Nəvvabi: məşhur dilçi alim

Xəbər lenti

00:01 / 23-10-2025

Qurban Qurbanov: "Futbolçularımız üçün bu, asan deyildi"

22:40 / 22-10-2025

"Qarabağ" uduzub, "Qalatasaray" qalib gəlib

22:14 / 22-10-2025

Məşhur vəkilin evi qarət olunub (Yenilənib)

20:31 / 22-10-2025

Əli İnsanov: "Burnunu tutsan, canı çıxar, həbsxanada dözməz"

19:39 / 22-10-2025

Azərbaycan və Ermənistan nümayəndələri Yerevanda görüşüblər - Fotolar

19:23 / 22-10-2025

İsveç Ukraynaya 120 ədəd döyüş təyyarəsi satmaq istəyir

18:05 / 22-10-2025

Xalq artisti Şeyx Əbdül xəstəxanaya yerləşdirilib

17:54 / 22-10-2025

Dabaq xəstəliyi Şəki-Zaqatalanı bürüyüb - Vaksin fayda vermir, mal-qaralar tələf olur

17:49 / 22-10-2025

Bələdiyyə sədrinin ölkədən çıxışına "stop" qoyulub

17:42 / 22-10-2025

“QHT işi” üzrə daha bir məhkəmə başlayıb

17:19 / 22-10-2025

Nazir işçilərinə maşın yuduzduranı direktor təyin edib

16:51 / 22-10-2025

Gələn ildən bu şəxslər gəlir vergisinə cəlb olunacaq

16:37 / 22-10-2025

“Səmavi dinlər” layihəsi Vatikanda təqdim edilib - Fotolar

16:22 / 22-10-2025

Yaşayış minimumu və ehtiyac meyarı artırılır

16:05 / 22-10-2025

"Qarabağ"ın U-19 komandası ardıcıl üçüncü oyunda uduzub

16:02 / 22-10-2025

İslandiyada ilk dəfə ağcaqanad aşkar edilib

15:55 / 22-10-2025

Qurban Pirimov direktor təyin olunub

15:49 / 22-10-2025

SLS raketi astronavtları Aya aparmağa hazırdır - Foto

15:37 / 22-10-2025

Estoniyanın xarici işlər naziri Bakıda Şəhidlər xiyabanını ziyarət edib

15:29 / 22-10-2025

Bakıda arvad öldürdüyü ərini həyətdə gizli basdırıb

15:07 / 22-10-2025

Beynəlxalq səyyahlar Xankəndiyə səfər ediblər - (Yenilənib) - Fotolar

14:50 / 22-10-2025

Mərkəzi Xəstəxananın direktoru vəzifədən azad olunub

14:49 / 22-10-2025

Prezident Yaqub Eyyubovu "İstiqlal" ordenini təqdim edib - (Yenilənib) - Fotolar

14:41 / 22-10-2025

Yeni medal təsis edilib

14:29 / 22-10-2025

General-mayora yüksək vəzifə verilib

14:13 / 22-10-2025

XİN başçısı: "Orta Dəhlizin ikinci xətti Ermənistanı tranzit ölkəsinə çevirə bilər"

14:08 / 22-10-2025

Müharibə bir ilə bitəcək? - Nurlan Umudov yazır

14:05 / 22-10-2025

"Zirə" Vinsent Tillə vidalaşıb

14:03 / 22-10-2025

Xəstə əməliyyat zamanı klarnet çalıb

13:55 / 22-10-2025

Ramiz Mehdiyevin bankında problem yaranıb?

