12:24 / 29-10-2025
Sabiq deputat 3 milyonluq mənimsəmədə ittiham olunur
12:24 / 29-10-2025
AMEA-da mənimsəmə və sui-istifadə halları araşdırılır
12:17 / 29-10-2025
I Qarabağ müharibəsinin daha üç itkin-şəhidi dəfn olunub
12:04 / 29-10-2025
Leyla Əliyeva və Arzu Əliyeva Qaxda: Axar-Baxar Milli Parkının açılışı olub - Fotolar
11:43 / 29-10-2025
Qafqazda sülh: Ağ ev Paşinyanı qorumalıdır
11:29 / 29-10-2025
“Azexport” portalı ən yaxşıların sırasına daxil edilib - Fotolar
11:27 / 29-10-2025
Ağdərədə yük maşını aşıb, sürücü ölüb
11:08 / 29-10-2025
Mehriban Əliyeva: "Xalqlarımızın qürur mənbəyi olan Azərbaycan-Türkiyə birliyi və..."
11:06 / 29-10-2025
Cokerin yeni obrazı nəşriyyata təqdim olunub - Foto
11:01 / 29-10-2025
Qlobal ticarətdən asılı ölkələrə təhlükə yaranıb
10:45 / 29-10-2025
Astarada hamilə qadın toyundan sonra ölüb
10:42 / 29-10-2025
Milli Məclisdə beynəlxalq parlament konfransı işə başlayıb
10:26 / 29-10-2025
Kiberdələduzluqla bağlı növbəti xəbərdarlıq edilib - Video
10:21 / 29-10-2025
Şəhid Azər Bayramovla vida mərasimi keçirilib
10:07 / 29-10-2025
Xarici parlamentarilər Fəxri və Şəhidlər xiyabanlarında olublar
09:48 / 29-10-2025
Mənzillər güzəştli qiymətlərlə satışa çıxarılıb - Qiymətlər
09:19 / 29-10-2025
Tramp üçüncü dəfə prezidentliyi barədə: Namizəd olmağa icazəm yoxdur
09:14 / 29-10-2025
Karlson Qərb siyasətçilərini Krıma görə ittiham edib
09:07 / 29-10-2025
Tacikistan parlamentinin sədri Azərbaycana gəlib - Foto
08:51 / 29-10-2025
Alla Puqaçova Bolqarıstanda villa alıb
08:44 / 29-10-2025
Litva Kalininqrada tranziti bağlaya bilər
08:37 / 29-10-2025
Türkiyə elektriklə işləyən tank istehsal edib
08:29 / 29-10-2025
Ağ evin Moskvaya qarşı sanksiyalarında risk amili var
08:22 / 29-10-2025
Qarabağa yeni köç karvanları gedib
00:03 / 29-10-2025
Türkiyə Cümhuriyyətinin qurulmasının 102 illiyidir
23:58 / 28-10-2025
İsrail Qəzzanı yenidən bombalayıb
23:13 / 28-10-2025
Saleh Səmədovun üçüncü oğlu da vəzifədən uzaqlaşdırılıb
21:34 / 28-10-2025
“Kontakt Home” milyonlarla manat borca düşüb
20:08 / 28-10-2025
İnsan beyninin prinsipləri ilə işləyən superkompüter hazırlanıb
19:52 / 28-10-2025
İlham Əliyev iki kəndin sakinləri ilə görüşüb - Fotolar
14:48 / 25-10-2025
Sədr postu uğrunda mübarizə ata-oğul qarşıdurmasına səbəb olub
12:35 / 24-10-2025
Sülh savaşı - Zahid Oruc yazır
17:14 / 24-10-2025
Dövlət Agentliyinin rəisi vəzifədən azad olunub - Yeni təyinat - (Yenilənib)
20:19 / 27-10-2025
Nazir Emin Əmrullayevə bir neçə sual
18:00 / 25-10-2025
Anar Əsədlidən 4 şikayətçi var
23:17 / 25-10-2025
Vəkil Zabil Qəhrəmanov həbs olunub
16:17 / 27-10-2025
Ramiz Mehdiyevin Rusiyaya yazdığı gizli məktub üzə çıxıb - Fotofakt
16:57 / 27-10-2025
1500 illik qızıl sikkə xəzinəsi tapılıb
16:37 / 27-10-2025
Prezident səfirləri geri çağırıb - Yeni təyinatlar - (Yenilənib)
12:22 / 27-10-2025
Azərbaycanın Yaxın Şərq həmləsi: Vaşinqtondan dəstək var
18:09 / 26-10-2025
"Neftçi" qələbə qazanıb
00:01 / 25-10-2025
Qubadlı şəhərinin işğaldan azad olunmasından 5 il ötür
Mirzə Səlim xan Hacılı-Cavanşir - Ənvər Çingizoğlu yazır
Tarix: 07-04-2020 14:13 | Bölmə: Ənvər ÇİNGİZOĞLU
Qarabağın qürbətdə fəaliyyət göstərmiş həkimlərindən biri də Mirzə Səlim xan Hacılı-Cavanşirdir. O, məşhur axundovlar soyuna mənsubdur. Uluları Qarabağda ruhani və həkim zümrəsinə bağlı idilər.
