00:55 / 22-11-2024
Silvester Stallone yeni seriala çəkilir
00:45 / 22-11-2024
Məşhur yazıçının yeni romanı nəşr edilib - Foto
00:07 / 22-11-2024
Hikmət Hacıyev: “Politico”nun üzr istəməsini tələb edirik!”
23:28 / 21-11-2024
Gəncədə iki nəfər bıçaqlanıb
22:07 / 21-11-2024
Putin ABŞ və Qərb dövlətlərinə xəbərdarlıq edib
20:55 / 21-11-2024
Ceyhun Bayramov Özbəkistanın xarici işlər naziri ilə telefonda danışıb
20:08 / 21-11-2024
Milli Məclis bəyanat yayıb
19:12 / 21-11-2024
Leyla Əliyeva Qlobal Liderlərin Dialoqunda iştirak edib - Fotolar
18:08 / 21-11-2024
SPECA İqlim Ağıllı Şəhərlər Forumu üzrə Bakı Bəyannaməsi imzalanıb
18:03 / 21-11-2024
Küləkli hava şəraiti ilə bağlı sarı xəbərdarlıq verilib
17:49 / 21-11-2024
Pərviz Şahbazov İstanbula gedir
17:25 / 21-11-2024
Əli Əsədov “Elektron hökumət” portalı ilə bağlı qərar imzalayıb
17:18 / 21-11-2024
Rusiya Tramp haqqında filmin yayımına icazə verməyib - Fotolar
17:08 / 21-11-2024
Nazirlər Kabineti riskli vergi ödəyiciləri haqqında qərar imzalayıb
16:48 / 21-11-2024
Matviyenko Azərbaycana gəlir
16:45 / 21-11-2024
Prezident iki Mərkəzi ləğv edib - Sərəncam
16:32 / 21-11-2024
Deputatlar daha 12 qanuna dəyişikliyi müzakirəyə çıxaracaq - Siyahı
16:23 / 21-11-2024
Leyla Əliyeva COP29-da: nadir canlıların mühafizəsinə həsr olunan panel müzakirələr olub - Fotolar
16:17 / 21-11-2024
Baş nazirin və sabiq müdafiə nazirinin həbsinə order verilib
16:17 / 21-11-2024
Milli Məclisin deputatı NATO PA-nın illik sessiyasında iştirak edəcək
16:06 / 21-11-2024
Putin Şimali Koreya liderinə 75 vəhşi heyvan göndərib
16:00 / 21-11-2024
Gömrük orqanlarına qəbul imtahanı keçiriləcək
15:45 / 21-11-2024
Dünya şöhrətli rejissorun 10 ən yaxşı filmi... - Siyahı
15:32 / 21-11-2024
Məşhur musiqi qrupu dünya turuna çıxır
15:29 / 21-11-2024
Ceyhun Bayramov misirli nazirlə telefonda danışıb
14:46 / 21-11-2024
Quterreş Bakıda: "Razılaşma istəyi hiss olunur"
14:43 / 21-11-2024
"Kəpəz"in futbolçusu əməliyyat olunub
14:36 / 21-11-2024
Rusiya Qərb silahlarına qarşı tədbirlər görməyə başlayıb
14:33 / 21-11-2024
SOCAR ilə “Tree Energy Solutions” arasında Birgə Tədqiqat Sazişi imzalanıb
14:08 / 21-11-2024
Ukrayna ərazi əvəzində sülhə razılaşmayacaq - Nazir
12:28 / 18-11-2024
Turan Manafzadə: “Mədəniyyət diplomatiyasından yararlanmağı bacarmalıyıq” - Müsahibə
12:05 / 19-11-2024
MMC vətəndaşın mənzilini dağıdıb, indi də obyektini ələ keçirmək istəyir - Fotolar
13:32 / 21-11-2024
Dünyanın ən güclü donanmaları... - Qardaş Türkiyə siyahıda neçəncidir?
