00:38 / 19-05-2025
Baydendə ağır xəstəlik aşkar ediblər
18:12 / 18-05-2025
Mənim çayımı tünd elə, a bala! - İmarət Cəlilqızı yazır
17:40 / 18-05-2025
Hikmət Hacıyev: Sülh üçün ideal şərait yaranıb
17:34 / 18-05-2025
İlham Əliyevin nəvəsi dünya çempionu olub
12:42 / 18-05-2025
Sabah hava necə olacaq? - Proqnoz
10:03 / 18-05-2025
Polşada prezident seçkisi keçirilir
08:36 / 18-05-2025
“Avroviziya-2025” mahnı müsabiqəsinin qalibi müəyyənləşib
19:28 / 17-05-2025
İranın konsorsium ideyası... - Tehran Körfəz qonşularına arxalanmaq istəyir
19:28 / 17-05-2025
General vəzifədən çıxarılıb
18:30 / 17-05-2025
Gəncədə 18 yaşlı gənc bıçaqlanıb
15:54 / 17-05-2025
Ədalət Partiyasına yeni sədr seçiblər - Yenilənib
13:59 / 17-05-2025
Küləkli hava şəraiti ilə bağlı sarı xəbərdarlıq verilib
13:15 / 17-05-2025
Dövlət qulluqçularının reyestri aparılacaq - Fərman
13:00 / 17-05-2025
İlham Əliyev Tokayevə zəng edib
12:52 / 17-05-2025
Prokurorluq və DİN məktəblinin ölümü ilə bağlı birgə məlumat yayıb
12:06 / 17-05-2025
Sabahın hava proqnozu açıqlanıb
10:38 / 17-05-2025
Venera planetində yaşayış mümkündür
09:35 / 17-05-2025
Kim Çen In orduya "müharibəyə hazır ol" tapşırığı verib
09:32 / 17-05-2025
Səfir Trampa görə istefa verib
09:18 / 17-05-2025
Gəncə Dövlət Filarmoniyasına direktor təyin olunub
00:07 / 17-05-2025
İlham Əliyev Azərbaycana dönüb
21:39 / 16-05-2025
Sumqayıtda daha bir nəfər dəm qazından ölüb
21:31 / 16-05-2025
Ermənistan ordusunun cinayətləri ilə bağlı hesabat məhkəmədə nümayiş olunub - Yenilənib
19:47 / 16-05-2025
Bu generallar üçün yaş məhdudiyyəti ləğv edilir
19:17 / 16-05-2025
Oleq Bakinskinin məhkəməsində mülki iddia qaldırılıb
18:31 / 16-05-2025
Gizlədilmiş üç vaqon qızılın yerini müəyyən ediblər - Foto
18:20 / 16-05-2025
MDB-nin təhlükəsizlik orqanlarının növbəti iclası keçirilib - Fotolar
17:38 / 16-05-2025
Bu gün Əfv Komissiyası 100-dən çox müraciətə baxıb - (Yenilənib)
17:37 / 16-05-2025
Türkiyənin qlobal rolu artır, təsir imkanları genişlənir - Partiya sədri
16:02 / 16-05-2025
İlham Əliyev Albaniyada Zirvə toplantısında - Yenilənib - Foto
08:33 / 14-05-2025

15:02 / 16-05-2025

23:22 / 14-05-2025

10:14 / 15-05-2025

15:22 / 15-05-2025

12:42 / 15-05-2025

11:59 / 15-05-2025

19:34 / 14-05-2025

13:11 / 14-05-2025

14:34 / 14-05-2025

17:37 / 16-05-2025

Mirzə Əli ağa Heyət: ədalətdə axsama olmur
Tarix: 13-04-2022 21:46 | Bölmə: Ənvər ÇİNGİZOĞLU

