Əllamə Cəlaləddin Hümayi kimdir?

Xəbər lenti

18:29 / 30-10-2025

Hərbi ekspert: Nüvə eskalasiyası bəşəriyyəti qorxulu istiqamətə aparır

18:20 / 30-10-2025

Hərbçilərə güzəştli şərtlərlə əmək pensiyasının təyin edilmə qaydası təsdiqlənib

18:20 / 30-10-2025

Baş nazir Dövlət Mülki Aviasiya Agentliyi barədə qərar imzalayıb

17:50 / 30-10-2025

Dirijor Rauf Abdullayev xəstəxanaya yerləşdirilib

17:46 / 30-10-2025

Səsdən sürətli yeni təyyarənin sınağı uğurlu olub

17:16 / 30-10-2025

Hindistan Rusiya neftini əldə etməyin yolunu tapıb

17:12 / 30-10-2025

Hökumətdən qərar: iki rayonda dövlət ehtiyacları üçün torpaq sahələri alınacaq

17:06 / 30-10-2025

Millimiz Moldova ilə heç-heçə edib

16:57 / 30-10-2025

ABŞ-nın nüvə sınaqlarına Rusiyanın münasibəti necədir?

16:56 / 30-10-2025

Bakıda 66 kiloqramdan artıq narkotik vasitə dövriyyədən çıxarılıb

16:52 / 30-10-2025

Yeni parça gündəlik həyatı asanlaşdıracaq - Foto

16:42 / 30-10-2025

“Rosneft”-in törəmə şirkətini ələ keçirmək istəyirlər

16:34 / 30-10-2025

Sərdar Cəlaloğlu bacısı oğlunun həbsindən danışıb

16:17 / 30-10-2025

General: Pokrovskdakı rus birliklərini məhv edəcəyik

16:12 / 30-10-2025

Ukraynada daha bir azərbaycanlı həlak olub

15:54 / 30-10-2025

Çin TikTok-da ABŞ ilə əməkdaşlıq edəcək

15:41 / 30-10-2025

Rusiyanın Vinnitsaya hücumunda 7 yaşlı qız həyatını itirib

15:13 / 30-10-2025

Prezident icra başçısını vəzifədən azad edib - Sərəncam

15:07 / 30-10-2025

Şəhid Aydın Nuriyevlə vida mərasimi keçirilib

14:57 / 30-10-2025

Daha bir vəzifəli şəxsin adı Ramiz Mehdiyevlə hallanır

14:49 / 30-10-2025

Saleh Səmədovun bir qardaşı həbs edilib, digəri axtarışa verilib

14:41 / 30-10-2025

İlham Əliyev Ermənistandakı sammitə qatılmayacaq

14:33 / 30-10-2025

Birinci Qarabağ müharibəsinin şəhidi dəfn edilib - Fotolar

14:16 / 30-10-2025

Eldar Əzizov məmurlara xəbərdarlıq edib - Müşavirə

13:58 / 30-10-2025

Ağdərəyə növbəti köç karvanı gedib - (Yenilənib) - Fotolar

13:53 / 30-10-2025

Saxlanılan icra başçısı nazir müşavirinin dayısıdır

13:46 / 30-10-2025

Azərbaycanlı milyarder “Lukoyl”dakı xarici aktivlərini satır

13:39 / 30-10-2025

Dünyanın qızıl ehtiyatı azalıb - Foto

12:38 / 30-10-2025

Baş redaktor saxlanılıb - Əməliyyat

12:18 / 30-10-2025

Monteneqroda antitürk və anti-Azərbaycan əhval-ruhiyyəsinin səbəbi nədir?

Xəbər lentinin davamı

Ən çox oxunanlar

14:34 / 29-10-2025

Baş rejissor: Hazırladığımız 12 tamaşanı “Axır Zaman”la yekunlaşdıracağıq - Müsahibə

20:19 / 27-10-2025

Nazir Emin Əmrullayevə bir neçə sual

23:17 / 25-10-2025

Vəkil Zabil Qəhrəmanov həbs olunub

15:13 / 30-10-2025

Prezident icra başçısını vəzifədən azad edib - Sərəncam

16:17 / 27-10-2025

Ramiz Mehdiyevin Rusiyaya yazdığı gizli məktub üzə çıxıb - Fotofakt

11:43 / 29-10-2025

Qafqazda sülh: Ağ ev Paşinyanı qorumalıdır

16:57 / 27-10-2025

1500 illik qızıl sikkə xəzinəsi tapılıb

14:57 / 30-10-2025

Daha bir vəzifəli şəxsin adı Ramiz Mehdiyevlə hallanır

16:37 / 27-10-2025

Prezident səfirləri geri çağırıb - Yeni təyinatlar - (Yenilənib)

