15:08 / 30-09-2023
Baş Prokurorluq: separatçı qurumun daha iki təmsilçisi həbs olunub
14:52 / 30-09-2023
Silah-sursat və döyüş texnikası müsadirə olunub - Video
13:06 / 30-09-2023
Sabah hava necə olacaq? - Proqnoz
12:38 / 30-09-2023
Prezident İlham Əliyev Beynəlxalq Astronavtika Federasiyasının prezidentini qəbul edib - Yenilənib
12:35 / 30-09-2023
Milli Qəhrəman Fəxri Xiyabanda dəfn edilib - Fotolar
11:43 / 30-09-2023
XİN: "Ermənistanın Azərbaycana qarşı irəli sürdüyü növbəti iddialar tamamilə əsassızdır"
11:35 / 30-09-2023
Müsadirə edilən artilleriya qurğuları... - Video
11:06 / 30-09-2023
Abşeronda dava: 3 nəfər bir-birlərini bıçaqlayıb, biri ölüb
09:58 / 30-09-2023
Elizabet - Akif Abbasovun tərcüməsi
09:15 / 30-09-2023
Qarabağdakı döyüş mövqeləri ləğv edilir - Video
02:04 / 30-09-2023
Nyu-Yorkda fövqəladə vəziyyət elan edilib - Fotolar
22:02 / 29-09-2023
Şuşa-Xankəndi yolunda tərk edilmiş döyüş mövqeləri... - Video
21:59 / 29-09-2023
Belçikada kilsədə rüsvayçılıq - Din xadimləri illərlə uşaqları zorlayıblar
19:48 / 29-09-2023
İlham Əliyev Zəngilanda Forumda: "Bizim səbrimizlə oynamasınlar" - Tam mətn - Fotolar (Yenilənib)
19:24 / 29-09-2023
İşçi qrup üzvlərinin Xankəndiyə səfəri nəzərdə tutulub
19:20 / 29-09-2023
Yevlaxda ermənilərlə növbəti görüş keçirilib - (Yenilənib) - Foto
19:18 / 29-09-2023
Yeddi ölkə Ukrayna üçün sursat sifarişi verib
19:07 / 29-09-2023
Üç ölkə qanunsuz miqrasiyaya qarşı işçi qrup yaradır
18:50 / 29-09-2023
Ukraynalı diversantlar Rusiya ərazisinə daxil olmağa cəhd ediblər
18:13 / 29-09-2023
Qarabağda müsadirə edilmiş döyüş texnikası, silah və sursatın yeni - Siyahısı (Yenilənib)
18:03 / 29-09-2023
Separatçı rejimin keçmiş “müdafiə naziri” Laçında ələ keçib
17:58 / 29-09-2023
Mikayıl Cabbarov Gürcüstana səfər edib
17:48 / 29-09-2023
FHN: "Xankəndi yaxınlığında partlayışda 48 nəfərin cəsədi çıxarılıb" - Video
17:35 / 29-09-2023
Bakıda əməliyyat: daha üç nəfər tutulub
17:17 / 29-09-2023
Xaricdə doktorantura təhsilinə dair sənəd qəbulunun müddəti uzadılıb
16:56 / 29-09-2023
Azərbaycan BMT-nin müvafiq qurumlarını Qarabağ bölgəsinə dəvət edib
16:33 / 29-09-2023
Qarabağda terrorlar törədən general-mayor həbs edilib - (Video) - Yenilənib
16:11 / 29-09-2023
İlham Əliyev: "Biz Qafqazda sülh və sabitlik istəyirik"
15:48 / 29-09-2023
Prezident: "Biz Qarabağın erməni əhalisinin hüquqlarını təmin edəcəyik"
09:31 / 27-09-2023
Şadlıq sarayında yanğın: yüzdən çox insan ölüb, çoxsaylı yaralı var - (Video) - Yenilənib
16:30 / 25-09-2023
Ağdərə tam olaraq Azərbaycan dövlətinin nəzarətinə keçib
20:08 / 25-09-2023
Rusiyanın Cənubi Qafqaz siyasəti müzakirə olunub - Fotolar
14:14 / 27-09-2023
Separatçı Ruben Vardanyan sərhəddə saxlanılıb - (Yenilənib+)
16:17 / 25-09-2023
Əliyev ilə Ərdoğan Naxçıvanda: qaz boru kəmərinin təməlqoyma mərasimi olub (Yenilənib)