19:50 / 19-11-2024
Beynəlxalq Bank 272 min manat cərimələnib
16:45 / 20-11-2024
Nazir: "Regionlardakı bəzi poçt şöbələrinin bağlanması araşdırılacaq"
16:22 / 20-11-2024
“Real Betis” klubunun nümayəndəsi Bakıda nəyə təəccüblənib? - Foto
15:29 / 18-11-2024
Daha üç şəhərə konsul təyinatı olub - Siyahı
17:09 / 18-11-2024
Deputatın oğlu yeni vəzifəyə təyin olunub
10:03 / 20-11-2024
Azərbaycan və Türkiyənin bələdiyyə təşkilatları arasında görüş keçirilib - Fotolar
16:45 / 21-11-2024
Prezident iki Mərkəzi ləğv edib - Sərəncam
09:37 / 21-11-2024
Naxçıvan səhiyyəsində həbslər başlayıb
15:55 / 20-11-2024
Deputatın "Zəngimcell" oyunu: "Balansınız bitmişdir..."
Seyid Məhəmməd Dəbirsiyaqi: tədqiq və tədrisin işığında - Fotolar
Tarix: 16-08-2021 15:51 | Bölmə: Ənvər ÇİNGİZOĞLU
Klassik İran ədəbiyyatının, tarixinin, eləcə də fars dilinin tədqiqi, tədrisi və təbliği sahəsində yorulmadan çalışan alimlərdən biri də Seyid Məhəmməd Dəbirsiyaqidir.
Seyid Məhəmməd Dəbirsiyaqi 24 fevral 1920-ci ildə Qəzvində alim və arif sülaləsinə aid bir ailənin övladı olaraq dünyaya gəlib. Ulu babaları Səfəvilər dönəmində Livandan Qəzvinə köç etmiş bir sadat soyuna bağlıdır. Atası Seyid Bağır ibn Seyid Siyaq dönəminin ünlü xəttatlarından idi. Onlar Qəzvinin Gülbin məhəlləsində yaşayırdılar. Anası Mirzə Ağa xan Mustovfinin qızı olub, Mirzə Əbülqasim Mollabaşının nəvəsi idi.
Seyid Məhəmməd ibtidai və orta təhsilini məmləkəti Qəzvində tamamladıqdan sonra ali təhsil üçün daxil olduğu Tehran Universitetindən 1939-cu ildə məzun olub. Dəbirsiyaqi bu universitetdə Məliküşşuara Məhəmmədtağı Bahar (1886-1951), Bədiüzzaman Füruzanfər (1897-1970), Əliəsgər Hikmət (1893-1980), Cəlal Hümayi, Səid Nəfisi (1895-1966), İbrahim Purdavud (1885-1968), Həsən Xətibi (1917–1989) və Məhəmmədtağı Məclisi kimi birinci dərəcəli fars dili və ədəbiyatı müəllimlərindən dərs alma fürsəti tapmış və Füruzanfərin rəhbərliyi ilə hazırladığı “Mənuçəhri divanının təshihi” mövzusunda dissertasiyanı müdafiə edərək, 1945-ci ildə eyni universitetdən doktorluq dərəcəsi alıb. Dəbirsiyaqi bundan bir il sonra Beynəlxalq İranoloji Dərnəyinə (Əncümən-i Beynəlmiləl-i İran) üzv olub və 1978-ci ildə Mədəni Miras Dərnəyi (Əncümən-i Asar və Məfaxir-i Fərhəngi) elmi təşkilatın üzvü seçilib.
Mağistr pilləsini oxuduğu 1941-ci ildə Maliyə nazirliyində təhsil personalı olaraq vəzifəyə başlayan Dəbir Siyaqi 1974-cü ildə təqaüdə çıxana qədər bu vəzifədə çalışıb.
Seyid Məhəmməd Dəbirsiyaqi doktorluq təhsilini tamamladıqdan iki il sonra lüğət çalışmalarına başlamış və “Dehxuda lüğəti” hazırlanarkən çağdaş İran lüğətçiliyinin qurucusu Mirzə Əliəkbər Dehxudanın (1879-1955) 9 və Məhəmməd Muinin (1918-1971) 12 il asissenti olub. Muinin vəfatından lüğətin tamamlandığı 1980-ci ilədək bu layihədə çalışaraq bir çox maddə yazıb.