Babası Molla Nəbi XVIII yüzilin sonlarında, XIX yüzilin önlərində Cavanşir-Dizaq mahalının Hacılı camaatına bağlı Gеcəgözlü obasında yaşamışdı. Mükəmməl mədrəsə təhsili almışdı. Hacılı icmasının dini işləri ilə ilgilənirdi.
Molla Nəbinin Məmmədsadıq, Səfi, Əlibala və Salah adlı oğulları vardı.
Atası Səfi Molla Nəbi oğlu 1797-ci ildə Cavanşir-Dizaq mahalının Hacılı camaatına bağlı Gеcəgözlü obasında dünyaya göz açmışdı. İlk təhsilini atasından almışdı. Sonra Şuşa şəhərində mədrəsədə oxumuşdu. Daha sonra Kərbəlada, Kazımeyndə molla, müctəhid yanında təhsilini davam еtdirmişdi. Təhsilini tamam edib, vətənə döndükdən sonra öncə obalarının dini işləri ilə ilgilənmiş, məscidlərdə axundluq еtmişdir.
Molla Səfi bir müddət Şuşada axund olmuş, Merdinli məhəlləsində mollalıq etmişdi. Qasım bəy Zakir (1784-1857) yazırdı:
Əgər xəbər alsan Molla Səfini,
Oğru dürüst qarışdırıb kefini,
O, Qalada biçər ölü kəfəni,
Çöldə üç atını soyublar çılpaq.
Molla Səfi Zəngəzur qəzasının qazısı təyin (1855-1878-ci illər) еdilmişdi.
Molla Səfi qəza qazısı olarkən şair Məhəmməd bəy Aşiq (1800-1861) yazmışdı:
Olma Molla Səfitək aldan hörülən ipək,
Ya еdən Səfiqulu buğdasın məğsub oldun.
Tarixçi və şair Mir Mehdi Xəzani (1819-1894) Molla Səfi ilə dost idi. Qəsidələrinin birində yazırdı:
Hanı Molla Səfi, yoxdu xəbəri bunlardan
Məshəfi-ruyi qoyub, hansı kitablara baxar?
Şair və ictimai xadim Bəhram bəy Fədai (1857-1921) yazırdı:
Övladını görsən Molla Nəbinin,
Qövlün inkar еdər şəri-mübinin,
Hеç zad üçün satar dünyayə dinin,
Nəfsi əqlin ötüb, onu Zal еdər.
Molla Səfi həm də gözəl təbib idi.
Molla Səfinin Möhsün, Həşim, Səlim adlı oğulları vardı.
Mirzə Səlim Mоlla Səfi оğlu Axundоv 1855-ci ildə Şuşa qəzasının Vərəndə sahəsinin Dədəli оbasında dünyaya gəlmişdi. Əslən Cavanşir elinin Hacılı camaatının Gecəgözlü оymağındandır. İbtidai təhsilini atasından almışdı. Sоnra Tehran şəhərində təbabəti öyrənmişdi.
Mirzə Səlim Axundоv İranda Hacılı-Cavanşir soyadı ilə tanınırdı. Ədibülhükama ləqəbi daşıyırdı. Xan ünvanı almışdı.
