09:53 / 25-11-2024
Hayfanın meri şəhərin çökdüyünü deyir
09:48 / 25-11-2024
NATO-nun baş katibi Türkiyə prezidenti ilə görüşə gəlib
09:39 / 25-11-2024
Daha 46 sayda avtobus marşrutunun fəaliyyəti bərpa edilir
09:39 / 25-11-2024
Prezident Kəlbəcər Şəhəri Günü münasibətilə paylaşım edib
09:29 / 25-11-2024
Rusiya ordusu yeni hücuma hazırlaşır - Foto
09:17 / 25-11-2024
Ukrayna cəbhəsində Şimali Koreya əsgərləri ilə döyüşlər qeydə alınıb
09:08 / 25-11-2024
Göyərtəsində 95 sərnişinin olduğu Rusiya təyyarəsi Antalyada yanıb
09:03 / 25-11-2024
Bayden Rusiyanı tələyə salır
09:00 / 25-11-2024
Məktəblərdə dərslər başlayıb
08:59 / 25-11-2024
KTMT Əfqanıstanla bağlı mühüm sənəd qəbul edəcək
08:53 / 25-11-2024
Peskov: “Rusiya buna məcbur oldu”
08:47 / 25-11-2024
Rusiyadakı neft emalı zavodu yanır
08:42 / 25-11-2024
Məşhur reper haqqında yazılanlara cavab verib
08:37 / 25-11-2024
Tramp transseksualları ordudan qovacaq
08:28 / 25-11-2024
COP29 - Dünyanı sevindirən 13 gün: nəticələr və perspektivlər
00:01 / 25-11-2024
Bu gün Kəlbəcər Şəhəri Günüdür
18:07 / 24-11-2024
İlham Əliyev: “COP29 iqlim diplomatiyasında dönüş nöqtəsidir!”
10:57 / 24-11-2024
Hikmət Hacıyev: “COP29 uğurla başa çatdı”
10:42 / 24-11-2024
Kursk vilayətinin 40 faizdən çoxuna ruslar nəzarət edir
08:40 / 24-11-2024
Bakıda COP29-un bağlanış plenar sessiyası keçirilib - (Yenilənib+Video)
00:03 / 24-11-2024
Qurban Qurbanov: "Mənə bir də bu barədə sual verməyin"
22:18 / 23-11-2024
Daşkəsəndə 4 nəfər qazdan zəhərlənib
20:11 / 23-11-2024
Kiyevə nüvə silahının verilməsi müzakirə olunur
20:08 / 23-11-2024
"Qarabağ" qalib gəlib
19:22 / 23-11-2024
Məşhur idmançı 250 min avro cərimələnib - Foto
18:55 / 23-11-2024
Qəzzaya son hücumlarda 120 fələstinli öldürülüb
18:48 / 23-11-2024
NATO-nun baş katibi Trampla danışıqlar aparıb
18:40 / 23-11-2024
Avropa yeni enerji böhranı ilə üz-üzədir
18:08 / 23-11-2024
Novella Cəfəroğlu: "İndi normal pensiya alıram, məbləği açıqlamaq istəmirəm"
13:32 / 21-11-2024
Dünyanın ən güclü donanmaları... - Qardaş Türkiyə siyahıda neçəncidir?
16:45 / 20-11-2024
Nazir: "Regionlardakı bəzi poçt şöbələrinin bağlanması araşdırılacaq"
16:22 / 20-11-2024
“Real Betis” klubunun nümayəndəsi Bakıda nəyə təəccüblənib? - Foto
16:45 / 21-11-2024
Prezident iki Mərkəzi ləğv edib - Sərəncam
00:07 / 22-11-2024
Hikmət Hacıyev: “Politico”nun üzr istəməsini tələb edirik!”
09:37 / 21-11-2024
Naxçıvan səhiyyəsində həbslər başlayıb
11:03 / 23-11-2024
Türkiyədə 70 kq qızılla tutulan azərbaycanlı diplomatdır? - (Yenilənib)
10:03 / 20-11-2024
Azərbaycan və Türkiyənin bələdiyyə təşkilatları arasında görüş keçirilib - Fotolar
15:30 / 22-11-2024
Nüvə müharibəsi ssenarisi - Təhlükədən qorunmaq üçün bunker sifariş edənlərin sayı artır
00:45 / 22-11-2024
Məşhur yazıçının yeni romanı nəşr edilib - Foto
15:55 / 20-11-2024
Deputatın "Zəngimcell" oyunu: "Balansınız bitmişdir..."
13:04 / 21-11-2024
Kino şirkəti Batmobil avtomobili istehsal edir
Mir Həsən xanın törəmələri - Ənvər Çingizoğlu yazır
Tarix: 31-07-2021 17:53 | Bölmə: Ənvər ÇİNGİZOĞLU
Mir Həsən xan Mir Mustafa xan oğlu mənşəcə Zeydi seyidlərindəndir. (Əli Pursəfəri Qəssabinəjad, Xanati Talış, Tehran, Bünyad Dairətülmarif İslami, 2010, s.915) Zeyd ibn Əli (698-798) zeydiyyə təriqətinin beşinci imamıdır.
IX yüzillikdə Zeydin nəslindən olan Nasir Xorasanda qiyam edib və yerli hökumət tərəfindən təqib olunduğuna görə oradan qaçıb, hələ də əhalisi İslamı qəbul etməyən Mazandarana gəlib. O, 13 illik təbliğ və dəvətdən sonra bir çoxlarını müsəlman edib, onları zeydiyyə məzhəbinə inandırıb. 864-cü ildə Gilan və Mazandarının daxil olduğu bütün Təbəristanı ələ keçirərək, ilk Zeydi dövlətini qurub. Bu dövlətin varlığına qısa müddətdən sonra - 928-ci ildə Samanilər dövləti tərəfindən son qoyulub. Daha sonra həmin zeydi qrup tərəfindən 968-ci ildə Xəzər dənizinin cənubunda - Gilanda yeni dövlət yaradılıb və həmin dövlət də XI yüzilliyə qədər mövcud olub.
Zeydiyyə seyidlərinin bir hissəsi orta çağda Talış vilayətində məskunlaşıb. Həmin şəxsin törəmələri sonralar Lənkəranda xanlıq qurublar.
