16:27 / 17-09-2025
Qarabağ Universitetinin yataqxanası istifadəyə verilib - Fotolar
16:23 / 17-09-2025
Azərbaycanlı deputatın şirkətinə cinayət işi açılıb
16:02 / 17-09-2025
Bakı metrosunda iş rejimi uzadılıb
15:57 / 17-09-2025
Azərbaycan Kubokunun 2025/2026 mövsümünün püşkü atılıb
15:30 / 17-09-2025
Yağışlı hava sentyabrın 21-dək davam edəcək
15:17 / 17-09-2025
Alim Qasımov: "Arvaddır, boşayıram, yenə alacağam..."
15:01 / 17-09-2025
Vəkil Cavidan Osmanlıya cinayət işi açılıb
14:49 / 17-09-2025
Azərbaycanlı diaspor sədrinin vətəndaşlığı ləğv edilib
14:27 / 17-09-2025
Toxunuş qızılın kütləsini azaldır
14:00 / 17-09-2025
Müdafiə nazirinin mərhum müavininin cinayət işi üzrə məhkəmə yekunlaşıb
14:00 / 17-09-2025
Rusiya Ukraynanın nəqliyyat arteriyalarını sıradan çıxarmaq istəyir
13:54 / 17-09-2025
Məhkəmə hüquq müdafiəçisi barəsində qərar verib
13:49 / 17-09-2025
"Bakı Kart"a digər şəxs rəhbərlik edəcək
13:44 / 17-09-2025
"Azərpoçt"un adından saxta mesajlar yayılır
13:23 / 17-09-2025
Cəlaloğlu: Regionumuzun gələcək taleyi bu seçkilərdən asılıdır
13:18 / 17-09-2025
"Qarabağ" Çempionlar Liqasında "Barselona"nın nailiyyətini təkrarlayıb
13:03 / 17-09-2025
Ceyms Kemeron "Terminator 7" üzərində işləyir
12:47 / 17-09-2025
Sabah bəzi rayonlara leysan yağacaq - Proqnoz
12:44 / 17-09-2025
Rusların aldadaraq müharibəyə gətirdiyi keniyalı əsir düşüb
12:43 / 17-09-2025
Bir neçə qurum onlayn rejimə keçib - Siyahı
12:39 / 17-09-2025
Deputat: “Güzəşt müddəti uzadılsın”
12:35 / 17-09-2025
Oğruların 15 milyon tələb etdiyi biznesmen xilas edilib
12:25 / 17-09-2025
İsrail Cənubi Kiprə “Barak MX” ötürür - Hədəf Türkiyədir - Video
12:25 / 17-09-2025
Deputat: "Xalqla üz-üzə qalan, yaxası əldə olan deputatdır"
12:18 / 17-09-2025
Daşkəsən sakini 12 kq narkotiklə tutulub
11:44 / 17-09-2025
İsrailin Qəzzaya hücumları davam edir
11:41 / 17-09-2025
Samir Nəsirov İsrailə yatırılan 542,5 milyon dollardan danışıb
11:30 / 17-09-2025
İlham Əliyev: "Bu, Azərbaycan futbolunun tarixi zəfəridir"
11:27 / 17-09-2025
Qlobal əhəmiyyətli dənizaltı kabellər hücuma məruz qala bilər
11:19 / 17-09-2025
İlham Əliyev Donald Trampa təşəkkür edib
13:31 / 16-09-2025
Zülfüqarov: Xankəndidə terror törətməklə bir neçə məqsədə çatmaq istəyiblər
20:48 / 13-09-2025
Deputat 120 şagirdə məktəb ləvazimatları verib - Fotolar
18:29 / 12-09-2025
Külək Yasamalda yaşayış binasında təhlükəli vəziyyət yaradıb - Video
18:40 / 14-09-2025
İlham Əliyev Qırmızı Bazar, Hadrut qəsəbələri və Sos kəndinin sakinləri ilə görüşüb - (Yenilənib) - Fotolar
23:44 / 12-09-2025
Aİ Rusiyaya qarşı sanksiyaların müddətini uzadıb
22:10 / 12-09-2025
Salyanda 62 yaşlı kişi güllələnib
15:37 / 14-09-2025
İlham Əliyev Xocavəndin Qırmızı Bazar qəsəbəsində olub - Fotolar
13:50 / 14-09-2025
İlham Əliyev Hadrut qəsəbəsində olub - (Yenilənib) - Fotolar
13:02 / 15-09-2025
Qarabağda ermənilərin gizli silah anbarları var
13:17 / 14-09-2025
Prezident Füzulidə - Qaraxanbəyli kəndinin təməli qoyulub - Fotolar
15:11 / 15-09-2025
Kəlbəcərə köç karvanı gedib - (Yenilənib)
Nəvvabi: məşhur dilçi alim - Ənvər Çingizoğlu yazır
Tarix: 23-04-2022 14:51 | Bölmə: Ənvər ÇİNGİZOĞLU
Ənvər ÇİNGİZOĞLU
Jurnalist-etnoqraf
İranın dünyaca ünlü dilçi alimlərindən biri də Yəhya Mahyar Nəvvabidir. Alimin çoxşaxəli elmi yaradıcılığı, xüsusilə də orta fars dilinin tədqiqi və əlyazmaların nəşri sahəsindəki səmərəli elmi fəaliyyəti filologiya elminə öz töhfələrini verib və onun bir sıra yeniliklərlə zənginləşməsi, təkmilləşməsi işinə xidmət edib.