“Dehxuda lüğəti” hazırlanarkən əldə etdiyi təcrübə və bu çalışmada müşahidə etdiyi əksikliklər Dəbirsiyaqini; Seyid Cəfər Şəhidi, Rəsul Şayəstə və Həsən Əhməd-i Givi kimi önəmli alimlərlə birlikdə “Böyük Farsca Lüğət” (Lügətnamə-i Bozorg-i Farsi) adlı yeni bir əsər hazırlamağa sövq edib. Həmin lüğətin bu ana qədər “Əlif” hərfi 6 cild və “Bə” hərfinin bir qismi 2 kitab halında nəşr edilib.
Seyid Məhəmməd Dəbirsiyaqi lüğət çalışmaları ilə bərabər təhsil fəaliyətlərini də sürdürmüş, Tehran və Qəzvin universitetlərində və Milli (Behişti) Universitetində başda “Şahnamə” gəlmək üzərə farsca mətn və qrammatika dərsləri vermiş və fars dili müəllimi olaraq bir dəfə Çinin Pekin Universitetində, iki dəfə də Misirin Eyn-i Şəms Universitetində dərs deyib.
1994-cü ildə doğma yurdu Qəzvinə dönərək buraya yerləşən Dəbirsiyaqi bu müddətdə elmi çalışmalarına davam edib. Sadə bir yaşam sürdüyü və mövqe-məqam sahibi olmağa meyl etmədiyi görülən Dəbirsiyaqinin evi ədəbi çalışmaların aparıldığı bir məclis halına gəlib. Evdə başlanğıcda “Şahnamə” oxumaları aparılarkən irəliləyən illərdə “Beyhaki tarixi”, “Bustan” və “Çahar məqalə” kimi klassik əsərlər də ələ alınıb. Dəbirsiyaqi Qəzvinə döndükdən 13 il sonra lüğətşünas olmayan Tehran universiteti müəllimlərindən birinin Dehxuda institutuna müdir olaraq təyin edilməsiylə həmin qurumla əlaqəsini kəsmiş, amma akademik çalışmalarına davam etmiş və 2012-ci ildə Qəzvində öz adıyla bir xalq kitabxanası qurub. 2013-cü ildə nəşr edilən “Sugnamə” (Mənzum ağılar) Dəbirsiyaqinin çap olunan son əsəridir.
Dəbirsiyaqi elmi, mədəni və ədəbi çalışmaları səbəbiylə bir çox çevrənin sayğı və təqdirini qazanmış və 13-cü Əlyazma Əsər Mühafizəçiləri Konqresində “Seçkin Əlyazma Mütəxəssisi” mükafatına layıq görülüb. “Buxara” dərgisi də farscanın bu önəmli simasını anmaq üçün bir sayını onun haqqındakı yazılara həsr edib. Eyni amacla 1996-cı ildə Kamal Hacı Seyid tərəfindən “Dəbir-i Ədib” 2013-cü ildə isə Fərşid Sadat Şərifi tərəfindən “Ərcnamə” adlı iki kitab nəşr edildiyi kimi, Dəbirsiyaqinin həyatı bir sənədli filmə də növzu olub.
Seyid Məhəmməd Dəbirsiyaqi yaradıcılığının bir yönü də tarixi tədqiqatdır. Görkəmli mətnşünas bir çox tarixi əsərləri işləyib, giriş və indekslə nəşr edib.
Bu tipli əsərlərdən biri də Mirzə Səmianın 1725-ci ildə yazdığı “Təzkirət əl-müluk” kitabıdır. Azərbaycan Səfəvi dövlətinin idarə quruluşunu öyrənmək üçün bu əsərin xüsusi əhəmiyyəti vardır. Əsərdə verilən məlumatlardan aydın olur ki, qaynağın müəllifi dövlət təşkilatı məsələlərinə mükəmməl bələd olub. Əsərdə Azərbaycan Səfəvi dövlətinin quruluşu, orqanların statusları, məmurların səlahiyyətləri, onların ləqəb və titulları haqqında ətraflı məlumat verilib. “Təzkirət əl-müluk” əsərinin əlyazmalarından birinin fotoşəkli 1943-cü ildə məşhur şərqşünas V. Minorski tərəfindən Kembric şəhərində nəşr edilib. Həmin nəşrdə “Təzkirət əl-müluk” əsərinin əlyazmasının fotoşəklindən başqa, onun İngilis dilinə tərcüməsi və geniş izahı verilib. V. F. Minorski “Təzkirət əl-müluk” əsərinə şərh və əlavələrində dövlət və idarə quruluşu ilə yanaşı bəylərbəyiliklərdən də qısa bəhs edib.
