Rza şahın tacgüzarlığı

Xəbər lenti

16:47 / 29-10-2025

Məşhur aktrisa yeni filmlə ekrana qayıdır - Foto

16:30 / 29-10-2025

Baş Prokurorluq sabiq deputata rəsmi xəbərdarlıq edib

16:29 / 29-10-2025

Assosiasiyaya sədr təyinatı olub

16:16 / 29-10-2025

Azərbaycan Kuboku: Daha iki komanda 1/8 finala vəsiqə qazanıb

15:42 / 29-10-2025

Rusiyada azərbaycanlı iş adamı itkin düşüb

15:38 / 29-10-2025

Sem Altman: ABŞ texnoloji yarışda Çindən geri qala bilər

15:30 / 29-10-2025

BŞİH: “Sovetski”-də tarixi binanın sökülməsi ilə bağlı məlumat yalandır

15:21 / 29-10-2025

"Qarabağ"-"Çelsi" oyununun biletləri satışa çıxarılıb

14:37 / 29-10-2025

Azərbaycan və Oman XİN başçıları arasında görüş olub

14:34 / 29-10-2025

Baş rejissor: Hazırladığımız 12 tamaşanı “Axır Zaman”la yekunlaşdıracağıq - Müsahibə

14:20 / 29-10-2025

Əməkdar artist vəzifədən azad olunub

14:08 / 29-10-2025

Keçmiş baş nazir: "Təqaüddə olan adamam..."

13:59 / 29-10-2025

Qarabağa yeni köç karvanları gedib - (Yenilənib)

13:33 / 29-10-2025

Azərbaycan Rotterdam Konvensiyasına qoşulub

13:30 / 29-10-2025

Ekologiya və Təbii Sərvətlər Nazirliyinə yeni səlahiyyət verilib - Sərəncam

13:27 / 29-10-2025

Dünya üzrə dövlət borclarının əsas hissəsi beş ölkənin payına düşür - Siyahı

13:19 / 29-10-2025

Ağdərədə yararsız döyüş sursatları məhv ediləcək

12:55 / 29-10-2025

Qərbi Azərbaycan məsələsi İstanbulda müzakirə olunub - Fotolar

12:42 / 29-10-2025

Milli Məclisdə beynəlxalq parlament konfransı keçirilib - (Yenilənib)

12:39 / 29-10-2025

Sabah yağış yağacaq - Proqnoz

12:24 / 29-10-2025

Sabiq deputat 3 milyonluq mənimsəmədə ittiham olunur

12:24 / 29-10-2025

AMEA-da mənimsəmə və sui-istifadə halları araşdırılır

12:17 / 29-10-2025

I Qarabağ müharibəsinin daha üç şəhidi dəfn olunub

12:04 / 29-10-2025

Leyla Əliyeva və Arzu Əliyeva Qaxda: Axar-Baxar Milli Parkının açılışı olub - Fotolar

11:43 / 29-10-2025

Qafqazda sülh: Ağ ev Paşinyanı qorumalıdır

11:29 / 29-10-2025

“Azexport” portalı ən yaxşıların sırasına daxil edilib - Fotolar

11:27 / 29-10-2025

Ağdərədə yük maşını aşıb, sürücü ölüb

11:08 / 29-10-2025

Mehriban Əliyeva: "Xalqlarımızın qürur mənbəyi olan Azərbaycan-Türkiyə birliyi və..."

11:06 / 29-10-2025

Cokerin yeni obrazı nəşriyyata təqdim olunub - Foto

11:01 / 29-10-2025

Qlobal ticarətdən asılı ölkələrə təhlükə yaranıb

Xəbər lentinin davamı

Ən çox oxunanlar

14:48 / 25-10-2025

Sədr postu uğrunda mübarizə ata-oğul qarşıdurmasına səbəb olub

17:14 / 24-10-2025

Dövlət Agentliyinin rəisi vəzifədən azad olunub - Yeni təyinat - (Yenilənib)

20:19 / 27-10-2025

Nazir Emin Əmrullayevə bir neçə sual

18:00 / 25-10-2025

Anar Əsədlidən 4 şikayətçi var

23:17 / 25-10-2025

Vəkil Zabil Qəhrəmanov həbs olunub

16:17 / 27-10-2025

Ramiz Mehdiyevin Rusiyaya yazdığı gizli məktub üzə çıxıb - Fotofakt

16:57 / 27-10-2025

1500 illik qızıl sikkə xəzinəsi tapılıb

16:37 / 27-10-2025

Prezident səfirləri geri çağırıb - Yeni təyinatlar - (Yenilənib)

