17:04 / 30-09-2023
Prezident İlham Əliyev Si Cinpini təbrik edib
15:08 / 30-09-2023
Baş Prokurorluq: separatçı qurumun daha iki təmsilçisi həbs olunub
14:52 / 30-09-2023
Silah-sursat və döyüş texnikası müsadirə olunub - Video
13:06 / 30-09-2023
Sabah hava necə olacaq? - Proqnoz
12:38 / 30-09-2023
Prezident İlham Əliyev Beynəlxalq Astronavtika Federasiyasının prezidentini qəbul edib - Yenilənib
12:35 / 30-09-2023
Milli Qəhrəman Fəxri Xiyabanda dəfn edilib - Fotolar
11:43 / 30-09-2023
XİN: "Ermənistanın Azərbaycana qarşı irəli sürdüyü növbəti iddialar tamamilə əsassızdır"
11:35 / 30-09-2023
Müsadirə edilən artilleriya qurğuları... - Video
11:06 / 30-09-2023
Abşeronda dava: 3 nəfər bir-birlərini bıçaqlayıb, biri ölüb
09:58 / 30-09-2023
Elizabet - Akif Abbasovun tərcüməsi
09:15 / 30-09-2023
Qarabağdakı döyüş mövqeləri ləğv edilir - Video
02:04 / 30-09-2023
Nyu-Yorkda fövqəladə vəziyyət elan edilib - Fotolar
22:02 / 29-09-2023
Şuşa-Xankəndi yolunda tərk edilmiş döyüş mövqeləri... - Video
21:59 / 29-09-2023
Belçikada kilsədə rüsvayçılıq - Din xadimləri illərlə uşaqları zorlayıblar
19:48 / 29-09-2023
İlham Əliyev Zəngilanda Forumda: "Bizim səbrimizlə oynamasınlar" - Tam mətn - Fotolar (Yenilənib)
19:24 / 29-09-2023
İşçi qrup üzvlərinin Xankəndiyə səfəri nəzərdə tutulub
19:20 / 29-09-2023
Yevlaxda ermənilərlə növbəti görüş keçirilib - (Yenilənib) - Foto
19:18 / 29-09-2023
Yeddi ölkə Ukrayna üçün sursat sifarişi verib
19:07 / 29-09-2023
Üç ölkə qanunsuz miqrasiyaya qarşı işçi qrup yaradır
18:50 / 29-09-2023
Ukraynalı diversantlar Rusiya ərazisinə daxil olmağa cəhd ediblər
18:13 / 29-09-2023
Qarabağda müsadirə edilmiş döyüş texnikası, silah və sursatın yeni - Siyahısı (Yenilənib)
18:03 / 29-09-2023
Separatçı rejimin keçmiş “müdafiə naziri” Laçında ələ keçib
17:58 / 29-09-2023
Mikayıl Cabbarov Gürcüstana səfər edib
17:48 / 29-09-2023
FHN: "Xankəndi yaxınlığında partlayışda 48 nəfərin cəsədi çıxarılıb" - Video
17:35 / 29-09-2023
Bakıda əməliyyat: daha üç nəfər tutulub
17:17 / 29-09-2023
Xaricdə doktorantura təhsilinə dair sənəd qəbulunun müddəti uzadılıb
16:56 / 29-09-2023
Azərbaycan BMT-nin müvafiq qurumlarını Qarabağ bölgəsinə dəvət edib
16:33 / 29-09-2023
Qarabağda terrorlar törədən general-mayor həbs edilib - (Video) - Yenilənib
16:11 / 29-09-2023
İlham Əliyev: "Biz Qafqazda sülh və sabitlik istəyirik"
09:31 / 27-09-2023

20:08 / 25-09-2023

14:14 / 27-09-2023

11:50 / 26-09-2023

00:05 / 26-09-2023

00:01 / 26-09-2023

00:04 / 27-09-2023

19:55 / 27-09-2023

18:00 / 25-09-2023

13:40 / 28-09-2023

18:51 / 26-09-2023

12:22 / 26-09-2023

Mirzə Əli ağa Heyət: ədalətdə axsama olmur
Tarix: 13-04-2022 21:46 | Bölmə: Ənvər ÇİNGİZOĞLU

