00:38 / 19-05-2025
Baydendə ağır xəstəlik aşkar ediblər
18:12 / 18-05-2025
Mənim çayımı tünd elə, a bala! - İmarət Cəlilqızı yazır
17:40 / 18-05-2025
Hikmət Hacıyev: Sülh üçün ideal şərait yaranıb
17:34 / 18-05-2025
İlham Əliyevin nəvəsi dünya çempionu olub
12:42 / 18-05-2025
Sabah hava necə olacaq? - Proqnoz
10:03 / 18-05-2025
Polşada prezident seçkisi keçirilir
08:36 / 18-05-2025
“Avroviziya-2025” mahnı müsabiqəsinin qalibi müəyyənləşib
19:28 / 17-05-2025
İranın konsorsium ideyası... - Tehran Körfəz qonşularına arxalanmaq istəyir
19:28 / 17-05-2025
General vəzifədən çıxarılıb
18:30 / 17-05-2025
Gəncədə 18 yaşlı gənc bıçaqlanıb
15:54 / 17-05-2025
Ədalət Partiyasına yeni sədr seçiblər - Yenilənib
13:59 / 17-05-2025
Küləkli hava şəraiti ilə bağlı sarı xəbərdarlıq verilib
13:15 / 17-05-2025
Dövlət qulluqçularının reyestri aparılacaq - Fərman
13:00 / 17-05-2025
İlham Əliyev Tokayevə zəng edib
12:52 / 17-05-2025
Prokurorluq və DİN məktəblinin ölümü ilə bağlı birgə məlumat yayıb
12:06 / 17-05-2025
Sabahın hava proqnozu açıqlanıb
10:38 / 17-05-2025
Venera planetində yaşayış mümkündür
09:35 / 17-05-2025
Kim Çen In orduya "müharibəyə hazır ol" tapşırığı verib
09:32 / 17-05-2025
Səfir Trampa görə istefa verib
09:18 / 17-05-2025
Gəncə Dövlət Filarmoniyasına direktor təyin olunub
00:07 / 17-05-2025
İlham Əliyev Azərbaycana dönüb
21:39 / 16-05-2025
Sumqayıtda daha bir nəfər dəm qazından ölüb
21:31 / 16-05-2025
Ermənistan ordusunun cinayətləri ilə bağlı hesabat məhkəmədə nümayiş olunub - Yenilənib
19:47 / 16-05-2025
Bu generallar üçün yaş məhdudiyyəti ləğv edilir
19:17 / 16-05-2025
Oleq Bakinskinin məhkəməsində mülki iddia qaldırılıb
18:31 / 16-05-2025
Gizlədilmiş üç vaqon qızılın yerini müəyyən ediblər - Foto
18:20 / 16-05-2025
MDB-nin təhlükəsizlik orqanlarının növbəti iclası keçirilib - Fotolar
17:38 / 16-05-2025
Bu gün Əfv Komissiyası 100-dən çox müraciətə baxıb - (Yenilənib)
17:37 / 16-05-2025
Türkiyənin qlobal rolu artır, təsir imkanları genişlənir - Partiya sədri
16:02 / 16-05-2025
İlham Əliyev Albaniyada Zirvə toplantısında - Yenilənib - Foto
08:33 / 14-05-2025
Putini İstanbulda Uşakov və Lavrov əvəz edə bilər
15:02 / 16-05-2025
15 gün sovetlərsiz yaşayan Lənkəran...
23:22 / 14-05-2025
Qələm fədailərindən biri... - Foto
10:14 / 15-05-2025
İstanbul danışıqları öncəsi: ruslar daha bir kəndi işğal edib, Dnepropetovskə yaxınlaşır
15:22 / 15-05-2025
Ərdoğanın zəfəri: PKK niyə silahı yerə qoyur?