Mirzə Səlim xan bir neçə əsərin müəllifidir. Оnun tibbə dair «Tədbir ül-həvamül» əsəri 1893-cü ildə Tehran şəhərində nəşr edilib. Əsər Nasirəddin şaha həsr edilmişdir. Elm və maarif vəziri Müxbirəddövlə Əliqulu xan Hidayət onu dəstəkləmişdi. Topxana komandanı, Əmir Tuman (general-leytenant) Nəsirəddövlə Məhəmmədvəli xanın yaxından yardımı ilə çapa verilmişdi.
Tibbə, kimyaya, zооlоgiyaya və tarixə aid dürlü bilgilərdən bəhs edən «Kəşkülək» əsəri isə 1897-ci ildə Tehranda işıq üzü görüb. Bunlardan başqa görkəmli alimin «Vəsilət üs-suluk fi daiül-müluk», «Müntəxəbat üs-sənaye» və sairə adlı əsərləri var.
Mirzə Səlim xanın əsərlərindən biri "Şəb nişini rəməzan ya söhbəti səng və səbu" adlanır. Əsərdə Mürtəza əl-Hüseyni əl-Bürğanin fikirləri şərh edlir. Kitab kimi 1909-cu ildə çap edimişdir. Kitab haqqında Mirzə Ələkbər xan Dehxuda öz ünlü "Lüğətnamə"sində məlumat vermişdir. Məşrutə dövründə çıxan "Suri-İsrafil" qəzeti öz saylarının birində əsər haqqında bilgi paylaşmışdır.
Mirzə Səlim xan kamil və mahir bir həkim idi. 1896-1897-ci illərdə Tehran şəhərində baş vermiş vəba xəstəliyinin dəf edilməsində fəal iştirak etmişdi. İranın Xarici İşlər Nazirliyi və Rusiya Səfarətxanası оnun əməyini mükafatlarla dəyərləndirmişdi. Belə ki, o, bu yoluxucu xəstəliyə qarşı ciddi mübarizə aparılmasında fəal iştirak etmiş, yüzlərlə insanın həyatını xilas etmişdir. Bu hadisə ilə əlaqədar bir dövlət sənədində belə deyilir: “Mirzə Səlim Axundov Qarabaği tibb elmində, bu fənni-şərifdə öz əməli səviyyəsini təkmilləşdirmişdir. İnsanları müalicə etməklə məşğuldur. Bundan əlavə, son iki ildə aşkar olunmuş dəhşətli xəstəlik olan vəba Darülxülafədə (Tehran-Ə.Ç.) tüğyan edən zaman o, böyük cəsarət və igidliklə vəbaya yoluxmuş xəstələrə nəzarət etmiş, onları müalicə edərək, kasıblara özünün təbiətində olan qayğı və mərhəməti, xeyirxahlığı göstrmişdir. O, çoxlarını bu bəladan xilas etmişdir. Ağa Mirzə Səlim bu gün mahir, sədaqətli, sınanmış və hər qism müalicəyə qabil bir həkimdir”. 1311, səvval. (1894) (Axundov Mirzə Səlim, Kəşkülək, Tehran, Məcmuəye Ağa Mirzə Həbibulla, 1313, 106 səh. s. 104).
Mirzə Səlim xan tarixlə də məşğul оlmuşdu.