Lənkəran xanlarının sülaləsinin əsasını Seyid Abbas qoyub. Seyid Abbasın atası Xalxal mahalının Hir kəndindəndir. (Mirzə Əhməd Mirzə Xudaverdi oğlu. Əxbarnamə (tərcümə Əli Hüseynzadənindir). B., 1975., s.34.) Seyid Abbasın səfəvi nəslindən olduğu bildirilir. Bu müddəa bir az dartışmalıdır. Səfəvilər özlərini yeddinci imam Museyi-Kazıma (6 noyabr 745-1 sentyabr 799) bağlayırdılar.
Teymur bəy Bayraməlibəyova görə isə Seyid Abbasın nəsil şəcərəsi Məhəmməd peyğəmbərə gedib çatır. (Bayramalibekov Teymur-bek. İstoriə Talışinskoqo xanstva.// AMEA Əlyazmalar İnstitutunun Elmi Arxivi. D-687-8597., v.1.) Bunu Səid Əli də təsdiqləyir: «Xəlifə Mir Abbas xanın nəsəbi iyirmi səkkiz nəfərin vasitəsi ilə şəhid Zeyd ibn Əli bin Hüseyn ibn Əli Əbu Talibə çatır və kəramətli ulu babalarından biri xəlifə Əlidir». (Səid Əli Kazımbəy oğlu. Cəvahirnamei-Lənkəran (tərcümə Rauf Şeyxzamanlınındır). B., 2000., s.23.) Ümumiyyətlə, Seyid Abbasın hakimiyyəti illəri və xanlığın əsasının nə vaxt qoyulması haqda həm mənbələrdə, həm də tarixi ədəbiyyatlarda bir-birinə zidd və dəqiq olmayan fikirlər mövcuddur. «Azərbaycan tarixi»ndə də Seyid Abbasın nə vaxt xan olduğu göstərilmir. «Əxbarnamə»də isə bu hadisəni Nadirin hakimiyyəti dövrünə aid edir və onun kasıb bir adamdan Lənkəran xanı səviyyəsinə çatdığı qeyd olunur. (Mirzə Əhməd Mirzə Xudaverdi oğlu. Əxbarnamə (tərcümə Əli Hüseynzadənindir). B., 1975., s.28-29)
Bu soy və sülalənin tarixini dostumuz Eldar İsmayılov (Исмаилов Э.Э. Генеалогия Талышинских-Талышхановых. Баку-2001, 83 c.) mükəmməl şəkildə tədqiq edib, şəcərələri haqqında kitab hazırlayıb. Biz isə Mir Həsən xanın törəmələrini tədqiq etmişik. Onlar Güney Azərbaycanda məskunlaşmışdılar.
Mir Həsən xan ibn Mir Mustafa xan bin Mir Camaləddin Qara xan bin Seyid Abbas bin Məhəmmədbağır bin Mir Məhəmmədrza Mücəhidürəfa tədqiq etdiyimiz soyun babasıdır.
1814-cü ildə Talış vilayətinin hakimi, Lənkəran xanı, general-mayor Mir Mustafa xan vərəm xəstəliyindən vəfat etdikdən sonra onun yerinə oğlu Mir Həsən xan keçib.
1821-ci ildə Çar Aleksandr tərəfindən Mir Həsən xana polkovnik hərbi rütbəsi verilib. Bu haqda o dövrün tarixçilərindən olan Seyid Əli Kazım bəy oğlu öz "Cəvahirnameyi-Lənkəran" əsərində yazır: "Mir Mustafa xanın ölümündən sonra əlahəzrət Rus imperatorluğunun rəhbərləri Talış hökumətinin idarəçiliyini Mir Həsən xana həvalə etdilər. Ona polkovnik rütbəsi verdilər. Lakin ziddiyyətli tabeçiliyə görə Mir Həsən xandan qardaş və bacıları küsdülər, onların bu addıma xoşları gəlmədi və hətta anası Fəxrülnisə xanımın da (o müvəqqəti olaraq xanlığa rəhbərlik edirdi) Rus imperatorluğunun bu təyinatından acığı tutmuş, oğlu Mir Həsən xana qarşı çıxmışdı".
Bu mətləbdən bizə aydın olur ki, Mir Həsən xanın Lənkərana hakim təyin olunması qardaş və bacıları tərəfindən müsbət qarşılanmayıb. Təbii ki, bu, Rusiyanın hiyləgər siyasəti idi. Rusiya siyasətçiləri qəsdən xanın ailəsinə məğşuşluq salmışdı ki, qoy, Mir Mustafa xanın uruğu, qardaşları, bacıları, əsasən də əhali ona qarşı çıxsın və onu hakimiyyətdən uzaqlaşdırsın.
Xüsusi ilə mayor M. S. İlinski Mir Həsən xana qarşı yırtıcı siyasət aparıb. O, gizlincə xanın sədaqətli adamlarını məhv edib, hətta bir coxlarına daş bağlayıb, dənizə batırıb.
İlinski həm də xanın bacısına vurulmuşdu. O, bu hərəkəti ilə həm də Mir Mustafa xanın əmlakına da göz dikmişdi.
Xəzər dəniz batalyonu (660 nəfər) və 50 kazak atlısının komandiri olan bu mayor, xanı sıxışdırıb İrana qaçmağa məcbur edib. Həmçinin əhali də İlyinskinin təhqir və söyüşlərindən, qanunsuz vergi yığımlarından cana doymuşdu. İlyinski Talışa Gürcüstanın Telavi bölgəsindən göndərilmişdi. Əslində yerli camaatı soyub incitdiyi üçün oradan qovulmuşdu. Yeni qulluq yerində də öz davranışını dəyişməyən mayor Talış xanlığının ərazisində törətdiyi cinayətlərə görə hərbi məhkəməyə verilib, amma onun qarşı heç bir ölçü götürülməyib.
Mir Həsən xan üsyana qalxmış yerli döyüşçülər və bir neçə min Qacar sərbazı ilə 1826-cı il iyulun 25-də Lənkəranda yerləşən rus qarnizonu ilə döyüşə girib. Altı gün və altı gecə sürən döyüşdən sonra mayor İlyinski "qalanı deyil, onun xarabasın" üsyançılara buraxıb Sara adasına çəkilib. Bununla Talış xanlığında da Rusiya hərbi idarəçiliyi devrilib.