12:42 / 15-05-2025
Vəkil müğənnini həbs etdirib
11:59 / 15-05-2025
Cəlaloğlu: Azərbaycan-Ermənistan müharibəsinin başlamasına nə şərait var, nə də səbəb
19:34 / 14-05-2025
Xəstəlik məşhur aktyoru taqətdən salıb - Fotolar
13:11 / 14-05-2025
AFFA daha iki klubu cəzalandırıb
14:34 / 14-05-2025
İsrailli müğənni Türkiyədəki konsertlərini təxirə salmaq istəmir
17:37 / 16-05-2025
Türkiyənin qlobal rolu artır, təsir imkanları genişlənir - Partiya sədri
Seyid Məhəmməd Dəbirsiyaqi: tədqiq və tədrisin işığında - Fotolar
Tarix: 16-08-2021 15:51 | Bölmə: Ənvər ÇİNGİZOĞLU
Klassik İran ədəbiyyatının, tarixinin, eləcə də fars dilinin tədqiqi, tədrisi və təbliği sahəsində yorulmadan çalışan alimlərdən biri də Seyid Məhəmməd Dəbirsiyaqidir.
Seyid Məhəmməd Dəbirsiyaqi 24 fevral 1920-ci ildə Qəzvində alim və arif sülaləsinə aid bir ailənin övladı olaraq dünyaya gəlib. Ulu babaları Səfəvilər dönəmində Livandan Qəzvinə köç etmiş bir sadat soyuna bağlıdır. Atası Seyid Bağır ibn Seyid Siyaq dönəminin ünlü xəttatlarından idi. Onlar Qəzvinin Gülbin məhəlləsində yaşayırdılar. Anası Mirzə Ağa xan Mustovfinin qızı olub, Mirzə Əbülqasim Mollabaşının nəvəsi idi.
Seyid Məhəmməd ibtidai və orta təhsilini məmləkəti Qəzvində tamamladıqdan sonra ali təhsil üçün daxil olduğu Tehran Universitetindən 1939-cu ildə məzun olub. Dəbirsiyaqi bu universitetdə Məliküşşuara Məhəmmədtağı Bahar (1886-1951), Bədiüzzaman Füruzanfər (1897-1970), Əliəsgər Hikmət (1893-1980), Cəlal Hümayi, Səid Nəfisi (1895-1966), İbrahim Purdavud (1885-1968), Həsən Xətibi (1917–1989) və Məhəmmədtağı Məclisi kimi birinci dərəcəli fars dili və ədəbiyatı müəllimlərindən dərs alma fürsəti tapmış və Füruzanfərin rəhbərliyi ilə hazırladığı “Mənuçəhri divanının təshihi” mövzusunda dissertasiyanı müdafiə edərək, 1945-ci ildə eyni universitetdən doktorluq dərəcəsi alıb. Dəbirsiyaqi bundan bir il sonra Beynəlxalq İranoloji Dərnəyinə (Əncümən-i Beynəlmiləl-i İran) üzv olub və 1978-ci ildə Mədəni Miras Dərnəyi (Əncümən-i Asar və Məfaxir-i Fərhəngi) elmi təşkilatın üzvü seçilib.
Mağistr pilləsini oxuduğu 1941-ci ildə Maliyə nazirliyində təhsil personalı olaraq vəzifəyə başlayan Dəbir Siyaqi 1974-cü ildə təqaüdə çıxana qədər bu vəzifədə çalışıb.
Seyid Məhəmməd Dəbirsiyaqi doktorluq təhsilini tamamladıqdan iki il sonra lüğət çalışmalarına başlamış və “Dehxuda lüğəti” hazırlanarkən çağdaş İran lüğətçiliyinin qurucusu Mirzə Əliəkbər Dehxudanın (1879-1955) 9 və Məhəmməd Muinin (1918-1971) 12 il asissenti olub. Muinin vəfatından lüğətin tamamlandığı 1980-ci ilədək bu layihədə çalışaraq bir çox maddə yazıb.
“Dehxuda lüğəti” hazırlanarkən əldə etdiyi təcrübə və bu çalışmada müşahidə etdiyi əksikliklər Dəbirsiyaqini; Seyid Cəfər Şəhidi, Rəsul Şayəstə və Həsən Əhməd-i Givi kimi önəmli alimlərlə birlikdə “Böyük Farsca Lüğət” (Lügətnamə-i Bozorg-i Farsi) adlı yeni bir əsər hazırlamağa sövq edib. Həmin lüğətin bu ana qədər “Əlif” hərfi 6 cild və “Bə” hərfinin bir qismi 2 kitab halında nəşr edilib.