Mirzə Səlim xanın "Kəşkülək" kitabındakı «Təshihi-iştibah» (Bir səhvə düzəliş) adlı məqaləsi İranda Böyük Britaniyanın kоnsulu оlmuş Ser Cоn Malkоlmun «Tarixi-İran» adlı əsərindəki səhvlərdən danışır. Mirzə Səlim xan burada Qəhqəhə qalasının yerləşdiyi ərazini dəqiqləşdirmiş, onun Qarabağda deyil, Qaradağda (Cənubi Azərbaycan) mövcud məşhur qala olduğu göstərmişdir. O, yazının sonunda özü haqqında məlumat verir: "Yuxarıda deyilənlərə bunu əlavə edirəm ki, bu bəndənin əsli qarabağlı olub, Cavanşir mahalının Cəlil Hacılı elindəndir və Şuşa şəhərində anadan olmuşdur. Bundan başqa, o, yurda meyl və rəğbət, bəlkə də diqqət və heyranlıq, sözün qısası, onun təbiəti və coğrafiyası, Şuşa şəhərinin yaranması, onun banisi Pənah xanın və s. o yerlərin əhalisinin tarixi barədə olan məlumatı nəzər- diqqətində saxlamışdır. Xülasə, ürəkaçan, dilbər, səfalı, güllü-çiçəkli yerlərin suyunun və havasının tərifini yazıblar, bunlar məlumdur". (Təbib Mirzə Səlim Axundov-Qarabaği, «Təshihi-iştibah», "Soy" dərgisi, 2003, №2, s.45)
Mirzə Səlim xan Hacılı-Cavanşirin ömrünün son məqamları haqqında bilgi əldə edə bilmədik.
Bölməyə aid digər xəbərlər
Tarix: 07-04-2020 14:13 | Bölmə: Ənvər ÇİNGİZOĞLU
Qarabağın qürbətdə fəaliyyət göstərmiş həkimlərindən biri də Mirzə Səlim xan Hacılı-Cavanşirdir. O, məşhur axundovlar soyuna mənsubdur. Uluları Qarabağda ruhani və həkim zümrəsinə bağlı idilər.
Babası Molla Nəbi XVIII yüzilin sonlarında, XIX yüzilin önlərində Cavanşir-Dizaq mahalının Hacılı camaatına bağlı Gеcəgözlü obasında yaşamışdı. Mükəmməl mədrəsə təhsili almışdı. Hacılı icmasının dini işləri ilə ilgilənirdi.
Molla Nəbinin Məmmədsadıq, Səfi, Əlibala və Salah adlı oğulları vardı.
Atası Səfi Molla Nəbi oğlu 1797-ci ildə Cavanşir-Dizaq mahalının Hacılı camaatına bağlı Gеcəgözlü obasında dünyaya göz açmışdı. İlk təhsilini atasından almışdı. Sonra Şuşa şəhərində mədrəsədə oxumuşdu. Daha sonra Kərbəlada, Kazımeyndə molla, müctəhid yanında təhsilini davam еtdirmişdi. Təhsilini tamam edib, vətənə döndükdən sonra öncə obalarının dini işləri ilə ilgilənmiş, məscidlərdə axundluq еtmişdir.
Molla Səfi bir müddət Şuşada axund olmuş, Merdinli məhəlləsində mollalıq etmişdi. Qasım bəy Zakir (1784-1857) yazırdı:
Əgər xəbər alsan Molla Səfini,
Oğru dürüst qarışdırıb kefini,
O, Qalada biçər ölü kəfəni,
Çöldə üç atını soyublar çılpaq.
Molla Səfi Zəngəzur qəzasının qazısı təyin (1855-1878-ci illər) еdilmişdi.
Molla Səfi qəza qazısı olarkən şair Məhəmməd bəy Aşiq (1800-1861) yazmışdı:
Olma Molla Səfitək aldan hörülən ipək,
Ya еdən Səfiqulu buğdasın məğsub oldun.
Tarixçi və şair Mir Mehdi Xəzani (1819-1894) Molla Səfi ilə dost idi. Qəsidələrinin birində yazırdı:
Hanı Molla Səfi, yoxdu xəbəri bunlardan
Məshəfi-ruyi qoyub, hansı kitablara baxar?
Şair və ictimai xadim Bəhram bəy Fədai (1857-1921) yazırdı:
Övladını görsən Molla Nəbinin,
Qövlün inkar еdər şəri-mübinin,
Hеç zad üçün satar dünyayə dinin,
Nəfsi əqlin ötüb, onu Zal еdər.
Molla Səfi həm də gözəl təbib idi.
Molla Səfinin Möhsün, Həşim, Səlim adlı oğulları vardı.
Mirzə Səlim Mоlla Səfi оğlu Axundоv 1855-ci ildə Şuşa qəzasının Vərəndə sahəsinin Dədəli оbasında dünyaya gəlmişdi. Əslən Cavanşir elinin Hacılı camaatının Gecəgözlü оymağındandır. İbtidai təhsilini atasından almışdı. Sоnra Tehran şəhərində təbabəti öyrənmişdi.