Ənvər ÇİNGİZOĞLU
Jurnalist-etnoqraf
Mirzə Əli ağa Mirzə Tağı xan oğlu 1879-cu ildə Təbriz şəhərində anadan olmuşdu. İbtidai təhsilini atasından almışdı. Sonra Loğmaniyyə mədrəsəsində mükəmməl təhsilə yiyələnmişdi. Daha sonra Nəcəf, İstanbul, Beyrut və Qahirə kimi şəhərlərin ali təhsil ocaqlarında savadını artırmışdı. Fiqhdən – dini hüquqdan tutmuş üsul, hikmət, kəlam, riyaziyyat, yüksək astronomiya, köhnə və yeni fəlsəfəyədək bir çox elm sahələrinə dərindən bələd olmuşdu. Türk, fars, ərəb və fransız dillərini bilirdi.
Onun dünyagörüşünün formalaşmasında, intibah meyilli görkəmli hüquqşünas kimi yetişməsində həmin zəngin ədəbi, mədəni və ictimai mühitin böyük rolu olub.
Mirzə Əli ağa Heyət zəmanəsinin tanınmış aydınlarından olub. O, məşrutiyyət inqilabının fərmanını Nəcəfdən Təbrizə və Tehrana aparan heyətin rəhbəri olduğu üçun "Heyət" adı ilə tanınmışdır. Rəfael Hüseynov yazır: “Mirzə Əli artıq cavanlığından el-oba arasında da, ali dövlət dairələrində də savadına, dünyagörüşünə, ədalətliliyinə, doğruculluğuna görə sözükeçən, sayğı bəslənən ziyalı idi. O qədər mötəbər ki, İranda – ölkədaxili və xarici vacib səfərlər üçün təşkil olunan mühüm nümayəndə heyətlərinə mütəmadi başçı təyin edilərmiş. Bunlardan birincisi vaqe olubmuş 1906-cı ildə. Məhəmmədəli şahın dövlət çevrilişindən sonra Nəcəfdə ilahiyyat tələbələrindən ibarət bir heyət qurulur. Əvvəlcə Bəsrəyə, sonra İrana Məşrutiyyət fərmanını aparan üç böyük din böyüyü – Ayətullah Tehrani, Ayətullah Mazandarani və Axund Molla Kazım Xorasani, eləcə də digər nüfuzlu, bişkin şəxsiyyətlərin daxil edildiyi heyətə onlardan xeyli gənc Mirzə Əli rəhbər seçilmişdi. Gedir, danışıqlar aparır və Məşrutiyyətin bərpasına nail olur”. My Webpage
Mirzə Əli ağa Heyət ictihad dərəcəsinə yüksəlmişdi.

Mirzə Əli ağa Heyət İranda təmiz məhkəmə hakimi və İran ədliyyəsinin qurucularından biri kimi məşrutiyyət inqilabında fəal rol oynamışdır.
Cəmiyyətdə şəxsiyyətin yeri onun biliyi, elmi, humanizmi, prinsipiallığı, gördüyü işləri, vətənə, millətə, xalqa sədaqətlə xidməti ilə müəyyən edilir. Bu mənada onun şəxsiyyəti misilsiz örnək, bariz nümunədir.
O, İranın dövlətçilik, düşüncə və mənəviyyat həyatındakı seçkin simalardan olmuş, Təbriz məhkəməsinin ilk sədri, İranın Baş prokuroru və daha sonra ədliyyə naziri işləmişdi. O, məhkəmə sistemində aparılmış köklü islahatlar və struktur dəyişiklikləri ilə tanınmışdı.
Mirzə Əli ağa Heyətin çoxcəhətli fəaliyyəti, humanizmi və qayğıkeşliyi sayəsində neçə-neçə ailələr başsız qalmaqdan qurtarmışdı. Birinci Dünya savaşı illərində (1918) Osmanlılarla birlikdə "İttihadi-islam” cəmiyyətini quran Mirzə Əli ağa Heyət İran tərəfindən cəmiyyətin rəhbəri olaraq fəaliyyətə başlayıb. 1919-cu ildə bu cəmiyyət naxçıvanlıları ermənilərin şiddətli basqınlarından xilas etmişdi.