Seyid Məhəmməd Dəbirsiyaqi lüğət çalışmaları ilə bərabər təhsil fəaliyətlərini də sürdürmüş, Tehran və Qəzvin universitetlərində və Milli (Behişti) Universitetində başda “Şahnamə” gəlmək üzərə farsca mətn və qrammatika dərsləri vermiş və fars dili müəllimi olaraq bir dəfə Çinin Pekin Universitetində, iki dəfə də Misirin Eyn-i Şəms Universitetində dərs deyib.
1994-cü ildə doğma yurdu Qəzvinə dönərək buraya yerləşən Dəbirsiyaqi bu müddətdə elmi çalışmalarına davam edib. Sadə bir yaşam sürdüyü və mövqe-məqam sahibi olmağa meyl etmədiyi görülən Dəbirsiyaqinin evi ədəbi çalışmaların aparıldığı bir məclis halına gəlib. Evdə başlanğıcda “Şahnamə” oxumaları aparılarkən irəliləyən illərdə “Beyhaki tarixi”, “Bustan” və “Çahar məqalə” kimi klassik əsərlər də ələ alınıb. Dəbirsiyaqi Qəzvinə döndükdən 13 il sonra lüğətşünas olmayan Tehran universiteti müəllimlərindən birinin Dehxuda institutuna müdir olaraq təyin edilməsiylə həmin qurumla əlaqəsini kəsmiş, amma akademik çalışmalarına davam etmiş və 2012-ci ildə Qəzvində öz adıyla bir xalq kitabxanası qurub. 2013-cü ildə nəşr edilən “Sugnamə” (Mənzum ağılar) Dəbirsiyaqinin çap olunan son əsəridir.
Dəbirsiyaqi elmi, mədəni və ədəbi çalışmaları səbəbiylə bir çox çevrənin sayğı və təqdirini qazanmış və 13-cü Əlyazma Əsər Mühafizəçiləri Konqresində “Seçkin Əlyazma Mütəxəssisi” mükafatına layıq görülüb. “Buxara” dərgisi də farscanın bu önəmli simasını anmaq üçün bir sayını onun haqqındakı yazılara həsr edib. Eyni amacla 1996-cı ildə Kamal Hacı Seyid tərəfindən “Dəbir-i Ədib” 2013-cü ildə isə Fərşid Sadat Şərifi tərəfindən “Ərcnamə” adlı iki kitab nəşr edildiyi kimi, Dəbirsiyaqinin həyatı bir sənədli filmə də növzu olub.
Seyid Məhəmməd Dəbirsiyaqi yaradıcılığının bir yönü də tarixi tədqiqatdır. Görkəmli mətnşünas bir çox tarixi əsərləri işləyib, giriş və indekslə nəşr edib.
Bu tipli əsərlərdən biri də Mirzə Səmianın 1725-ci ildə yazdığı “Təzkirət əl-müluk” kitabıdır. Azərbaycan Səfəvi dövlətinin idarə quruluşunu öyrənmək üçün bu əsərin xüsusi əhəmiyyəti vardır. Əsərdə verilən məlumatlardan aydın olur ki, qaynağın müəllifi dövlət təşkilatı məsələlərinə mükəmməl bələd olub. Əsərdə Azərbaycan Səfəvi dövlətinin quruluşu, orqanların statusları, məmurların səlahiyyətləri, onların ləqəb və titulları haqqında ətraflı məlumat verilib. “Təzkirət əl-müluk” əsərinin əlyazmalarından birinin fotoşəkli 1943-cü ildə məşhur şərqşünas V. Minorski tərəfindən Kembric şəhərində nəşr edilib. Həmin nəşrdə “Təzkirət əl-müluk” əsərinin əlyazmasının fotoşəklindən başqa, onun İngilis dilinə tərcüməsi və geniş izahı verilib. V. F. Minorski “Təzkirət əl-müluk” əsərinə şərh və əlavələrində dövlət və idarə quruluşu ilə yanaşı bəylərbəyiliklərdən də qısa bəhs edib.
1956-cı ildə Seyid Məhəmməd Dəbirsiyaqi həmin əsəri yenidən nəşr etdirib. Daha sonra İran alimlərindən Məsud Rəcəbniya V. Minorskinin həmin əsəri haqqında izahlarını "Səfəvi hökumətinin idarə təşkilatı" adı altında 1958-ci ildə Tehranda nəşrə hazırlayıb.