11:50 / 26-09-2023
13 550 erməni Qarabağı tərk edib
00:05 / 26-09-2023
“Qənirə Paşayevanın ölməsi ilə bağlı yayılan xəbər yalandır”
00:01 / 26-09-2023
Bakıdan Xankəndinə tibbi yardım göndərilib
00:04 / 27-09-2023
Azərbaycanda Anım Günüdür
19:55 / 27-09-2023
Xocalı soyqırımına görə axtarışda olan terrorçu Laçında ələ keçib
18:00 / 25-09-2023
Ermənilər Əsgəranı boşaldır
Nəvvabi: məşhur dilçi alim - Ənvər Çingizoğlu yazır
Tarix: 23-04-2022 14:51 | Bölmə: Ənvər ÇİNGİZOĞLU
Ənvər ÇİNGİZOĞLU
Jurnalist-etnoqraf
İranın dünyaca ünlü dilçi alimlərindən biri də Yəhya Mahyar Nəvvabidir. Alimin çoxşaxəli elmi yaradıcılığı, xüsusilə də orta fars dilinin tədqiqi və əlyazmaların nəşri sahəsindəki səmərəli elmi fəaliyyəti filologiya elminə öz töhfələrini verib və onun bir sıra yeniliklərlə zənginləşməsi, təkmilləşməsi işinə xidmət edib.
1912-ci ildə Qacarlar dövlətinə bağlı Fars əyalətinin mərkəzi Şiraz şəhərində anadan olan Yəhya Mahyar Nəvvabi ibtidai təhsilini məhəllə mollaxanasında alıb. Sonra mədrəsədə oxuyub. Daha sonra Dəbiristane Əlburuza daxil olub. Yəhya Mahyar Nəvvabi bu təhsil ocaqları ilə kifayətlənməyib, Tehran Darülfünunu da müvəffəqiyyətlə tamamlayıb.
Yəhya Mahyar Nəvvabi doktorluq işini Tehran Universitetində müdafiə erib, dosent və professor ünvanlarını Təbriz Universitetində alıb. Bir müddət burda çalışandan sonra Böyük Britaniyaya yollanıb, London Şərq dilləri məktəbində qədim dilləri öyrənib (1949-1951). Müəllimi Valter Bruno Henninq (1908-1967) onu qədim İran dillərinin sirrindən vaqif edib.
Yəhya Mahyar Nəvvabi bir il də Göttingen Universitetində toxar və qədim türk dilini öyrənib.
Yəhya Mahyar Nəvvabi bir dil mütəxəssisi kimi İrana dönüb.
Nəvvabi 2001-ci ildə vəfat edib.
Alimin orta fars dili, ümumi dilçilik, İran dillərinin müqayisəli tədqiqi sahəsində əldə etdiyi elmi nəticələr ona böyük şöhrət qazandırıb. O, bütün həyatını, yaradıcılıq qüvvəsini İran dilçiliyinin inkişafına sərf edib.
Yəhya Mahyar Nəvvabiyə görə orta iran dilləri dövrünə aid abidələrin qrafik sistemləri son dərəcə müxtəlifdir. Onları üç əsas qrupa bölürlər:
1) arami mənşəli yazı;
2) hind mənşəli yazı;
3) yunan mənşəli yazı.
Bu dövr abidələrinin əksəriyyəti arami mənşəli əlifba ilə yazılıb. O dövrdə arami əlifbası Əhəmənilər imperiyasının dəftərxanalarında geniş istifadə olunub. İmperiyanın süqutundan sonra da hələ bir müddət işlənən arami əlifbası əsasında sonradan orta fars dili əlifbası yaranıb.
Görkəmli alim qeyd edir ki, Sasanilər dövrünə aid abidələrdəki yazılar Əhəmənilər dövründəki abidələrdə olduğu kimi 3 növ yazıdan ibarət idi. Xüsusilə I Şapur və Ərdəşirə aid kitabələrdə 3 – orta fars dili, parfiya (əşkani), yunan xəttindən istifadə olunurdu, sonrakı abidələrdə isə yunan xətti ixtisara salınır, lap sonunda isə yalnız orta fars dili işlənməyə başlayır.