1919-cu ildə ermənilər Naxçıvanda zavallı insanları olmazın zülmlərə məruz qoyanda, şiddətli təzyiqləri ilə bu bölgəni Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətindən qopararaq Ermənistana qatmaqçün canfəşanlıqlar edəndə naçar qalan əhali Qacar vəliəhdi Məhəmmədhəsən mirzədən kömək diləmişdi və o da Tehranın “hə”sini alaraq Mirzə Əli ağanı bir yardım heyəti və rəsmi məktubla Naxçıvana yola salmışdı...
Cavad Heyət atası haqqında yazır: "Mənim atam mərhum muctəhid Mirzə Əli Heyət ki, xalq tərəfindən sayği ilə qarşilanır və Azərbaycanda hökumətin təmsilçisi olan Qacar vəliəhdi Məhəmmədhəsən mirzə ilə də çox yaxşı munasibətləri var imiş. Osmanlılarla da yaxşica ilişkidə olmuş və onlarla birlikdə İttihad-i islam cəmiyyətini təşkil etmiş və özü də İran iizrə bu cəmiyyətin başqanlığını (Osmanli İslam ittihadının başqanı mərhum Yusif Ziya bəy idi) yapmışdır, Osmanlıların sonrakı davranış və təpkiləri barədə belə rəvayət edirdi: Rus - ingilis ordusunun, Fransiz və Amerika missionerlərinin himayəsini arxasina alan aysorilər, erməni daşnaklan və Andranik ordusu Urmiyada, Səlmasda, Xoyda və ətraf kəndlərdə miisəlmanlan ümumi qətlə uğratdiqdan sonra Osmanlı ordusu yetişdi və onların hucumu nəticəsində xristian gücləri məğlub olub əksəriyyəti fərar etdilər. Osmanlı qoşunu yerdə qalan aysoriləri və erməniləri mühasirəyə aldi. Osmanlı ordusunun başçısı Əli Ehsan Paşa mənimlə görüşüb dedi: Biz hər zaman sizə əngəl və düşmən olan bu miixərrib ünsürlərdən şəhərlərinizi təmizləmək istəyirik. Ancaq bu iş üçün ittihad-i islamm rəisi olaraq sizin razılığınız və vəliəhdin də izni lazimdir. Dedim ki, bu işi etməyiniz, çünki bu, islam və insanhq üsullanna qarşıdır və tarix boyu bu, iranlilara və sizə qarşı rüsvaylıq olaraq qeyd olunar. Dedi ki, siz gedin, vəliəhdlə məsləhətləşin, bəlkə vəliəhd razı oldu. Mən vəliəhdin yanma gedib Əli Ehsan Paşanm təklifini və öz mövqeyimi də söylədim. Vəliəhd də qətiyyətlə etiraz edib soylədi: Sakın, bu işi yapmasınlar, yoxsa tarixdə biabır olarıq. Mən Ehsan Paşaya varıb vəliəhdin fikrini çatdirdim. Əli Ehsan Paşa narahatlıqla söylədi ki, mən bu işin vəbalini öz boynuma götürüb və Azərbaycan əhalisini birdəfəlik bu xəbis ünsürlərin şərindən qurtarmaq istəyirdim, ancaq təəssüf ki, özünüz istəmədiniz".