1826-cı ildə Talış xanlığı Rusiya tərəfindən təkrar istilaya məruz qalıb. Bu dəfə Mir Həsən xan xain elan edilib, Xanlıq ləğv olunub.
Müstəmləkə əsarəti Lənkəran əhalisinə böyük sıxıntı, əzab-əziyyət və zülm gətirmişdi. Ali zümrənin nümayəndələri idarəçilik işlərindən uzaqlaşdırılmışdı, din xadimlərinin əhali içərisində nüfuzunu sarsıdan addımlar atılmışdı. Hökumətin vergi siyasəti Lənkəran vilayətində daha ağır idi. Kəndlilərdən yığılan vergilərin miqdarı iki-üç dəfə artırılmışdı. Lənkəran komendantı rüşvət alır, qanunsuzluqlar törətməkdən çəkinmirdi. Onun əmri ilə 20 nəfəri istintaqsız və məhkəməsiz dənizdə batırıb öldürmüşdülər. Əhalinin böyük əksəriyyətində müstəmləkə rejiminə qarşı nifrət artmışdı. Onlar İrana məktub göndərərək Mir Həsən xanı ruslara qarşı hərəkata başçılıq etmək üçün Lənkərana çağırdılar. 1831-ci ildə Mir Həsən xanın Lənkərana gəlməsi ilə əyalətin mahallarının çoxunu üsyan bürüdü. Üsyanda kəndlilərlə birgə ali təbəqənin nümayəndələri də fəal iştirak edirdilər.
Hökumət Şamaxı, Şəki, Dərbənd şəhərlərində yerləşən rus qoşunlarını üsyançılara qarşı göndərib. 1831-ci il aprelin əvvəlində üsyan yatırılıb. Xan yenidən Qacarlar məmləkətinə gedib. Ağır cəza tədbirlərindən yaxa qurtarmaq üçün üsyançı ailələrinin bir qismi də Qacarlar məmləkətinə köç etməyə məcbur olub.
1831-ci ilin sonunda Mir Həsən xan Mazandaran əyalətində idi. Orada Fətəli şahın oğlu Zillisultan Əli mirzə hakim idi.
"Əxbarnamə"də yazılır: "O, (yəni Əli mirzə) təcili olaraq Mir Həsən xanın gəldiyini Tehranda Fətəli şahın hüzuruna ərz etdi. Fətəli şah qorxuya düşdü. Şahzadə onu Tehrana göndərdi. Orada isə Mir Həsən xana zəhər verib öldürdülər". Bu hadisə 1832-ci il iyulun 30-da baş verib.
Mir Həsən xanın üç həyat yoldaşı var idi: birincisi Həşim xan Şirvanlının bacısı Bikə xanım, ikincisi Qalaqayınlı Məhəmmədsalah хanın qızı Xeyrənisə xanım, üçüncüsü Muğanlı Məhəmməd bəyin qızı Qızxanım xanım idi. Bu qadınlardan 7 övladı olmuşdu. Dördü oğlan: Mir Kazım bəy, Mir Abdulla bəy, Mir Cavad bəy, Mir Xanlar bəy. Üçü qız: Nisə xanım, Zəhra xanım və Sara xanım.
Mir Həsən xanın nəslinin davamçıları bu gün də Masallıda, Lənkəranda, Astarada, Bakıda və İranın Nəmin və İsfahan şəhərində yaşayırlar. Biz xanın böyük oğlu Mir Kazım xanın şəcərəsinin tədqiqi üçün İrana yollandıq.
Mir Kazım xanın törəmələri Qacarlar məmləkətinə mühacirət etdikdən sonra Nəmində məskunlaşıblar. Onlar nəsilbə-nəsil bu şəhəri idarə ediblər. Məhəmmədəli Qaffari “Tarix-e Qaffari” əsərində göstərir ki, Nəmini əvvəlcə Mir Sultan Əhməd xan, ondan sonra Mir Lütfəli xan, ondan sonra Mirzə Zeynalabdin xan, ondan sonra Mir Süleyman xan Sarəməssəltənə, ondan sonra yenə Mir Lütfəli xan, ondan sonra yenə Mir Süleyman xan Sarəməssəltənə, ondan sonra isə Mir Sadıq xan Sərdar Nasir hakim olub. (Qaffari M, Tarix-e Qaffari, Tehran, 2002, s. 31-34).
**
Mir Kazım bəy Mir Həsən xan oğlu Lənkəran şəhərində doğulub. Saray təlim-tərbiyəsi alıb. Atasına xidmət edib. Vilgic mahalının naibi olub.
Mir Kazım bəy Qacarlar məmləkətinə sığınıb. Vəliəhd Abbas mirzə Qacar ona xan ünvanı verib.
Mir Kazım xan Fəxrəndə xanım Abbas mirzə qızı Qovanlı-Qacar ilə ailəli olub. Mir Sultan Əhməd xan, Mir Əsədulla xan, Mir Zeynalabdin xan, Mir Məhəmməd bəy, Mir Hüseyn bəy, Mir Tağı bəy, Mir Mustafa bəy, adlı oğlanları, Fatma Sultan xanım adlı qızı vardı.
Mir Sultan Əhməd xan Mir Kazım xan oğlu Ərdəbil vilayətinin Nəmin şəhərində dünyaya gəlib. Ailə təlim-tərbiyəsi alıb. Qacar ordusunda xidmət edib. Naib (leytenant) rütbəsindən sərtip (general-briqadir) rütbəsinədək yüksəlib. Seyfülmülk ləqəbini daşıyıb.
Mir Sultan Əhməd xanın Ərşə mahalında kəndlərə, təbəələrə, torpaq sahəsinə yiyələnib.
Mir Sultan Əhməd xanın Mir Lütfulla xan adlı oğlu vardı.
Mir Lütfulla xan Mir Sultan Əhməd xan oğlu Ərdəbil vilayətinin Nəmin şəhərində dünyaya göz açıb. Ailə təlim-tərbiyəsi alıb. Qacar ordusunda xidmət edib. Naib (leytenant) rütbəsindən əmir tuman (general-leytenat) rütbəsinədək yüksəlib.
