Şücaləşkər Xalxali: mülkədarlıqdan mübarizliyə

Xəbər lenti

10:10 / 14-09-2025

Bayramov Fövqəladə Ərəb-İslam Sammitində iştirak edəcək

10:05 / 14-09-2025

İki qəzada üç nəfər həyatını itirib

20:48 / 13-09-2025

Deputat 120 şagirdə məktəb ləvazimatları verib - Fotolar

18:41 / 13-09-2025

Xocalının Daşbulaq kəndinə ilk köç olub - (Yenilənib)

16:41 / 13-09-2025

İqtisadi Şuranın iclası keçirilib - Fotolar

15:55 / 13-09-2025

“Space TV”nin yayımı 6 saatlıq dayandırılacaq

15:48 / 13-09-2025

Sabah Bakıda intensiv yağış yağacaq - Xəbərdarlıq

15:44 / 13-09-2025

Sosial şəbəkələrdə dələduzluq edən şəxs saxlanılıb

13:27 / 13-09-2025

İlk köç karvanı Xocalının Seyidbəyli kəndinə çatıb - (Yenilənib)

12:30 / 13-09-2025

Bakıda tikinti şirkətinin rəhbəri axtarışa verilib

12:25 / 13-09-2025

"Vüsal 300" kimi tanınan iş adamına cinayət işi açılıb

12:21 / 13-09-2025

"Sonsuz qardaşlıq - IV" çoxmillətli birgə təlimi davam edir

11:12 / 13-09-2025

Sosial şəbəkələrdə dələduzluq edən şəxs saxlanılıb

09:29 / 13-09-2025

Kamçatkada 7,1 maqnitudalı zəlzələ olub

23:44 / 12-09-2025

Aİ Rusiyaya qarşı sanksiyaların müddətini uzadıb

22:10 / 12-09-2025

Salyanda 62 yaşlı kişi güllələnib

18:29 / 12-09-2025

Külək Yasamalda yaşayış binasında təhlükəli vəziyyət yaradıb - Video

18:00 / 12-09-2025

“Slavyanka” sularından kəskin qoxu gəlir - AQTA məsələni araşdırır

17:50 / 12-09-2025

Sədr müavini: "Metroda gələcəkdə diferensial qiymət artımı ola bilər"

17:40 / 12-09-2025

Xocalının daha iki kəndinə köç olacaq

17:23 / 12-09-2025

Xırdalan–Sumqayıt–Xırdalan xətti üzrə sərnişin qatarlarının fəaliyyəti dayandırılır

17:12 / 12-09-2025

Premyer Liqada V və VI turun oyun proqramı açıqlanıb

17:01 / 12-09-2025

Donald Tramp: "Biz çox sərt hərəkət etməli olacağıq"

16:55 / 12-09-2025

Milli Süni İntellekt Mərkəzinə direktor təyin olunub

16:15 / 12-09-2025

BDU-da bəzi ixtisaslar üzrə dərslər 4 gün keçiriləcək

15:54 / 12-09-2025

Azərbaycanlı girovların öldürülməsi üzrə sənədlər elan olunub

15:43 / 12-09-2025

Kürşad Zorlu Naxçıvana gəlib - Yenilənib

15:33 / 12-09-2025

Qobustanda şəhidlə vida mərasimi olub

15:14 / 12-09-2025

Qarabağa daha iki köç karvanı gedib - (Yenilənib)

14:58 / 12-09-2025

İcra Hakimiyyətinin tenderi baş tutmayıb

Xəbər lentinin davamı

Ən çox oxunanlar

06:10 / 11-09-2025

Qarabağa növbəti köç karvanları gedib - (Yenilənib)

10:19 / 10-09-2025

Putin müharibəni genişləndirir, növbəti hədəf Polşadır

13:31 / 11-09-2025

Professor: Hər iki ölkədə sülhə qarşı çıxanlar var

22:00 / 09-09-2025

DÇ-2026: Azərbaycan millisi bir xal qazanıb

21:32 / 10-09-2025

"Neftçi" Ramil Şeydayevlə yollarını ayırıb

13:08 / 09-09-2025

Cəlaloğlu: Azərbaycan və Ermənistan arasında əməkdaşlıq formasına keçid baş verib

