00:06 / 11-04-2025
Avropa İttifaqı və Çin ABŞ-yə qarşı birləşir
00:05 / 11-04-2025
UNEC-də 54 mühafizəçinin hər birinə günlük 100 manat veriləcək
23:36 / 10-04-2025
Mask Marsı işğal etməyə tələsir - Foto
20:14 / 10-04-2025
Rusiya-ABŞ danışıqlarının nəticələri açıqlanıb
20:08 / 10-04-2025
Bloger İmaməddin Əhlimanov istintaqa çağırılıb
19:51 / 10-04-2025
Xaricdə təhsil üzrə Dövlət Proqramı çərçivəsində sənəd qəbulu başlayıb
19:51 / 10-04-2025
Yeni rektor kollektivə təqdim edilib
19:47 / 10-04-2025
Çin mallarına rüsumlar 145 faizədək qaldırılıb
18:21 / 10-04-2025
Rusiya-Çin ittifaqı ABŞ üçün keçilməzdir
18:03 / 10-04-2025
Xızıda iritonnajlı yük maşınları toqquşub
17:59 / 10-04-2025
Əli Əsədov Moldova baş nazirinin müavini ilə müzakirə aparıb
17:34 / 10-04-2025
Gəncədə şagirdlər müəllimi döyüblər - Yenilənib
17:33 / 10-04-2025
Donald Tramp İlham Əliyevi təbrik edib
17:27 / 10-04-2025
Bakıda Heydər Əliyev prospektində ağır qəza baş verib
17:00 / 10-04-2025
İsrail Türkiyə ilə görüşün təşkilinə görə Azərbaycana təşəkkür edib
16:49 / 10-04-2025
Nazirlər Kabineti aviasiya ilə bağlı qərarlar verib
16:26 / 10-04-2025
Nardaranda bağ evlərindən oğurluq edənlər tutulub
16:04 / 10-04-2025
ABŞ-a qarşı tariflər 90 gün müddətinə dondurulur
16:03 / 10-04-2025
Martın 2-də keçirilmiş buraxılış imtahanının nəticələri elan olunub
15:11 / 10-04-2025
Penitensiar Xidmətdə ixtisar olacaq
14:55 / 10-04-2025
Ağstafada 9-cu sinif şagirdi bıçaqlanıb - Yenilənib
14:32 / 10-04-2025
Daha bir erməni Bakıda hakim qarşısına çıxarılıb
14:05 / 10-04-2025
Prezident İlham Əliyev Türkiyədə işgüzar səfərdədir - Fotolar
13:29 / 10-04-2025
Tokayev: Dünya ən ağır böhranlardan birinin astanasındadır
13:15 / 10-04-2025
Spiker: "Gürcü xalqının suverenliyinə hörmət göstərilməyənədək..."
12:59 / 10-04-2025
Mərkəzi Bnak kiberdələduzluqla bağlı banklara göstəriş verib
12:50 / 10-04-2025
Hüquqşünas: “Konstitusiya Məhkəməsi “pensionerlər klubu”na çevrilir”
13:00 / 06-04-2025
Ağdamda ata və azyaşlı övladları minaya düşüblər - (Yenilənib)
16:02 / 07-04-2025
Dövlət Agentliyinin əməkdaşı mina partlayışında ağır yaralanıb - (Yenilənib)
15:39 / 06-04-2025
Bu gün bir sıra imtahanlar keçirilib - Yenilənib
19:08 / 06-04-2025
"Kəpəz" "Sabah"ı məğlub edib
10:36 / 07-04-2025
Hərbçimiz Cəbrayılda minaya düşərək həlak olub - (Yenilənib)
15:10 / 07-04-2025
İrandan Azərbaycana külli miqdarda narkotik keçirmək istəyən şəxslər tutulub - Fotolar
20:54 / 07-04-2025
David Babayan: "Erməni sakinlərin Azərbaycana inteqrasiyasının əleyhinə idik" - (Yenilənib) - Fotolar
15:45 / 08-04-2025
Trampın qərarı zənginləri 500 milyard dollar zərərlə üzləşdirib
15:20 / 08-04-2025
Toqquşma xətti: Ankara İsraillə razılığa gəlməyə çalışır
09:21 / 07-04-2025
Məşhur müğənnini universitetə imtahansız qəbul ediblər
19:18 / 08-04-2025
Professor Vüsal Qasımlının 50 illik yubileyidir
Mirzə Səlim xan Hacılı-Cavanşir - Ənvər Çingizoğlu yazır
Tarix: 07-04-2020 14:13 | Bölmə: Ənvər ÇİNGİZOĞLU
Qarabağın qürbətdə fəaliyyət göstərmiş həkimlərindən biri də Mirzə Səlim xan Hacılı-Cavanşirdir. O, məşhur axundovlar soyuna mənsubdur. Uluları Qarabağda ruhani və həkim zümrəsinə bağlı idilər.