**
Mir Kazım xanın ikinci oğlu Mir Əsədulla xan Ərdəbil vilayətinin Nəmin şəhərində anadan olub. Ailə təlim-tərbiyəsi alıb. Qacar ordusunda xidmət edib. Naib (leytenant) rütbəsindən sərtip (general-briqadir) rütbəsinədək yüksəlib. Sarəmüssəltənə ləqəbini daşıyıb.
Mir Əsədulla xanın Mir Süleyman xan adlı oğlu vardı.
Mir Süleyman xan Mir Əsədulla xan oğlu Ərdəbil vilayətinin Nəmin şəhərində dünyaya boy göstərib. İbtidai təhsilini mollaxanada alıb. Sonra mədrəsədə oxuyub. Orduda xidmət edib. Sarəmüssəltənə ləqəbini daşıyıb.
Mir Süleyman xanın törəmələri Sarəmi soyadını daşıyırlar.
Mir Süleyman xan Qəmər xanımla ailə qurub. Mir Sadıq xan, Mir Davud xan, Mir Mustafa xan, Mir Məhəmmədhüseyn xan, Mir Əsədulla xan adlı oğlanları olub.
Mir Sadıq xan Mir Süleyman xan oğlu 1860-cı ildə Ərdəbil vilayətinin Nəmin şəhərində doğulub. İbtidai təhsilini mollaxanada alıb. Sonra mədrəsədə oxuyub. Orduda xidmət edib. Sərdari-Nasir ləqəbini daşıyıb.
Mir Sadıq xan Sərdari-Nasir Müzəffərəddin şah, Məhəmmədəli şah və Sultan Əhməd şahın hakimiyyətləri dönəmində Ərdəbil, Astara, Nəmin və Rəştin hakimi olub.
Mir Sadıq xan Sərdari-Nasir Məşrutə hərəkatına qarşı çıxıb. Eyneddövlənin əmri ilə Təbriz şəhərinə hücumda iştirak edib.
Mir Sadıq xan Sərdari-Nasirin Nəmindəki evi hazırda muzey kimi fəaliyyət göstərir.
Mir Sadıq xan Sərdari-Nasir II dərəcəli “Şire-Xurşid” ordeni ilə təltif olunub.
Mir Sadıq xan Sərdari-Nasir Qum şəhərində dəfn edilib.
Mir Sadıq xan Sərdari-Nasir Səkinə Sultan xanım Siqqətülislamla ailə qurub. Mir Süleyman xan adlı oğlu, Şəmsülmülk xanım, Lətifə xanım, Turan xanım, Tuba xanım adlı qızları olub.
II Mir Süleyman xan Mir Sadıq xan oğlu Sarəmi 1912-ci ildə Ərdəbil vilayətinin Nəmin şəhərində dünyaya gəlib. İbtidai təhsilini mollaxanada alıb. Sonra mədrəsədə oxuyub. Daha sonra Tehran universitetində təhsil alıb.
II Mir Süleyman xan Sarəmi Nayerülmülk xanım Bəsirpurla ailə qurub. Sadıq xan adlı oğlu, Nəsrin xanım, Haidə xanım adlı qızları olub.
**
Mir Süleyman xanın ikinci oğlu Mir Davud xan Ərdəbil vilayətinin Nəmin şəhərində doğulub. İbtidai təhsilini mollaxanada alıb. Sonra mədrəsədə oxuyub. Orduda xidmət edib. Əmirülməmalik ləqəbini daşıyıb.
Mir Davud xanın Mir Tağı xan adlı oğlu vardı.
Mir Tağı xan Mir Davud xan oğlu Süleymani Ərdəbil vilayətinin Nəmin şəhərində doğulub. İbtidai təhsilini mollaxanada alıb. Sonra mədrəsədə oxuyub. Orduda xidmət edib.
**
Mir Süleyman xanın üçüncü oğlu Mir Mustafa xan Ərdəbil vilayətinin Nəmin şəhərində anadan olub. İbtidai təhsilini mollaxanada alıb. Təhsilini mədrəsədə davam etdirib. Orduda xidmət edib.
II Mir Mustafa xan Əşrəf Sadat xanım Təbatəbai-Vəkili ilə ailə qurub. Mir Həsən xan adlı oğlu, Əzəm xanım adlı qızı olub.
II Mir Həsən xan Mir Mustafa xan oğlu Sarəmi Ərdəbil vilayətinin Nəmin şəhərində doğulub. İbtidai təhsilini mollaxanada alıb. Mədrəsədə oxuyub. Daha sonra Tehran universitetində ali təhsil alıb.
II Mir Həsən xan Sarəmi Tehran şəhərində vəfat edib.
**
Mir Süleyman xanın dördüncü oğlu Mir Məhəmmədhüseyn xan Ərdəbil vilayətinin Nəmin şəhərində doğulub. İbtidai təhsilini mollaxanada alıb. Sonra mədrəsədə oxuyub. Orduda xidmət edib. Sarəmi Nizam ləqəbini daşıyıb.
**
Mir Süleyman xanın beşinci oğlu Mir Əsədulla xan Ərdəbil vilayətinin Nəmin şəhərində anadan olub. İbtidai təhsilini mollaxanada alıb. Mədrəsədə oxuyub. Orduda xidmət edib.
**
Mir Kazım xanın üçüncü oğlu Mir Zeynalabdin xan Ərdəbil vilayətinin Nəmin şəhərində doğulub. Ailə təlim-tərbiyəsi alıb. Qacar ordusunda xidmət edib. Naib (leytenant) rütbəsindən sərhəng (polkovnik) rütbəsinədək yüksəlib.
Mir Zeynalabdin xan ordudan tərxis olduqdan sonra bir müddət Nəminin hakimi olub.
**
Mir Kazım xanın dördüncü oğlu Mir Məhəmməd bəy Ərdəbil vilayətinin Nəmin şəhərində anadan olub. Ailə təlim-tərbiyəsi alıb. Qacar ordusunda xidmət edib.