Xəbər lentinin davamı

Ən çox oxunanlar

12:00 / 21-10-2025

Xankəndi: böyük qələbəmiz - Rauf Rəcəbov yazır

15:51 / 20-10-2025

Ramiz Mehdiyev dövlətə təhlükə yaradıb - Professor

16:01 / 18-10-2025

Ramiz Mehdiyev Təhlükəsizlik Şurasının üzvlüyündən azad edilib

16:07 / 20-10-2025

Mollazadə: Putin-Tramp görüşündə müsbət nəticə əldə edilməyəcək

16:05 / 21-10-2025

Akademikin armudu stəkanındakı limon

16:15 / 18-10-2025

ANAMA sədrinə I müavin təyin olunub

14:28 / 20-10-2025

ANAMA əməkdaşı Xocavənddə minaya düşüb

13:12 / 21-10-2025

Daş Veysəlli kəndində Şəhidlər Abidə Kompleksi yaradılıb - Fotolar

19:14 / 18-10-2025

İlham Əliyev ABŞ Mərkəzi Komandanlığının komandanını qəbul edib - Fotolar

14:39 / 19-10-2025

Ayı ata və oğula hücum edib

19:39 / 22-10-2025

Azərbaycan və Ermənistan nümayəndələri Yerevanda görüşüblər - Fotolar

08:12 / 19-10-2025

Azərbaycan diplomatiyasının Qızıl Dövrünə düşən 15 gün

Nəvvabi: məşhur dilçi alim - Ənvər Çingizoğlu yazır
Tarix: 23-04-2022 14:51 | Bölmə: Ənvər ÇİNGİZOĞLU

Şirift ölçüsü:

Ənvər ÇİNGİZOĞLU
Jurnalist-etnoqraf

İranın dünyaca ünlü dilçi alimlərindən biri də Yəhya Mahyar Nəvvabidir. Alimin çoxşaxəli elmi yaradıcılığı, xüsusilə də orta fars dilinin tədqiqi və əlyazmaların nəşri sahəsindəki səmərəli elmi fəaliyyəti filologiya elminə öz töhfələrini verib və onun bir sıra yeniliklərlə zənginləşməsi, təkmilləşməsi işinə xidmət edib.

1912-ci ildə Qacarlar dövlətinə bağlı Fars əyalətinin mərkəzi Şiraz şəhərində anadan olan Yəhya Mahyar Nəvvabi ibtidai təhsilini məhəllə mollaxanasında alıb. Sonra mədrəsədə oxuyub. Daha sonra Dəbiristane Əlburuza daxil olub. Yəhya Mahyar Nəvvabi bu təhsil ocaqları ilə kifayətlənməyib, Tehran Darülfünunu da müvəffəqiyyətlə tamamlayıb.

Yəhya Mahyar Nəvvabi doktorluq işini Tehran Universitetində müdafiə erib, dosent və professor ünvanlarını Təbriz Universitetində alıb. Bir müddət burda çalışandan sonra Böyük Britaniyaya yollanıb, London Şərq dilləri məktəbində qədim dilləri öyrənib (1949-1951). Müəllimi Valter Bruno Henninq (1908-1967) onu qədim İran dillərinin sirrindən vaqif edib.

Yəhya Mahyar Nəvvabi bir il də Göttingen Universitetində toxar və qədim türk dilini öyrənib.

Yəhya Mahyar Nəvvabi bir dil mütəxəssisi kimi İrana dönüb.

Nəvvabi 2001-ci ildə vəfat edib.

Alimin orta fars dili, ümumi dilçilik, İran dillərinin müqayisəli tədqiqi sahəsində əldə etdiyi elmi nəticələr ona böyük şöhrət qazandırıb. O, bütün həyatını, yaradıcılıq qüvvəsini İran dilçiliyinin inkişafına sərf edib.

Yəhya Mahyar Nəvvabiyə görə orta iran dilləri dövrünə aid abidələrin qrafik sistemləri son dərəcə müxtəlifdir. Onları üç əsas qrupa bölürlər:

1) arami mənşəli yazı;

2) hind mənşəli yazı;

3) yunan mənşəli yazı.

Bu dövr abidələrinin əksəriyyəti arami mənşəli əlifba ilə yazılıb. O dövrdə arami əlifbası Əhəmənilər imperiyasının dəftərxanalarında geniş istifadə olunub. İmperiyanın süqutundan sonra da hələ bir müddət işlənən arami əlifbası əsasında sonradan orta fars dili əlifbası yaranıb.