Mirzə Əli ağa Heyət çalışdığı bütün sahələrdə, xüsusilə baş prokuror vəzifəsində işləyərkən yüksək peşəkarlıq, böyük təşkilatçılıq qabiliyyəti və obyektiv prinsipiallıq nümayiş etdirmişdir. O, mənəvi cəhətcə büllur kimi saf və olduqca təmiz adam idi. Vətəninə, millətinə və xalqına məhəbbət, bir də Qanunun aliliyinə hörmət onun amalı, həyat qayəsi idi.
Mirzə Əli ağa Heyət Təbrizdən İran senatına üzv seçilmişdi. Senator idi. Bu mötəbər kürsüdə Güney Azərbaycanın xeyrinə çox səs qazandırmışdı.
Mirzə Əli ağa Heyət 1967-ci ildə Tehran şəhərində vəfat edib.
Mirzə Əli ağa Heyətin xanımı Məsumə Sultan Firuq uruğunun başçısı, müctəhid Hacı Mirzə Məhəmmədin qızı idi. O, Türk “ağız ədəbiyatı”nın ən yaxşı örnəklərini on övladına öyrətməklə onlarda Türk dilinə, Türk ulusal dəyərlərinə sevgi oyadıb, ulusal düşüncə oluşdurmağa çalışıb.
Mirzə Əli ağa Heyət çoxşaxəli, səmərəli fəaliyyəti və dövlət adamına xas olan möhkəm xarakter cizgiləri ilə İranın dövlətçilik tarixində böyük xidmətləri olan ictimai-siyasi xadim və tanınmış hüquqşünas idi.
Bölməyə aid digər xəbərlər
Tarix: 13-04-2022 21:46 | Bölmə: Ənvər ÇİNGİZOĞLU

Ənvər ÇİNGİZOĞLU
Jurnalist-etnoqraf
Mirzə Əli ağa Mirzə Tağı xan oğlu 1879-cu ildə Təbriz şəhərində anadan olmuşdu. İbtidai təhsilini atasından almışdı. Sonra Loğmaniyyə mədrəsəsində mükəmməl təhsilə yiyələnmişdi. Daha sonra Nəcəf, İstanbul, Beyrut və Qahirə kimi şəhərlərin ali təhsil ocaqlarında savadını artırmışdı. Fiqhdən – dini hüquqdan tutmuş üsul, hikmət, kəlam, riyaziyyat, yüksək astronomiya, köhnə və yeni fəlsəfəyədək bir çox elm sahələrinə dərindən bələd olmuşdu. Türk, fars, ərəb və fransız dillərini bilirdi.
Onun dünyagörüşünün formalaşmasında, intibah meyilli görkəmli hüquqşünas kimi yetişməsində həmin zəngin ədəbi, mədəni və ictimai mühitin böyük rolu olub.
Mirzə Əli ağa Heyət zəmanəsinin tanınmış aydınlarından olub. O, məşrutiyyət inqilabının fərmanını Nəcəfdən Təbrizə və Tehrana aparan heyətin rəhbəri olduğu üçun "Heyət" adı ilə tanınmışdır. Rəfael Hüseynov yazır: “Mirzə Əli artıq cavanlığından el-oba arasında da, ali dövlət dairələrində də savadına, dünyagörüşünə, ədalətliliyinə, doğruculluğuna görə sözükeçən, sayğı bəslənən ziyalı idi. O qədər mötəbər ki, İranda – ölkədaxili və xarici vacib səfərlər üçün təşkil olunan mühüm nümayəndə heyətlərinə mütəmadi başçı təyin edilərmiş. Bunlardan birincisi vaqe olubmuş 1906-cı ildə. Məhəmmədəli şahın dövlət çevrilişindən sonra Nəcəfdə ilahiyyat tələbələrindən ibarət bir heyət qurulur. Əvvəlcə Bəsrəyə, sonra İrana Məşrutiyyət fərmanını aparan üç böyük din böyüyü – Ayətullah Tehrani, Ayətullah Mazandarani və Axund Molla Kazım Xorasani, eləcə də digər nüfuzlu, bişkin şəxsiyyətlərin daxil edildiyi heyətə onlardan xeyli gənc Mirzə Əli rəhbər seçilmişdi. Gedir, danışıqlar aparır və Məşrutiyyətin bərpasına nail olur”. My Webpage
Mirzə Əli ağa Heyət ictihad dərəcəsinə yüksəlmişdi.