**
Mir Kazım xanın beşinci oğlu Mir Hüseyn bəy Ərdəbil vilayətinin Nəmin şəhərində doğulub. Ailə təlim-tərbiyəsi alıb. Qacar ordusunda xidmət edib.
**
Mir Kazım xanın altıncı oğlu Mir Tağı bəy Ərdəbil vilayətinin Nəmin şəhərində anadan olub. Ailə təlim-tərbiyəsi alıb. Qacar ordusunda xidmət edib.
**
Mir Kazım xanın yeddinci oğlu Mir Mustafa bəy Ərdəbil vilayətinin Nəmin şəhərində anadan olub. Ailə təlim-tərbiyəsi alıb. Qacar ordusunda xidmət edib.
Bölməyə aid digər xəbərlər
Tarix: 31-07-2021 17:53 | Bölmə: Ənvər ÇİNGİZOĞLU
Mir Həsən xan Mir Mustafa xan oğlu mənşəcə Zeydi seyidlərindəndir. (Əli Pursəfəri Qəssabinəjad, Xanati Talış, Tehran, Bünyad Dairətülmarif İslami, 2010, s.915) Zeyd ibn Əli (698-798) zeydiyyə təriqətinin beşinci imamıdır.
IX yüzillikdə Zeydin nəslindən olan Nasir Xorasanda qiyam edib və yerli hökumət tərəfindən təqib olunduğuna görə oradan qaçıb, hələ də əhalisi İslamı qəbul etməyən Mazandarana gəlib. O, 13 illik təbliğ və dəvətdən sonra bir çoxlarını müsəlman edib, onları zeydiyyə məzhəbinə inandırıb. 864-cü ildə Gilan və Mazandarının daxil olduğu bütün Təbəristanı ələ keçirərək, ilk Zeydi dövlətini qurub. Bu dövlətin varlığına qısa müddətdən sonra - 928-ci ildə Samanilər dövləti tərəfindən son qoyulub. Daha sonra həmin zeydi qrup tərəfindən 968-ci ildə Xəzər dənizinin cənubunda - Gilanda yeni dövlət yaradılıb və həmin dövlət də XI yüzilliyə qədər mövcud olub.
Zeydiyyə seyidlərinin bir hissəsi orta çağda Talış vilayətində məskunlaşıb. Həmin şəxsin törəmələri sonralar Lənkəranda xanlıq qurublar.
Lənkəran xanlarının sülaləsinin əsasını Seyid Abbas qoyub. Seyid Abbasın atası Xalxal mahalının Hir kəndindəndir. (Mirzə Əhməd Mirzə Xudaverdi oğlu. Əxbarnamə (tərcümə Əli Hüseynzadənindir). B., 1975., s.34.) Seyid Abbasın səfəvi nəslindən olduğu bildirilir. Bu müddəa bir az dartışmalıdır. Səfəvilər özlərini yeddinci imam Museyi-Kazıma (6 noyabr 745-1 sentyabr 799) bağlayırdılar.
Teymur bəy Bayraməlibəyova görə isə Seyid Abbasın nəsil şəcərəsi Məhəmməd peyğəmbərə gedib çatır. (Bayramalibekov Teymur-bek. İstoriə Talışinskoqo xanstva.// AMEA Əlyazmalar İnstitutunun Elmi Arxivi. D-687-8597., v.1.) Bunu Səid Əli də təsdiqləyir: «Xəlifə Mir Abbas xanın nəsəbi iyirmi səkkiz nəfərin vasitəsi ilə şəhid Zeyd ibn Əli bin Hüseyn ibn Əli Əbu Talibə çatır və kəramətli ulu babalarından biri xəlifə Əlidir». (Səid Əli Kazımbəy oğlu. Cəvahirnamei-Lənkəran (tərcümə Rauf Şeyxzamanlınındır). B., 2000., s.23.) Ümumiyyətlə, Seyid Abbasın hakimiyyəti illəri və xanlığın əsasının nə vaxt qoyulması haqda həm mənbələrdə, həm də tarixi ədəbiyyatlarda bir-birinə zidd və dəqiq olmayan fikirlər mövcuddur. «Azərbaycan tarixi»ndə də Seyid Abbasın nə vaxt xan olduğu göstərilmir. «Əxbarnamə»də isə bu hadisəni Nadirin hakimiyyəti dövrünə aid edir və onun kasıb bir adamdan Lənkəran xanı səviyyəsinə çatdığı qeyd olunur. (Mirzə Əhməd Mirzə Xudaverdi oğlu. Əxbarnamə (tərcümə Əli Hüseynzadənindir). B., 1975., s.28-29)
Bu soy və sülalənin tarixini dostumuz Eldar İsmayılov (Исмаилов Э.Э. Генеалогия Талышинских-Талышхановых. Баку-2001, 83 c.) mükəmməl şəkildə tədqiq edib, şəcərələri haqqında kitab hazırlayıb. Biz isə Mir Həsən xanın törəmələrini tədqiq etmişik. Onlar Güney Azərbaycanda məskunlaşmışdılar.
Mir Həsən xan ibn Mir Mustafa xan bin Mir Camaləddin Qara xan bin Seyid Abbas bin Məhəmmədbağır bin Mir Məhəmmədrza Mücəhidürəfa tədqiq etdiyimiz soyun babasıdır.
1814-cü ildə Talış vilayətinin hakimi, Lənkəran xanı, general-mayor Mir Mustafa xan vərəm xəstəliyindən vəfat etdikdən sonra onun yerinə oğlu Mir Həsən xan keçib.
1821-ci ildə Çar Aleksandr tərəfindən Mir Həsən xana polkovnik hərbi rütbəsi verilib. Bu haqda o dövrün tarixçilərindən olan Seyid Əli Kazım bəy oğlu öz "Cəvahirnameyi-Lənkəran" əsərində yazır: "Mir Mustafa xanın ölümündən sonra əlahəzrət Rus imperatorluğunun rəhbərləri Talış hökumətinin idarəçiliyini Mir Həsən xana həvalə etdilər. Ona polkovnik rütbəsi verdilər. Lakin ziddiyyətli tabeçiliyə görə Mir Həsən xandan qardaş və bacıları küsdülər, onların bu addıma xoşları gəlmədi və hətta anası Fəxrülnisə xanımın da (o müvəqqəti olaraq xanlığa rəhbərlik edirdi) Rus imperatorluğunun bu təyinatından acığı tutmuş, oğlu Mir Həsən xana qarşı çıxmışdı".