17:45 / 29-10-2025

Ukraynanın iki şəhəri mühasirəyə alınıb

12:22 / 27-10-2025

Azərbaycanın Yaxın Şərq həmləsi: Vaşinqtondan dəstək var

18:09 / 26-10-2025

"Neftçi" qələbə qazanıb

Əllamə Cəlaləddin Hümayi kimdir?
Tarix: 16-04-2022 09:26 | Bölmə: Ənvər ÇİNGİZOĞLU

Şirift ölçüsü:

Ənvər ÇİNGİZOĞLU
Jurnalist-etnoqraf

İranda ədəbiyyatşünaslıq elminin inkişafında böyük xidmətləri olmuş alimlərdən biri də Əllamə Cəlaləddin Hümayidir. O, yaradıcılığının mövzu rəngarəngliyi, üslub xüsusiyyətləri, bütünlükdə orijinallığı ilə İran ədəbiyyatşünasları arasında özünəməxsus yer tutur.

Cəlaləddin Hümayi 1900-cü ildə Qacarlar dövlətinə bağlı İsfahan şəhərinin Baqala məhəlləsində dünyaya göz açıb. Tərab təxəllüslü şair və alim Əbülqasım Məhəmməd Nasirin oğludur. Babası Hümayi Şirazi də alim və şair idi.

Cəlaləddin Hümayi kiçik yaşlarında bir müddət Mədrəsə-i Həqaiq və Mədrəsə-i Qüdsiyyədə oxuyub. Ayrıca atasından və Şeyx Əbülqasım İraqidən sərf, nəhv və məntiq dərsləri alıb. 1910-cu ilin sonlarına doğru Nim-Avurd adı verilən bir mədrəsəyə gedib. İyirmi il sərasər oxuduğu bu mədrəsədə Ayətullahil-uzma Seyyid Mirzə Bağır Durçəi kimi dönəmin tanınmış alimlərindən faydalanıb. Dərs aldığı digər müəllimlər Hakim Məhəmməd Xorasani, Əli Müdərris Yəzdi, Seyyid Mehdi Durçəi, Mirzə Əli Cənabdır. Burada fiqh, üsul-i fiqh, kəlam, məntiq, təsəvvüf, ədəbiyyat, astronomiya və fəlsəfə oxuyub. Bir tərəfdən təhsilini davam etdirərkən, bir tərəfdən də İsfahanda yeni qurulan mədrəsələrdə dərs deyib.

Cəlaləddin Hümayi 1929-cu ildə Milli Təhsil nazirliyində çalışmağa başlayıb. Orta təhsildə ədəbiyyat sinifi açmaq üçün Təbrizdə göndərilib. 1931-ci ildə Tehrana dönüb. Mədrəsə-i Darülfünun, Mədrəsə-i Şərəf-i Müzəffəri, Dəbiristan-ı Nizam və Danişkədə-i Əfsəridə fars dilində mətnlər, ədəbiyyat tarixi və ədəbi sənətlər öyrədib. Tehran Universiteti Hüquq fakültəsində, Fiqh və ədəbiyyat fakültəsində ədəbi sənətlərlə bağlı mühazirələr aparıb.

Cəlaləddin Hümayi şair idi. Səna təxəllüsü ilə şeirlər yazırdı. 1966-ıcı ildə əməkli olduqdan sonra bütün vaxtını elmi çalışmalara ayırıb. Yazdığı əsərlərlə bərabər bir çox klassik əsəri nəşrə hazırlayıb.

Cəlaləddin Hümayi 19 iyul 1980-ci ildə Tehranda vəfat edib və İsfahanda toprağa tapşırılıb.

“Əncümən-i ustadan-i zəban u ədəbiyyat-i farsi” cəmiyyəti tərəfindən onun xatirəsinə “Hümayinamə! adlı bir ərmağan kitabı nəşr etdirib. Bu kitab görkəmli ədəbiyyatşünasa böyük ehtiramın ifadəsidir.

Əllamə Cəlaləddin Hümayinin yaradıcılığı çoxcəhətli və rəngarəngdir. Çox sayda əsər qələmə alan Hümayinin əsərlərinin bəziləri bunlardır:

“Tarix-i ədəbiyyat-i İran”. Beş cild olaraq hazırlanan əsərin ilk iki cildi bir arada Təbrizdə (1308/1929) və Tehranda (1340/1961) nəşr olunub. “Risalə dər şərḥ-i əhval-i şüʿara-yı İṣfahan-ı qərn-ı 13-14 hicri”, “Ṣınaət-i ədəbi dər fənn-i Bədiʿ u axsam-ı şeir-i farsi” (Tehran, 1342/1963). “Ṭablə-i Əṭṭar və nəsim-i gülistan” (Tehran, 1346/1967). Kitab Fəridəddin Əttar və Sədi Şirazi haqqında yazılmış iki məqalədən ibarətdir. “Xəyyaminamə” (Tehran, 1346/1967.). Ömər Xəyyamın həyatı və əsərləri haqqında yazılan iki cildlik bu əsərin sadəcə ilk cildi nəşr olunub. “Təfsir-i məsnəvi-i Mövləvi: Dastan-i qalʿa-yi zatüṣ-ṣuvər ya diz-i Xoşrüba” (Tehran, 1349/1970.). Mövlanə Cəlaləddin Ruminin Məssnəvisindəki bir hekayəsinin şərhidir. “Fünun-i bəlaġət və sınaət-i ədəbi” (Tehran,1370/1985). “Təsəvvüf dər İslam”. Əbu Səid-i Əbülxeyr ilə ilgili bir çalışmadır (Tehran, 1374/1989). “Divan-ı S̱əna” (Tehran, 1367/1982.). Daha öncə bir qismi “Danişnamə” adıyla (İsfahan, 1302/1923.), bir qismi də müxtəlif dərgi və kitablarda dərc olunan şeirləri Mahiduxt Banu Hümayi tərəfindən nəşrə hazırlanıb.