Ənvər ÇİNGİZOĞLU
Jurnalist-etnoqraf
Mirzə Əli ağa Mirzə Tağı xan oğlu 1879-cu ildə Təbriz şəhərində anadan olmuşdu. İbtidai təhsilini atasından almışdı. Sonra Loğmaniyyə mədrəsəsində mükəmməl təhsilə yiyələnmişdi. Daha sonra Nəcəf, İstanbul, Beyrut və Qahirə kimi şəhərlərin ali təhsil ocaqlarında savadını artırmışdı. Fiqhdən – dini hüquqdan tutmuş üsul, hikmət, kəlam, riyaziyyat, yüksək astronomiya, köhnə və yeni fəlsəfəyədək bir çox elm sahələrinə dərindən bələd olmuşdu. Türk, fars, ərəb və fransız dillərini bilirdi.
Onun dünyagörüşünün formalaşmasında, intibah meyilli görkəmli hüquqşünas kimi yetişməsində həmin zəngin ədəbi, mədəni və ictimai mühitin böyük rolu olub.
Mirzə Əli ağa Heyət zəmanəsinin tanınmış aydınlarından olub. O, məşrutiyyət inqilabının fərmanını Nəcəfdən Təbrizə və Tehrana aparan heyətin rəhbəri olduğu üçun "Heyət" adı ilə tanınmışdır. Rəfael Hüseynov yazır: “Mirzə Əli artıq cavanlığından el-oba arasında da, ali dövlət dairələrində də savadına, dünyagörüşünə, ədalətliliyinə, doğruculluğuna görə sözükeçən, sayğı bəslənən ziyalı idi. O qədər mötəbər ki, İranda – ölkədaxili və xarici vacib səfərlər üçün təşkil olunan mühüm nümayəndə heyətlərinə mütəmadi başçı təyin edilərmiş. Bunlardan birincisi vaqe olubmuş 1906-cı ildə. Məhəmmədəli şahın dövlət çevrilişindən sonra Nəcəfdə ilahiyyat tələbələrindən ibarət bir heyət qurulur. Əvvəlcə Bəsrəyə, sonra İrana Məşrutiyyət fərmanını aparan üç böyük din böyüyü – Ayətullah Tehrani, Ayətullah Mazandarani və Axund Molla Kazım Xorasani, eləcə də digər nüfuzlu, bişkin şəxsiyyətlərin daxil edildiyi heyətə onlardan xeyli gənc Mirzə Əli rəhbər seçilmişdi. Gedir, danışıqlar aparır və Məşrutiyyətin bərpasına nail olur”. My Webpage
Mirzə Əli ağa Heyət ictihad dərəcəsinə yüksəlmişdi.

Mirzə Əli ağa Heyət İranda təmiz məhkəmə hakimi və İran ədliyyəsinin qurucularından biri kimi məşrutiyyət inqilabında fəal rol oynamışdır.
Cəmiyyətdə şəxsiyyətin yeri onun biliyi, elmi, humanizmi, prinsipiallığı, gördüyü işləri, vətənə, millətə, xalqa sədaqətlə xidməti ilə müəyyən edilir. Bu mənada onun şəxsiyyəti misilsiz örnək, bariz nümunədir.
O, İranın dövlətçilik, düşüncə və mənəviyyat həyatındakı seçkin simalardan olmuş, Təbriz məhkəməsinin ilk sədri, İranın Baş prokuroru və daha sonra ədliyyə naziri işləmişdi. O, məhkəmə sistemində aparılmış köklü islahatlar və struktur dəyişiklikləri ilə tanınmışdı.
Mirzə Əli ağa Heyətin çoxcəhətli fəaliyyəti, humanizmi və qayğıkeşliyi sayəsində neçə-neçə ailələr başsız qalmaqdan qurtarmışdı. Birinci Dünya savaşı illərində (1918) Osmanlılarla birlikdə "İttihadi-islam” cəmiyyətini quran Mirzə Əli ağa Heyət İran tərəfindən cəmiyyətin rəhbəri olaraq fəaliyyətə başlayıb. 1919-cu ildə bu cəmiyyət naxçıvanlıları ermənilərin şiddətli basqınlarından xilas etmişdi.