Mirzə Əli ağa Heyət İranda təmiz məhkəmə hakimi və İran ədliyyəsinin qurucularından biri kimi məşrutiyyət inqilabında fəal rol oynamışdır.
Cəmiyyətdə şəxsiyyətin yeri onun biliyi, elmi, humanizmi, prinsipiallığı, gördüyü işləri, vətənə, millətə, xalqa sədaqətlə xidməti ilə müəyyən edilir. Bu mənada onun şəxsiyyəti misilsiz örnək, bariz nümunədir.
O, İranın dövlətçilik, düşüncə və mənəviyyat həyatındakı seçkin simalardan olmuş, Təbriz məhkəməsinin ilk sədri, İranın Baş prokuroru və daha sonra ədliyyə naziri işləmişdi. O, məhkəmə sistemində aparılmış köklü islahatlar və struktur dəyişiklikləri ilə tanınmışdı.
Mirzə Əli ağa Heyətin çoxcəhətli fəaliyyəti, humanizmi və qayğıkeşliyi sayəsində neçə-neçə ailələr başsız qalmaqdan qurtarmışdı. Birinci Dünya savaşı illərində (1918) Osmanlılarla birlikdə "İttihadi-islam” cəmiyyətini quran Mirzə Əli ağa Heyət İran tərəfindən cəmiyyətin rəhbəri olaraq fəaliyyətə başlayıb. 1919-cu ildə bu cəmiyyət naxçıvanlıları ermənilərin şiddətli basqınlarından xilas etmişdi.

1919-cu ildə ermənilər Naxçıvanda zavallı insanları olmazın zülmlərə məruz qoyanda, şiddətli təzyiqləri ilə bu bölgəni Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətindən qopararaq Ermənistana qatmaqçün canfəşanlıqlar edəndə naçar qalan əhali Qacar vəliəhdi Məhəmmədhəsən mirzədən kömək diləmişdi və o da Tehranın “hə”sini alaraq Mirzə Əli ağanı bir yardım heyəti və rəsmi məktubla Naxçıvana yola salmışdı...
Cavad Heyət atası haqqında yazır: "Mənim atam mərhum muctəhid Mirzə Əli Heyət ki, xalq tərəfindən sayği ilə qarşilanır və Azərbaycanda hökumətin təmsilçisi olan Qacar vəliəhdi Məhəmmədhəsən mirzə ilə də çox yaxşı munasibətləri var imiş. Osmanlılarla da yaxşica ilişkidə olmuş və onlarla birlikdə İttihad-i islam cəmiyyətini təşkil etmiş və özü də İran iizrə bu cəmiyyətin başqanlığını (Osmanli İslam ittihadının başqanı mərhum Yusif Ziya bəy idi) yapmışdır, Osmanlıların sonrakı davranış və təpkiləri barədə belə rəvayət edirdi: Rus - ingilis ordusunun, Fransiz və Amerika missionerlərinin himayəsini arxasina alan aysorilər, erməni daşnaklan və Andranik ordusu Urmiyada, Səlmasda, Xoyda və ətraf kəndlərdə miisəlmanlan ümumi qətlə uğratdiqdan sonra Osmanlı ordusu yetişdi və onların hucumu nəticəsində xristian gücləri məğlub olub əksəriyyəti fərar etdilər. Osmanlı qoşunu yerdə qalan aysoriləri və erməniləri mühasirəyə aldi. Osmanlı ordusunun başçısı Əli Ehsan Paşa mənimlə görüşüb dedi: Biz hər zaman sizə əngəl və düşmən olan bu miixərrib ünsürlərdən şəhərlərinizi təmizləmək istəyirik. Ancaq bu iş üçün ittihad-i islamm rəisi olaraq sizin razılığınız və vəliəhdin də izni lazimdir. Dedim ki, bu işi etməyiniz, çünki bu, islam və insanhq üsullanna qarşıdır və tarix boyu bu, iranlilara və sizə qarşı rüsvaylıq olaraq qeyd olunar. Dedi ki, siz gedin, vəliəhdlə məsləhətləşin, bəlkə vəliəhd razı oldu. Mən vəliəhdin yanma gedib Əli Ehsan Paşanm təklifini və öz mövqeyimi də söylədim. Vəliəhd də qətiyyətlə etiraz edib soylədi: Sakın, bu işi yapmasınlar, yoxsa tarixdə biabır olarıq. Mən Ehsan Paşaya varıb vəliəhdin fikrini çatdirdim. Əli Ehsan Paşa narahatlıqla söylədi ki, mən bu işin vəbalini öz boynuma götürüb və Azərbaycan əhalisini birdəfəlik bu xəbis ünsürlərin şərindən qurtarmaq istəyirdim, ancaq təəssüf ki, özünüz istəmədiniz".

