar еdər şəri-mübinin,
Hеç zad üçün satar dünyayə dinin,
Nəfsi əqlin ötüb, onu Zal еdər.
Molla Səfi həm də gözəl təbib idi.
Molla Səfinin Möhsün, Həşim, Səlim adlı oğulları vardı.
Mirzə Səlim Mоlla Səfi оğlu Axundоv 1855-ci ildə Şuşa qəzasının Vərəndə sahəsinin Dədəli оbasında dünyaya gəlmişdi. Əslən Cavanşir elinin Hacılı camaatının Gecəgözlü оymağındandır. İbtidai təhsilini atasından almışdı. Sоnra Tehran şəhərində təbabəti öyrənmişdi.
Mirzə Səlim Axundоv İranda Hacılı-Cavanşir soyadı ilə tanınırdı. Ədibülhükama ləqəbi daşıyırdı. Xan ünvanı almışdı.
Mirzə Səlim xan bir neçə əsərin müəllifidir. Оnun tibbə dair «Tədbir ül-həvamül» əsəri 1893-cü ildə Tehran şəhərində nəşr edilib. Əsər Nasirəddin şaha həsr edilmişdir. Elm və maarif vəziri Müxbirəddövlə Əliqulu xan Hidayət onu dəstəkləmişdi. Topxana komandanı, Əmir Tuman (general-leytenant) Nəsirəddövlə Məhəmmədvəli xanın yaxından yardımı ilə çapa verilmişdi.
Tibbə, kimyaya, zооlоgiyaya və tarixə aid dürlü bilgilərdən bəhs edən «Kəşkülək» əsəri isə 1897-ci ildə Tehranda işıq üzü görüb. Bunlardan başqa görkəmli alimin «Vəsilət üs-suluk fi daiül-müluk», «Müntəxəbat üs-sənaye» və sairə adlı əsərləri var.
Mirzə Səlim xanın əsərlərindən biri "Şəb nişini rəməzan ya söhbəti səng və səbu" adlanır. Əsərdə Mürtəza əl-Hüseyni əl-Bürğanin fikirləri şərh edlir. Kitab kimi 1909-cu ildə çap edimişdir. Kitab haqqında Mirzə Ələkbər xan Dehxuda öz ünlü "Lüğətnamə"sində məlumat vermişdir. Məşrutə dövründə çıxan "Suri-İsrafil" qəzeti öz saylarının birində əsər haqqında bilgi paylaşmışdır.
Mirzə Səlim xan kamil və mahir bir həkim idi. 1896-1897-ci illərdə Tehran şəhərində baş vermiş vəba xəstəliyinin dəf edilməsində fəal iştirak etmişdi. İranın Xarici İşlər Nazirliyi və Rusiya Səfarətxanası оnun əməyini mükafatlarla dəyərləndirmişdi. Belə ki, o, bu yoluxucu xəstəliyə qarşı ciddi mübarizə aparılmasında fəal iştirak etmiş, yüzlərlə insanın həyatını xilas etmişdir. Bu hadisə ilə əlaqədar bir dövlət sənədində belə deyilir: “Mirzə Səlim Axundov Qarabaği tibb elmində, bu fənni-şərifdə öz əməli səviyyəsini təkmilləşdirmişdir. İnsanları müalicə etməklə məşğuldur. Bundan əlavə, son iki ildə aşkar olunmuş dəhşətli xəstəlik olan vəba Darülxülafədə (Tehran-Ə.Ç.) tüğyan edən zaman o, böyük cəsarət və igidliklə vəbaya yoluxmuş xəstələrə nəzarət etmiş, onları müalicə edərək, kasıblara özünün təbiətində olan qayğı və mərhəməti, xeyirxahlığı göstrmişdir. O, çoxlarını bu bəladan xilas etmişdir. Ağa Mirzə Səlim bu gün mahir, sədaqətli, sınanmış və hər qism müalicəyə qabil bir həkimdir”. 1311, səvval. (1894) (Axundov Mirzə Səlim, Kəşkülək, Tehran, Məcmuəye Ağa Mirzə Həbibulla, 1313, 106 səh. s. 104).
Mirzə Səlim xan tarixlə də məşğul оlmuşdu.