14:28 / 10-09-2025

Zülfüqarov: Rusiya ilə münasibətlərimiz əvvəlki səviyyəyə qayıtmayacaq

18:29 / 12-09-2025

Külək Yasamalda yaşayış binasında təhlükəli vəziyyət yaradıb - Video

17:29 / 10-09-2025

Hacıyev dövlət katibinin müavini ilə ABŞ-Azərbaycan münasibətlərini müzakirə edib

23:25 / 09-09-2025

Rəsmi Bakı: "Qətərə qarşı bugünkü hücumdan dərin narahatıq"

09:46 / 11-09-2025

Marsda həyat izləri aşkar ediblər

10:50 / 12-09-2025

Zülfüqarov: Regiondankənar qüvvələr Ermənistana təzyiqlər göstərirlər

Şücaləşkər Xalxali: mülkədarlıqdan mübarizliyə
Tarix: 14-05-2022 19:00 | Bölmə: Ənvər ÇİNGİZOĞLU

Şirift ölçüsü:

Ənvər ÇİNGİZOĞLU
Jurnalist-etnoqraf

Şücaləşkər Xalxali Cənubi Azərbaycanda və bütün İranda imperializmə qarşı və demokratik azadlıqlar uğrunda mübarizə aparmış ictimai-siyasi mübarizlər arasında xüsusi yer tutur.

1882-ci ildə Xalxal vilayətinin Xuruşi-Rüstəm bölgəsinin mərkəzi Heşəcin kəndində doğulan Rza xan Paşa xan oğlu orta təhsilini doğma kəndində alıb. Daha sonra Tehranda oxuyub. Əvvəlcə Əmir Müzəffər, sonra Şücaləşkər ləqəbini daşıyıb. Atası "Xancan ağa" kimi tanınan Paşa xan Xuruşi-Rüstəm bölgəsinin möhtərəm maliklərindən idi.

Şücaləşkər hələ Tehranda oxuyarkən azadxahlara qoşulub. O, Heydər xan Əmioğlu ilə dostluq edib.

Şücaləşkər Xalxali təhsilini tamamlayandan sonra siyasi işlərə başlayıb, məşrutəçilərə qoşulub və Azərbaycan əncüməninin üzvü olub.

Şücaləşkər Xalxali İran Milli Məclisinin topa tutulması zamanı bir çox mücahidlə İran Kazak briqadasının mənsublarına qarşı mübarizə aparıb.

Şücaləşkər Xalxali Ərdəbil hakimi Nağı xan Rəşidülmülkün ordusuna daxil olub və qırx nəfərdən ibarət qafqazlı mücahidə başçılıq edib. O, Rəşid Əmir Nizam Gərrusinin yardımı ilə 1907-ci ildə Xalxal şəhərinə daxil olub, Nasir-Dəftərin mənzilində məskunlaşıb. Şəqaqi elinin, Şatiranlı oymağının başçısı Əmir Əşairin sakitləşdirilməsində fəal iştirak edib.

Şücaləşkər Xalxali Məşrutə hərəkatı dövründə Xalxal şəhərinin və mücahidlərin başçısı olub.

1907-ci ildən başlayaraq Xalxal vilayətində xalq hərəkatı genişlənib. 1908-ci ilin oktyabr ayına qədər Azərbaycanın bir çox vilayətləri, o cümlədən Xalxal irticaçılardan təmizlənib. Ölkədə inqilabi hərəkatın güclənməsindən qorxuya düşən şah-irtica qüvvələri Tehranda Şura Məclisinin yenidən açılmasına icazə verməyə məcbur olurlar.