1912-ci ildə Qacarlar dövlətinə bağlı Fars əyalətinin mərkəzi Şiraz şəhərində anadan olan Yəhya Mahyar Nəvvabi ibtidai təhsilini məhəllə mollaxanasında alıb. Sonra mədrəsədə oxuyub. Daha sonra Dəbiristane Əlburuza daxil olub. Yəhya Mahyar Nəvvabi bu təhsil ocaqları ilə kifayətlənməyib, Tehran Darülfünunu da müvəffəqiyyətlə tamamlayıb.
Yəhya Mahyar Nəvvabi doktorluq işini Tehran Universitetində müdafiə erib, dosent və professor ünvanlarını Təbriz Universitetində alıb. Bir müddət burda çalışandan sonra Böyük Britaniyaya yollanıb, London Şərq dilləri məktəbində qədim dilləri öyrənib (1949-1951). Müəllimi Valter Bruno Henninq (1908-1967) onu qədim İran dillərinin sirrindən vaqif edib.
Yəhya Mahyar Nəvvabi bir il də Göttingen Universitetində toxar və qədim türk dilini öyrənib.
Yəhya Mahyar Nəvvabi bir dil mütəxəssisi kimi İrana dönüb.
Nəvvabi 2001-ci ildə vəfat edib.
Alimin orta fars dili, ümumi dilçilik, İran dillərinin müqayisəli tədqiqi sahəsində əldə etdiyi elmi nəticələr ona böyük şöhrət qazandırıb. O, bütün həyatını, yaradıcılıq qüvvəsini İran dilçiliyinin inkişafına sərf edib.
Yəhya Mahyar Nəvvabiyə görə orta iran dilləri dövrünə aid abidələrin qrafik sistemləri son dərəcə müxtəlifdir. Onları üç əsas qrupa bölürlər:
1) arami mənşəli yazı;
2) hind mənşəli yazı;
3) yunan mənşəli yazı.
Bu dövr abidələrinin əksəriyyəti arami mənşəli əlifba ilə yazılıb. O dövrdə arami əlifbası Əhəmənilər imperiyasının dəftərxanalarında geniş istifadə olunub. İmperiyanın süqutundan sonra da hələ bir müddət işlənən arami əlifbası əsasında sonradan orta fars dili əlifbası yaranıb.
Görkəmli alim qeyd edir ki, Sasanilər dövrünə aid abidələrdəki yazılar Əhəmənilər dövründəki abidələrdə olduğu kimi 3 növ yazıdan ibarət idi. Xüsusilə I Şapur və Ərdəşirə aid kitabələrdə 3 – orta fars dili, parfiya (əşkani), yunan xəttindən istifadə olunurdu, sonrakı abidələrdə isə yunan xətti ixtisara salınır, lap sonunda isə yalnız orta fars dili işlənməyə başlayır.
İlk Sasani şahları dövründən Nərsinin hakimiyyəti illərinə qədər 3 xətt növündən istifadə edilib, xüsusilə saray yazışmaları orta fars dilində aparılıb. Tarixi bəlli olan, təhrif olunmayan, xüsusilə dövrümüzə gəlib çatmış qayaüstü abidələrdən: Ərdəşir Babəkan - Nəqşi – Rüstəm 3 versiya – orta fars dili, əşkani və yunan.