1919-cu ildə ermənilər Naxçıvanda zavallı insanları olmazın zülmlərə məruz qoyanda, şiddətli təzyiqləri ilə bu bölgəni Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətindən qopararaq Ermənistana qatmaqçün canfəşanlıqlar edəndə naçar qalan əhali Qacar vəliəhdi Məhəmmədhəsən mirzədən kömək diləmişdi və o da Tehranın “hə”sini alaraq Mirzə Əli ağanı bir yardım heyəti və rəsmi məktubla Naxçıvana yola salmışdı...
Cavad Heyət atası haqqında yazır: "Mənim atam mərhum muctəhid Mirzə Əli Heyət ki, xalq tərəfindən sayği ilə qarşilanır və Azərbaycanda hökumətin təmsilçisi olan Qacar vəliəhdi Məhəmmədhəsən mirzə ilə də çox yaxşı munasibətləri var imiş. Osmanlılarla da yaxşica ilişkidə olmuş və onlarla birlikdə İttihad-i islam cəmiyyətini təşkil etmiş və özü də İran iizrə bu cəmiyyətin başqanlığını (Osmanli İslam ittihadının başqanı mərhum Yusif Ziya bəy idi) yapmışdır, Osmanlıların sonrakı davranış və təpkiləri barədə belə rəvayət edirdi: Rus - ingilis ordusunun, Fransiz və Amerika missionerlərinin himayəsini arxasina alan aysorilər, erməni daşnaklan və Andranik ordusu Urmiyada, Səlmasda, Xoyda və ətraf kəndlərdə miisəlmanlan ümumi qətlə uğratdiqdan sonra Osmanlı ordusu yetişdi və onların hucumu nəticəsində xristian gücləri məğlub olub əksəriyyəti fərar etdilər. Osmanlı qoşunu yerdə qalan aysoriləri və erməniləri mühasirəyə aldi. Osmanlı ordusunun başçısı Əli Ehsan Paşa mənimlə görüşüb dedi: Biz hər zaman sizə əngəl və düşmən olan bu miixərrib ünsürlərdən şəhərlərinizi təmizləmək istəyirik. Ancaq bu iş üçün ittihad-i islamm rəisi olaraq sizin razılığınız və vəliəhdin də izni lazimdir. Dedim ki, bu işi etməyiniz, çünki bu, islam və insanhq üsullanna qarşıdır və tarix boyu bu, iranlilara və sizə qarşı rüsvaylıq olaraq qeyd olunar. Dedi ki, siz gedin, vəliəhdlə məsləhətləşin, bəlkə vəliəhd razı oldu. Mən vəliəhdin yanma gedib Əli Ehsan Paşanm təklifini və öz mövqeyimi də söylədim. Vəliəhd də qətiyyətlə etiraz edib soylədi: Sakın, bu işi yapmasınlar, yoxsa tarixdə biabır olarıq. Mən Ehsan Paşaya varıb vəliəhdin fikrini çatdirdim. Əli Ehsan Paşa narahatlıqla söylədi ki, mən bu işin vəbalini öz boynuma götürüb və Azərbaycan əhalisini birdəfəlik bu xəbis ünsürlərin şərindən qurtarmaq istəyirdim, ancaq təəssüf ki, özünüz istəmədiniz".