1956-cı ildə Seyid Məhəmməd Dəbirsiyaqi həmin əsəri yenidən nəşr etdirib. Daha sonra İran alimlərindən Məsud Rəcəbniya V. Minorskinin həmin əsəri haqqında izahlarını "Səfəvi hökumətinin idarə təşkilatı" adı altında 1958-ci ildə Tehranda nəşrə hazırlayıb.
Təəssüflə qeyd etməliyik ki, bu alim Azərbaycanda o qədər də tanınmır. Belə ki, ölkəmizdə ədəbiyyat və tarix sahəsində fəaliyyət göstərmiş tədqiqatçı alimlərin fəaliyyəti yalnız filologiya və tarix sahəsinə böyük töhvələr vermək baxımından deyil, eyni zamanda oxucuların dünyagörüşünün genişlənməsi, nəzəri biliklərin artması, digər humanitar fənlərlə qarşılıqlı əlaqələr cəhətindən də böyük maraq doğurur.
Bölməyə aid digər xəbərlər
Tarix: 16-08-2021 15:51 | Bölmə: Ənvər ÇİNGİZOĞLU
Klassik İran ədəbiyyatının, tarixinin, eləcə də fars dilinin tədqiqi, tədrisi və təbliği sahəsində yorulmadan çalışan alimlərdən biri də Seyid Məhəmməd Dəbirsiyaqidir.
Seyid Məhəmməd Dəbirsiyaqi 24 fevral 1920-ci ildə Qəzvində alim və arif sülaləsinə aid bir ailənin övladı olaraq dünyaya gəlib. Ulu babaları Səfəvilər dönəmində Livandan Qəzvinə köç etmiş bir sadat soyuna bağlıdır. Atası Seyid Bağır ibn Seyid Siyaq dönəminin ünlü xəttatlarından idi. Onlar Qəzvinin Gülbin məhəlləsində yaşayırdılar. Anası Mirzə Ağa xan Mustovfinin qızı olub, Mirzə Əbülqasim Mollabaşının nəvəsi idi.
Seyid Məhəmməd ibtidai və orta təhsilini məmləkəti Qəzvində tamamladıqdan sonra ali təhsil üçün daxil olduğu Tehran Universitetindən 1939-cu ildə məzun olub. Dəbirsiyaqi bu universitetdə Məliküşşuara Məhəmmədtağı Bahar (1886-1951), Bədiüzzaman Füruzanfər (1897-1970), Əliəsgər Hikmət (1893-1980), Cəlal Hümayi, Səid Nəfisi (1895-1966), İbrahim Purdavud (1885-1968), Həsən Xətibi (1917–1989) və Məhəmmədtağı Məclisi kimi birinci dərəcəli fars dili və ədəbiyatı müəllimlərindən dərs alma fürsəti tapmış və Füruzanfərin rəhbərliyi ilə hazırladığı “Mənuçəhri divanının təshihi” mövzusunda dissertasiyanı müdafiə edərək, 1945-ci ildə eyni universitetdən doktorluq dərəcəsi alıb. Dəbirsiyaqi bundan bir il sonra Beynəlxalq İranoloji Dərnəyinə (Əncümən-i Beynəlmiləl-i İran) üzv olub və 1978-ci ildə Mədəni Miras Dərnəyi (Əncümən-i Asar və Məfaxir-i Fərhəngi) elmi təşkilatın üzvü seçilib.
Mağistr pilləsini oxuduğu 1941-ci ildə Maliyə nazirliyində təhsil personalı olaraq vəzifəyə başlayan Dəbir Siyaqi 1974-cü ildə təqaüdə çıxana qədər bu vəzifədə çalışıb.