İlk Sasani şahları dövründən Nərsinin hakimiyyəti illərinə qədər 3 xətt növündən istifadə edilib, xüsusilə saray yazışmaları orta fars dilində aparılıb. Tarixi bəlli olan, təhrif olunmayan, xüsusilə dövrümüzə gəlib çatmış qayaüstü abidələrdən: Ərdəşir Babəkan - Nəqşi – Rüstəm 3 versiya – orta fars dili, əşkani və yunan.
Yəhya Mahyar Nəvvabiyə görə İran qrupuna aid ölü dillər: Qədim fars (mixi yazılar e.ə. VI-IV əsrlər), Avesta, Pəhləvi (orta fars dili – III-IX əsrlər), Midiya, Parfiya (Əşkani), Soqdi, Xarəzm, Skif (alanlar), Sak (Xatan – Orta Asiya və Çin Türküstanı V-X əsrlər).
Toxar qrupuna bağlı dillər:
1. Toxar A. (Turfan, Qaraşar – Çin Türküstanında mövcud olmuşdur)
2. Toxar B. (Kuçan) Yenə orada, e.ə. VII əsrdə mövcud olub.
Dil tarixinin tədqiqində qədim kitabələrin dilinin öyrənilməsinin xüsusi əhəmiyyəti var. Yəhya Mahyar Nəvvabi hələ tələbə vaxtından Bisütun kitabələrini öyrənib, dissertasiyasını bu yöndə hazırlayıb. O, bu kitabələrin İran mədəniyyətinə aid olduğunu möhkəm elmi dəlillərlə sübuta yetirib.
Görkəmli alimin elmi yaradıcılığında qədim Azərbaycanın dilçilik məsələləri xüsusi yer tutub. O, “Azərbaycanın qədim dilləri” adlı əsər qələmə alıb.
Dil tarixi sahəsində böyük nüfuz sahibi olan Yəhya Mahyar Nəvvabinin “XV əsr Şiraz dialekti” əsəri mütəxəssislər tərəfindən maraqla qarşılanıb.
Onun “Fars dili və ədəbiyyatı” adlı kitabı tələbələr üçün faydalı vəsaitə çevrilib. Bu sanballı araşdırma təkcə universitet tələbələri üçün deyil, eyni zamanda dil tarixi sahəsində çalışan araşdırıcıların, mütəxəssislərin ən başlıca və mötəbər elmi qaynağı və masaüstü kitabı rolunu oynamaqdadır.
Yəhya Mahyar Nəvvabinin elmi yaradıcılığı çoxşaxəlidir və təkcə dilçiliklə kifayətlənmir, eyni zamanda ədəbiyyatşünaslığın bir sıra sahələrini, mühüm problemlərini də əhatə edirdi. O, Məhəmmədşəfi ibn Məhəmmədismayıl Visal Şirazinin “Xəndan-e Visal Şirazi” əsərini 1956-cı ildə nəşr etdirib.
Yəhya Mahyar Nəvvabi tərcümə sahəsində də səmərəli fəaliyyət göstərib.
Görkəmli alim Yəhya Mahyar Nəvvabi İran Milli Elmlər Akademiyasını (Fərhəngistanı) beynəlxalq elmi məclislərdə, konfranslarda və simpoziumlarda layiqincə təmsil edərək dəyərli məruzələrlə çıxış edib.
Bölməyə aid digər xəbərlər
Tarix: 23-04-2022 14:51 | Bölmə: Ənvər ÇİNGİZOĞLU
Ənvər ÇİNGİZOĞLU
Jurnalist-etnoqraf
İranın dünyaca ünlü dilçi alimlərindən biri də Yəhya Mahyar Nəvvabidir. Alimin çoxşaxəli elmi yaradıcılığı, xüsusilə də orta fars dilinin tədqiqi və əlyazmaların nəşri sahəsindəki səmərəli elmi fəaliyyəti filologiya elminə öz töhfələrini verib və onun bir sıra yeniliklərlə zənginləşməsi, təkmilləşməsi işinə xidmət edib.
1912-ci ildə Qacarlar dövlətinə bağlı Fars əyalətinin mərkəzi Şiraz şəhərində anadan olan Yəhya Mahyar Nəvvabi ibtidai təhsilini məhəllə mollaxanasında alıb. Sonra mədrəsədə oxuyub. Daha sonra Dəbiristane Əlburuza daxil olub. Yəhya Mahyar Nəvvabi bu təhsil ocaqları ilə kifayətlənməyib, Tehran Darülfünunu da müvəffəqiyyətlə tamamlayıb.