Mirzə Əli ağa Heyət çalışdığı bütün sahələrdə, xüsusilə baş prokuror vəzifəsində işləyərkən yüksək peşəkarlıq, böyük təşkilatçılıq qabiliyyəti və obyektiv prinsipiallıq nümayiş etdirmişdir. O, mənəvi cəhətcə büllur kimi saf və olduqca təmiz adam idi. Vətəninə, millətinə və xalqına məhəbbət, bir də Qanunun aliliyinə hörmət onun amalı, həyat qayəsi idi.
Mirzə Əli ağa Heyət Təbrizdən İran senatına üzv seçilmişdi. Senator idi. Bu mötəbər kürsüdə Güney Azərbaycanın xeyrinə çox səs qazandırmışdı.
Mirzə Əli ağa Heyət 1967-ci ildə Tehran şəhərində vəfat edib.
Mirzə Əli ağa Heyətin xanımı Məsumə Sultan Firuq uruğunun başçısı, müctəhid Hacı Mirzə Məhəmmədin qızı idi. O, Türk “ağız ədəbiyatı”nın ən yaxşı örnəklərini on övladına öyrətməklə onlarda Türk dilinə, Türk ulusal dəyərlərinə sevgi oyadıb, ulusal düşüncə oluşdurmağa çalışıb.
Mirzə Əli ağa Heyət çoxşaxəli, səmərəli fəaliyyəti və dövlət adamına xas olan möhkəm xarakter cizgiləri ilə İranın dövlətçilik tarixində böyük xidmətləri olan ictimai-siyasi xadim və tanınmış hüquqşünas idi.
Bölməyə aid digər xəbərlər
Tarix: 13-04-2022 21:46 | Bölmə: Ənvər ÇİNGİZOĞLU

Ənvər ÇİNGİZOĞLU
Jurnalist-etnoqraf
Mirzə Əli ağa Mirzə Tağı xan oğlu 1879-cu ildə Təbriz şəhərində anadan olmuşdu. İbtidai təhsilini atasından almışdı. Sonra Loğmaniyyə mədrəsəsində mükəmməl təhsilə yiyələnmişdi. Daha sonra Nəcəf, İstanbul, Beyrut və Qahirə kimi şəhərlərin ali təhsil ocaqlarında savadını artırmışdı. Fiqhdən – dini hüquqdan tutmuş üsul, hikmət, kəlam, riyaziyyat, yüksək astronomiya, köhnə və yeni fəlsəfəyədək bir çox elm sahələrinə dərindən bələd olmuşdu. Türk, fars, ərəb və fransız dillərini bilirdi.
Onun dünyagörüşünün formalaşmasında, intibah meyilli görkəmli hüquqşünas kimi yetişməsində həmin zəngin ədəbi, mədəni və ictimai mühitin böyük rolu olub.
Mirzə Əli ağa Heyət zəmanəsinin tanınmış aydınlarından olub. O, məşrutiyyət inqilabının fərmanını Nəcəfdən Təbrizə və Tehrana aparan heyətin rəhbəri olduğu üçun "Heyət" adı ilə tanınmışdır. Rəfael Hüseynov yazır: “Mirzə Əli artıq cavanlığından el-oba arasında da, ali dövlət dairələrində də savadına, dünyagörüşünə, ədalətliliyinə, doğruculluğuna görə sözükeçən, sayğı bəslənən ziyalı idi. O qədər mötəbər ki, İranda – ölkədaxili və xarici vacib səfərlər üçün təşkil olunan mühüm nümayəndə heyətlərinə mütəmadi başçı təyin edilərmiş. Bunlardan birincisi vaqe olubmuş 1906-cı ildə. Məhəmmədəli şahın dövlət çevrilişindən sonra Nəcəfdə ilahiyyat tələbələrindən ibarət bir heyət qurulur. Əvvəlcə Bəsrəyə, sonra İrana Məşrutiyyət fərmanını aparan üç böyük din böyüyü – Ayətullah Tehrani, Ayətullah Mazandarani və Axund Molla Kazım Xorasani, eləcə də digər nüfuzlu, bişkin şəxsiyyətlərin daxil edildiyi heyətə onlardan xeyli gənc Mirzə Əli rəhbər seçilmişdi. Gedir, danışıqlar aparır və Məşrutiyyətin bərpasına nail olur”. My Webpage
Mirzə Əli ağa Heyət ictihad dərəcəsinə yüksəlmişdi.

