11:05 / 03-07-2025
İlham Əliyev Əhmədbəyli-Füzuli-Şuşa yolunun açılışında iştirak edib
11:04 / 03-07-2025
Yaponiyada böyük fəlakət xəbərdarlığı: 298 min insan həyatını itirə bilər
10:56 / 03-07-2025
İyulun 6-da II və III ixtisas qrupları üzrə qəbul imtahanı keçiriləcək
10:36 / 03-07-2025
Əliyevlə Paşinyanın Dubayda görüşü planlaşdırılır
10:32 / 03-07-2025
“İçərişəhər” Dövlət-Tarix-Memarlıq Qoruğu İdarəsinin tenderi ləğv edilib
10:27 / 03-07-2025
Dövlət büdcəsinin gəlirləri artıb
10:19 / 03-07-2025
Hindistanda təbii fəlakət: 50-dən çox insan ölüb
10:00 / 03-07-2025
Avropa İttifaqı Çinə sərt xəbərdarlıq edib
09:59 / 03-07-2025
"Lazurit" nəqliyyat dəhlizinin inkişafı müzakirə olunub
09:44 / 03-07-2025
Bir qrup şəxsin aylıq müavinəti dayandırılıb
09:22 / 03-07-2025
Qırğızıstan prezidenti Azərbaycana işgüzar səfərə gəlir
09:11 / 03-07-2025
İki qəsəbədə qaz təchizatı dayandırılacaq
09:07 / 03-07-2025
Rusiya üzərində 69 PUA vurulub
08:22 / 03-07-2025
Meladzenin Yurmala konsertində qalmaqal olub
08:12 / 03-07-2025
Marsın səhraya çevrilməsinə səbəb nədir?
08:08 / 03-07-2025
Bali sahillərində bərə batıb
08:03 / 03-07-2025
Odessada partlayışlar baş verib
07:59 / 03-07-2025
ABŞ-la hərbi ittifaqda, Rusiya ilə praqmatik münasibətdə
07:53 / 03-07-2025
Tramp Ukrayna ilə bağlı hansı addımı atacaq?
22:44 / 02-07-2025
Ayxan Cavadov Avropa çempionu olub
21:18 / 02-07-2025
Azərbaycan və Özbəkistan prezidentləri görüşüblər - (Yenilənib) - Fotolar
21:11 / 02-07-2025
Göygöldə təcili tibbi yardım briqadasına hücum olub
20:57 / 02-07-2025
İlham Əliyev və Özbəkistan prezidenti “Sea Breeze”də - Fotolar
20:51 / 02-07-2025
Yekaterinburqda həbs olunan azərbaycanlıların sayı səkkizə çatıb - Yenilənib
19:09 / 02-07-2025
Çexiya rusiyalı məmura sanksiya tətbiq edib
18:55 / 02-07-2025
Roma Papası Türkiyəyə səfər etmək niyyətindədir
18:41 / 02-07-2025
Türkiyədə yenidən zəlzələ baş verib
18:32 / 02-07-2025
Bakıda “Özbəkistan” parkının təməli qoyulub
18:01 / 02-07-2025
Kibercinayətkarlıqda təqsirləndirilən dəstə üzvlərinin məhkəməsi başlayıb
13:16 / 29-06-2025
Putin Rusiyada şovinizmi qızışdırır
17:57 / 30-06-2025
Bakıda əməliyyat: FTX-nın iki əməkdaşı saxlanılıb - (Yenilənib) - Fotolar
15:08 / 30-06-2025
Professor: Şovinizm Rusiyanı uçuruma aparır
21:03 / 30-06-2025
Rusiyada öldürülən qardaşların cənazəsi Azərbaycana gətirilib - (Yenilənib)
13:20 / 29-06-2025
Rezidenturaya qəbul imtahanı keçirilib - (Yenilənib)
13:01 / 01-07-2025
Ərdoğan “ikinci vətən”indən niyə küsüb?