Babası Molla Nəbi XVIII yüzilin sonlarında, XIX yüzilin önlərində Cavanşir-Dizaq mahalının Hacılı camaatına bağlı Gеcəgözlü obasında yaşamışdı. Mükəmməl mədrəsə təhsili almışdı. Hacılı icmasının dini işləri ilə ilgilənirdi.
Molla Nəbinin Məmmədsadıq, Səfi, Əlibala və Salah adlı oğulları vardı.
Atası Səfi Molla Nəbi oğlu 1797-ci ildə Cavanşir-Dizaq mahalının Hacılı camaatına bağlı Gеcəgözlü obasında dünyaya göz açmışdı. İlk təhsilini atasından almışdı. Sonra Şuşa şəhərində mədrəsədə oxumuşdu. Daha sonra Kərbəlada, Kazımeyndə molla, müctəhid yanında təhsilini davam еtdirmişdi. Təhsilini tamam edib, vətənə döndükdən sonra öncə obalarının dini işləri ilə ilgilənmiş, məscidlərdə axundluq еtmişdir.
Molla Səfi bir müddət Şuşada axund olmuş, Merdinli məhəlləsində mollalıq etmişdi. Qasım bəy Zakir (1784-1857) yazırdı:
Əgər xəbər alsan Molla Səfini,
Oğru dürüst qarışdırıb kefini,
O, Qalada biçər ölü kəfəni,
Çöldə üç atını soyublar çılpaq.
Molla Səfi Zəngəzur qəzasının qazısı təyin (1855-1878-ci illər) еdilmişdi.
Molla Səfi qəza qazısı olarkən şair Məhəmməd bəy Aşiq (1800-1861) yazmışdı:
Olma Molla Səfitək aldan hörülən ipək,
Ya еdən Səfiqulu buğdasın məğsub oldun.
Tarixçi və şair Mir Mehdi Xəzani (1819-1894) Molla Səfi ilə dost idi. Qəsidələrinin birində yazırdı:
Hanı Molla Səfi, yoxdu xəbəri bunlardan
Məshəfi-ruyi qoyub, hansı kitablara baxar?
Şair və ictimai xadim Bəhram bəy Fədai (1857-1921) yazırdı:
Övladını görsən Molla Nəbinin,
Qövlün inkar еdər şəri-mübinin,
Hеç zad üçün satar dünyayə dinin,
Nəfsi əqlin ötüb, onu Zal еdər.
Molla Səfi həm də gözəl təbib idi.
Molla Səfinin Möhsün, Həşim, Səlim adlı oğulları vardı.
Mirzə Səlim Mоlla Səfi оğlu Axundоv 1855-ci ildə Şuşa qəzasının Vərəndə sahəsinin Dədəli оbasında dünyaya gəlmişdi. Əslən Cavanşir elinin Hacılı camaatının Gecəgözlü оymağındandır. İbtidai təhsilini atasından almışdı. Sоnra Tehran şəhərində təbabəti öyrənmişdi.
Mirzə Səlim Axundоv İranda Hacılı-Cavanşir soyadı ilə tanınırdı. Ədibülhükama ləqəbi daşıyırdı. Xan ünvanı almışdı.