Yəhya Mahyar Nəvvabiyə görə İran qrupuna aid ölü dillər: Qədim fars (mixi yazılar e.ə. VI-IV əsrlər), Avesta, Pəhləvi (orta fars dili – III-IX əsrlər), Midiya, Parfiya (Əşkani), Soqdi, Xarəzm, Skif (alanlar), Sak (Xatan – Orta Asiya və Çin Türküstanı V-X əsrlər).
Toxar qrupuna bağlı dillər:
1. Toxar A. (Turfan, Qaraşar – Çin Türküstanında mövcud olmuşdur)
2. Toxar B. (Kuçan) Yenə orada, e.ə. VII əsrdə mövcud olub.
Dil tarixinin tədqiqində qədim kitabələrin dilinin öyrənilməsinin xüsusi əhəmiyyəti var. Yəhya Mahyar Nəvvabi hələ tələbə vaxtından Bisütun kitabələrini öyrənib, dissertasiyasını bu yöndə hazırlayıb. O, bu kitabələrin İran mədəniyyətinə aid olduğunu möhkəm elmi dəlillərlə sübuta yetirib.
Görkəmli alimin elmi yaradıcılığında qədim Azərbaycanın dilçilik məsələləri xüsusi yer tutub. O, “Azərbaycanın qədim dilləri” adlı əsər qələmə alıb.
Dil tarixi sahəsində böyük nüfuz sahibi olan Yəhya Mahyar Nəvvabinin “XV əsr Şiraz dialekti” əsəri mütəxəssislər tərəfindən maraqla qarşılanıb.
Onun “Fars dili və ədəbiyyatı” adlı kitabı tələbələr üçün faydalı vəsaitə çevrilib. Bu sanballı araşdırma təkcə universitet tələbələri üçün deyil, eyni zamanda dil tarixi sahəsində çalışan araşdırıcıların, mütəxəssislərin ən başlıca və mötəbər elmi qaynağı və masaüstü kitabı rolunu oynamaqdadır.
Yəhya Mahyar Nəvvabinin elmi yaradıcılığı çoxşaxəlidir və təkcə dilçiliklə kifayətlənmir, eyni zamanda ədəbiyyatşünaslığın bir sıra sahələrini, mühüm problemlərini də əhatə edirdi. O, Məhəmmədşəfi ibn Məhəmmədismayıl Visal Şirazinin “Xəndan-e Visal Şirazi” əsərini 1956-cı ildə nəşr etdirib.
Yəhya Mahyar Nəvvabi tərcümə sahəsində də səmərəli fəaliyyət göstərib.
Görkəmli alim Yəhya Mahyar Nəvvabi İran Milli Elmlər Akademiyasını (Fərhəngistanı) beynəlxalq elmi məclislərdə, konfranslarda və simpoziumlarda layiqincə təmsil edərək dəyərli məruzələrlə çıxış edib.
Bölməyə aid digər xəbərlər
Tarix: 23-04-2022 14:51 | Bölmə: Ənvər ÇİNGİZOĞLU
Ənvər ÇİNGİZOĞLU
Jurnalist-etnoqraf
İranın dünyaca ünlü dilçi alimlərindən biri də Yəhya Mahyar Nəvvabidir. Alimin çoxşaxəli elmi yaradıcılığı, xüsusilə də orta fars dilinin tədqiqi və əlyazmaların nəşri sahəsindəki səmərəli elmi fəaliyyəti filologiya elminə öz töhfələrini verib və onun bir sıra yeniliklərlə zənginləşməsi, təkmilləşməsi işinə xidmət edib.
1912-ci ildə Qacarlar dövlətinə bağlı Fars əyalətinin mərkəzi Şiraz şəhərində anadan olan Yəhya Mahyar Nəvvabi ibtidai təhsilini məhəllə mollaxanasında alıb. Sonra mədrəsədə oxuyub. Daha sonra Dəbiristane Əlburuza daxil olub. Yəhya Mahyar Nəvvabi bu təhsil ocaqları ilə kifayətlənməyib, Tehran Darülfünunu da müvəffəqiyyətlə tamamlayıb.