00:40 / 29-06-2025
Aleksey Overçukun Azərbaycana səfəri ləğv olunub
13:16 / 02-07-2025
Mədəniyyət nazirinə kulturoloji tövsiyə - Akif Əli yazır
21:41 / 28-06-2025
Zaxarovadan azərbaycanlılarıın saxlanılması haqqında - Açıqlama
14:15 / 30-06-2025
Qarabağa növbəti köç karvanı gedib - (Yenilənib)
13:41 / 28-06-2025
Hacızadə: İran səfirinin Qərbi Azərbaycan İcması ilə bağlı təhrifəri qəzəb doğurur
11:31 / 28-06-2025
AZAL Bakı-Təl-Əviv-Bakı reyslərini bərpa edir
Nəvvabi: məşhur dilçi alim - Ənvər Çingizoğlu yazır
Tarix: 23-04-2022 14:51 | Bölmə: Ənvər ÇİNGİZOĞLU
Ənvər ÇİNGİZOĞLU
Jurnalist-etnoqraf
İranın dünyaca ünlü dilçi alimlərindən biri də Yəhya Mahyar Nəvvabidir. Alimin çoxşaxəli elmi yaradıcılığı, xüsusilə də orta fars dilinin tədqiqi və əlyazmaların nəşri sahəsindəki səmərəli elmi fəaliyyəti filologiya elminə öz töhfələrini verib və onun bir sıra yeniliklərlə zənginləşməsi, təkmilləşməsi işinə xidmət edib.
1912-ci ildə Qacarlar dövlətinə bağlı Fars əyalətinin mərkəzi Şiraz şəhərində anadan olan Yəhya Mahyar Nəvvabi ibtidai təhsilini məhəllə mollaxanasında alıb. Sonra mədrəsədə oxuyub. Daha sonra Dəbiristane Əlburuza daxil olub. Yəhya Mahyar Nəvvabi bu təhsil ocaqları ilə kifayətlənməyib, Tehran Darülfünunu da müvəffəqiyyətlə tamamlayıb.
Yəhya Mahyar Nəvvabi doktorluq işini Tehran Universitetində müdafiə erib, dosent və professor ünvanlarını Təbriz Universitetində alıb. Bir müddət burda çalışandan sonra Böyük Britaniyaya yollanıb, London Şərq dilləri məktəbində qədim dilləri öyrənib (1949-1951). Müəllimi Valter Bruno Henninq (1908-1967) onu qədim İran dillərinin sirrindən vaqif edib.
Yəhya Mahyar Nəvvabi bir il də Göttingen Universitetində toxar və qədim türk dilini öyrənib.
Yəhya Mahyar Nəvvabi bir dil mütəxəssisi kimi İrana dönüb.
Nəvvabi 2001-ci ildə vəfat edib.
Alimin orta fars dili, ümumi dilçilik, İran dillərinin müqayisəli tədqiqi sahəsində əldə etdiyi elmi nəticələr ona böyük şöhrət qazandırıb. O, bütün həyatını, yaradıcılıq qüvvəsini İran dilçiliyinin inkişafına sərf edib.
Yəhya Mahyar Nəvvabiyə görə orta iran dilləri dövrünə aid abidələrin qrafik sistemləri son dərəcə müxtəlifdir. Onları üç əsas qrupa bölürlər:
1) arami mənşəli yazı;
2) hind mənşəli yazı;
3) yunan mənşəli yazı.
Bu dövr abidələrinin əksəriyyəti arami mənşəli əlifba ilə yazılıb. O dövrdə arami əlifbası Əhəmənilər imperiyasının dəftərxanalarında geniş istifadə olunub. İmperiyanın süqutundan sonra da hələ bir müddət işlənən arami əlifbası əsasında sonradan orta fars dili əlifbası yaranıb.
Görkəmli alim qeyd edir ki, Sasanilər dövrünə aid abidələrdəki yazılar Əhəmənilər dövründəki abidələrdə olduğu kimi 3 növ yazıdan ibarət idi. Xüsusilə I Şapur və Ərdəşirə aid kitabələrdə 3 – orta fars dili, parfiya (əşkani), yunan xəttindən istifadə olunurdu, sonrakı abidələrdə isə yunan xətti ixtisara salınır, lap sonunda isə yalnız orta fars dili işlənməyə başlayır.
İlk Sasani şahları dövründən Nərsinin hakimiyyəti illərinə qədər 3 xətt növündən istifadə edilib, xüsusilə saray yazışmaları orta fars dilində aparılıb. Tarixi bəlli olan, təhrif olunmayan, xüsusilə dövrümüzə gəlib çatmış qayaüstü abidələrdən: Ərdəşir Babəkan - Nəqşi – Rüstəm 3 versiya – orta fars dili, əşkani və yunan.