Seyid Məhəmməd Dəbirsiyaqi doktorluq təhsilini tamamladıqdan iki il sonra lüğət çalışmalarına başlamış və “Dehxuda lüğəti” hazırlanarkən çağdaş İran lüğətçiliyinin qurucusu Mirzə Əliəkbər Dehxudanın (1879-1955) 9 və Məhəmməd Muinin (1918-1971) 12 il asissenti olub. Muinin vəfatından lüğətin tamamlandığı 1980-ci ilədək bu layihədə çalışaraq bir çox maddə yazıb.
“Dehxuda lüğəti” hazırlanarkən əldə etdiyi təcrübə və bu çalışmada müşahidə etdiyi əksikliklər Dəbirsiyaqini; Seyid Cəfər Şəhidi, Rəsul Şayəstə və Həsən Əhməd-i Givi kimi önəmli alimlərlə birlikdə “Böyük Farsca Lüğət” (Lügətnamə-i Bozorg-i Farsi) adlı yeni bir əsər hazırlamağa sövq edib. Həmin lüğətin bu ana qədər “Əlif” hərfi 6 cild və “Bə” hərfinin bir qismi 2 kitab halında nəşr edilib.
Seyid Məhəmməd Dəbirsiyaqi lüğət çalışmaları ilə bərabər təhsil fəaliyətlərini də sürdürmüş, Tehran və Qəzvin universitetlərində və Milli (Behişti) Universitetində başda “Şahnamə” gəlmək üzərə farsca mətn və qrammatika dərsləri vermiş və fars dili müəllimi olaraq bir dəfə Çinin Pekin Universitetində, iki dəfə də Misirin Eyn-i Şəms Universitetində dərs deyib.
1994-cü ildə doğma yurdu Qəzvinə dönərək buraya yerləşən Dəbirsiyaqi bu müddətdə elmi çalışmalarına davam edib. Sadə bir yaşam sürdüyü və mövqe-məqam sahibi olmağa meyl etmədiyi görülən Dəbirsiyaqinin evi ədəbi çalışmaların aparıldığı bir məclis halına gəlib. Evdə başlanğıcda “Şahnamə” oxumaları aparılarkən irəliləyən illərdə “Beyhaki tarixi”, “Bustan” və “Çahar məqalə” kimi klassik əsərlər də ələ alınıb. Dəbirsiyaqi Qəzvinə döndükdən 13 il sonra lüğətşünas olmayan Tehran universiteti müəllimlərindən birinin Dehxuda institutuna müdir olaraq təyin edilməsiylə həmin qurumla əlaqəsini kəsmiş, amma akademik çalışmalarına davam etmiş və 2012-ci ildə Qəzvində öz adıyla bir xalq kitabxanası qurub. 2013-cü ildə nəşr edilən “Sugnamə” (Mənzum ağılar) Dəbirsiyaqinin çap olunan son əsəridir.
Dəbirsiyaqi elmi, mədəni və ədəbi çalışmaları səbəbiylə bir çox çevrənin sayğı və təqdirini qazanmış və 13-cü Əlyazma Əsər Mühafizəçiləri Konqresində “Seçkin Əlyazma Mütəxəssisi” mükafatına layıq görülüb. “Buxara” dərgisi də farscanın bu önəmli simasını anmaq üçün bir sayını onun haqqındakı yazılara həsr edib. Eyni amacla 1996-cı ildə Kamal Hacı Seyid tərəfindən “Dəbir-i Ədib” 2013-cü ildə isə Fərşid Sadat Şərifi tərəfindən “Ərcnamə” adlı iki kitab nəşr edildiyi kimi, Dəbirsiyaqinin həyatı bir sənədli filmə də növzu olub.
Seyid Məhəmməd Dəbirsiyaqi yaradıcılığının bir yönü də tarixi tədqiqatdır. Görkəmli mətnşünas bir çox tarixi əsərləri işləyib, giriş və indekslə nəşr edib.