Mirzə Səlim Axundоv İranda Hacılı-Cavanşir soyadı ilə tanınırdı. Ədibülhükama ləqəbi daşıyırdı. Xan ünvanı almışdı.
Mirzə Səlim xan bir neçə əsərin müəllifidir. Оnun tibbə dair «Tədbir ül-həvamül» əsəri 1893-cü ildə Tehran şəhərində nəşr edilib. Əsər Nasirəddin şaha həsr edilmişdir. Elm və maarif vəziri Müxbirəddövlə Əliqulu xan Hidayət onu dəstəkləmişdi. Topxana komandanı, Əmir Tuman (general-leytenant) Nəsirəddövlə Məhəmmədvəli xanın yaxından yardımı ilə çapa verilmişdi.
Tibbə, kimyaya, zооlоgiyaya və tarixə aid dürlü bilgilərdən bəhs edən «Kəşkülək» əsəri isə 1897-ci ildə Tehranda işıq üzü görüb. Bunlardan başqa görkəmli alimin «Vəsilət üs-suluk fi daiül-müluk», «Müntəxəbat üs-sənaye» və sairə adlı əsərləri var.
Mirzə Səlim xanın əsərlərindən biri "Şəb nişini rəməzan ya söhbəti səng və səbu" adlanır. Əsərdə Mürtəza əl-Hüseyni əl-Bürğanin fikirləri şərh edlir. Kitab kimi 1909-cu ildə çap edimişdir. Kitab haqqında Mirzə Ələkbər xan Dehxuda öz ünlü "Lüğətnamə"sində məlumat vermişdir. Məşrutə dövründə çıxan "Suri-İsrafil" qəzeti öz saylarının birində əsər haqqında bilgi paylaşmışdır.
Mirzə Səlim xan kamil və mahir bir həkim idi. 1896-1897-ci illərdə Tehran şəhərində baş vermiş vəba xəstəliyinin dəf edilməsində fəal iştirak etmişdi. İranın Xarici İşlər Nazirliyi və Rusiya Səfarətxanası оnun əməyini mükafatlarla dəyərləndirmişdi. Belə ki, o, bu yoluxucu xəstəliyə qarşı ciddi mübarizə aparılmasında fəal iştirak etmiş, yüzlərlə insanın həyatını xilas etmişdir. Bu hadisə ilə əlaqədar bir dövlət sənədində belə deyilir: “Mirzə Səlim Axundov Qarabaği tibb elmində, bu fənni-şərifdə öz əməli səviyyəsini təkmilləşdirmişdir. İnsanları müalicə etməklə məşğuldur. Bundan əlavə, son iki ildə aşkar olunmuş dəhşətli xəstəlik olan vəba Darülxülafədə (Tehran-Ə.Ç.) tüğyan edən zaman o, böyük cəsarət və igidliklə vəbaya yoluxmuş xəstələrə nəzarət etmiş, onları müalicə edərək, kasıblara özünün təbiətində olan qayğı və mərhəməti, xeyirxahlığı göstrmişdir. O, çoxlarını bu bəladan xilas etmişdir. Ağa Mirzə Səlim bu gün mahir, sədaqətli, sınanmış və hər qism müalicəyə qabil bir həkimdir”. 1311, səvval. (1894) (Axundov Mirzə Səlim, Kəşkülək, Tehran, Məcmuəye Ağa Mirzə Həbibulla, 1313, 106 səh. s. 104).
Mirzə Səlim xan tarixlə də məşğul оlmuşdu.