Yəhya Mahyar Nəvvabiyə görə İran qrupuna aid ölü dillər: Qədim fars (mixi yazılar e.ə. VI-IV əsrlər), Avesta, Pəhləvi (orta fars dili – III-IX əsrlər), Midiya, Parfiya (Əşkani), Soqdi, Xarəzm, Skif (alanlar), Sak (Xatan – Orta Asiya və Çin Türküstanı V-X əsrlər).
Toxar qrupuna bağlı dillər:
1. Toxar A. (Turfan, Qaraşar – Çin Türküstanında mövcud olmuşdur)
2. Toxar B. (Kuçan) Yenə orada, e.ə. VII əsrdə mövcud olub.
Dil tarixinin tədqiqində qədim kitabələrin dilinin öyrənilməsinin xüsusi əhəmiyyəti var. Yəhya Mahyar Nəvvabi hələ tələbə vaxtından Bisütun kitabələrini öyrənib, dissertasiyasını bu yöndə hazırlayıb. O, bu kitabələrin İran mədəniyyətinə aid olduğunu möhkəm elmi dəlillərlə sübuta yetirib.
Görkəmli alimin elmi yaradıcılığında qədim Azərbaycanın dilçilik məsələləri xüsusi yer tutub. O, “Azərbaycanın qədim dilləri” adlı əsər qələmə alıb.
Dil tarixi sahəsində böyük nüfuz sahibi olan Yəhya Mahyar Nəvvabinin “XV əsr Şiraz dialekti” əsəri mütəxəssislər tərəfindən maraqla qarşılanıb.
Onun “Fars dili və ədəbiyyatı” adlı kitabı tələbələr üçün faydalı vəsaitə çevrilib. Bu sanballı araşdırma təkcə universitet tələbələri üçün deyil, eyni zamanda dil tarixi sahəsində çalışan araşdırıcıların, mütəxəssislərin ən başlıca və mötəbər elmi qaynağı və masaüstü kitabı rolunu oynamaqdadır.
Yəhya Mahyar Nəvvabinin elmi yaradıcılığı çoxşaxəlidir və təkcə dilçiliklə kifayətlənmir, eyni zamanda ədəbiyyatşünaslığın bir sıra sahələrini, mühüm problemlərini də əhatə edirdi. O, Məhəmmədşəfi ibn Məhəmmədismayıl Visal Şirazinin “Xəndan-e Visal Şirazi” əsərini 1956-cı ildə nəşr etdirib.
Yəhya Mahyar Nəvvabi tərcümə sahəsində də səmərəli fəaliyyət göstərib.
Görkəmli alim Yəhya Mahyar Nəvvabi İran Milli Elmlər Akademiyasını (Fərhəngistanı) beynəlxalq elmi məclislərdə, konfranslarda və simpoziumlarda layiqincə təmsil edərək dəyərli məruzələrlə çıxış edib.
Bölməyə aid digər xəbərlər
Tarix: 23-04-2022 14:51 | Bölmə: Ənvər ÇİNGİZOĞLU
Ənvər ÇİNGİZOĞLU
Jurnalist-etnoqraf
İranın dünyaca ünlü dilçi alimlərindən biri də Yəhya Mahyar Nəvvabidir. Alimin çoxşaxəli elmi yaradıcılığı, xüsusilə də orta fars dilinin tədqiqi və əlyazmaların nəşri sahəsindəki səmərəli elmi fəaliyyəti filologiya elminə öz töhfələrini verib və onun bir sıra yeniliklərlə zənginləşməsi, təkmilləşməsi işinə xidmət edib.
1912-ci ildə Qacarlar dövlətinə bağlı Fars əyalətinin mərkəzi Şiraz şəhərində anadan olan Yəhya Mahyar Nəvvabi ibtidai təhsilini məhəllə mollaxanasında alıb. Sonra mədrəsədə oxuyub. Daha sonra Dəbiristane Əlburuza daxil olub. Yəhya Mahyar Nəvvabi bu təhsil ocaqları ilə kifayətlənməyib, Tehran Darülfünunu da müvəffəqiyyətlə tamamlayıb.