Təəssüflə qeyd etməliyik ki, bu alim Azərbaycanda o qədər də tanınmır. Belə ki, ölkəmizdə ədəbiyyat və tarix sahəsində fəaliyyət göstərmiş tədqiqatçı alimlərin fəaliyyəti yalnız filologiya və tarix sahəsinə böyük töhvələr vermək baxımından deyil, eyni zamanda oxucuların dünyagörüşünün genişlənməsi, nəzəri biliklərin artması, digər humanitar fənlərlə qarşılıqlı əlaqələr cəhətindən də böyük maraq doğurur.
Bölməyə aid digər xəbərlər
Tarix: 16-08-2021 15:51 | Bölmə: Ənvər ÇİNGİZOĞLU
Klassik İran ədəbiyyatının, tarixinin, eləcə də fars dilinin tədqiqi, tədrisi və təbliği sahəsində yorulmadan çalışan alimlərdən biri də Seyid Məhəmməd Dəbirsiyaqidir.
Seyid Məhəmməd Dəbirsiyaqi 24 fevral 1920-ci ildə Qəzvində alim və arif sülaləsinə aid bir ailənin övladı olaraq dünyaya gəlib. Ulu babaları Səfəvilər dönəmində Livandan Qəzvinə köç etmiş bir sadat soyuna bağlıdır. Atası Seyid Bağır ibn Seyid Siyaq dönəminin ünlü xəttatlarından idi. Onlar Qəzvinin Gülbin məhəlləsində yaşayırdılar. Anası Mirzə Ağa xan Mustovfinin qızı olub, Mirzə Əbülqasim Mollabaşının nəvəsi idi.
Seyid Məhəmməd ibtidai və orta təhsilini məmləkəti Qəzvində tamamladıqdan sonra ali təhsil üçün daxil olduğu Tehran Universitetindən 1939-cu ildə məzun olub. Dəbirsiyaqi bu universitetdə Məliküşşuara Məhəmmədtağı Bahar (1886-1951), Bədiüzzaman Füruzanfər (1897-1970), Əliəsgər Hikmət (1893-1980), Cəlal Hümayi, Səid Nəfisi (1895-1966), İbrahim Purdavud (1885-1968), Həsən Xətibi (1917–1989) və Məhəmmədtağı Məclisi kimi birinci dərəcəli fars dili və ədəbiyatı müəllimlərindən dərs alma fürsəti tapmış və Füruzanfərin rəhbərliyi ilə hazırladığı “Mənuçəhri divanının təshihi” mövzusunda dissertasiyanı müdafiə edərək, 1945-ci ildə eyni universitetdən doktorluq dərəcəsi alıb. Dəbirsiyaqi bundan bir il sonra Beynəlxalq İranoloji Dərnəyinə (Əncümən-i Beynəlmiləl-i İran) üzv olub və 1978-ci ildə Mədəni Miras Dərnəyi (Əncümən-i Asar və Məfaxir-i Fərhəngi) elmi təşkilatın üzvü seçilib.
Mağistr pilləsini oxuduğu 1941-ci ildə Maliyə nazirliyində təhsil personalı olaraq vəzifəyə başlayan Dəbir Siyaqi 1974-cü ildə təqaüdə çıxana qədər bu vəzifədə çalışıb.
Seyid Məhəmməd Dəbirsiyaqi doktorluq təhsilini tamamladıqdan iki il sonra lüğət çalışmalarına başlamış və “Dehxuda lüğəti” hazırlanarkən çağdaş İran lüğətçiliyinin qurucusu Mirzə Əliəkbər Dehxudanın (1879-1955) 9 və Məhəmməd Muinin (1918-1971) 12 il asissenti olub. Muinin vəfatından lüğətin tamamlandığı 1980-ci ilədək bu layihədə çalışaraq bir çox maddə yazıb.
“Dehxuda lüğəti” hazırlanarkən əldə etdiyi təcrübə və bu çalışmada müşahidə etdiyi əksikliklər Dəbirsiyaqini; Seyid Cəfər Şəhidi, Rəsul Şayəstə və Həsən Əhməd-i Givi kimi önəmli alimlərlə birlikdə “Böyük Farsca Lüğət” (Lügətnamə-i Bozorg-i Farsi) adlı yeni bir əsər hazırlamağa sövq edib. Həmin lüğətin bu ana qədər “Əlif” hərfi 6 cild və “Bə” hərfinin bir qismi 2 kitab halında nəşr edilib.