Bu mətləbdən bizə aydın olur ki, Mir Həsən xanın Lənkərana hakim təyin olunması qardaş və bacıları tərəfindən müsbət qarşılanmayıb. Təbii ki, bu, Rusiyanın hiyləgər siyasəti idi. Rusiya siyasətçiləri qəsdən xanın ailəsinə məğşuşluq salmışdı ki, qoy, Mir Mustafa xanın uruğu, qardaşları, bacıları, əsasən də əhali ona qarşı çıxsın və onu hakimiyyətdən uzaqlaşdırsın.
Xüsusi ilə mayor M. S. İlinski Mir Həsən xana qarşı yırtıcı siyasət aparıb. O, gizlincə xanın sədaqətli adamlarını məhv edib, hətta bir coxlarına daş bağlayıb, dənizə batırıb.
İlinski həm də xanın bacısına vurulmuşdu. O, bu hərəkəti ilə həm də Mir Mustafa xanın əmlakına da göz dikmişdi.
Xəzər dəniz batalyonu (660 nəfər) və 50 kazak atlısının komandiri olan bu mayor, xanı sıxışdırıb İrana qaçmağa məcbur edib. Həmçinin əhali də İlyinskinin təhqir və söyüşlərindən, qanunsuz vergi yığımlarından cana doymuşdu. İlyinski Talışa Gürcüstanın Telavi bölgəsindən göndərilmişdi. Əslində yerli camaatı soyub incitdiyi üçün oradan qovulmuşdu. Yeni qulluq yerində də öz davranışını dəyişməyən mayor Talış xanlığının ərazisində törətdiyi cinayətlərə görə hərbi məhkəməyə verilib, amma onun qarşı heç bir ölçü götürülməyib.
Mir Həsən xan üsyana qalxmış yerli döyüşçülər və bir neçə min Qacar sərbazı ilə 1826-cı il iyulun 25-də Lənkəranda yerləşən rus qarnizonu ilə döyüşə girib. Altı gün və altı gecə sürən döyüşdən sonra mayor İlyinski "qalanı deyil, onun xarabasın" üsyançılara buraxıb Sara adasına çəkilib. Bununla Talış xanlığında da Rusiya hərbi idarəçiliyi devrilib.
1826-cı ildə Talış xanlığı Rusiya tərəfindən təkrar istilaya məruz qalıb. Bu dəfə Mir Həsən xan xain elan edilib, Xanlıq ləğv olunub.
Müstəmləkə əsarəti Lənkəran əhalisinə böyük sıxıntı, əzab-əziyyət və zülm gətirmişdi. Ali zümrənin nümayəndələri idarəçilik işlərindən uzaqlaşdırılmışdı, din xadimlərinin əhali içərisində nüfuzunu sarsıdan addımlar atılmışdı. Hökumətin vergi siyasəti Lənkəran vilayətində daha ağır idi. Kəndlilərdən yığılan vergilərin miqdarı iki-üç dəfə artırılmışdı. Lənkəran komendantı rüşvət alır, qanunsuzluqlar törətməkdən çəkinmirdi. Onun əmri ilə 20 nəfəri istintaqsız və məhkəməsiz dənizdə batırıb öldürmüşdülər. Əhalinin böyük əksəriyyətində müstəmləkə rejiminə qarşı nifrət artmışdı. Onlar İrana məktub göndərərək Mir Həsən xanı ruslara qarşı hərəkata başçılıq etmək üçün Lənkərana çağırdılar. 1831-ci ildə Mir Həsən xanın Lənkərana gəlməsi ilə əyalətin mahallarının çoxunu üsyan bürüdü. Üsyanda kəndlilərlə birgə ali təbəqənin nümayəndələri də fəal iştirak edirdilər.
Hökumət Şamaxı, Şəki, Dərbənd şəhərlərində yerləşən rus qoşunlarını üsyançılara qarşı göndərib. 1831-ci il aprelin əvvəlində üsyan yatırılıb. Xan yenidən Qacarlar məmləkətinə gedib. Ağır cəza tədbirlərindən yaxa qurtarmaq üçün üsyançı ailələrinin bir qismi də Qacarlar məmləkətinə köç etməyə məcbur olub.
1831-ci ilin sonunda Mir Həsən xan Mazandaran əyalətində idi. Orada Fətəli şahın oğlu Zillisultan Əli mirzə hakim idi.
"Əxbarnamə"də yazılır: "O, (yəni Əli mirzə) təcili olaraq Mir Həsən xanın gəldiyini Tehranda Fətəli şahın hüzuruna ərz etdi. Fətəli şah qorxuya düşdü. Şahzadə onu Tehrana göndərdi. Orada isə Mir Həsən xana zəhər verib öldürdülər". Bu hadisə 1832-ci il iyulun 30-da baş verib.
Mir Həsən xanın üç həyat yoldaşı var idi: birincisi Həşim xan Şirvanlının bacısı Bikə xanım, ikincisi Qalaqayınlı Məhəmmədsalah хanın qızı Xeyrənisə xanım, üçüncüsü Muğanlı Məhəmməd bəyin qızı Qızxanım xanım idi. Bu qadınlardan 7 övladı olmuşdu. Dördü oğlan: Mir Kazım bəy, Mir Abdulla bəy, Mir Cavad bəy, Mir Xanlar bəy. Üçü qız: Nisə xanım, Zəhra xanım və Sara xanım.
Mir Həsən xanın nəslinin davamçıları bu gün də Masallıda, Lənkəranda, Astarada, Bakıda və İranın Nəmin və İsfahan şəhərində yaşayırlar. Biz xanın böyük oğlu Mir Kazım xanın şəcərəsinin tədqiqi üçün İrana yollandıq.