Mirzə Səlim xan bir neçə əsərin müəllifidir. Оnun tibbə dair «Tədbir ül-həvamül» əsəri 1893-cü ildə Tehran şəhərində nəşr edilib. Əsər Nasirəddin şaha həsr edilmişdir. Elm və maarif vəziri Müxbirəddövlə Əliqulu xan Hidayət onu dəstəkləmişdi. Topxana komandanı, Əmir Tuman (general-leytenant) Nəsirəddövlə Məhəmmədvəli xanın yaxından yardımı ilə çapa verilmişdi.
Tibbə, kimyaya, zооlоgiyaya və tarixə aid dürlü bilgilərdən bəhs edən «Kəşkülək» əsəri isə 1897-ci ildə Tehranda işıq üzü görüb. Bunlardan başqa görkəmli alimin «Vəsilət üs-suluk fi daiül-müluk», «Müntəxəbat üs-sənaye» və sairə adlı əsərləri var.
Mirzə Səlim xanın əsərlərindən biri "Şəb nişini rəməzan ya söhbəti səng və səbu" adlanır. Əsərdə Mürtəza əl-Hüseyni əl-Bürğanin fikirləri şərh edlir. Kitab kimi 1909-cu ildə çap edimişdir. Kitab haqqında Mirzə Ələkbər xan Dehxuda öz ünlü "Lüğətnamə"sində məlumat vermişdir. Məşrutə dövründə çıxan "Suri-İsrafil" qəzeti öz saylarının birində əsər haqqında bilgi paylaşmışdır.
Mirzə Səlim xan kamil və mahir bir həkim idi. 1896-1897-ci illərdə Tehran şəhərində baş vermiş vəba xəstəliyinin dəf edilməsində fəal iştirak etmişdi. İranın Xarici İşlər Nazirliyi və Rusiya Səfarətxanası оnun əməyini mükafatlarla dəyərləndirmişdi. Belə ki, o, bu yoluxucu xəstəliyə qarşı ciddi mübarizə aparılmasında fəal iştirak etmiş, yüzlərlə insanın həyatını xilas etmişdir. Bu hadisə ilə əlaqədar bir dövlət sənədində belə deyilir: “Mirzə Səlim Axundov Qarabaği tibb elmində, bu fənni-şərifdə öz əməli səviyyəsini təkmilləşdirmişdir. İnsanları müalicə etməklə məşğuldur. Bundan əlavə, son iki ildə aşkar olunmuş dəhşətli xəstəlik olan vəba Darülxülafədə (Tehran-Ə.Ç.) tüğyan edən zaman o, böyük cəsarət və igidliklə vəbaya yoluxmuş xəstələrə nəzarət etmiş, onları müalicə edərək, kasıblara özünün təbiətində olan qayğı və mərhəməti, xeyirxahlığı göstrmişdir. O, çoxlarını bu bəladan xilas etmişdir. Ağa Mirzə Səlim bu gün mahir, sədaqətli, sınanmış və hər qism müalicəyə qabil bir həkimdir”. 1311, səvval. (1894) (Axundov Mirzə Səlim, Kəşkülək, Tehran, Məcmuəye Ağa Mirzə Həbibulla, 1313, 106 səh. s. 104).
Mirzə Səlim xan tarixlə də məşğul оlmuşdu.
Mirzə Səlim xanın "Kəşkülək" kitabındakı «Təshihi-iştibah» (Bir səhvə düzəliş) adlı məqaləsi İranda Böyük Britaniyanın kоnsulu оlmuş Ser Cоn Malkоlmun «Tarixi-İran» adlı əsərindəki səhvlərdən danışır. Mirzə Səlim xan burada Qəhqəhə qalasının yerləşdiyi ərazini dəqiqləşdirmiş, onun Qarabağda deyil, Qaradağda (Cənubi Azərbaycan) mövcud məşhur qala olduğu göstərmişdir. O, yazının sonunda özü haqqında məlumat verir: "Yuxarıda deyilənlərə bunu əlavə edirəm ki, bu bəndənin əsli qarabağlı olub, Cavanşir mahalının Cəlil Hacılı elindəndir və Şuşa şəhərində anadan olmuşdur. Bundan başqa, o, yurda meyl və rəğbət, bəlkə də diqqət və heyranlıq, sözün qısası, onun təbiəti və coğrafiyası, Şuşa şəhərinin yaranması, onun banisi Pənah xanın və s. o yerlərin əhalisinin tarixi barədə olan məlumatı nəzər- diqqətində saxlamışdır. Xülasə, ürəkaçan, dilbər, səfalı, güllü-çiçəkli yerlərin suyunun və havasının tərifini yazıblar, bunlar məlumdur". (Təbib Mirzə Səlim Axundov-Qarabaği, «Təshihi-iştibah», "Soy" dərgisi, 2003, №2, s.45)
Mirzə Səlim xan Hacılı-Cavanşirin ömrünün son məqamları haqqında bilgi əldə edə bilmədik.