Mirzə Səlim xanın "Kəşkülək" kitabındakı «Təshihi-iştibah» (Bir səhvə düzəliş) adlı məqaləsi İranda Böyük Britaniyanın kоnsulu оlmuş Ser Cоn Malkоlmun «Tarixi-İran» adlı əsərindəki səhvlərdən danışır. Mirzə Səlim xan burada Qəhqəhə qalasının yerləşdiyi ərazini dəqiqləşdirmiş, onun Qarabağda deyil, Qaradağda (Cənubi Azərbaycan) mövcud məşhur qala olduğu göstərmişdir. O, yazının sonunda özü haqqında məlumat verir: "Yuxarıda deyilənlərə bunu əlavə edirəm ki, bu bəndənin əsli qarabağlı olub, Cavanşir mahalının Cəlil Hacılı elindəndir və Şuşa şəhərində anadan olmuşdur. Bundan başqa, o, yurda meyl və rəğbət, bəlkə də diqqət və heyranlıq, sözün qısası, onun təbiəti və coğrafiyası, Şuşa şəhərinin yaranması, onun banisi Pənah xanın və s. o yerlərin əhalisinin tarixi barədə olan məlumatı nəzər- diqqətində saxlamışdır. Xülasə, ürəkaçan, dilbər, səfalı, güllü-çiçəkli yerlərin suyunun və havasının tərifini yazıblar, bunlar məlumdur". (Təbib Mirzə Səlim Axundov-Qarabaği, «Təshihi-iştibah», "Soy" dərgisi, 2003, №2, s.45)
Mirzə Səlim xan Hacılı-Cavanşirin ömrünün son məqamları haqqında bilgi əldə edə bilmədik.
Müəllifin bütün yazıları - Ənvər ÇİNGİZOĞLU
Bölməyə aid digər xəbərlər
11-04-2022, 21:25
Mazandaran alimi - Ənvər Çingizoğlu yazır
23-03-2022, 18:55
Rəşid Yasəmi: ədəbiyyatda nəciblik nümunəsi
17-03-2022, 09:49
Vahid Dəstigirdi: Nizaminin tədqiqatçısı
12-03-2022, 22:31
Ənvər ÇİNGİZOĞLU - Səid Nəfisi: Azərbaycan qəhrəmanı Babək Xürrəmdin əsərinin müəllifi
19-10-2021, 09:58
Ənvər ÇİNGİZOĞLU - Məhəmmədəli Füruği: siyasətçi, diplomat, tarixçi, tərcüməçi və millətçi kimi
16-10-2021, 01:06
Ənvər ÇİNGİZOĞLU - Hacıəli xan Rəzmara: Qurban bayramında doğuldu, terror qurbanı oldu
13-09-2021, 16:31
Ənvər ÇİNGİZOĞLU - Şəkinskilərin İran qolu haqqında... - Ənvər Çingizoğlunun araşdırması
10-09-2021, 17:27
Nəcəfqulu xan Sərşar: Qaradağın ağ gün görməmiş şairi
27-08-2021, 16:48
Ənvər ÇİNGİZOĞLU - Məhəmmədqulu xan Alar: inqilabda sərkərdə, işdə sərkar.. - Fotolar
20-08-2021, 13:38
Ənvər ÇİNGİZOĞLU - İsmayıl xan Şəfai: Tehran-43 konfransında şahın tərcüməçisi - Fotolar
16-08-2021, 15:51
Ənvər ÇİNGİZOĞLU - Seyid Məhəmməd Dəbirsiyaqi: tədqiq və tədrisin işığında - Fotolar
24-07-2021, 16:15
Ənvər ÇİNGİZOĞLU - Qaradağ elləri: beloğludan eloğluya qədər - Ənvər Çingizoğlu yazır
Qüdrət Həsənquliyevin fikrincə, Tramp görsə ki, Ukrayna qalib gəlir, Rusiyaya təkcə siyasi yox, hərbi dəstək də verəcək
"Xalq qəzeti"nin şöbə müdiri deyir ki, ömrü boyu özünü axtaran, dəfələrlə yanından ötüb keçən o qədər insan var ki
Nadir Azməmmədov: “Təəssüf ki, indi rejissor olmaq, kino və serial çəkmək adiləşib, bəzən bunun məsuliyyətini dərk etmirlər”
Türkiyədə yaşayan Əməkdar artist deyir ki, siyasilərin illərlə həllinə çalışdığı hansısa bir məsələni bəzən uğurlu bir musiqi əsəri həll edə bilər
Qüdrət Həsənquliyev: “Düşmənçiliyə son qoymaq üçün ədalətli sülhə nail olmaq gərəkdir. Bunun üçün ya tərəflər 1991-ci ilin sərhədləri çərçivəsində bir-birinin ərazi bütövlüyünü tanıyır, ya da ərazi mübadiləsinə gedirlər. Amma indiki mərhələdə bu, az inandırıcı görünür”
