Əllamə Cəlaləddin Hümayi kimdir?

Xəbər lenti

00:04 / 29-08-2025

Namiq Qaraçuxurlunu Rusiyada saxlayıblar

23:50 / 28-08-2025

“Miray” ləqəbli tiktoker saxlanılıb

23:00 / 28-08-2025

Arne Slot: "Liverpul" üçün "Qarabağ"la qarşılaşmaq xoş olacaq"

21:29 / 28-08-2025

Çempionlar Liqası: "Qarabağ"ın rəqibləri müəyyənləşib

21:17 / 28-08-2025

Gəncədə 29 yaşlı şəxsi bıçaqlayıblar

20:42 / 28-08-2025

Məmmədəli Ağayev Moskvada saxlanılıb - Foto

18:43 / 28-08-2025

"Səfirliyimizə zərər dəyib" - XİN Rusiyanın Kiyevə hücumu ilə bağlı məlumat yayıb

18:13 / 28-08-2025

Ərdoğan Ukraynadakı müharibənin “ədalətli həlli”ni mümkün sayır

18:00 / 28-08-2025

Qaxda 13 yaşlı qıza 30-dan çox kişi təcavüz edib - Yenilənib

17:56 / 28-08-2025

“Meydan TV”-nin əməkdaşlarına 8 maddə ilə ittiham elan olunub

17:51 / 28-08-2025

Sabirabad sakini anasını güllələyib, özünü isə öldürüb

17:37 / 28-08-2025

Abşeronda 54 yaşlı kişi öldürülüb - Yenilənib

17:31 / 28-08-2025

ABŞ-da təhsil vizasının verilmə qaydası çətinləşib

17:29 / 28-08-2025

Çin İsraili hərbi əməliyyatları dayandırmağa çağırır

17:19 / 28-08-2025

Magistraturaya əlavə yerləşdirmənin qeydiyyat müddəti uzadılıb

17:19 / 28-08-2025

Professor: “Dövlətin dəstəyi olmasa, Azərbaycan teatrı yaşaya bilməyəcək”

17:01 / 28-08-2025

Sabiq nazir: "Hər universiteti kəndə, rayona köçürmək düzgün yanaşma deyil"

16:15 / 28-08-2025

Qukasyanın cinayət işi: sənədlər elan edilib

15:53 / 28-08-2025

Səkinə İsmayılova: “Mən olsaydım, var-gücümlə ədaləti bərpa edərdim”

15:50 / 28-08-2025

Ağdamda zorakılığa məruz qalan azyaşlılar körpələr evinə yerləşdiriləcək

15:21 / 28-08-2025

Rejissor yeni filmə görə studiyaları tənqid edib

15:03 / 28-08-2025

Partlayış olan binadakı 15 mənzilin sakininə kirayəpulu veriləcək

14:46 / 28-08-2025

Sabiq komitə sədrinin qızı vəzifədən azad olunub

14:43 / 28-08-2025

Sabirabadda yol qəzası: baba və nəvə ölüb, 4 nəfər xəsarət alıb - Fotolar

14:11 / 28-08-2025

Ukraynalı komandirə sanksiya tətbiq olunub

14:01 / 28-08-2025

Meksika parlamentində dava düşüb

13:48 / 28-08-2025

Biznesmenin cəsədini 68 metr dərinlikdən çıxarırlar

13:45 / 28-08-2025

Paşinyan: "II Qaregin vəzifəsini tərk etməlidir"

13:44 / 28-08-2025

Ağ evin qərarı istefalara səbəb olub

13:31 / 28-08-2025

Bakıda nəqliyyatda gedişhaqqı artırılacaq? - Açıqlama

Xəbər lentinin davamı

Ən çox oxunanlar

15:41 / 25-08-2025

Ticarət mərkəzindəki güclü yanğın söndürülüb - (Yenilənir+) - Fotolar

14:04 / 26-08-2025

Quranı yandıran siyasətçi müsəlmanları hədələyir - Video

19:23 / 24-08-2025

Ticarət mərkəzindəki yanğında 12 nəfər zəhərlənib - Yenilənib

01:04 / 26-08-2025

Bu gün Laçın Şəhəri Günüdür

00:03 / 25-08-2025

Almeyda Türkiyəyə baş məşqçi kimi dönüb - Foto

10:51 / 25-08-2025

Ermənistan ordudan imtina edir?