12:22 / 27-10-2025

Azərbaycanın Yaxın Şərq həmləsi: Vaşinqtondan dəstək var

18:09 / 26-10-2025

"Neftçi" qələbə qazanıb

00:01 / 25-10-2025

Qubadlı şəhərinin işğaldan azad olunmasından 5 il ötür

16:11 / 27-10-2025

ASC-də nöqsanlar aşkar edilib

Rza şahın tacgüzarlığı - Ənvər Çingizoğlu yazır
Tarix: 28-07-2021 17:52 | Bölmə: Ənvər ÇİNGİZOĞLU

Şirift ölçüsü:

Rza xanın atası Abbasəli xan (bəzi qaynaqlara görə Dadaş bəy) (1815-1878) Savadkuhda sərhəng (polkovnik) rütbəsində xidmət edib. Anası Nüşafarin Zəhra xanım qafqazlı mühacir olub. Soyca İrəvan ayrımlarındandır.

Rza xan 1895-ci ildən 1921-ci ilədək İran Kazak briqadasında xidmət edib. Adi kazak sıravisindən sərtib (briqadir) rütbəsinədək yüksəlib.

Rza xan Sərdar Sipəh 1920-ci ildə Tehrana hücum planı hazırlayıb. Onunla əlbir olan zabitlər: sərtib sevvum Əhməd ağa (Əmir Əhmədi), sərhəng tamam Mürtəza xan (Yəzdanpənah), sərhəng duvvum Məhəmməd xan Zəkəriyya (Şahbəxti), sultan Rzaqulu xan (Əmir Xosrovi) və Bağır xan Bəmbi (Nikandiş). Onlar Mehrabada daxil olublar.

Əhməd şahın zəifliyini və imperializmin istəklərini icra etməyə boyun əymədiyini görən İngiltərə müstəmləkəçiləri İrandakı siyasətini başqa bir pərdə altında həyata keçirməyə başlayıb. Onlar Londonda Tehranın siyasət səhnəsi üçün yeni bir proqram hazırlayıblar. Nəzərə alınıb ki, ingilislərlə yaxın əlaqəsi olan Seyid Ziyaəddinin başçılığı ilə gizli komitə təşkil edilsin. Bu komitənin vəzifəsi dövlət çevrilişi hazırlamaq olub. Bu çevrilişin icraçı qüvvəsi İran kazak briqadası olmalı idi ki, o vaxt cəngəllilərlə vuruşmaq üçün Qəzvində yerləşirdi. Kazak polkovniki Rza xan ingilis agenti Ayren Sayd ilə Qəzvində görüşüb onun göstərişi ilə kazak dəstələrini 21 fevral 1921-ci ildə Tehranın üzərinə yeridib, dövlət idarələrini tutub və dövlət çevrilişi edib. Bu çevriliş nəticəsində Seyid Ziyaəddin Təbatəbainin başçılığı ilə yeni hökumət yaradılıb. Rza xan şahın fərmanı ilə «Sərdar-e Sipəh» ləqəbi alıb kazak dəstələrinin komandanı təyin edilib.

Rza xan Sərdari-Sipəh 1921-ci ilin aprel ayında Hərbi nazir vəzifəsinə keçib.

Seyid Ziyaəddinin başçılıq etdiyi hökumətin əsasən iki məqsədi var idi: İranda milli azadlıq hərəkatını yatırtmaq, İran-Sovet münasibətlərinin yaranması və inkişafına mane olmaq. Lakin imperializmin bütün təşəbbüslərinə baxmayaraq 1921-ci ilin fevral ayının 26-da Sovet-İran müqaviləsi Moskvada imzalanır. Bu müqavilə ilə Sovet-İran münasibətlərində tamamilə yeni bir mərhələ başlayır. İranın mütərəqqi mətbuatı və cəmiyyətləri bu müqaviləni alqışlayıblar, şairlər sovet hökumətinə, V. İ. Leninə öz dərin minnətdarlıqlarını səmimi şeirləri ilə ifadə ediblər.