Görkəmli alim qeyd edir ki, Sasanilər dövrünə aid abidələrdəki yazılar Əhəmənilər dövründəki abidələrdə olduğu kimi 3 növ yazıdan ibarət idi. Xüsusilə I Şapur və Ərdəşirə aid kitabələrdə 3 – orta fars dili, parfiya (əşkani), yunan xəttindən istifadə olunurdu, sonrakı abidələrdə isə yunan xətti ixtisara salınır, lap sonunda isə yalnız orta fars dili işlənməyə başlayır.

İlk Sasani şahları dövründən Nərsinin hakimiyyəti illərinə qədər 3 xətt növündən istifadə edilib, xüsusilə saray yazışmaları orta fars dilində aparılıb. Tarixi bəlli olan, təhrif olunmayan, xüsusilə dövrümüzə gəlib çatmış qayaüstü abidələrdən: Ərdəşir Babəkan - Nəqşi – Rüstəm 3 versiya – orta fars dili, əşkani və yunan.

Yəhya Mahyar Nəvvabiyə görə İran qrupuna aid ölü dillər: Qədim fars (mixi yazılar e.ə. VI-IV əsrlər), Avesta, Pəhləvi (orta fars dili – III-IX əsrlər), Midiya, Parfiya (Əşkani), Soqdi, Xarəzm, Skif (alanlar), Sak (Xatan – Orta Asiya və Çin Türküstanı V-X əsrlər).

Toxar qrupuna bağlı dillər:

1. Toxar A. (Turfan, Qaraşar – Çin Türküstanında mövcud olmuşdur)

2. Toxar B. (Kuçan) Yenə orada, e.ə. VII əsrdə mövcud olub.

Dil tarixinin tədqiqində qədim kitabələrin dilinin öyrənilməsinin xüsusi əhəmiyyəti var. Yəhya Mahyar Nəvvabi hələ tələbə vaxtından Bisütun kitabələrini öyrənib, dissertasiyasını bu yöndə hazırlayıb. O, bu kitabələrin İran mədəniyyətinə aid olduğunu möhkəm elmi dəlillərlə sübuta yetirib.

Görkəmli alimin elmi yaradıcılığında qədim Azərbaycanın dilçilik məsələləri xüsusi yer tutub. O, “Azərbaycanın qədim dilləri” adlı əsər qələmə alıb.

Dil tarixi sahəsində böyük nüfuz sahibi olan Yəhya Mahyar Nəvvabinin “XV əsr Şiraz dialekti” əsəri mütəxəssislər tərəfindən maraqla qarşılanıb.

Onun “Fars dili və ədəbiyyatı” adlı kitabı tələbələr üçün faydalı vəsaitə çevrilib. Bu sanballı araşdırma təkcə universitet tələbələri üçün deyil, eyni zamanda dil tarixi sahəsində çalışan araşdırıcıların, mütəxəssislərin ən başlıca və mötəbər elmi qaynağı və masaüstü kitabı rolunu oynamaqdadır.

Yəhya Mahyar Nəvvabinin elmi yaradıcılığı çoxşaxəlidir və təkcə dilçiliklə kifayətlənmir, eyni zamanda ədəbiyyatşünaslığın bir sıra sahələrini, mühüm problemlərini də əhatə edirdi. O, Məhəmmədşəfi ibn Məhəmmədismayıl Visal Şirazinin “Xəndan-e Visal Şirazi” əsərini 1956-cı ildə nəşr etdirib.

Yəhya Mahyar Nəvvabi tərcümə sahəsində də səmərəli fəaliyyət göstərib.

Görkəmli alim Yəhya Mahyar Nəvvabi İran Milli Elmlər Akademiyasını (Fərhəngistanı) beynəlxalq elmi məclislərdə, konfranslarda və simpoziumlarda layiqincə təmsil edərək dəyərli məruzələrlə çıxış edib.

Müəllifin bütün yazıları - Ənvər ÇİNGİZOĞLU

Bütün yazarlar

Ana səhifəyə dön