Əllamə Cəlaləddin Hümayi kimdir?

Xəbər lenti

00:55 / 22-11-2024

Silvester Stallone yeni seriala çəkilir

00:45 / 22-11-2024

Məşhur yazıçının yeni romanı nəşr edilib - Foto

00:07 / 22-11-2024

Hikmət Hacıyev: “Politico”nun üzr istəməsini tələb edirik!”

23:28 / 21-11-2024

Gəncədə iki nəfər bıçaqlanıb

22:07 / 21-11-2024

Putin ABŞ və Qərb dövlətlərinə xəbərdarlıq edib

20:55 / 21-11-2024

Ceyhun Bayramov Özbəkistanın xarici işlər naziri ilə telefonda danışıb

20:08 / 21-11-2024

Milli Məclis bəyanat yayıb

19:12 / 21-11-2024

Leyla Əliyeva Qlobal Liderlərin Dialoqunda iştirak edib - Fotolar

18:08 / 21-11-2024

SPECA İqlim Ağıllı Şəhərlər Forumu üzrə Bakı Bəyannaməsi imzalanıb

18:03 / 21-11-2024

Küləkli hava şəraiti ilə bağlı sarı xəbərdarlıq verilib

17:49 / 21-11-2024

Pərviz Şahbazov İstanbula gedir

17:25 / 21-11-2024

Əli Əsədov “Elektron hökumət” portalı ilə bağlı qərar imzalayıb

17:18 / 21-11-2024

Rusiya Tramp haqqında filmin yayımına icazə verməyib - Fotolar

17:08 / 21-11-2024

Nazirlər Kabineti riskli vergi ödəyiciləri haqqında qərar imzalayıb

16:48 / 21-11-2024

Matviyenko Azərbaycana gəlir

16:45 / 21-11-2024

Prezident iki Mərkəzi ləğv edib - Sərəncam

16:32 / 21-11-2024

Deputatlar daha 12 qanuna dəyişikliyi müzakirəyə çıxaracaq - Siyahı

16:23 / 21-11-2024

Leyla Əliyeva COP29-da: nadir canlıların mühafizəsinə həsr olunan panel müzakirələr olub - Fotolar

16:17 / 21-11-2024

Baş nazirin və sabiq müdafiə nazirinin həbsinə order verilib

16:17 / 21-11-2024

Milli Məclisin deputatı NATO PA-nın illik sessiyasında iştirak edəcək

16:06 / 21-11-2024

Putin Şimali Koreya liderinə 75 vəhşi heyvan göndərib

16:00 / 21-11-2024

Gömrük orqanlarına qəbul imtahanı keçiriləcək

15:45 / 21-11-2024

Dünya şöhrətli rejissorun 10 ən yaxşı filmi... - Siyahı

15:32 / 21-11-2024

Məşhur musiqi qrupu dünya turuna çıxır

15:29 / 21-11-2024

Ceyhun Bayramov misirli nazirlə telefonda danışıb

14:46 / 21-11-2024

Quterreş Bakıda: "Razılaşma istəyi hiss olunur"

14:43 / 21-11-2024

"Kəpəz"in futbolçusu əməliyyat olunub

14:36 / 21-11-2024

Rusiya Qərb silahlarına qarşı tədbirlər görməyə başlayıb

14:33 / 21-11-2024

SOCAR ilə “Tree Energy Solutions” arasında Birgə Tədqiqat Sazişi imzalanıb

14:08 / 21-11-2024

Ukrayna ərazi əvəzində sülhə razılaşmayacaq - Nazir

Xəbər lentinin davamı

Ən çox oxunanlar

12:28 / 18-11-2024

Turan Manafzadə: “Mədəniyyət diplomatiyasından yararlanmağı bacarmalıyıq” - Müsahibə

12:05 / 19-11-2024

MMC vətəndaşın mənzilini dağıdıb, indi də obyektini ələ keçirmək istəyir - Fotolar

13:32 / 21-11-2024

Dünyanın ən güclü donanmaları... - Qardaş Türkiyə siyahıda neçəncidir?

19:50 / 19-11-2024

Beynəlxalq Bank 272 min manat cərimələnib

16:45 / 20-11-2024

Nazir: "Regionlardakı bəzi poçt şöbələrinin bağlanması araşdırılacaq"

16:22 / 20-11-2024

“Real Betis” klubunun nümayəndəsi Bakıda nəyə təəccüblənib? - Foto

15:29 / 18-11-2024

Daha üç şəhərə konsul təyinatı olub - Siyahı

17:09 / 18-11-2024

Deputatın oğlu yeni vəzifəyə təyin olunub

10:03 / 20-11-2024

Azərbaycan və Türkiyənin bələdiyyə təşkilatları arasında görüş keçirilib - Fotolar

16:45 / 21-11-2024

Prezident iki Mərkəzi ləğv edib - Sərəncam

09:37 / 21-11-2024

Naxçıvan səhiyyəsində həbslər başlayıb

15:55 / 20-11-2024

Deputatın "Zəngimcell" oyunu: "Balansınız bitmişdir..."