Mir Kazım xanın törəmələri Qacarlar məmləkətinə mühacirət etdikdən sonra Nəmində məskunlaşıblar. Onlar nəsilbə-nəsil bu şəhəri idarə ediblər. Məhəmmədəli Qaffari “Tarix-e Qaffari” əsərində göstərir ki, Nəmini əvvəlcə Mir Sultan Əhməd xan, ondan sonra Mir Lütfəli xan, ondan sonra Mirzə Zeynalabdin xan, ondan sonra Mir Süleyman xan Sarəməssəltənə, ondan sonra yenə Mir Lütfəli xan, ondan sonra yenə Mir Süleyman xan Sarəməssəltənə, ondan sonra isə Mir Sadıq xan Sərdar Nasir hakim olub. (Qaffari M, Tarix-e Qaffari, Tehran, 2002, s. 31-34).
**
Mir Kazım bəy Mir Həsən xan oğlu Lənkəran şəhərində doğulub. Saray təlim-tərbiyəsi alıb. Atasına xidmət edib. Vilgic mahalının naibi olub.
Mir Kazım bəy Qacarlar məmləkətinə sığınıb. Vəliəhd Abbas mirzə Qacar ona xan ünvanı verib.
Mir Kazım xan Fəxrəndə xanım Abbas mirzə qızı Qovanlı-Qacar ilə ailəli olub. Mir Sultan Əhməd xan, Mir Əsədulla xan, Mir Zeynalabdin xan, Mir Məhəmməd bəy, Mir Hüseyn bəy, Mir Tağı bəy, Mir Mustafa bəy, adlı oğlanları, Fatma Sultan xanım adlı qızı vardı.
Mir Sultan Əhməd xan Mir Kazım xan oğlu Ərdəbil vilayətinin Nəmin şəhərində dünyaya gəlib. Ailə təlim-tərbiyəsi alıb. Qacar ordusunda xidmət edib. Naib (leytenant) rütbəsindən sərtip (general-briqadir) rütbəsinədək yüksəlib. Seyfülmülk ləqəbini daşıyıb.
Mir Sultan Əhməd xanın Ərşə mahalında kəndlərə, təbəələrə, torpaq sahəsinə yiyələnib.
Mir Sultan Əhməd xanın Mir Lütfulla xan adlı oğlu vardı.
Mir Lütfulla xan Mir Sultan Əhməd xan oğlu Ərdəbil vilayətinin Nəmin şəhərində dünyaya göz açıb. Ailə təlim-tərbiyəsi alıb. Qacar ordusunda xidmət edib. Naib (leytenant) rütbəsindən əmir tuman (general-leytenat) rütbəsinədək yüksəlib.
**
Mir Kazım xanın ikinci oğlu Mir Əsədulla xan Ərdəbil vilayətinin Nəmin şəhərində anadan olub. Ailə təlim-tərbiyəsi alıb. Qacar ordusunda xidmət edib. Naib (leytenant) rütbəsindən sərtip (general-briqadir) rütbəsinədək yüksəlib. Sarəmüssəltənə ləqəbini daşıyıb.
Mir Əsədulla xanın Mir Süleyman xan adlı oğlu vardı.
Mir Süleyman xan Mir Əsədulla xan oğlu Ərdəbil vilayətinin Nəmin şəhərində dünyaya boy göstərib. İbtidai təhsilini mollaxanada alıb. Sonra mədrəsədə oxuyub. Orduda xidmət edib. Sarəmüssəltənə ləqəbini daşıyıb.
Mir Süleyman xanın törəmələri Sarəmi soyadını daşıyırlar.
Mir Süleyman xan Qəmər xanımla ailə qurub. Mir Sadıq xan, Mir Davud xan, Mir Mustafa xan, Mir Məhəmmədhüseyn xan, Mir Əsədulla xan adlı oğlanları olub.
Mir Sadıq xan Mir Süleyman xan oğlu 1860-cı ildə Ərdəbil vilayətinin Nəmin şəhərində doğulub. İbtidai təhsilini mollaxanada alıb. Sonra mədrəsədə oxuyub. Orduda xidmət edib. Sərdari-Nasir ləqəbini daşıyıb.
Mir Sadıq xan Sərdari-Nasir Müzəffərəddin şah, Məhəmmədəli şah və Sultan Əhməd şahın hakimiyyətləri dönəmində Ərdəbil, Astara, Nəmin və Rəştin hakimi olub.
Mir Sadıq xan Sərdari-Nasir Məşrutə hərəkatına qarşı çıxıb. Eyneddövlənin əmri ilə Təbriz şəhərinə hücumda iştirak edib.
Mir Sadıq xan Sərdari-Nasirin Nəmindəki evi hazırda muzey kimi fəaliyyət göstərir.
Mir Sadıq xan Sərdari-Nasir II dərəcəli “Şire-Xurşid” ordeni ilə təltif olunub.
Mir Sadıq xan Sərdari-Nasir Qum şəhərində dəfn edilib.
Mir Sadıq xan Sərdari-Nasir Səkinə Sultan xanım Siqqətülislamla ailə qurub. Mir Süleyman xan adlı oğlu, Şəmsülmülk xanım, Lətifə xanım, Turan xanım, Tuba xanım adlı qızları olub.
II Mir Süleyman xan Mir Sadıq xan oğlu Sarəmi 1912-ci ildə Ərdəbil vilayətinin Nəmin şəhərində dünyaya gəlib. İbtidai təhsilini mollaxanada alıb. Sonra mədrəsədə oxuyub. Daha sonra Tehran universitetində təhsil alıb.
II Mir Süleyman xan Sarəmi Nayerülmülk xanım Bəsirpurla ailə qurub. Sadıq xan adlı oğlu, Nəsrin xanım, Haidə xanım adlı qızları olub.
**
Mir Süleyman xanın ikinci oğlu Mir Davud xan Ərdəbil vilayətinin Nəmin şəhərində doğulub. İbtidai təhsilini mollaxanada alıb. Sonra mədrəsədə oxuyub. Orduda xidmət edib. Əmirülməmalik ləqəbini daşıyıb.
Mir Davud xanın Mir Tağı xan adlı oğlu vardı.
Mir Tağı xan Mir Davud xan oğlu Süleymani Ərdəbil vilayətinin Nəmin şəhərində doğulub. İbtidai təhsilini mollaxanada alıb. Sonra mədrəsədə oxuyub. Orduda xidmət edib.
