Əllamə Cəlaləddin Hümayi kimdir?

Xəbər lenti

11:00 / 30-10-2024

Eldəniz Əzizli: "Beşinci dəfə dünya çempionu olmağa çalışacağam"

10:50 / 30-10-2024

ABŞ-da seçki qutularını yandırırlar

10:21 / 30-10-2024

Elektrovoz iki nəfəri vuraraq öldürüb

10:17 / 30-10-2024

Birinci Qarabağ müharibəsinin daha yeddi itkin şəhidi dəfn ediləcək - Adlar

10:05 / 30-10-2024

Putin növbəti nüvə təlimini keçirib

09:59 / 30-10-2024

Prezident İlham Əliyev Bakıda yeni salınan parkda yaradılan şəraitlə tanış olub

09:53 / 30-10-2024

İsrail ordusu oktyabr ayında ölənlərin sayını açıqlayıb

09:44 / 30-10-2024

Rusiya ilə Ukrayna arasında danışıqlar başlayıb

09:31 / 30-10-2024

Kiyevə növbəti dəfə hücum olub - Foto

09:25 / 30-10-2024

Bakıda səfirliyə qarşı terror aktı planlaşdırmış şəxsə hökm oxunub

09:20 / 30-10-2024

Livan: 3 minə yaxın ölən, 12 mindən çox yaralı var

09:09 / 30-10-2024

HƏMAS atəşkəs bəyanatı verib

09:00 / 30-10-2024

Bakıda arvadını öldürən kişi özünü asıb

08:56 / 30-10-2024

ABŞ yenə Şimali Koreyanı hədələyir

08:43 / 30-10-2024

Rusiyanın 40-dan çox daşınmaz əmlakı üzərində həbs qoyulub

08:34 / 30-10-2024

ABŞ Türkiyənin hücumunu anlayışla qarşılayır

08:29 / 30-10-2024

İran-Almaniya münasibətləri yenidən gərginləşir - Foto

08:17 / 30-10-2024

Azərbaycan millisi dünya çempionatında birinci yeri tutub

22:20 / 29-10-2024

Elçin Əmirbəyov Britaniyaya səfər edib

20:24 / 29-10-2024

COP29-da restoran, gözəllik salonları bağlanacaq? - Açıqlama

18:01 / 29-10-2024

"Kəpəz" və "Araz-Naxçıvan" 1/8 finala yüksəliblər

17:54 / 29-10-2024

Mehriban Əliyeva Türkiyə xalqını təbrik edib

17:40 / 29-10-2024

Vergi Xidməti Bakıda 43 vergi ödəyicisinə maliyyə sanksiyaları tətbiq edib

17:34 / 29-10-2024

Xalq artisti daha bir məhkəməyə verilib

17:14 / 29-10-2024

Fransa kəşfiyyatçılarını Azərbaycan sərhədinə yerləşdirir

17:12 / 29-10-2024

Daha bir şəhər itirilib: ruslar Selidovoda bayraq qaldırıb - Foto

16:41 / 29-10-2024

Hökumət Cəbrayılla bağlı yeni qərar verib

16:27 / 29-10-2024

Prezident ƏƏSMN-lə bağlı Fərman imzalayıb

16:26 / 29-10-2024

Kreml: ABŞ və Aİ Gürcüstan hakimiyyətinə ultimatumları dayandırmalıdır

16:23 / 29-10-2024

Bakıda 15-ci Dünya İqlim Sammiti keçiriləcək

Xəbər lentinin davamı

Ən çox oxunanlar

13:43 / 27-10-2024

İxtisar - Akif Əli yazır

16:09 / 25-10-2024

Qafqazda müharibə vəziyyətini saxlamağa və onu qızışdırmağa çalışırlar - Bəyanat

09:59 / 27-10-2024

İki rayona qar yağıb

17:42 / 25-10-2024

Sığorta agentlərinin lisenziyaları bərpa olunub

10:10 / 27-10-2024

Gürcüstanda seçki - MSK nəticələri elan edib - (Yenilənib)

11:25 / 28-10-2024

Noyabrda neçə gün qeyri-iş günü olacaq? - Qərar

07:55 / 26-10-2024

İsrail İranı bombalayıb - (Yenilənib+)

12:29 / 29-10-2024

Bakıda avtomobil yolu uçquna görə bağlanır - (Yenilənib) - Fotolar

09:26 / 26-10-2024

Tanınmış şəxslərin adı casus siyahısına salınıb

11:19 / 25-10-2024

İlham Əliyev iki sazişi təsdiqləyib - Fərman

14:25 / 29-10-2024

Aqil Abbas: “Torpaqlar kiminsə inhisarında qalmaq üçün işğaldan azad edilməyib"

09:57 / 28-10-2024

Müdafiə Nazirliyi işçi qəbuluna başlayır - Video

Əllamə Cəlaləddin Hümayi kimdir?
Tarix: 16-04-2022 09:26 | Bölmə: Ənvər ÇİNGİZOĞLU

Şirift ölçüsü:

Ənvər ÇİNGİZOĞLU
Jurnalist-etnoqraf

İranda ədəbiyyatşünaslıq elminin inkişafında böyük xidmətləri olmuş alimlərdən biri də Əllamə Cəlaləddin Hümayidir. O, yaradıcılığının mövzu rəngarəngliyi, üslub xüsusiyyətləri, bütünlükdə orijinallığı ilə İran ədəbiyyatşünasları arasında özünəməxsus yer tutur.