Əllamə Cəlaləddin Hümayi kimdir?
Tarix: 16-04-2022 09:26 | Bölmə: Ənvər ÇİNGİZOĞLU

Şirift ölçüsü:

Ənvər ÇİNGİZOĞLU
Jurnalist-etnoqraf

İranda ədəbiyyatşünaslıq elminin inkişafında böyük xidmətləri olmuş alimlərdən biri də Əllamə Cəlaləddin Hümayidir. O, yaradıcılığının mövzu rəngarəngliyi, üslub xüsusiyyətləri, bütünlükdə orijinallığı ilə İran ədəbiyyatşünasları arasında özünəməxsus yer tutur.

Cəlaləddin Hümayi 1900-cü ildə Qacarlar dövlətinə bağlı İsfahan şəhərinin Baqala məhəlləsində dünyaya göz açıb. Tərab təxəllüslü şair və alim Əbülqasım Məhəmməd Nasirin oğludur. Babası Hümayi Şirazi də alim və şair idi.

Cəlaləddin Hümayi kiçik yaşlarında bir müddət Mədrəsə-i Həqaiq və Mədrəsə-i Qüdsiyyədə oxuyub. Ayrıca atasından və Şeyx Əbülqasım İraqidən sərf, nəhv və məntiq dərsləri alıb. 1910-cu ilin sonlarına doğru Nim-Avurd adı verilən bir mədrəsəyə gedib. İyirmi il sərasər oxuduğu bu mədrəsədə Ayətullahil-uzma Seyyid Mirzə Bağır Durçəi kimi dönəmin tanınmış alimlərindən faydalanıb. Dərs aldığı digər müəllimlər Hakim Məhəmməd Xorasani, Əli Müdərris Yəzdi, Seyyid Mehdi Durçəi, Mirzə Əli Cənabdır. Burada fiqh, üsul-i fiqh, kəlam, məntiq, təsəvvüf, ədəbiyyat, astronomiya və fəlsəfə oxuyub. Bir tərəfdən təhsilini davam etdirərkən, bir tərəfdən də İsfahanda yeni qurulan mədrəsələrdə dərs deyib.

Cəlaləddin Hümayi 1929-cu ildə Milli Təhsil nazirliyində çalışmağa başlayıb. Orta təhsildə ədəbiyyat sinifi açmaq üçün Təbrizdə göndərilib. 1931-ci ildə Tehrana dönüb. Mədrəsə-i Darülfünun, Mədrəsə-i Şərəf-i Müzəffəri, Dəbiristan-ı Nizam və Danişkədə-i Əfsəridə fars dilində mətnlər, ədəbiyyat tarixi və ədəbi sənətlər öyrədib. Tehran Universiteti Hüquq fakültəsində, Fiqh və ədəbiyyat fakültəsində ədəbi sənətlərlə bağlı mühazirələr aparıb.

Cəlaləddin Hümayi şair idi. Səna təxəllüsü ilə şeirlər yazırdı. 1966-ıcı ildə əməkli olduqdan sonra bütün vaxtını elmi çalışmalara ayırıb. Yazdığı əsərlərlə bərabər bir çox klassik əsəri nəşrə hazırlayıb.

Cəlaləddin Hümayi 19 iyul 1980-ci ildə Tehranda vəfat edib və İsfahanda toprağa tapşırılıb.

“Əncümən-i ustadan-i zəban u ədəbiyyat-i farsi” cəmiyyəti tərəfindən onun xatirəsinə “Hümayinamə! adlı bir ərmağan kitabı nəşr etdirib. Bu kitab görkəmli ədəbiyyatşünasa böyük ehtiramın ifadəsidir.

Əllamə Cəlaləddin Hümayinin yaradıcılığı çoxcəhətli və rəngarəngdir. Çox sayda əsər qələmə alan Hümayinin əsərlərinin bəziləri bunlardır:

“Tarix-i ədəbiyyat-i İran”. Beş cild olaraq hazırlanan əsərin ilk iki cildi bir arada Təbrizdə (1308/1929) və Tehranda (1340/1961) nəşr olunub. “Risalə dər şərḥ-i əhval-i şüʿara-yı İṣfahan-ı qərn-ı 13-14 hicri”, “Ṣınaət-i ədəbi dər fənn-i Bədiʿ u axsam-ı şeir-i farsi” (Tehran, 1342/1963). “Ṭablə-i Əṭṭar və nəsim-i gülistan” (Tehran, 1346/1967). Kitab Fəridəddin Əttar və Sədi Şirazi haqqında yazılmış iki məqalədən ibarətdir. “Xəyyaminamə” (Tehran, 1346/1967.). Ömər Xəyyamın həyatı və əsərləri haqqında yazılan iki cildlik bu əsərin sadəcə ilk cildi nəşr olunub. “Təfsir-i məsnəvi-i Mövləvi: Dastan-i qalʿa-yi zatüṣ-ṣuvər ya diz-i Xoşrüba” (Tehran, 1349/1970.). Mövlanə Cəlaləddin Ruminin Məssnəvisindəki bir hekayəsinin şərhidir. “Fünun-i bəlaġət və sınaət-i ədəbi” (Tehran,1370/1985). “Təsəvvüf dər İslam”. Əbu Səid-i Əbülxeyr ilə ilgili bir çalışmadır (Tehran, 1374/1989). “Divan-ı S̱əna” (Tehran, 1367/1982.). Daha öncə bir qismi “Danişnamə” adıyla (İsfahan, 1302/1923.), bir qismi də müxtəlif dərgi və kitablarda dərc olunan şeirləri Mahiduxt Banu Hümayi tərəfindən nəşrə hazırlanıb.