18:09 / 27-08-2025

Bakının üç rayonunda söküntü işlərinə başlayırlar

17:14 / 25-08-2025

Qəzzada 300 nəfər acından ölüb - 117-si uşaqdır

11:13 / 26-08-2025

Zəngəzur dəhlizi Türkiyəyə effektiv yol açır

12:50 / 27-08-2025

Keçmiş rəqiblər barışır: Türkiyə Səddamla əlaqə qurur

11:12 / 24-08-2025

İlham Əliyev Ukrayna prezidentini təbrik edib

16:14 / 25-08-2025

Vəhşi təbiət... - Fotolar

Əllamə Cəlaləddin Hümayi kimdir?
Tarix: 16-04-2022 09:26 | Bölmə: Ənvər ÇİNGİZOĞLU

Şirift ölçüsü:

Ənvər ÇİNGİZOĞLU
Jurnalist-etnoqraf

İranda ədəbiyyatşünaslıq elminin inkişafında böyük xidmətləri olmuş alimlərdən biri də Əllamə Cəlaləddin Hümayidir. O, yaradıcılığının mövzu rəngarəngliyi, üslub xüsusiyyətləri, bütünlükdə orijinallığı ilə İran ədəbiyyatşünasları arasında özünəməxsus yer tutur.

Cəlaləddin Hümayi 1900-cü ildə Qacarlar dövlətinə bağlı İsfahan şəhərinin Baqala məhəlləsində dünyaya göz açıb. Tərab təxəllüslü şair və alim Əbülqasım Məhəmməd Nasirin oğludur. Babası Hümayi Şirazi də alim və şair idi.

Cəlaləddin Hümayi kiçik yaşlarında bir müddət Mədrəsə-i Həqaiq və Mədrəsə-i Qüdsiyyədə oxuyub. Ayrıca atasından və Şeyx Əbülqasım İraqidən sərf, nəhv və məntiq dərsləri alıb. 1910-cu ilin sonlarına doğru Nim-Avurd adı verilən bir mədrəsəyə gedib. İyirmi il sərasər oxuduğu bu mədrəsədə Ayətullahil-uzma Seyyid Mirzə Bağır Durçəi kimi dönəmin tanınmış alimlərindən faydalanıb. Dərs aldığı digər müəllimlər Hakim Məhəmməd Xorasani, Əli Müdərris Yəzdi, Seyyid Mehdi Durçəi, Mirzə Əli Cənabdır. Burada fiqh, üsul-i fiqh, kəlam, məntiq, təsəvvüf, ədəbiyyat, astronomiya və fəlsəfə oxuyub. Bir tərəfdən təhsilini davam etdirərkən, bir tərəfdən də İsfahanda yeni qurulan mədrəsələrdə dərs deyib.

Cəlaləddin Hümayi 1929-cu ildə Milli Təhsil nazirliyində çalışmağa başlayıb. Orta təhsildə ədəbiyyat sinifi açmaq üçün Təbrizdə göndərilib. 1931-ci ildə Tehrana dönüb. Mədrəsə-i Darülfünun, Mədrəsə-i Şərəf-i Müzəffəri, Dəbiristan-ı Nizam və Danişkədə-i Əfsəridə fars dilində mətnlər, ədəbiyyat tarixi və ədəbi sənətlər öyrədib. Tehran Universiteti Hüquq fakültəsində, Fiqh və ədəbiyyat fakültəsində ədəbi sənətlərlə bağlı mühazirələr aparıb.

Cəlaləddin Hümayi şair idi. Səna təxəllüsü ilə şeirlər yazırdı. 1966-ıcı ildə əməkli olduqdan sonra bütün vaxtını elmi çalışmalara ayırıb. Yazdığı əsərlərlə bərabər bir çox klassik əsəri nəşrə hazırlayıb.

Cəlaləddin Hümayi 19 iyul 1980-ci ildə Tehranda vəfat edib və İsfahanda toprağa tapşırılıb.

“Əncümən-i ustadan-i zəban u ədəbiyyat-i farsi” cəmiyyəti tərəfindən onun xatirəsinə “Hümayinamə! adlı bir ərmağan kitabı nəşr etdirib. Bu kitab görkəmli ədəbiyyatşünasa böyük ehtiramın ifadəsidir.

Əllamə Cəlaləddin Hümayinin yaradıcılığı çoxcəhətli və rəngarəngdir. Çox sayda əsər qələmə alan Hümayinin əsərlərinin bəziləri bunlardır:

“Tarix-i ədəbiyyat-i İran”. Beş cild olaraq hazırlanan əsərin ilk iki cildi bir arada Təbrizdə (1308/1929) və Tehranda (1340/1961) nəşr olunub. “Risalə dər şərḥ-i əhval-i şüʿara-yı İṣfahan-ı qərn-ı 13-14 hicri”, “Ṣınaət-i ədəbi dər fənn-i Bədiʿ u axsam-ı şeir-i farsi” (Tehran, 1342/1963). “Ṭablə-i Əṭṭar və nəsim-i gülistan” (Tehran, 1346/1967). Kitab Fəridəddin Əttar və Sədi Şirazi haqqında yazılmış iki məqalədən ibarətdir. “Xəyyaminamə” (Tehran, 1346/1967.). Ömər Xəyyamın həyatı və əsərləri haqqında yazılan iki cildlik bu əsərin sadəcə ilk cildi nəşr olunub. “Təfsir-i məsnəvi-i Mövləvi: Dastan-i qalʿa-yi zatüṣ-ṣuvər ya diz-i Xoşrüba” (Tehran, 1349/1970.). Mövlanə Cəlaləddin Ruminin Məssnəvisindəki bir hekayəsinin şərhidir. “Fünun-i bəlaġət və sınaət-i ədəbi” (Tehran,1370/1985). “Təsəvvüf dər İslam”. Əbu Səid-i Əbülxeyr ilə ilgili bir çalışmadır (Tehran, 1374/1989). “Divan-ı S̱əna” (Tehran, 1367/1982.). Daha öncə bir qismi “Danişnamə” adıyla (İsfahan, 1302/1923.), bir qismi də müxtəlif dərgi və kitablarda dərc olunan şeirləri Mahiduxt Banu Hümayi tərəfindən nəşrə hazırlanıb.