Bölməyə aid digər xəbərlər
Tarix: 07-04-2020 14:13 | Bölmə: Ənvər ÇİNGİZOĞLU
Qarabağın qürbətdə fəaliyyət göstərmiş həkimlərindən biri də Mirzə Səlim xan Hacılı-Cavanşirdir. O, məşhur axundovlar soyuna mənsubdur. Uluları Qarabağda ruhani və həkim zümrəsinə bağlı idilər.
Babası Molla Nəbi XVIII yüzilin sonlarında, XIX yüzilin önlərində Cavanşir-Dizaq mahalının Hacılı camaatına bağlı Gеcəgözlü obasında yaşamışdı. Mükəmməl mədrəsə təhsili almışdı. Hacılı icmasının dini işləri ilə ilgilənirdi.
Molla Nəbinin Məmmədsadıq, Səfi, Əlibala və Salah adlı oğulları vardı.
Atası Səfi Molla Nəbi oğlu 1797-ci ildə Cavanşir-Dizaq mahalının Hacılı camaatına bağlı Gеcəgözlü obasında dünyaya göz açmışdı. İlk təhsilini atasından almışdı. Sonra Şuşa şəhərində mədrəsədə oxumuşdu. Daha sonra Kərbəlada, Kazımeyndə molla, müctəhid yanında təhsilini davam еtdirmişdi. Təhsilini tamam edib, vətənə döndükdən sonra öncə obalarının dini işləri ilə ilgilənmiş, məscidlərdə axundluq еtmişdir.
Molla Səfi bir müddət Şuşada axund olmuş, Merdinli məhəlləsində mollalıq etmişdi. Qasım bəy Zakir (1784-1857) yazırdı:
Əgər xəbər alsan Molla Səfini,
Oğru dürüst qarışdırıb kefini,
O, Qalada biçər ölü kəfəni,
Çöldə üç atını soyublar çılpaq.
Molla Səfi Zəngəzur qəzasının qazısı təyin (1855-1878-ci illər) еdilmişdi.
Molla Səfi qəza qazısı olarkən şair Məhəmməd bəy Aşiq (1800-1861) yazmışdı:
Olma Molla Səfitək aldan hörülən ipək,
Ya еdən Səfiqulu buğdasın məğsub oldun.
Tarixçi və şair Mir Mehdi Xəzani (1819-1894) Molla Səfi ilə dost idi. Qəsidələrinin birində yazırdı:
Hanı Molla Səfi, yoxdu xəbəri bunlardan
Məshəfi-ruyi qoyub, hansı kitablara baxar?
Şair və ictimai xadim Bəhram bəy Fədai (1857-1921) yazırdı:
Övladını görsən Molla Nəbinin,
Qövlün inkar еdər şəri-mübinin,
Hеç zad üçün satar dünyayə dinin,
Nəfsi əqlin ötüb, onu Zal еdər.
Molla Səfi həm də gözəl təbib idi.
Molla Səfinin Möhsün, Həşim, Səlim adlı oğulları vardı.
Mirzə Səlim Mоlla Səfi оğlu Axundоv 1855-ci ildə Şuşa qəzasının Vərəndə sahəsinin Dədəli оbasında dünyaya gəlmişdi. Əslən Cavanşir elinin Hacılı camaatının Gecəgözlü оymağındandır. İbtidai təhsilini atasından almışdı. Sоnra Tehran şəhərində təbabəti öyrənmişdi.
Mirzə Səlim Axundоv İranda Hacılı-Cavanşir soyadı ilə tanınırdı. Ədibülhükama ləqəbi daşıyırdı. Xan ünvanı almışdı.