Yəhya Mahyar Nəvvabi doktorluq işini Tehran Universitetində müdafiə erib, dosent və professor ünvanlarını Təbriz Universitetində alıb. Bir müddət burda çalışandan sonra Böyük Britaniyaya yollanıb, London Şərq dilləri məktəbində qədim dilləri öyrənib (1949-1951). Müəllimi Valter Bruno Henninq (1908-1967) onu qədim İran dillərinin sirrindən vaqif edib.
Yəhya Mahyar Nəvvabi bir il də Göttingen Universitetində toxar və qədim türk dilini öyrənib.
Yəhya Mahyar Nəvvabi bir dil mütəxəssisi kimi İrana dönüb.
Nəvvabi 2001-ci ildə vəfat edib.
Alimin orta fars dili, ümumi dilçilik, İran dillərinin müqayisəli tədqiqi sahəsində əldə etdiyi elmi nəticələr ona böyük şöhrət qazandırıb. O, bütün həyatını, yaradıcılıq qüvvəsini İran dilçiliyinin inkişafına sərf edib.
Yəhya Mahyar Nəvvabiyə görə orta iran dilləri dövrünə aid abidələrin qrafik sistemləri son dərəcə müxtəlifdir. Onları üç əsas qrupa bölürlər:
1) arami mənşəli yazı;
2) hind mənşəli yazı;
3) yunan mənşəli yazı.
Bu dövr abidələrinin əksəriyyəti arami mənşəli əlifba ilə yazılıb. O dövrdə arami əlifbası Əhəmənilər imperiyasının dəftərxanalarında geniş istifadə olunub. İmperiyanın süqutundan sonra da hələ bir müddət işlənən arami əlifbası əsasında sonradan orta fars dili əlifbası yaranıb.
Görkəmli alim qeyd edir ki, Sasanilər dövrünə aid abidələrdəki yazılar Əhəmənilər dövründəki abidələrdə olduğu kimi 3 növ yazıdan ibarət idi. Xüsusilə I Şapur və Ərdəşirə aid kitabələrdə 3 – orta fars dili, parfiya (əşkani), yunan xəttindən istifadə olunurdu, sonrakı abidələrdə isə yunan xətti ixtisara salınır, lap sonunda isə yalnız orta fars dili işlənməyə başlayır.
İlk Sasani şahları dövründən Nərsinin hakimiyyəti illərinə qədər 3 xətt növündən istifadə edilib, xüsusilə saray yazışmaları orta fars dilində aparılıb. Tarixi bəlli olan, təhrif olunmayan, xüsusilə dövrümüzə gəlib çatmış qayaüstü abidələrdən: Ərdəşir Babəkan - Nəqşi – Rüstəm 3 versiya – orta fars dili, əşkani və yunan.
Yəhya Mahyar Nəvvabiyə görə İran qrupuna aid ölü dillər: Qədim fars (mixi yazılar e.ə. VI-IV əsrlər), Avesta, Pəhləvi (orta fars dili – III-IX əsrlər), Midiya, Parfiya (Əşkani), Soqdi, Xarəzm, Skif (alanlar), Sak (Xatan – Orta Asiya və Çin Türküstanı V-X əsrlər).
Toxar qrupuna bağlı dillər:
1. Toxar A. (Turfan, Qaraşar – Çin Türküstanında mövcud olmuşdur)
2. Toxar B. (Kuçan) Yenə orada, e.ə. VII əsrdə mövcud olub.
Dil tarixinin tədqiqində qədim kitabələrin dilinin öyrənilməsinin xüsusi əhəmiyyəti var. Yəhya Mahyar Nəvvabi hələ tələbə vaxtından Bisütun kitabələrini öyrənib, dissertasiyasını bu yöndə hazırlayıb. O, bu kitabələrin İran mədəniyyətinə aid olduğunu möhkəm elmi dəlillərlə sübuta yetirib.
Görkəmli alimin elmi yaradıcılığında qədim Azərbaycanın dilçilik məsələləri xüsusi yer tutub. O, “Azərbaycanın qədim dilləri” adlı əsər qələmə alıb.
Dil tarixi sahəsində böyük nüfuz sahibi olan Yəhya Mahyar Nəvvabinin “XV əsr Şiraz dialekti” əsəri mütəxəssislər tərəfindən maraqla qarşılanıb.