**
Mir Süleyman xanın üçüncü oğlu Mir Mustafa xan Ərdəbil vilayətinin Nəmin şəhərində anadan olub. İbtidai təhsilini mollaxanada alıb. Təhsilini mədrəsədə davam etdirib. Orduda xidmət edib.
II Mir Mustafa xan Əşrəf Sadat xanım Təbatəbai-Vəkili ilə ailə qurub. Mir Həsən xan adlı oğlu, Əzəm xanım adlı qızı olub.
II Mir Həsən xan Mir Mustafa xan oğlu Sarəmi Ərdəbil vilayətinin Nəmin şəhərində doğulub. İbtidai təhsilini mollaxanada alıb. Mədrəsədə oxuyub. Daha sonra Tehran universitetində ali təhsil alıb.
II Mir Həsən xan Sarəmi Tehran şəhərində vəfat edib.
**
Mir Süleyman xanın dördüncü oğlu Mir Məhəmmədhüseyn xan Ərdəbil vilayətinin Nəmin şəhərində doğulub. İbtidai təhsilini mollaxanada alıb. Sonra mədrəsədə oxuyub. Orduda xidmət edib. Sarəmi Nizam ləqəbini daşıyıb.
**
Mir Süleyman xanın beşinci oğlu Mir Əsədulla xan Ərdəbil vilayətinin Nəmin şəhərində anadan olub. İbtidai təhsilini mollaxanada alıb. Mədrəsədə oxuyub. Orduda xidmət edib.
**
Mir Kazım xanın üçüncü oğlu Mir Zeynalabdin xan Ərdəbil vilayətinin Nəmin şəhərində doğulub. Ailə təlim-tərbiyəsi alıb. Qacar ordusunda xidmət edib. Naib (leytenant) rütbəsindən sərhəng (polkovnik) rütbəsinədək yüksəlib.
Mir Zeynalabdin xan ordudan tərxis olduqdan sonra bir müddət Nəminin hakimi olub.
**
Mir Kazım xanın dördüncü oğlu Mir Məhəmməd bəy Ərdəbil vilayətinin Nəmin şəhərində anadan olub. Ailə təlim-tərbiyəsi alıb. Qacar ordusunda xidmət edib.
**
Mir Kazım xanın beşinci oğlu Mir Hüseyn bəy Ərdəbil vilayətinin Nəmin şəhərində doğulub. Ailə təlim-tərbiyəsi alıb. Qacar ordusunda xidmət edib.
**
Mir Kazım xanın altıncı oğlu Mir Tağı bəy Ərdəbil vilayətinin Nəmin şəhərində anadan olub. Ailə təlim-tərbiyəsi alıb. Qacar ordusunda xidmət edib.
**
Mir Kazım xanın yeddinci oğlu Mir Mustafa bəy Ərdəbil vilayətinin Nəmin şəhərində anadan olub. Ailə təlim-tərbiyəsi alıb. Qacar ordusunda xidmət edib.
Müəllifin bütün yazıları - Ənvər ÇİNGİZOĞLU
Bölməyə aid digər xəbərlər
11-04-2022, 21:25
Mazandaran alimi - Ənvər Çingizoğlu yazır
23-03-2022, 18:55
Rəşid Yasəmi: ədəbiyyatda nəciblik nümunəsi
17-03-2022, 09:49
Vahid Dəstigirdi: Nizaminin tədqiqatçısı
12-03-2022, 22:31
Ənvər ÇİNGİZOĞLU - Səid Nəfisi: Azərbaycan qəhrəmanı Babək Xürrəmdin əsərinin müəllifi
19-10-2021, 09:58
Ənvər ÇİNGİZOĞLU - Məhəmmədəli Füruği: siyasətçi, diplomat, tarixçi, tərcüməçi və millətçi kimi
16-10-2021, 01:06
Ənvər ÇİNGİZOĞLU - Hacıəli xan Rəzmara: Qurban bayramında doğuldu, terror qurbanı oldu
13-09-2021, 16:31
Ənvər ÇİNGİZOĞLU - Şəkinskilərin İran qolu haqqında... - Ənvər Çingizoğlunun araşdırması
10-09-2021, 17:27
Nəcəfqulu xan Sərşar: Qaradağın ağ gün görməmiş şairi
27-08-2021, 16:48
Ənvər ÇİNGİZOĞLU - Məhəmmədqulu xan Alar: inqilabda sərkərdə, işdə sərkar.. - Fotolar
20-08-2021, 13:38
Ənvər ÇİNGİZOĞLU - İsmayıl xan Şəfai: Tehran-43 konfransında şahın tərcüməçisi - Fotolar
16-08-2021, 15:51
Ənvər ÇİNGİZOĞLU - Seyid Məhəmməd Dəbirsiyaqi: tədqiq və tədrisin işığında - Fotolar
24-07-2021, 16:15
Ənvər ÇİNGİZOĞLU - Qaradağ elləri: beloğludan eloğluya qədər - Ənvər Çingizoğlu yazır
Türkiyədə yaşayan Əməkdar artist deyir ki, siyasilərin illərlə həllinə çalışdığı hansısa bir məsələni bəzən uğurlu bir musiqi əsəri həll edə bilər
Deputatlığa namizəd Milli Məclisdə təmsil etmək istədiyi bölgənin problemlərinin təsnifatını artıq ağlına yazıb və işə nədən başlayacağını sıralayıb
Qüdrət Həsənquliyev: “Düşmənçiliyə son qoymaq üçün ədalətli sülhə nail olmaq gərəkdir. Bunun üçün ya tərəflər 1991-ci ilin sərhədləri çərçivəsində bir-birinin ərazi bütövlüyünü tanıyır, ya da ərazi mübadiləsinə gedirlər. Amma indiki mərhələdə bu, az inandırıcı görünür”
“Tənha insanın monoloqu”nun ssenari müəllifi və rejissoru deyir ki, kinomuzu yaşatmaq və irəli aparmaq üçün film istehsalını artırmalı və onun bazarını düşünməliyik
Mirəli Sarızadə: “Gənc yaşımda arzum həyata keçdi, inşallah, yeni mövsümdə teatrımızın səhnəsində də Məcnun obrazı ilə tamaşaçılar qarşısına çıxacam”