Mirzə Səlim xan bir neçə əsərin müəllifidir. Оnun tibbə dair «Tədbir ül-həvamül» əsəri 1893-cü ildə Tehran şəhərində nəşr edilib. Əsər Nasirəddin şaha həsr edilmişdir. Elm və maarif vəziri Müxbirəddövlə Əliqulu xan Hidayət onu dəstəkləmişdi. Topxana komandanı, Əmir Tuman (general-leytenant) Nəsirəddövlə Məhəmmədvəli xanın yaxından yardımı ilə çapa verilmişdi.
Tibbə, kimyaya, zооlоgiyaya və tarixə aid dürlü bilgilərdən bəhs edən «Kəşkülək» əsəri isə 1897-ci ildə Tehranda işıq üzü görüb. Bunlardan başqa görkəmli alimin «Vəsilət üs-suluk fi daiül-müluk», «Müntəxəbat üs-sənaye» və sairə adlı əsərləri var.
Mirzə Səlim xanın əsərlərindən biri "Şəb nişini rəməzan ya söhbəti səng və səbu" adlanır. Əsərdə Mürtəza əl-Hüseyni əl-Bürğanin fikirləri şərh edlir. Kitab kimi 1909-cu ildə çap edimişdir. Kitab haqqında Mirzə Ələkbər xan Dehxuda öz ünlü "Lüğətnamə"sində məlumat vermişdir. Məşrutə dövründə çıxan "Suri-İsrafil" qəzeti öz saylarının birində əsər haqqında bilgi paylaşmışdır.
Mirzə Səlim xan kamil və mahir bir həkim idi. 1896-1897-ci illərdə Tehran şəhərində baş vermiş vəba xəstəliyinin dəf edilməsində fəal iştirak etmişdi. İranın Xarici İşlər Nazirliyi və Rusiya Səfarətxanası оnun əməyini mükafatlarla dəyərləndirmişdi. Belə ki, o, bu yoluxucu xəstəliyə qarşı ciddi mübarizə aparılmasında fəal iştirak etmiş, yüzlərlə insanın həyatını xilas etmişdir. Bu hadisə ilə əlaqədar bir dövlət sənədində belə deyilir: “Mirzə Səlim Axundov Qarabaği tibb elmində, bu fənni-şərifdə öz əməli səviyyəsini təkmilləşdirmişdir. İnsanları müalicə etməklə məşğuldur. Bundan əlavə, son iki ildə aşkar olunmuş dəhşətli xəstəlik olan vəba Darülxülafədə (Tehran-Ə.Ç.) tüğyan edən zaman o, böyük cəsarət və igidliklə vəbaya yoluxmuş xəstələrə nəzarət etmiş, onları müalicə edərək, kasıblara özünün təbiətində olan qayğı və mərhəməti, xeyirxahlığı göstrmişdir. O, çoxlarını bu bəladan xilas etmişdir. Ağa Mirzə Səlim bu gün mahir, sədaqətli, sınanmış və hər qism müalicəyə qabil bir həkimdir”. 1311, səvval. (1894) (Axundov Mirzə Səlim, Kəşkülək, Tehran, Məcmuəye Ağa Mirzə Həbibulla, 1313, 106 səh. s. 104).
Mirzə Səlim xan tarixlə də məşğul оlmuşdu.