Mirzə Səlim xanın "Kəşkülək" kitabındakı «Təshihi-iştibah» (Bir səhvə düzəliş) adlı məqaləsi İranda Böyük Britaniyanın kоnsulu оlmuş Ser Cоn Malkоlmun «Tarixi-İran» adlı əsərindəki səhvlərdən danışır. Mirzə Səlim xan burada Qəhqəhə qalasının yerləşdiyi ərazini dəqiqləşdirmiş, onun Qarabağda deyil, Qaradağda (Cənubi Azərbaycan) mövcud məşhur qala olduğu göstərmişdir. O, yazının sonunda özü haqqında məlumat verir: "Yuxarıda deyilənlərə bunu əlavə edirəm ki, bu bəndənin əsli qarabağlı olub, Cavanşir mahalının Cəlil Hacılı elindəndir və Şuşa şəhərində anadan olmuşdur. Bundan başqa, o, yurda meyl və rəğbət, bəlkə də diqqət və heyranlıq, sözün qısası, onun təbiəti və coğrafiyası, Şuşa şəhərinin yaranması, onun banisi Pənah xanın və s. o yerlərin əhalisinin tarixi barədə olan məlumatı nəzər- diqqətində saxlamışdır. Xülasə, ürəkaçan, dilbər, səfalı, güllü-çiçəkli yerlərin suyunun və havasının tərifini yazıblar, bunlar məlumdur". (Təbib Mirzə Səlim Axundov-Qarabaği, «Təshihi-iştibah», "Soy" dərgisi, 2003, №2, s.45)
Mirzə Səlim xan Hacılı-Cavanşirin ömrünün son məqamları haqqında bilgi əldə edə bilmədik.
Müəllifin bütün yazıları - Ənvər ÇİNGİZOĞLU
Bölməyə aid digər xəbərlər
11-04-2022, 21:25
Mazandaran alimi - Ənvər Çingizoğlu yazır
23-03-2022, 18:55
Rəşid Yasəmi: ədəbiyyatda nəciblik nümunəsi
17-03-2022, 09:49
Vahid Dəstigirdi: Nizaminin tədqiqatçısı
12-03-2022, 22:31
Ənvər ÇİNGİZOĞLU - Səid Nəfisi: Azərbaycan qəhrəmanı Babək Xürrəmdin əsərinin müəllifi
19-10-2021, 09:58
Ənvər ÇİNGİZOĞLU - Məhəmmədəli Füruği: siyasətçi, diplomat, tarixçi, tərcüməçi və millətçi kimi
16-10-2021, 01:06
Ənvər ÇİNGİZOĞLU - Hacıəli xan Rəzmara: Qurban bayramında doğuldu, terror qurbanı oldu
13-09-2021, 16:31
Ənvər ÇİNGİZOĞLU - Şəkinskilərin İran qolu haqqında... - Ənvər Çingizoğlunun araşdırması
10-09-2021, 17:27
Nəcəfqulu xan Sərşar: Qaradağın ağ gün görməmiş şairi
27-08-2021, 16:48
Ənvər ÇİNGİZOĞLU - Məhəmmədqulu xan Alar: inqilabda sərkərdə, işdə sərkar.. - Fotolar
20-08-2021, 13:38
Ənvər ÇİNGİZOĞLU - İsmayıl xan Şəfai: Tehran-43 konfransında şahın tərcüməçisi - Fotolar
16-08-2021, 15:51
Ənvər ÇİNGİZOĞLU - Seyid Məhəmməd Dəbirsiyaqi: tədqiq və tədrisin işığında - Fotolar
24-07-2021, 16:15
Ənvər ÇİNGİZOĞLU - Qaradağ elləri: beloğludan eloğluya qədər - Ənvər Çingizoğlu yazır
ADP sədri ehtimal edir ki, “Tərtər işi” yaxşı araşdırılsa, onun da altından Mehdiyev və əlaltıları çıxacaq
Xalq artisti deyir ki, rəqqasların səhnə ömrü çox qısa olur. Bu az müddətdə uğur qazanmaq, əsl sənətkar kimi yetişmək üçün daha çox zəhmət çəkmək lazımıdır
Rus Dram Teatrının aktyoru deyir ki. bölgə teatrlarında diplomlu aktyor və rejissor tapmaq müşkül məsələdir
Qüdrət Həsənquliyevin fikrincə, Tramp görsə ki, Ukrayna qalib gəlir, Rusiyaya təkcə siyasi yox, hərbi dəstək də verəcək
"Xalq qəzeti"nin şöbə müdiri deyir ki, ömrü boyu özünü axtaran, dəfələrlə yanından ötüb keçən o qədər insan var ki