Seyid Məhəmməd Dəbirsiyaqi lüğət çalışmaları ilə bərabər təhsil fəaliyətlərini də sürdürmüş, Tehran və Qəzvin universitetlərində və Milli (Behişti) Universitetində başda “Şahnamə” gəlmək üzərə farsca mətn və qrammatika dərsləri vermiş və fars dili müəllimi olaraq bir dəfə Çinin Pekin Universitetində, iki dəfə də Misirin Eyn-i Şəms Universitetində dərs deyib.
1994-cü ildə doğma yurdu Qəzvinə dönərək buraya yerləşən Dəbirsiyaqi bu müddətdə elmi çalışmalarına davam edib. Sadə bir yaşam sürdüyü və mövqe-məqam sahibi olmağa meyl etmədiyi görülən Dəbirsiyaqinin evi ədəbi çalışmaların aparıldığı bir məclis halına gəlib. Evdə başlanğıcda “Şahnamə” oxumaları aparılarkən irəliləyən illərdə “Beyhaki tarixi”, “Bustan” və “Çahar məqalə” kimi klassik əsərlər də ələ alınıb. Dəbirsiyaqi Qəzvinə döndükdən 13 il sonra lüğətşünas olmayan Tehran universiteti müəllimlərindən birinin Dehxuda institutuna müdir olaraq təyin edilməsiylə həmin qurumla əlaqəsini kəsmiş, amma akademik çalışmalarına davam etmiş və 2012-ci ildə Qəzvində öz adıyla bir xalq kitabxanası qurub. 2013-cü ildə nəşr edilən “Sugnamə” (Mənzum ağılar) Dəbirsiyaqinin çap olunan son əsəridir.
Dəbirsiyaqi elmi, mədəni və ədəbi çalışmaları səbəbiylə bir çox çevrənin sayğı və təqdirini qazanmış və 13-cü Əlyazma Əsər Mühafizəçiləri Konqresində “Seçkin Əlyazma Mütəxəssisi” mükafatına layıq görülüb. “Buxara” dərgisi də farscanın bu önəmli simasını anmaq üçün bir sayını onun haqqındakı yazılara həsr edib. Eyni amacla 1996-cı ildə Kamal Hacı Seyid tərəfindən “Dəbir-i Ədib” 2013-cü ildə isə Fərşid Sadat Şərifi tərəfindən “Ərcnamə” adlı iki kitab nəşr edildiyi kimi, Dəbirsiyaqinin həyatı bir sənədli filmə də növzu olub.
Seyid Məhəmməd Dəbirsiyaqi yaradıcılığının bir yönü də tarixi tədqiqatdır. Görkəmli mətnşünas bir çox tarixi əsərləri işləyib, giriş və indekslə nəşr edib.
Bu tipli əsərlərdən biri də Mirzə Səmianın 1725-ci ildə yazdığı “Təzkirət əl-müluk” kitabıdır. Azərbaycan Səfəvi dövlətinin idarə quruluşunu öyrənmək üçün bu əsərin xüsusi əhəmiyyəti vardır. Əsərdə verilən məlumatlardan aydın olur ki, qaynağın müəllifi dövlət təşkilatı məsələlərinə mükəmməl bələd olub. Əsərdə Azərbaycan Səfəvi dövlətinin quruluşu, orqanların statusları, məmurların səlahiyyətləri, onların ləqəb və titulları haqqında ətraflı məlumat verilib. “Təzkirət əl-müluk” əsərinin əlyazmalarından birinin fotoşəkli 1943-cü ildə məşhur şərqşünas V. Minorski tərəfindən Kembric şəhərində nəşr edilib. Həmin nəşrdə “Təzkirət əl-müluk” əsərinin əlyazmasının fotoşəklindən başqa, onun İngilis dilinə tərcüməsi və geniş izahı verilib. V. F. Minorski “Təzkirət əl-müluk” əsərinə şərh və əlavələrində dövlət və idarə quruluşu ilə yanaşı bəylərbəyiliklərdən də qısa bəhs edib.