Yəhya Mahyar Nəvvabi doktorluq işini Tehran Universitetində müdafiə erib, dosent və professor ünvanlarını Təbriz Universitetində alıb. Bir müddət burda çalışandan sonra Böyük Britaniyaya yollanıb, London Şərq dilləri məktəbində qədim dilləri öyrənib (1949-1951). Müəllimi Valter Bruno Henninq (1908-1967) onu qədim İran dillərinin sirrindən vaqif edib.
Yəhya Mahyar Nəvvabi bir il də Göttingen Universitetində toxar və qədim türk dilini öyrənib.
Yəhya Mahyar Nəvvabi bir dil mütəxəssisi kimi İrana dönüb.
Nəvvabi 2001-ci ildə vəfat edib.
Alimin orta fars dili, ümumi dilçilik, İran dillərinin müqayisəli tədqiqi sahəsində əldə etdiyi elmi nəticələr ona böyük şöhrət qazandırıb. O, bütün həyatını, yaradıcılıq qüvvəsini İran dilçiliyinin inkişafına sərf edib.
Yəhya Mahyar Nəvvabiyə görə orta iran dilləri dövrünə aid abidələrin qrafik sistemləri son dərəcə müxtəlifdir. Onları üç əsas qrupa bölürlər:
1) arami mənşəli yazı;
2) hind mənşəli yazı;
3) yunan mənşəli yazı.
Bu dövr abidələrinin əksəriyyəti arami mənşəli əlifba ilə yazılıb. O dövrdə arami əlifbası Əhəmənilər imperiyasının dəftərxanalarında geniş istifadə olunub. İmperiyanın süqutundan sonra da hələ bir müddət işlənən arami əlifbası əsasında sonradan orta fars dili əlifbası yaranıb.
Görkəmli alim qeyd edir ki, Sasanilər dövrünə aid abidələrdəki yazılar Əhəmənilər dövründəki abidələrdə olduğu kimi 3 növ yazıdan ibarət idi. Xüsusilə I Şapur və Ərdəşirə aid kitabələrdə 3 – orta fars dili, parfiya (əşkani), yunan xəttindən istifadə olunurdu, sonrakı abidələrdə isə yunan xətti ixtisara salınır, lap sonunda isə yalnız orta fars dili işlənməyə başlayır.
İlk Sasani şahları dövründən Nərsinin hakimiyyəti illərinə qədər 3 xətt növündən istifadə edilib, xüsusilə saray yazışmaları orta fars dilində aparılıb. Tarixi bəlli olan, təhrif olunmayan, xüsusilə dövrümüzə gəlib çatmış qayaüstü abidələrdən: Ərdəşir Babəkan - Nəqşi – Rüstəm 3 versiya – orta fars dili, əşkani və yunan.
Yəhya Mahyar Nəvvabiyə görə İran qrupuna aid ölü dillər: Qədim fars (mixi yazılar e.ə. VI-IV əsrlər), Avesta, Pəhləvi (orta fars dili – III-IX əsrlər), Midiya, Parfiya (Əşkani), Soqdi, Xarəzm, Skif (alanlar), Sak (Xatan – Orta Asiya və Çin Türküstanı V-X əsrlər).
Toxar qrupuna bağlı dillər:
1. Toxar A. (Turfan, Qaraşar – Çin Türküstanında mövcud olmuşdur)
2. Toxar B. (Kuçan) Yenə orada, e.ə. VII əsrdə mövcud olub.
Dil tarixinin tədqiqində qədim kitabələrin dilinin öyrənilməsinin xüsusi əhəmiyyəti var. Yəhya Mahyar Nəvvabi hələ tələbə vaxtından Bisütun kitabələrini öyrənib, dissertasiyasını bu yöndə hazırlayıb. O, bu kitabələrin İran mədəniyyətinə aid olduğunu möhkəm elmi dəlillərlə sübuta yetirib.
Görkəmli alimin elmi yaradıcılığında qədim Azərbaycanın dilçilik məsələləri xüsusi yer tutub. O, “Azərbaycanın qədim dilləri” adlı əsər qələmə alıb.
Dil tarixi sahəsində böyük nüfuz sahibi olan Yəhya Mahyar Nəvvabinin “XV əsr Şiraz dialekti” əsəri mütəxəssislər tərəfindən maraqla qarşılanıb.