Yəhya Mahyar Nəvvabi doktorluq işini Tehran Universitetində müdafiə erib, dosent və professor ünvanlarını Təbriz Universitetində alıb. Bir müddət burda çalışandan sonra Böyük Britaniyaya yollanıb, London Şərq dilləri məktəbində qədim dilləri öyrənib (1949-1951). Müəllimi Valter Bruno Henninq (1908-1967) onu qədim İran dillərinin sirrindən vaqif edib.
Yəhya Mahyar Nəvvabi bir il də Göttingen Universitetində toxar və qədim türk dilini öyrənib.
Yəhya Mahyar Nəvvabi bir dil mütəxəssisi kimi İrana dönüb.
Nəvvabi 2001-ci ildə vəfat edib.
Alimin orta fars dili, ümumi dilçilik, İran dillərinin müqayisəli tədqiqi sahəsində əldə etdiyi elmi nəticələr ona böyük şöhrət qazandırıb. O, bütün həyatını, yaradıcılıq qüvvəsini İran dilçiliyinin inkişafına sərf edib.
Yəhya Mahyar Nəvvabiyə görə orta iran dilləri dövrünə aid abidələrin qrafik sistemləri son dərəcə müxtəlifdir. Onları üç əsas qrupa bölürlər:
1) arami mənşəli yazı;
2) hind mənşəli yazı;
3) yunan mənşəli yazı.
Bu dövr abidələrinin əksəriyyəti arami mənşəli əlifba ilə yazılıb. O dövrdə arami əlifbası Əhəmənilər imperiyasının dəftərxanalarında geniş istifadə olunub. İmperiyanın süqutundan sonra da hələ bir müddət işlənən arami əlifbası əsasında sonradan orta fars dili əlifbası yaranıb.
Görkəmli alim qeyd edir ki, Sasanilər dövrünə aid abidələrdəki yazılar Əhəmənilər dövründəki abidələrdə olduğu kimi 3 növ yazıdan ibarət idi. Xüsusilə I Şapur və Ərdəşirə aid kitabələrdə 3 – orta fars dili, parfiya (əşkani), yunan xəttindən istifadə olunurdu, sonrakı abidələrdə isə yunan xətti ixtisara salınır, lap sonunda isə yalnız orta fars dili işlənməyə başlayır.
İlk Sasani şahları dövründən Nərsinin hakimiyyəti illərinə qədər 3 xətt növündən istifadə edilib, xüsusilə saray yazışmaları orta fars dilində aparılıb. Tarixi bəlli olan, təhrif olunmayan, xüsusilə dövrümüzə gəlib çatmış qayaüstü abidələrdən: Ərdəşir Babəkan - Nəqşi – Rüstəm 3 versiya – orta fars dili, əşkani və yunan.
Yəhya Mahyar Nəvvabiyə görə İran qrupuna aid ölü dillər: Qədim fars (mixi yazılar e.ə. VI-IV əsrlər), Avesta, Pəhləvi (orta fars dili – III-IX əsrlər), Midiya, Parfiya (Əşkani), Soqdi, Xarəzm, Skif (alanlar), Sak (Xatan – Orta Asiya və Çin Türküstanı V-X əsrlər).
Toxar qrupuna bağlı dillər:
1. Toxar A. (Turfan, Qaraşar – Çin Türküstanında mövcud olmuşdur)
2. Toxar B. (Kuçan) Yenə orada, e.ə. VII əsrdə mövcud olub.
Dil tarixinin tədqiqində qədim kitabələrin dilinin öyrənilməsinin xüsusi əhəmiyyəti var. Yəhya Mahyar Nəvvabi hələ tələbə vaxtından Bisütun kitabələrini öyrənib, dissertasiyasını bu yöndə hazırlayıb. O, bu kitabələrin İran mədəniyyətinə aid olduğunu möhkəm elmi dəlillərlə sübuta yetirib.
Görkəmli alimin elmi yaradıcılığında qədim Azərbaycanın dilçilik məsələləri xüsusi yer tutub. O, “Azərbaycanın qədim dilləri” adlı əsər qələmə alıb.
Dil tarixi sahəsində böyük nüfuz sahibi olan Yəhya Mahyar Nəvvabinin “XV əsr Şiraz dialekti” əsəri mütəxəssislər tərəfindən maraqla qarşılanıb.