Cəlaləddin Hümayi 1900-cü ildə Qacarlar dövlətinə bağlı İsfahan şəhərinin Baqala məhəlləsində dünyaya göz açıb. Tərab təxəllüslü şair və alim Əbülqasım Məhəmməd Nasirin oğludur. Babası Hümayi Şirazi də alim və şair idi.

Cəlaləddin Hümayi kiçik yaşlarında bir müddət Mədrəsə-i Həqaiq və Mədrəsə-i Qüdsiyyədə oxuyub. Ayrıca atasından və Şeyx Əbülqasım İraqidən sərf, nəhv və məntiq dərsləri alıb. 1910-cu ilin sonlarına doğru Nim-Avurd adı verilən bir mədrəsəyə gedib. İyirmi il sərasər oxuduğu bu mədrəsədə Ayətullahil-uzma Seyyid Mirzə Bağır Durçəi kimi dönəmin tanınmış alimlərindən faydalanıb. Dərs aldığı digər müəllimlər Hakim Məhəmməd Xorasani, Əli Müdərris Yəzdi, Seyyid Mehdi Durçəi, Mirzə Əli Cənabdır. Burada fiqh, üsul-i fiqh, kəlam, məntiq, təsəvvüf, ədəbiyyat, astronomiya və fəlsəfə oxuyub. Bir tərəfdən təhsilini davam etdirərkən, bir tərəfdən də İsfahanda yeni qurulan mədrəsələrdə dərs deyib.

Cəlaləddin Hümayi 1929-cu ildə Milli Təhsil nazirliyində çalışmağa başlayıb. Orta təhsildə ədəbiyyat sinifi açmaq üçün Təbrizdə göndərilib. 1931-ci ildə Tehrana dönüb. Mədrəsə-i Darülfünun, Mədrəsə-i Şərəf-i Müzəffəri, Dəbiristan-ı Nizam və Danişkədə-i Əfsəridə fars dilində mətnlər, ədəbiyyat tarixi və ədəbi sənətlər öyrədib. Tehran Universiteti Hüquq fakültəsində, Fiqh və ədəbiyyat fakültəsində ədəbi sənətlərlə bağlı mühazirələr aparıb.

Cəlaləddin Hümayi şair idi. Səna təxəllüsü ilə şeirlər yazırdı. 1966-ıcı ildə əməkli olduqdan sonra bütün vaxtını elmi çalışmalara ayırıb. Yazdığı əsərlərlə bərabər bir çox klassik əsəri nəşrə hazırlayıb.

Cəlaləddin Hümayi 19 iyul 1980-ci ildə Tehranda vəfat edib və İsfahanda toprağa tapşırılıb.

“Əncümən-i ustadan-i zəban u ədəbiyyat-i farsi” cəmiyyəti tərəfindən onun xatirəsinə “Hümayinamə! adlı bir ərmağan kitabı nəşr etdirib. Bu kitab görkəmli ədəbiyyatşünasa böyük ehtiramın ifadəsidir.

Əllamə Cəlaləddin Hümayinin yaradıcılığı çoxcəhətli və rəngarəngdir. Çox sayda əsər qələmə alan Hümayinin əsərlərinin bəziləri bunlardır:

“Tarix-i ədəbiyyat-i İran”. Beş cild olaraq hazırlanan əsərin ilk iki cildi bir arada Təbrizdə (1308/1929) və Tehranda (1340/1961) nəşr olunub. “Risalə dər şərḥ-i əhval-i şüʿara-yı İṣfahan-ı qərn-ı 13-14 hicri”, “Ṣınaət-i ədəbi dər fənn-i Bədiʿ u axsam-ı şeir-i farsi” (Tehran, 1342/1963). “Ṭablə-i Əṭṭar və nəsim-i gülistan” (Tehran, 1346/1967). Kitab Fəridəddin Əttar və Sədi Şirazi haqqında yazılmış iki məqalədən ibarətdir. “Xəyyaminamə” (Tehran, 1346/1967.). Ömər Xəyyamın həyatı və əsərləri haqqında yazılan iki cildlik bu əsərin sadəcə ilk cildi nəşr olunub. “Təfsir-i məsnəvi-i Mövləvi: Dastan-i qalʿa-yi zatüṣ-ṣuvər ya diz-i Xoşrüba” (Tehran, 1349/1970.). Mövlanə Cəlaləddin Ruminin Məssnəvisindəki bir hekayəsinin şərhidir. “Fünun-i bəlaġət və sınaət-i ədəbi” (Tehran,1370/1985). “Təsəvvüf dər İslam”. Əbu Səid-i Əbülxeyr ilə ilgili bir çalışmadır (Tehran, 1374/1989). “Divan-ı S̱əna” (Tehran, 1367/1982.). Daha öncə bir qismi “Danişnamə” adıyla (İsfahan, 1302/1923.), bir qismi də müxtəlif dərgi və kitablarda dərc olunan şeirləri Mahiduxt Banu Hümayi tərəfindən nəşrə hazırlanıb.