Onun “Fars dili və ədəbiyyatı” adlı kitabı tələbələr üçün faydalı vəsaitə çevrilib. Bu sanballı araşdırma təkcə universitet tələbələri üçün deyil, eyni zamanda dil tarixi sahəsində çalışan araşdırıcıların, mütəxəssislərin ən başlıca və mötəbər elmi qaynağı və masaüstü kitabı rolunu oynamaqdadır.
Yəhya Mahyar Nəvvabinin elmi yaradıcılığı çoxşaxəlidir və təkcə dilçiliklə kifayətlənmir, eyni zamanda ədəbiyyatşünaslığın bir sıra sahələrini, mühüm problemlərini də əhatə edirdi. O, Məhəmmədşəfi ibn Məhəmmədismayıl Visal Şirazinin “Xəndan-e Visal Şirazi” əsərini 1956-cı ildə nəşr etdirib.
Yəhya Mahyar Nəvvabi tərcümə sahəsində də səmərəli fəaliyyət göstərib.
Görkəmli alim Yəhya Mahyar Nəvvabi İran Milli Elmlər Akademiyasını (Fərhəngistanı) beynəlxalq elmi məclislərdə, konfranslarda və simpoziumlarda layiqincə təmsil edərək dəyərli məruzələrlə çıxış edib.
Müəllifin bütün yazıları - Ənvər ÇİNGİZOĞLU
Bölməyə aid digər xəbərlər
11-04-2022, 21:25
Mazandaran alimi - Ənvər Çingizoğlu yazır
23-03-2022, 18:55
Rəşid Yasəmi: ədəbiyyatda nəciblik nümunəsi
17-03-2022, 09:49
Vahid Dəstigirdi: Nizaminin tədqiqatçısı
12-03-2022, 22:31
Ənvər ÇİNGİZOĞLU - Səid Nəfisi: Azərbaycan qəhrəmanı Babək Xürrəmdin əsərinin müəllifi
19-10-2021, 09:58
Ənvər ÇİNGİZOĞLU - Məhəmmədəli Füruği: siyasətçi, diplomat, tarixçi, tərcüməçi və millətçi kimi
16-10-2021, 01:06
Ənvər ÇİNGİZOĞLU - Hacıəli xan Rəzmara: Qurban bayramında doğuldu, terror qurbanı oldu
13-09-2021, 16:31
Ənvər ÇİNGİZOĞLU - Şəkinskilərin İran qolu haqqında... - Ənvər Çingizoğlunun araşdırması
10-09-2021, 17:27
Nəcəfqulu xan Sərşar: Qaradağın ağ gün görməmiş şairi
27-08-2021, 16:48
Ənvər ÇİNGİZOĞLU - Məhəmmədqulu xan Alar: inqilabda sərkərdə, işdə sərkar.. - Fotolar
20-08-2021, 13:38
Ənvər ÇİNGİZOĞLU - İsmayıl xan Şəfai: Tehran-43 konfransında şahın tərcüməçisi - Fotolar
16-08-2021, 15:51
Ənvər ÇİNGİZOĞLU - Seyid Məhəmməd Dəbirsiyaqi: tədqiq və tədrisin işığında - Fotolar
24-07-2021, 16:15
Ənvər ÇİNGİZOĞLU - Qaradağ elləri: beloğludan eloğluya qədər - Ənvər Çingizoğlu yazır
Qüdrət Həsənquliyevin fikrincə, Tramp görsə ki, Ukrayna qalib gəlir, Rusiyaya təkcə siyasi yox, hərbi dəstək də verəcək
"Xalq qəzeti"nin şöbə müdiri deyir ki, ömrü boyu özünü axtaran, dəfələrlə yanından ötüb keçən o qədər insan var ki
Nadir Azməmmədov: “Təəssüf ki, indi rejissor olmaq, kino və serial çəkmək adiləşib, bəzən bunun məsuliyyətini dərk etmirlər”
Türkiyədə yaşayan Əməkdar artist deyir ki, siyasilərin illərlə həllinə çalışdığı hansısa bir məsələni bəzən uğurlu bir musiqi əsəri həll edə bilər
Qüdrət Həsənquliyev: “Düşmənçiliyə son qoymaq üçün ədalətli sülhə nail olmaq gərəkdir. Bunun üçün ya tərəflər 1991-ci ilin sərhədləri çərçivəsində bir-birinin ərazi bütövlüyünü tanıyır, ya da ərazi mübadiləsinə gedirlər. Amma indiki mərhələdə bu, az inandırıcı görünür”