Əllamə Cəlaləddin Hümayi sələflərinin ən yaxşı ənənələrini davam etdirərək klassik ədəbiyyatın araşdırılmasına sanballı elmi əsərlər həsr etdirib.

Mətnşünaslıq sahəsində yazdığı əsərlər, tərtib etdiyi klassik ədəbiyyat nümunələri, nəşr etdirdiyi kitablar, təqdim etdiyi müqəddimələr, şərhlər və izahlar Hümayinin fədakar mətnşünas olduğunu qabarıq surətdə nəzərə çarpdırır. Əllamə Cəlaləddin Hümayinin “Müntəxab-i əxlaq-i Nasıri” (Tehran, 1320/1941) əsəri Tusişünaslığa layiqli tövhədir. Nəsrəddin Tusinin “Əxlaqi-Nasiri” əsəri haqqında xüsusi tədqiqat aparmış Cəlaləddin Hümayi həmin təqlidi kitabların bəzilərinin adını çəkməklə onların “Əxlaqi-Nasiri”yə nisbətən çox aşağı səviyyədə olduqlarını qeyd edir. Bunların içərisində “Əxlaqi-Cəlali”, “Əxlaqi-Möhsini”, “Əxlaqi-Mənsuri” və “Əxlaqi-Cəmali”ni xüsusi olaraq qeyd edir və deyir ki, son yeddi yüz əlli beş ildə yaradılmış bu tipli kitablar heç “Əxlaqi-Nasiri”nin yüzdə bir səviyyəsinə yüksələ bilməyib.

Əllamə Cəlaləddin Hümayinin ədəbiyyatşünaslıq elminin və ədəbi fikrin inkişafındakı xidmətləri əvəzolunmazdır. O, zəngin, mənalı, şərəfli bir alim ömrü yaşayıb. Alimin bir sıra kitabları elmi-ədəbi ictimaiyyət tərəfindən dönə-dönə təqdir edilib. Məşğul olduğu elm sahələri və istiqamətlərin hamısında o, yüksək professionallıq nümayiş etdirib. Mətnşünas kimi bir çox əsərləri nəşrə hazırlayıb. Bunlardan: Sultan Vələdin “Vələdnamə” (Tehran, 1316/1937), Biruninin “Kitabüt-təfhim” (Tehran, 1316/1937); Hakim Muxtari Qəznəvinin “Təsḥiḥ-i divan-ı Ḥakim Muxtari-i Qəznəvi” (Tehran, 1340/1961), Kaşaninin “Miṣbaḥul-hidayə və miftaḥul-kifayə” (Tehran 1325/1946.) adlı əsərlərini göstərmək olar.

Əllamə Cəlaləddin Hümayinin nəşrə hazırladığı kitablardan biri də Höccətülislam Əbu Həmid Məhəmməd ibn Məhəmməd ibn Məhəmməd ibn Əhməd əl-Qəzzali ət-Tusinin (1058-1111) “Nəsihətül-müluk” (Tehran 1316/1937) əsəridir. Onun “Qəzzalinamə: Şərḥ-i hal u asar u əfkar-ı İmam Məḥəmməd Ġəzzali” (Tehran, 1318/1939) adlı sanballı əsəri dövründə öz dəyərini alıb. Əsər İmam Qəzzalinin həyatı və əsərləri ilə bərabər İslami elmlər, ədəbiyyat və İslam məzhəbləri haqqında geniş bilgi ehtiva edir. Hümayi bu əsərində üzə çıxardığı çoxsaylı əlyazmaları və dövrü mətbuat materiallarını elmi ictimaiyyətə və oxuculara çatdırmaq üçün onları sadəcə təqdim etməyib, mahiyyətini açaraq, elmi əhəmiyyətini aydınlaşdırmaqla həm də nəzəri cəhətdən şərh edib.

Əllamə Hümayinin “Tarix-i İṣfahan”, “Tarix-i ədvar-ı fiqh-i İslami”, “Şərḥ-i müşkilat-i əşʿar-i məs̱nəvi-i Mövləvi”, “Risalə-i əfkar u əqayid-i Mövləvi” kimi bəzi əsərləri hələ nəşr olunmayıb.