Əllamə Cəlaləddin Hümayi sələflərinin ən yaxşı ənənələrini davam etdirərək klassik ədəbiyyatın araşdırılmasına sanballı elmi əsərlər həsr etdirib.

Mətnşünaslıq sahəsində yazdığı əsərlər, tərtib etdiyi klassik ədəbiyyat nümunələri, nəşr etdirdiyi kitablar, təqdim etdiyi müqəddimələr, şərhlər və izahlar Hümayinin fədakar mətnşünas olduğunu qabarıq surətdə nəzərə çarpdırır. Əllamə Cəlaləddin Hümayinin “Müntəxab-i əxlaq-i Nasıri” (Tehran, 1320/1941) əsəri Tusişünaslığa layiqli tövhədir. Nəsrəddin Tusinin “Əxlaqi-Nasiri” əsəri haqqında xüsusi tədqiqat aparmış Cəlaləddin Hümayi həmin təqlidi kitabların bəzilərinin adını çəkməklə onların “Əxlaqi-Nasiri”yə nisbətən çox aşağı səviyyədə olduqlarını qeyd edir. Bunların içərisində “Əxlaqi-Cəlali”, “Əxlaqi-Möhsini”, “Əxlaqi-Mənsuri” və “Əxlaqi-Cəmali”ni xüsusi olaraq qeyd edir və deyir ki, son yeddi yüz əlli beş ildə yaradılmış bu tipli kitablar heç “Əxlaqi-Nasiri”nin yüzdə bir səviyyəsinə yüksələ bilməyib.

Əllamə Cəlaləddin Hümayinin ədəbiyyatşünaslıq elminin və ədəbi fikrin inkişafındakı xidmətləri əvəzolunmazdır. O, zəngin, mənalı, şərəfli bir alim ömrü yaşayıb. Alimin bir sıra kitabları elmi-ədəbi ictimaiyyət tərəfindən dönə-dönə təqdir edilib. Məşğul olduğu elm sahələri və istiqamətlərin hamısında o, yüksək professionallıq nümayiş etdirib. Mətnşünas kimi bir çox əsərləri nəşrə hazırlayıb. Bunlardan: Sultan Vələdin “Vələdnamə” (Tehran, 1316/1937), Biruninin “Kitabüt-təfhim” (Tehran, 1316/1937); Hakim Muxtari Qəznəvinin “Təsḥiḥ-i divan-ı Ḥakim Muxtari-i Qəznəvi” (Tehran, 1340/1961), Kaşaninin “Miṣbaḥul-hidayə və miftaḥul-kifayə” (Tehran 1325/1946.) adlı əsərlərini göstərmək olar.

Əllamə Cəlaləddin Hümayinin nəşrə hazırladığı kitablardan biri də Höccətülislam Əbu Həmid Məhəmməd ibn Məhəmməd ibn Məhəmməd ibn Əhməd əl-Qəzzali ət-Tusinin (1058-1111) “Nəsihətül-müluk” (Tehran 1316/1937) əsəridir. Onun “Qəzzalinamə: Şərḥ-i hal u asar u əfkar-ı İmam Məḥəmməd Ġəzzali” (Tehran, 1318/1939) adlı sanballı əsəri dövründə öz dəyərini alıb. Əsər İmam Qəzzalinin həyatı və əsərləri ilə bərabər İslami elmlər, ədəbiyyat və İslam məzhəbləri haqqında geniş bilgi ehtiva edir. Hümayi bu əsərində üzə çıxardığı çoxsaylı əlyazmaları və dövrü mətbuat materiallarını elmi ictimaiyyətə və oxuculara çatdırmaq üçün onları sadəcə təqdim etməyib, mahiyyətini açaraq, elmi əhəmiyyətini aydınlaşdırmaqla həm də nəzəri cəhətdən şərh edib.

Əllamə Hümayinin “Tarix-i İṣfahan”, “Tarix-i ədvar-ı fiqh-i İslami”, “Şərḥ-i müşkilat-i əşʿar-i məs̱nəvi-i Mövləvi”, “Risalə-i əfkar u əqayid-i Mövləvi” kimi bəzi əsərləri hələ nəşr olunmayıb.