Mirzə Əli ağa Heyət çalışdığı bütün sahələrdə, xüsusilə baş prokuror vəzifəsində işləyərkən yüksək peşəkarlıq, böyük təşkilatçılıq qabiliyyəti və obyektiv prinsipiallıq nümayiş etdirmişdir. O, mənəvi cəhətcə büllur kimi saf və olduqca təmiz adam idi. Vətəninə, millətinə və xalqına məhəbbət, bir də Qanunun aliliyinə hörmət onun amalı, həyat qayəsi idi.
Mirzə Əli ağa Heyət Təbrizdən İran senatına üzv seçilmişdi. Senator idi. Bu mötəbər kürsüdə Güney Azərbaycanın xeyrinə çox səs qazandırmışdı.
Mirzə Əli ağa Heyət 1967-ci ildə Tehran şəhərində vəfat edib.
Mirzə Əli ağa Heyətin xanımı Məsumə Sultan Firuq uruğunun başçısı, müctəhid Hacı Mirzə Məhəmmədin qızı idi. O, Türk “ağız ədəbiyatı”nın ən yaxşı örnəklərini on övladına öyrətməklə onlarda Türk dilinə, Türk ulusal dəyərlərinə sevgi oyadıb, ulusal düşüncə oluşdurmağa çalışıb.
Mirzə Əli ağa Heyət çoxşaxəli, səmərəli fəaliyyəti və dövlət adamına xas olan möhkəm xarakter cizgiləri ilə İranın dövlətçilik tarixində böyük xidmətləri olan ictimai-siyasi xadim və tanınmış hüquqşünas idi.

Müəllifin bütün yazıları - Ənvər ÇİNGİZOĞLU
Bölməyə aid digər xəbərlər
11-04-2022, 21:25
Mazandaran alimi - Ənvər Çingizoğlu yazır
23-03-2022, 18:55
Rəşid Yasəmi: ədəbiyyatda nəciblik nümunəsi
17-03-2022, 09:49
Vahid Dəstigirdi: Nizaminin tədqiqatçısı
12-03-2022, 22:31
Ənvər ÇİNGİZOĞLU - Səid Nəfisi: Azərbaycan qəhrəmanı Babək Xürrəmdin əsərinin müəllifi
19-10-2021, 09:58
Ənvər ÇİNGİZOĞLU - Məhəmmədəli Füruği: siyasətçi, diplomat, tarixçi, tərcüməçi və millətçi kimi
16-10-2021, 01:06
Ənvər ÇİNGİZOĞLU - Hacıəli xan Rəzmara: Qurban bayramında doğuldu, terror qurbanı oldu
13-09-2021, 16:31
Ənvər ÇİNGİZOĞLU - Şəkinskilərin İran qolu haqqında... - Ənvər Çingizoğlunun araşdırması
10-09-2021, 17:27
Nəcəfqulu xan Sərşar: Qaradağın ağ gün görməmiş şairi
27-08-2021, 16:48
Ənvər ÇİNGİZOĞLU - Məhəmmədqulu xan Alar: inqilabda sərkərdə, işdə sərkar.. - Fotolar
20-08-2021, 13:38
Ənvər ÇİNGİZOĞLU - İsmayıl xan Şəfai: Tehran-43 konfransında şahın tərcüməçisi - Fotolar
16-08-2021, 15:51
Ənvər ÇİNGİZOĞLU - Seyid Məhəmməd Dəbirsiyaqi: tədqiq və tədrisin işığında - Fotolar
24-07-2021, 16:15
Ənvər ÇİNGİZOĞLU - Qaradağ elləri: beloğludan eloğluya qədər - Ənvər Çingizoğlu yazır