Seyid Ziyaəddinin «Qara kabinet» adlanan hökumətin başında cəmi 90 gün qalıb. Rza xanla olan münaqişə və ixtilaflarına görə, eləcə də sarayın və Əhməd şahın Seyid Ziyaəddinə olan nifrətinə əsasən 1920-ci il may ayının 25-də şahın əmri ilə onun baş nazirliyinə son qoyulub. Seyid Ziyaəddinin yerinə bir qədər əvvəl Xorasan valisi olub, Məhəmmədtağı xan Püsyan tərəfindən Məşhəddə tutularaq Tehrana göndərilmiş Əhməd xan Qəvamüssəltənə zindandan çıxarılıb Baş nazir təyin edilir. Bu kabinədə də Rza xan Hərbi nazir vəzifəsində qalır. İranda azadlıq hərəkatının birinci düşməni olan Rza xan həm öz intiqamını Məhəmmədtağı xandan almaq, həm də İngiltərə imperializminin göstərişini yerinə yetirmək üçün Xorasana silahlı qüvvə göndərib, oradakı feodal başçılarını da ayağa qaldırıb, Xorasan üsyanını qan dənizində boğub.

İngiltərə imperializmi çarizmin süqutundan sonra İranı tam müstəmləkəyə çevirmək ümidini itirsə də, öz mövqelərini imkan daxilində möhkəmləndirməyə, İngilis-İran neft şirkətini qorumağa, Şahənşah bankını, kapitulyasiya rejimini saxlamağa, öz casuslarını hökumət orqanlarına yerləşdirməyə imkan tapıb. Eləcə də İngiltərə imperializmi İranda sosializm ideyalarının yayılmasının qarşısını almaq, iki qonşu ölkənin normal dostluq münasibətlərinin yaxşılaşmasına əngəl törətmək, qarətçilik siyasətini burada davam etdirmək üçün Rza xanı ən əlverişli adamı hesab edib onun mövqelərini hər vasitə ilə gücləndirib. Rza xan İran ictimaiyyətinin gözünü qamaşdırıb rəğbətini qazanmaq üçün əvvəlcə «Cümhuriyyət» şüarını ortalığa atıb. Bunun bir səbəbi də İranın Əsas qanununda şahlığın Qacar sülaləsinə məxsus olması maddəsi idi. Cümhuriyyət şüarını ortalığa atmaqla şahlıq üsul-idarəsinə ağır zərbə vurmaq məqsədi güdülürdü. Bununla Rza xan hakimiyyəti ələ almaq üçün çoxdan düşündüyü məqsədinə çatmaq, yolunu təmizləmək niyyətində idi. Lakin İranın mütərəqqi mətbuat orqanları, eləcə də Məclis bu şüarın arxasında nələrin ⎯ hansı siyasi-ictimai məqsədlərin gizləndiyini duyub güclü müqavimət göstərib. Buna görə də Rza xan əlində olan hərbi qüdrətdən maksimum istifadə etməklə Məclisdə öz tərəfdarlarını hər vasitə ilə artırıb. Əhməd şahın da Avropada olması və zəifliyi Qacar sülaləsinin süqutunu sürətləndirib. Rza xanın 1921-ci il çevrilişindən sonra bütün ixtiyarı əlinə alması da bu işdə az rol oynamayıb.

Rza xanın 1921-ci il çevrilişi Böyük Britaniya tərəfindən dəstəklənib. İngilislər ona silah-sursat veriblər. Böyük Britaniya Rusiyanın İranı tərk etməsini istəyib, çünki onların müstəmləkəçiliyini Hindistana təhlükə olaraq görüb. Son dövrlərdə güc sahibi olan şahların heç biri güclü və bacarıqlı insanlar deyildilər. İran ruslara qarşı iki döyüşü itirmişdi və günbə-gün xarici istilanın ölçüsü artırdı. 1921-ci ildə ruslardan dəstək alan Mirzə Kiçik xan Gilan Sovet Respublikasını elan edib. Eyni zamanda Xorasan kürdləri öz bölgələrində qarışıqlıq yaratmağa başlayıblar.

Təbatəbai ilə qurduqları hökumət 100 gün davam edib. Sonda Rza xan hakimiyyəti ələ keçirib Baş nazir olub. 26 oktyabr 1923-cü ildə Rıza xan Baş nazirliyə başlayıb və Sultan Əhməd şah Britaniya səfirliyinə, sonra isə Avropaya qaçıb.

Bütün İranda mərkəzi dövlət hakimiyyətini möhkəmləndirmək adı altında əslində hərbi diktatura quruluşu yaratmış Rza xan 1925-ci ilin sonlarında (31 oktyabr) Qacar sülaləsini devirib. Rza xan dekabrın 12-də özünün Rza şah Pəhləvi soyadı ilə İranın irsi şahı elan edilməsinə nail olub. Üç gün sonra - 15 dekabr 1925-ci ildə, o, şahlıq taxtına əyləşib və rəsmi olaraq Pəhləvi xanədanını qurub.