Əllamə Cəlaləddin Hümayi sələflərinin ən yaxşı ənənələrini davam etdirərək klassik ədəbiyyatın araşdırılmasına sanballı elmi əsərlər həsr etdirib.

Mətnşünaslıq sahəsində yazdığı əsərlər, tərtib etdiyi klassik ədəbiyyat nümunələri, nəşr etdirdiyi kitablar, təqdim etdiyi müqəddimələr, şərhlər və izahlar Hümayinin fədakar mətnşünas olduğunu qabarıq surətdə nəzərə çarpdırır. Əllamə Cəlaləddin Hümayinin “Müntəxab-i əxlaq-i Nasıri” (Tehran, 1320/1941) əsəri Tusişünaslığa layiqli tövhədir. Nəsrəddin Tusinin “Əxlaqi-Nasiri” əsəri haqqında xüsusi tədqiqat aparmış Cəlaləddin Hümayi həmin təqlidi kitabların bəzilərinin adını çəkməklə onların “Əxlaqi-Nasiri”yə nisbətən çox aşağı səviyyədə olduqlarını qeyd edir. Bunların içərisində “Əxlaqi-Cəlali”, “Əxlaqi-Möhsini”, “Əxlaqi-Mənsuri” və “Əxlaqi-Cəmali”ni xüsusi olaraq qeyd edir və deyir ki, son yeddi yüz əlli beş ildə yaradılmış bu tipli kitablar heç “Əxlaqi-Nasiri”nin yüzdə bir səviyyəsinə yüksələ bilməyib.

Əllamə Cəlaləddin Hümayinin ədəbiyyatşünaslıq elminin və ədəbi fikrin inkişafındakı xidmətləri əvəzolunmazdır. O, zəngin, mənalı, şərəfli bir alim ömrü yaşayıb. Alimin bir sıra kitabları elmi-ədəbi ictimaiyyət tərəfindən dönə-dönə təqdir edilib. Məşğul olduğu elm sahələri və istiqamətlərin hamısında o, yüksək professionallıq nümayiş etdirib. Mətnşünas kimi bir çox əsərləri nəşrə hazırlayıb. Bunlardan: Sultan Vələdin “Vələdnamə” (Tehran, 1316/1937), Biruninin “Kitabüt-təfhim” (Tehran, 1316/1937); Hakim Muxtari Qəznəvinin “Təsḥiḥ-i divan-ı Ḥakim Muxtari-i Qəznəvi” (Tehran, 1340/1961), Kaşaninin “Miṣbaḥul-hidayə və miftaḥul-kifayə” (Tehran 1325/1946.) adlı əsərlərini göstərmək olar.

Əllamə Cəlaləddin Hümayinin nəşrə hazırladığı kitablardan biri də Höccətülislam Əbu Həmid Məhəmməd ibn Məhəmməd ibn Məhəmməd ibn Əhməd əl-Qəzzali ət-Tusinin (1058-1111) “Nəsihətül-müluk” (Tehran 1316/1937) əsəridir. Onun “Qəzzalinamə: Şərḥ-i hal u asar u əfkar-ı İmam Məḥəmməd Ġəzzali” (Tehran, 1318/1939) adlı sanballı əsəri dövründə öz dəyərini alıb. Əsər İmam Qəzzalinin həyatı və əsərləri ilə bərabər İslami elmlər, ədəbiyyat və İslam məzhəbləri haqqında geniş bilgi ehtiva edir. Hümayi bu əsərində üzə çıxardığı çoxsaylı əlyazmaları və dövrü mətbuat materiallarını elmi ictimaiyyətə və oxuculara çatdırmaq üçün onları sadəcə təqdim etməyib, mahiyyətini açaraq, elmi əhəmiyyətini aydınlaşdırmaqla həm də nəzəri cəhətdən şərh edib.

Əllamə Hümayinin “Tarix-i İṣfahan”, “Tarix-i ədvar-ı fiqh-i İslami”, “Şərḥ-i müşkilat-i əşʿar-i məs̱nəvi-i Mövləvi”, “Risalə-i əfkar u əqayid-i Mövləvi” kimi bəzi əsərləri hələ nəşr olunmayıb.