Onun “Fars dili və ədəbiyyatı” adlı kitabı tələbələr üçün faydalı vəsaitə çevrilib. Bu sanballı araşdırma təkcə universitet tələbələri üçün deyil, eyni zamanda dil tarixi sahəsində çalışan araşdırıcıların, mütəxəssislərin ən başlıca və mötəbər elmi qaynağı və masaüstü kitabı rolunu oynamaqdadır.
Yəhya Mahyar Nəvvabinin elmi yaradıcılığı çoxşaxəlidir və təkcə dilçiliklə kifayətlənmir, eyni zamanda ədəbiyyatşünaslığın bir sıra sahələrini, mühüm problemlərini də əhatə edirdi. O, Məhəmmədşəfi ibn Məhəmmədismayıl Visal Şirazinin “Xəndan-e Visal Şirazi” əsərini 1956-cı ildə nəşr etdirib.
Yəhya Mahyar Nəvvabi tərcümə sahəsində də səmərəli fəaliyyət göstərib.
Görkəmli alim Yəhya Mahyar Nəvvabi İran Milli Elmlər Akademiyasını (Fərhəngistanı) beynəlxalq elmi məclislərdə, konfranslarda və simpoziumlarda layiqincə təmsil edərək dəyərli məruzələrlə çıxış edib.
Müəllifin bütün yazıları - Ənvər ÇİNGİZOĞLU
Bölməyə aid digər xəbərlər
11-04-2022, 21:25
Mazandaran alimi - Ənvər Çingizoğlu yazır
23-03-2022, 18:55
Rəşid Yasəmi: ədəbiyyatda nəciblik nümunəsi
17-03-2022, 09:49
Vahid Dəstigirdi: Nizaminin tədqiqatçısı
12-03-2022, 22:31
Ənvər ÇİNGİZOĞLU - Səid Nəfisi: Azərbaycan qəhrəmanı Babək Xürrəmdin əsərinin müəllifi
19-10-2021, 09:58
Ənvər ÇİNGİZOĞLU - Məhəmmədəli Füruği: siyasətçi, diplomat, tarixçi, tərcüməçi və millətçi kimi
16-10-2021, 01:06
Ənvər ÇİNGİZOĞLU - Hacıəli xan Rəzmara: Qurban bayramında doğuldu, terror qurbanı oldu
13-09-2021, 16:31
Ənvər ÇİNGİZOĞLU - Şəkinskilərin İran qolu haqqında... - Ənvər Çingizoğlunun araşdırması
10-09-2021, 17:27
Nəcəfqulu xan Sərşar: Qaradağın ağ gün görməmiş şairi
27-08-2021, 16:48
Ənvər ÇİNGİZOĞLU - Məhəmmədqulu xan Alar: inqilabda sərkərdə, işdə sərkar.. - Fotolar
20-08-2021, 13:38
Ənvər ÇİNGİZOĞLU - İsmayıl xan Şəfai: Tehran-43 konfransında şahın tərcüməçisi - Fotolar
16-08-2021, 15:51
Ənvər ÇİNGİZOĞLU - Seyid Məhəmməd Dəbirsiyaqi: tədqiq və tədrisin işığında - Fotolar
24-07-2021, 16:15
Ənvər ÇİNGİZOĞLU - Qaradağ elləri: beloğludan eloğluya qədər - Ənvər Çingizoğlu yazır
Pavlo Narojnı deyir ki, Rusiyada hərbi obyektlər çoxdur və ruslar bunları hücumlardan qoruya bilməyəcəklər
Valeri Kondratyuk deyir ki, ya Rusiya elitasının, ya da silahlı qüvvələrin sui-qəsdi Putini hakimiyyətdən uzaqlaşdıra bilər
Taras Jovtenko deyir ki, Rusiyanın hərbi-siyasi rəhbərliyi uzunmüddətli qarşıdurmanı özünün geosiyasi planlarına daxil edib
Avropa Kino Akademiyasının üzvü deyir ki, Azərbaycan kinosunun problemləri çoxdur: “Azərbaycanfilm” kimi unikal sənət ocağına 6-7 aydır ki, dövlətdən maliyyə ayrılmırsa milli kinodakı vəziyyətdən necə rahat olmaq olar?”
Ukrayna Hərbi Dəniz Qüvvələrinin ehtiyatda olan zabiti: “Hərbi əməliyyatlar başlayandan bəri rusların 18 gəmi və katerini zədələmiş və məhv etmişik”