Əllamə Cəlaləddin Hümayi sələflərinin ən yaxşı ənənələrini davam etdirərək klassik ədəbiyyatın araşdırılmasına sanballı elmi əsərlər həsr etdirib.

Mətnşünaslıq sahəsində yazdığı əsərlər, tərtib etdiyi klassik ədəbiyyat nümunələri, nəşr etdirdiyi kitablar, təqdim etdiyi müqəddimələr, şərhlər və izahlar Hümayinin fədakar mətnşünas olduğunu qabarıq surətdə nəzərə çarpdırır. Əllamə Cəlaləddin Hümayinin “Müntəxab-i əxlaq-i Nasıri” (Tehran, 1320/1941) əsəri Tusişünaslığa layiqli tövhədir. Nəsrəddin Tusinin “Əxlaqi-Nasiri” əsəri haqqında xüsusi tədqiqat aparmış Cəlaləddin Hümayi həmin təqlidi kitabların bəzilərinin adını çəkməklə onların “Əxlaqi-Nasiri”yə nisbətən çox aşağı səviyyədə olduqlarını qeyd edir. Bunların içərisində “Əxlaqi-Cəlali”, “Əxlaqi-Möhsini”, “Əxlaqi-Mənsuri” və “Əxlaqi-Cəmali”ni xüsusi olaraq qeyd edir və deyir ki, son yeddi yüz əlli beş ildə yaradılmış bu tipli kitablar heç “Əxlaqi-Nasiri”nin yüzdə bir səviyyəsinə yüksələ bilməyib.

Əllamə Cəlaləddin Hümayinin ədəbiyyatşünaslıq elminin və ədəbi fikrin inkişafındakı xidmətləri əvəzolunmazdır. O, zəngin, mənalı, şərəfli bir alim ömrü yaşayıb. Alimin bir sıra kitabları elmi-ədəbi ictimaiyyət tərəfindən dönə-dönə təqdir edilib. Məşğul olduğu elm sahələri və istiqamətlərin hamısında o, yüksək professionallıq nümayiş etdirib. Mətnşünas kimi bir çox əsərləri nəşrə hazırlayıb. Bunlardan: Sultan Vələdin “Vələdnamə” (Tehran, 1316/1937), Biruninin “Kitabüt-təfhim” (Tehran, 1316/1937); Hakim Muxtari Qəznəvinin “Təsḥiḥ-i divan-ı Ḥakim Muxtari-i Qəznəvi” (Tehran, 1340/1961), Kaşaninin “Miṣbaḥul-hidayə və miftaḥul-kifayə” (Tehran 1325/1946.) adlı əsərlərini göstərmək olar.

Əllamə Cəlaləddin Hümayinin nəşrə hazırladığı kitablardan biri də Höccətülislam Əbu Həmid Məhəmməd ibn Məhəmməd ibn Məhəmməd ibn Əhməd əl-Qəzzali ət-Tusinin (1058-1111) “Nəsihətül-müluk” (Tehran 1316/1937) əsəridir. Onun “Qəzzalinamə: Şərḥ-i hal u asar u əfkar-ı İmam Məḥəmməd Ġəzzali” (Tehran, 1318/1939) adlı sanballı əsəri dövründə öz dəyərini alıb. Əsər İmam Qəzzalinin həyatı və əsərləri ilə bərabər İslami elmlər, ədəbiyyat və İslam məzhəbləri haqqında geniş bilgi ehtiva edir. Hümayi bu əsərində üzə çıxardığı çoxsaylı əlyazmaları və dövrü mətbuat materiallarını elmi ictimaiyyətə və oxuculara çatdırmaq üçün onları sadəcə təqdim etməyib, mahiyyətini açaraq, elmi əhəmiyyətini aydınlaşdırmaqla həm də nəzəri cəhətdən şərh edib.

Əllamə Hümayinin “Tarix-i İṣfahan”, “Tarix-i ədvar-ı fiqh-i İslami”, “Şərḥ-i müşkilat-i əşʿar-i məs̱nəvi-i Mövləvi”, “Risalə-i əfkar u əqayid-i Mövləvi” kimi bəzi əsərləri hələ nəşr olunmayıb.