1956-cı ildə Seyid Məhəmməd Dəbirsiyaqi həmin əsəri yenidən nəşr etdirib. Daha sonra İran alimlərindən Məsud Rəcəbniya V. Minorskinin həmin əsəri haqqında izahlarını "Səfəvi hökumətinin idarə təşkilatı" adı altında 1958-ci ildə Tehranda nəşrə hazırlayıb.
Təəssüflə qeyd etməliyik ki, bu alim Azərbaycanda o qədər də tanınmır. Belə ki, ölkəmizdə ədəbiyyat və tarix sahəsində fəaliyyət göstərmiş tədqiqatçı alimlərin fəaliyyəti yalnız filologiya və tarix sahəsinə böyük töhvələr vermək baxımından deyil, eyni zamanda oxucuların dünyagörüşünün genişlənməsi, nəzəri biliklərin artması, digər humanitar fənlərlə qarşılıqlı əlaqələr cəhətindən də böyük maraq doğurur.
Müəllifin bütün yazıları - Ənvər ÇİNGİZOĞLU
Bölməyə aid digər xəbərlər
11-04-2022, 21:25
Mazandaran alimi - Ənvər Çingizoğlu yazır
23-03-2022, 18:55
Rəşid Yasəmi: ədəbiyyatda nəciblik nümunəsi
17-03-2022, 09:49
Vahid Dəstigirdi: Nizaminin tədqiqatçısı
12-03-2022, 22:31
Ənvər ÇİNGİZOĞLU - Səid Nəfisi: Azərbaycan qəhrəmanı Babək Xürrəmdin əsərinin müəllifi
19-10-2021, 09:58
Ənvər ÇİNGİZOĞLU - Məhəmmədəli Füruği: siyasətçi, diplomat, tarixçi, tərcüməçi və millətçi kimi
16-10-2021, 01:06
Ənvər ÇİNGİZOĞLU - Hacıəli xan Rəzmara: Qurban bayramında doğuldu, terror qurbanı oldu
13-09-2021, 16:31
Ənvər ÇİNGİZOĞLU - Şəkinskilərin İran qolu haqqında... - Ənvər Çingizoğlunun araşdırması
10-09-2021, 17:27
Nəcəfqulu xan Sərşar: Qaradağın ağ gün görməmiş şairi
27-08-2021, 16:48
Ənvər ÇİNGİZOĞLU - Məhəmmədqulu xan Alar: inqilabda sərkərdə, işdə sərkar.. - Fotolar
20-08-2021, 13:38
Ənvər ÇİNGİZOĞLU - İsmayıl xan Şəfai: Tehran-43 konfransında şahın tərcüməçisi - Fotolar
16-08-2021, 15:51
Ənvər ÇİNGİZOĞLU - Seyid Məhəmməd Dəbirsiyaqi: tədqiq və tədrisin işığında - Fotolar
24-07-2021, 16:15
Ənvər ÇİNGİZOĞLU - Qaradağ elləri: beloğludan eloğluya qədər - Ənvər Çingizoğlu yazır
Qüdrət Həsənquliyevin fikrincə, Tramp görsə ki, Ukrayna qalib gəlir, Rusiyaya təkcə siyasi yox, hərbi dəstək də verəcək
"Xalq qəzeti"nin şöbə müdiri deyir ki, ömrü boyu özünü axtaran, dəfələrlə yanından ötüb keçən o qədər insan var ki
Nadir Azməmmədov: “Təəssüf ki, indi rejissor olmaq, kino və serial çəkmək adiləşib, bəzən bunun məsuliyyətini dərk etmirlər”
Türkiyədə yaşayan Əməkdar artist deyir ki, siyasilərin illərlə həllinə çalışdığı hansısa bir məsələni bəzən uğurlu bir musiqi əsəri həll edə bilər
Qüdrət Həsənquliyev: “Düşmənçiliyə son qoymaq üçün ədalətli sülhə nail olmaq gərəkdir. Bunun üçün ya tərəflər 1991-ci ilin sərhədləri çərçivəsində bir-birinin ərazi bütövlüyünü tanıyır, ya da ərazi mübadiləsinə gedirlər. Amma indiki mərhələdə bu, az inandırıcı görünür”