Mirzə Əli ağa Heyət İranda təmiz məhkəmə hakimi və İran ədliyyəsinin qurucularından biri kimi məşrutiyyət inqilabında fəal rol oynamışdır.
Cəmiyyətdə şəxsiyyətin yeri onun biliyi, elmi, humanizmi, prinsipiallığı, gördüyü işləri, vətənə, millətə, xalqa sədaqətlə xidməti ilə müəyyən edilir. Bu mənada onun şəxsiyyəti misilsiz örnək, bariz nümunədir.
O, İranın dövlətçilik, düşüncə və mənəviyyat həyatındakı seçkin simalardan olmuş, Təbriz məhkəməsinin ilk sədri, İranın Baş prokuroru və daha sonra ədliyyə naziri işləmişdi. O, məhkəmə sistemində aparılmış köklü islahatlar və struktur dəyişiklikləri ilə tanınmışdı.
Mirzə Əli ağa Heyətin çoxcəhətli fəaliyyəti, humanizmi və qayğıkeşliyi sayəsində neçə-neçə ailələr başsız qalmaqdan qurtarmışdı. Birinci Dünya savaşı illərində (1918) Osmanlılarla birlikdə "İttihadi-islam” cəmiyyətini quran Mirzə Əli ağa Heyət İran tərəfindən cəmiyyətin rəhbəri olaraq fəaliyyətə başlayıb. 1919-cu ildə bu cəmiyyət naxçıvanlıları ermənilərin şiddətli basqınlarından xilas etmişdi.

1919-cu ildə ermənilər Naxçıvanda zavallı insanları olmazın zülmlərə məruz qoyanda, şiddətli təzyiqləri ilə bu bölgəni Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətindən qopararaq Ermənistana qatmaqçün canfəşanlıqlar edəndə naçar qalan əhali Qacar vəliəhdi Məhəmmədhəsən mirzədən kömək diləmişdi və o da Tehranın “hə”sini alaraq Mirzə Əli ağanı bir yardım heyəti və rəsmi məktubla Naxçıvana yola salmışdı...
Cavad Heyət atası haqqında yazır: "Mənim atam mərhum muctəhid Mirzə Əli Heyət ki, xalq tərəfindən sayği ilə qarşilanır və Azərbaycanda hökumətin təmsilçisi olan Qacar vəliəhdi Məhəmmədhəsən mirzə ilə də çox yaxşı munasibətləri var imiş. Osmanlılarla da yaxşica ilişkidə olmuş və onlarla birlikdə İttihad-i islam cəmiyyətini təşkil etmiş və özü də İran iizrə bu cəmiyyətin başqanlığını (Osmanli İslam ittihadının başqanı mərhum Yusif Ziya bəy idi) yapmışdır, Osmanlıların sonrakı davranış və təpkiləri barədə belə rəvayət edirdi: Rus - ingilis ordusunun, Fransiz və Amerika missionerlərinin himayəsini arxasina alan aysorilər, erməni daşnaklan və Andranik ordusu Urmiyada, Səlmasda, Xoyda və ətraf kəndlərdə miisəlmanlan ümumi qətlə uğratdiqdan sonra Osmanlı ordusu yetişdi və onların hucumu nəticəsində xristian gücləri məğlub olub əksəriyyəti fərar etdilər. Osmanlı qoşunu yerdə qalan aysoriləri və erməniləri mühasirəyə aldi. Osmanlı ordusunun başçısı Əli Ehsan Paşa mənimlə görüşüb dedi: Biz hər zaman sizə əngəl və düşmən olan bu miixərrib ünsürlərdən şəhərlərinizi təmizləmək istəyirik. Ancaq bu iş üçün ittihad-i islamm rəisi olaraq sizin razılığınız və vəliəhdin də izni lazimdir. Dedim ki, bu işi etməyiniz, çünki bu, islam və insanhq üsullanna qarşıdır və tarix boyu bu, iranlilara və sizə qarşı rüsvaylıq olaraq qeyd olunar. Dedi ki, siz gedin, vəliəhdlə məsləhətləşin, bəlkə vəliəhd razı oldu. Mən vəliəhdin yanma gedib Əli Ehsan Paşanm təklifini və öz mövqeyimi də söylədim. Vəliəhd də qətiyyətlə etiraz edib soylədi: Sakın, bu işi yapmasınlar, yoxsa tarixdə biabır olarıq. Mən Ehsan Paşaya varıb vəliəhdin fikrini çatdirdim. Əli Ehsan Paşa narahatlıqla söylədi ki, mən bu işin vəbalini öz boynuma götürüb və Azərbaycan əhalisini birdəfəlik bu xəbis ünsürlərin şərindən qurtarmaq istəyirdim, ancaq təəssüf ki, özünüz istəmədiniz".