Rza şahın tacgüzarlığı 15 dekabr 1925-ci ildə baş verib. Tacqoyma mərasimi Tehranda Gülüstan sarayında keçirilib. Tacgüzarlıqda iştirak edən dövlət məmurları:

1. Məhəmmədəli Füruği – Baş nazir, kəyan tacını götürmüşdü;

2. Əbdülhüseyn xan Teymurtaş – Saray naziri, pəhləvi tacını götürmüşdü;

3. Abdulla xan Əmir Təhmasibi – Hərbi nazir, Nadir şahın qılıncını götürmüşdü;

4. Əsədulla xan Əsəd – Poçt və Teleqraf naziri, Mirvari tacı götürmüşdü;

5. Fatimi – Ədliyyə naziri, səltənətin cavahiratla bəzənmiş əsasını götürmüşdü;

6. Mirzə Ələkbər xan Davər – Faydalar naziri, “Dəryayi-Nur” brilyantını götürmüşdü;

7. Hüseyn Dadgər – Daxili işlər naziri, səltənət qalpaqını götürmüşdü;

8. Murtuzaqulu xan Bayat – Maliyyə naziri, Rza şahın timsalını götürmüşdü;

9. Əhməd ağa Əmir Əhmədi – Əmniyyət rəisi, səltənət gürzünü götürmüşdü;

10. Nəsrulla xan Ayrım – general-mayor, Şah İsmayıl Səfəvinin qılıncını götürmüşdü;

11. Abbasqulu xan Cəlayır - general-mayor, səltənət qalxanını götürmüşdü;

12. Əli xan Nəqdi – general-mayor, Şah Abbas Səfəvinin qılıncını götürmüşdü;

13. Mahmud xan Ənsari – general-mayor, bəzənmiş qılınc götürmüşdü;

14. Hüseyn ağa Xüzai – general-mayor, səltənət təbərzinini götürmüşdü;

15. İsmayıl xan Şəfai – general-mayor, Şah İsmayıl Səfəvinin zirehini götürmüşdü;

16. Həbibulla mirzə Cahanbani – general-mayor, Nadir şahın kamanını götürmüşdü;

17. Qasım xan Vali – general-mayor, süslənmiş oxqabı götürmüşdü;

18. Mirzə Davud xan Miftah – Xarici işlər naziri;

19. Çıraqəli xan Pəhləvi – Rza şahın pişkarı;

20. Mirzə İnayətulla xan Səmii – Tehranın valisi;

21. Mahmud xan Cəm – Baş nazirin müavini;

22. Mirzə Yusif xan Müşar – Maarif naziri əvəzi.

Zərdüşti olan Ərbab Keyxosrov həm də vəzifə sahibi kimi tacgüzarlığa qatılıb. Mirzə Həsənəli xan Qaffari Xarici işlər vəzarətinin yüksək çinli nümayəndəsi kimi xarici qonaqları qarşılayıb.

Sərtib Mürtəza xan Yəzdanpənah Rza şahın əyləşdiyi kolyaskanın sağ işığının, sərtib Həbibulla xan Şeybani sol işığın yanında dayanıblar.

General-mayor Xudayar xan Xudayari səltənət bayrağını tutub; Nəzmiyyə rəisi olan sərhəng Məhəmməd xan Dərgahi, bələdiyyə rəisi olan sərhəng Kərim ağa Buzarcamehri bayraqdarlar idilər.

General-mayor Mahmud xan Ayrım cənub ordusunun komandanı kimi, sərtib Canməhəmməd xan Dəvəli-Qacar şərq qoşunlarının komandanı kimi, Məhəmmədhüseyn xan Ayrım şimal-qərb qoşunlarının komandanı kimi paradda iştirak edib.

Vəliəhd böyük oğlu Məhəmmədrza təyin edilib. O, xüsusi geyimdə tacgüzarlıqda iştirak edib.

Ali ruhanilərdən Hacı Mirzə Yahya İmamcümə Xoyi və Ağa Mirzə Seyid Məhəmməd Bəhbəhani iştirak ediblər.

Rza şahın tacgüzarlığı bağlı xüsusi xütbə oxunmuş, sikkə zərb edilib. Xütbəni Tehranın İmamcüməsi oxuyub.