Onun “Fars dili və ədəbiyyatı” adlı kitabı tələbələr üçün faydalı vəsaitə çevrilib. Bu sanballı araşdırma təkcə universitet tələbələri üçün deyil, eyni zamanda dil tarixi sahəsində çalışan araşdırıcıların, mütəxəssislərin ən başlıca və mötəbər elmi qaynağı və masaüstü kitabı rolunu oynamaqdadır.
Yəhya Mahyar Nəvvabinin elmi yaradıcılığı çoxşaxəlidir və təkcə dilçiliklə kifayətlənmir, eyni zamanda ədəbiyyatşünaslığın bir sıra sahələrini, mühüm problemlərini də əhatə edirdi. O, Məhəmmədşəfi ibn Məhəmmədismayıl Visal Şirazinin “Xəndan-e Visal Şirazi” əsərini 1956-cı ildə nəşr etdirib.
Yəhya Mahyar Nəvvabi tərcümə sahəsində də səmərəli fəaliyyət göstərib.
Görkəmli alim Yəhya Mahyar Nəvvabi İran Milli Elmlər Akademiyasını (Fərhəngistanı) beynəlxalq elmi məclislərdə, konfranslarda və simpoziumlarda layiqincə təmsil edərək dəyərli məruzələrlə çıxış edib.
Müəllifin bütün yazıları - Ənvər ÇİNGİZOĞLU
Bölməyə aid digər xəbərlər
11-04-2022, 21:25
Mazandaran alimi - Ənvər Çingizoğlu yazır
23-03-2022, 18:55
Rəşid Yasəmi: ədəbiyyatda nəciblik nümunəsi
17-03-2022, 09:49
Vahid Dəstigirdi: Nizaminin tədqiqatçısı
12-03-2022, 22:31
Ənvər ÇİNGİZOĞLU - Səid Nəfisi: Azərbaycan qəhrəmanı Babək Xürrəmdin əsərinin müəllifi
19-10-2021, 09:58
Ənvər ÇİNGİZOĞLU - Məhəmmədəli Füruği: siyasətçi, diplomat, tarixçi, tərcüməçi və millətçi kimi
16-10-2021, 01:06
Ənvər ÇİNGİZOĞLU - Hacıəli xan Rəzmara: Qurban bayramında doğuldu, terror qurbanı oldu
13-09-2021, 16:31
Ənvər ÇİNGİZOĞLU - Şəkinskilərin İran qolu haqqında... - Ənvər Çingizoğlunun araşdırması
10-09-2021, 17:27
Nəcəfqulu xan Sərşar: Qaradağın ağ gün görməmiş şairi
27-08-2021, 16:48
Ənvər ÇİNGİZOĞLU - Məhəmmədqulu xan Alar: inqilabda sərkərdə, işdə sərkar.. - Fotolar
20-08-2021, 13:38
Ənvər ÇİNGİZOĞLU - İsmayıl xan Şəfai: Tehran-43 konfransında şahın tərcüməçisi - Fotolar
16-08-2021, 15:51
Ənvər ÇİNGİZOĞLU - Seyid Məhəmməd Dəbirsiyaqi: tədqiq və tədrisin işığında - Fotolar
24-07-2021, 16:15
Ənvər ÇİNGİZOĞLU - Qaradağ elləri: beloğludan eloğluya qədər - Ənvər Çingizoğlu yazır
Xalq artisti deyir ki, rəqqasların səhnə ömrü çox qısa olur. Bu az müddətdə uğur qazanmaq, əsl sənətkar kimi yetişmək üçün daha çox zəhmət çəkmək lazımıdır
Rus Dram Teatrının aktyoru deyir ki. bölgə teatrlarında diplomlu aktyor və rejissor tapmaq müşkül məsələdir
Qüdrət Həsənquliyevin fikrincə, Tramp görsə ki, Ukrayna qalib gəlir, Rusiyaya təkcə siyasi yox, hərbi dəstək də verəcək
"Xalq qəzeti"nin şöbə müdiri deyir ki, ömrü boyu özünü axtaran, dəfələrlə yanından ötüb keçən o qədər insan var ki
Nadir Azməmmədov: “Təəssüf ki, indi rejissor olmaq, kino və serial çəkmək adiləşib, bəzən bunun məsuliyyətini dərk etmirlər”