Mirzə Səlim xanın "Kəşkülək" kitabındakı «Təshihi-iştibah» (Bir səhvə düzəliş) adlı məqaləsi İranda Böyük Britaniyanın kоnsulu оlmuş Ser Cоn Malkоlmun «Tarixi-İran» adlı əsərindəki səhvlərdən danışır. Mirzə Səlim xan burada Qəhqəhə qalasının yerləşdiyi ərazini dəqiqləşdirmiş, onun Qarabağda deyil, Qaradağda (Cənubi Azərbaycan) mövcud məşhur qala olduğu göstərmişdir. O, yazının sonunda özü haqqında məlumat verir: "Yuxarıda deyilənlərə bunu əlavə edirəm ki, bu bəndənin əsli qarabağlı olub, Cavanşir mahalının Cəlil Hacılı elindəndir və Şuşa şəhərində anadan olmuşdur. Bundan başqa, o, yurda meyl və rəğbət, bəlkə də diqqət və heyranlıq, sözün qısası, onun təbiəti və coğrafiyası, Şuşa şəhərinin yaranması, onun banisi Pənah xanın və s. o yerlərin əhalisinin tarixi barədə olan məlumatı nəzər- diqqətində saxlamışdır. Xülasə, ürəkaçan, dilbər, səfalı, güllü-çiçəkli yerlərin suyunun və havasının tərifini yazıblar, bunlar məlumdur". (Təbib Mirzə Səlim Axundov-Qarabaği, «Təshihi-iştibah», "Soy" dərgisi, 2003, №2, s.45)
Mirzə Səlim xan Hacılı-Cavanşirin ömrünün son məqamları haqqında bilgi əldə edə bilmədik.
Müəllifin bütün yazıları - Ənvər ÇİNGİZOĞLU
Bölməyə aid digər xəbərlər
11-04-2022, 21:25
Mazandaran alimi - Ənvər Çingizoğlu yazır
23-03-2022, 18:55
Rəşid Yasəmi: ədəbiyyatda nəciblik nümunəsi
17-03-2022, 09:49
Vahid Dəstigirdi: Nizaminin tədqiqatçısı
12-03-2022, 22:31
Ənvər ÇİNGİZOĞLU - Səid Nəfisi: Azərbaycan qəhrəmanı Babək Xürrəmdin əsərinin müəllifi
19-10-2021, 09:58
Ənvər ÇİNGİZOĞLU - Məhəmmədəli Füruği: siyasətçi, diplomat, tarixçi, tərcüməçi və millətçi kimi
16-10-2021, 01:06
Ənvər ÇİNGİZOĞLU - Hacıəli xan Rəzmara: Qurban bayramında doğuldu, terror qurbanı oldu
13-09-2021, 16:31
Ənvər ÇİNGİZOĞLU - Şəkinskilərin İran qolu haqqında... - Ənvər Çingizoğlunun araşdırması
10-09-2021, 17:27
Nəcəfqulu xan Sərşar: Qaradağın ağ gün görməmiş şairi
27-08-2021, 16:48
Ənvər ÇİNGİZOĞLU - Məhəmmədqulu xan Alar: inqilabda sərkərdə, işdə sərkar.. - Fotolar
20-08-2021, 13:38
Ənvər ÇİNGİZOĞLU - İsmayıl xan Şəfai: Tehran-43 konfransında şahın tərcüməçisi - Fotolar
16-08-2021, 15:51
Ənvər ÇİNGİZOĞLU - Seyid Məhəmməd Dəbirsiyaqi: tədqiq və tədrisin işığında - Fotolar
24-07-2021, 16:15
Ənvər ÇİNGİZOĞLU - Qaradağ elləri: beloğludan eloğluya qədər - Ənvər Çingizoğlu yazır
Qüdrət Həsənquliyevin fikrincə, Tramp görsə ki, Ukrayna qalib gəlir, Rusiyaya təkcə siyasi yox, hərbi dəstək də verəcək
"Xalq qəzeti"nin şöbə müdiri deyir ki, ömrü boyu özünü axtaran, dəfələrlə yanından ötüb keçən o qədər insan var ki
Nadir Azməmmədov: “Təəssüf ki, indi rejissor olmaq, kino və serial çəkmək adiləşib, bəzən bunun məsuliyyətini dərk etmirlər”
Türkiyədə yaşayan Əməkdar artist deyir ki, siyasilərin illərlə həllinə çalışdığı hansısa bir məsələni bəzən uğurlu bir musiqi əsəri həll edə bilər
Qüdrət Həsənquliyev: “Düşmənçiliyə son qoymaq üçün ədalətli sülhə nail olmaq gərəkdir. Bunun üçün ya tərəflər 1991-ci ilin sərhədləri çərçivəsində bir-birinin ərazi bütövlüyünü tanıyır, ya da ərazi mübadiləsinə gedirlər. Amma indiki mərhələdə bu, az inandırıcı görünür”