Bu tipli əsərlərdən biri də Mirzə Səmianın 1725-ci ildə yazdığı “Təzkirət əl-müluk” kitabıdır. Azərbaycan Səfəvi dövlətinin idarə quruluşunu öyrənmək üçün bu əsərin xüsusi əhəmiyyəti vardır. Əsərdə verilən məlumatlardan aydın olur ki, qaynağın müəllifi dövlət təşkilatı məsələlərinə mükəmməl bələd olub. Əsərdə Azərbaycan Səfəvi dövlətinin quruluşu, orqanların statusları, məmurların səlahiyyətləri, onların ləqəb və titulları haqqında ətraflı məlumat verilib. “Təzkirət əl-müluk” əsərinin əlyazmalarından birinin fotoşəkli 1943-cü ildə məşhur şərqşünas V. Minorski tərəfindən Kembric şəhərində nəşr edilib. Həmin nəşrdə “Təzkirət əl-müluk” əsərinin əlyazmasının fotoşəklindən başqa, onun İngilis dilinə tərcüməsi və geniş izahı verilib. V. F. Minorski “Təzkirət əl-müluk” əsərinə şərh və əlavələrində dövlət və idarə quruluşu ilə yanaşı bəylərbəyiliklərdən də qısa bəhs edib.
1956-cı ildə Seyid Məhəmməd Dəbirsiyaqi həmin əsəri yenidən nəşr etdirib. Daha sonra İran alimlərindən Məsud Rəcəbniya V. Minorskinin həmin əsəri haqqında izahlarını "Səfəvi hökumətinin idarə təşkilatı" adı altında 1958-ci ildə Tehranda nəşrə hazırlayıb.
Təəssüflə qeyd etməliyik ki, bu alim Azərbaycanda o qədər də tanınmır. Belə ki, ölkəmizdə ədəbiyyat və tarix sahəsində fəaliyyət göstərmiş tədqiqatçı alimlərin fəaliyyəti yalnız filologiya və tarix sahəsinə böyük töhvələr vermək baxımından deyil, eyni zamanda oxucuların dünyagörüşünün genişlənməsi, nəzəri biliklərin artması, digər humanitar fənlərlə qarşılıqlı əlaqələr cəhətindən də böyük maraq doğurur.
Müəllifin bütün yazıları - Ənvər ÇİNGİZOĞLU
Bölməyə aid digər xəbərlər
11-04-2022, 21:25
Mazandaran alimi - Ənvər Çingizoğlu yazır
23-03-2022, 18:55
Rəşid Yasəmi: ədəbiyyatda nəciblik nümunəsi
17-03-2022, 09:49
Vahid Dəstigirdi: Nizaminin tədqiqatçısı
12-03-2022, 22:31
Ənvər ÇİNGİZOĞLU - Səid Nəfisi: Azərbaycan qəhrəmanı Babək Xürrəmdin əsərinin müəllifi
19-10-2021, 09:58
Ənvər ÇİNGİZOĞLU - Məhəmmədəli Füruği: siyasətçi, diplomat, tarixçi, tərcüməçi və millətçi kimi
16-10-2021, 01:06
Ənvər ÇİNGİZOĞLU - Hacıəli xan Rəzmara: Qurban bayramında doğuldu, terror qurbanı oldu
13-09-2021, 16:31
Ənvər ÇİNGİZOĞLU - Şəkinskilərin İran qolu haqqında... - Ənvər Çingizoğlunun araşdırması
10-09-2021, 17:27
Nəcəfqulu xan Sərşar: Qaradağın ağ gün görməmiş şairi
27-08-2021, 16:48
Ənvər ÇİNGİZOĞLU - Məhəmmədqulu xan Alar: inqilabda sərkərdə, işdə sərkar.. - Fotolar
20-08-2021, 13:38
Ənvər ÇİNGİZOĞLU - İsmayıl xan Şəfai: Tehran-43 konfransında şahın tərcüməçisi - Fotolar
16-08-2021, 15:51
Ənvər ÇİNGİZOĞLU - Seyid Məhəmməd Dəbirsiyaqi: tədqiq və tədrisin işığında - Fotolar
24-07-2021, 16:15
Ənvər ÇİNGİZOĞLU - Qaradağ elləri: beloğludan eloğluya qədər - Ənvər Çingizoğlu yazır