Mirzə Əli ağa Heyət çalışdığı bütün sahələrdə, xüsusilə baş prokuror vəzifəsində işləyərkən yüksək peşəkarlıq, böyük təşkilatçılıq qabiliyyəti və obyektiv prinsipiallıq nümayiş etdirmişdir. O, mənəvi cəhətcə büllur kimi saf və olduqca təmiz adam idi. Vətəninə, millətinə və xalqına məhəbbət, bir də Qanunun aliliyinə hörmət onun amalı, həyat qayəsi idi.
Mirzə Əli ağa Heyət Təbrizdən İran senatına üzv seçilmişdi. Senator idi. Bu mötəbər kürsüdə Güney Azərbaycanın xeyrinə çox səs qazandırmışdı.
Mirzə Əli ağa Heyət 1967-ci ildə Tehran şəhərində vəfat edib.
Mirzə Əli ağa Heyətin xanımı Məsumə Sultan Firuq uruğunun başçısı, müctəhid Hacı Mirzə Məhəmmədin qızı idi. O, Türk “ağız ədəbiyatı”nın ən yaxşı örnəklərini on övladına öyrətməklə onlarda Türk dilinə, Türk ulusal dəyərlərinə sevgi oyadıb, ulusal düşüncə oluşdurmağa çalışıb.
Mirzə Əli ağa Heyət çoxşaxəli, səmərəli fəaliyyəti və dövlət adamına xas olan möhkəm xarakter cizgiləri ilə İranın dövlətçilik tarixində böyük xidmətləri olan ictimai-siyasi xadim və tanınmış hüquqşünas idi.

Müəllifin bütün yazıları - Ənvər ÇİNGİZOĞLU
Bölməyə aid digər xəbərlər
11-04-2022, 21:25
Mazandaran alimi - Ənvər Çingizoğlu yazır
23-03-2022, 18:55
Rəşid Yasəmi: ədəbiyyatda nəciblik nümunəsi
17-03-2022, 09:49
Vahid Dəstigirdi: Nizaminin tədqiqatçısı
12-03-2022, 22:31
Ənvər ÇİNGİZOĞLU - Səid Nəfisi: Azərbaycan qəhrəmanı Babək Xürrəmdin əsərinin müəllifi
19-10-2021, 09:58
Ənvər ÇİNGİZOĞLU - Məhəmmədəli Füruği: siyasətçi, diplomat, tarixçi, tərcüməçi və millətçi kimi
16-10-2021, 01:06
Ənvər ÇİNGİZOĞLU - Hacıəli xan Rəzmara: Qurban bayramında doğuldu, terror qurbanı oldu
13-09-2021, 16:31
Ənvər ÇİNGİZOĞLU - Şəkinskilərin İran qolu haqqında... - Ənvər Çingizoğlunun araşdırması
10-09-2021, 17:27
Nəcəfqulu xan Sərşar: Qaradağın ağ gün görməmiş şairi
27-08-2021, 16:48
Ənvər ÇİNGİZOĞLU - Məhəmmədqulu xan Alar: inqilabda sərkərdə, işdə sərkar.. - Fotolar
20-08-2021, 13:38
Ənvər ÇİNGİZOĞLU - İsmayıl xan Şəfai: Tehran-43 konfransında şahın tərcüməçisi - Fotolar
16-08-2021, 15:51
Ənvər ÇİNGİZOĞLU - Seyid Məhəmməd Dəbirsiyaqi: tədqiq və tədrisin işığında - Fotolar
24-07-2021, 16:15
Ənvər ÇİNGİZOĞLU - Qaradağ elləri: beloğludan eloğluya qədər - Ənvər Çingizoğlu yazır