Xalxal mücahidləri daim Ərdəbillə əlaqə saxlayırdılar. Ərdəbil doğrudan da inqilabın genişlənməsi və dərinləşməsi nöqteyi-nəzərindən ikinci Təbrizə çevrilmişdi.

Üsyanın qələbəsindən sonra Ərdəbil vilayət əncüməninə yeni seçkilər keçirilib. Həmin seçkilərdə Ağa Mir Tahir (sədr), Molla Ağa Mirzə Lütvəli, Hacı Mirzə Yaqub, tacirlərdən Abdulla Xanık, Mirzə İbrahim Ərbab gəlmə fədailərin başçısı Mir Mahmud inqilabi əncümənə üzv seçiliblər.

Yeni əncümənə burjua-mülkədar nümayəndələri ilə birlikdə, yoxsul xalqın mənafeyinin ifadəçiləri də seçilib. Gördüyü tədbirlərə görə yeni əncümən əvvəlkilərə nisbətən demokratik olub.

Vilayət əncüməni bir sıra inzibati idarələr yaradıb. Bunlardan məhkəmə - “Əncüməne ədliyyə”ni göstərmək olar. Həmin əncümənə dörd nəfər daxil idi və onlar kiçik məhkəmə işlərinə baxırdılar.

Şəhərdə qayda-qanunu gözləmək üçün yerli fədilərdən şəhər nəzmiyyə hissələri də yaradılıb. Nəzmiyyə idarəsinə 150 nəfər polis, on nəfər polis zabiti cəlb edilib və onların rəisi Ağa xan olub (Gürcüstan MA, f. 15, siyahı, 1, iş 170, v. 150-158).

1909-cu il avqustun axırlarında Səttar xan Kirmanşahlı Yarməhəmməd xan və Hüseyn xan, Mirzə Əli xan Yavərzadə və Ağayi Mirzə Ələkbər xan Ətailə birlikdə 70-80 nəfərlik kiçik bir dəstə ilə Təbrizdən yola düşüb. Həmişə Səttar xanla olan Hacı İsmayıl ağa Əmirxizi və Ağa Mirzə İsmayıl Yekani də onlarla idi. Sarabda onları çox təntənə ilə qarşıladılar və bir çoxları onun dəstəsinə qoşulub. Onun dəstəsi artaraq 250-300 nəfərə çatıb.

Sentyabrın 6-da Səttar xan öz dəstəsi ilə Ərdəbilə çatıb. Milli qəhrəman onu qarşılamağa gəlmiş əncümən üzvləri, başqa siyasi xadimlər və demək olar ki, bütün şəhər əhalisinin alqışları altında təntənəli surətdə şəhərə daxil olun (Əhməd Kəsrəvi, Tarixe-Məşruteye-İran, 3-cü cild, Tehran, 1323, s.422).

Buradakı fədailər, xüsusən gəlmə fədailər öz qəhrəmanlarını qarşılamaq üçün hazırlaşaraq, şəhərin bir neçə kilometrliyində yaxşı təşkil edilmiş düşərgələr yaradıb və onun pişvazına çıxmaq üçün Konstitusiya tərəfdarlarından xüsusi nümayəndəlik yaradaraq Saraba göndəriblər.

Şahsevən başçıları da, demək olar ki, hamısı Ərdəbilə gələrək Səttar xanla tanış olublar. Lakin bir neçə gün keçdikdən sonra onlar gediblər.

1911-ci ilin avqust ayında Marağa valisi Hacı Səməd xan Şücaüddövlə özünü keçmiş monarx Məhəmmədəli şahın tərəfdarı elan edib. 4.000 nəfərlik qoşun və hərbi texnika ilə Təbrizə yaxınlaşaraq, əncümənə göndərdiyi telqramla Məhəmmədəli şah tərəfindən Azərbaycana vali təyin edildiyini bildirib. Təbrizlilərə müraciətlə Məhəmmədəli şahın hakimiyyətinə tabe olmalarını tələb edib. [Əhməd Kəsrəvi, Tarixe-Məşruteye-İran, 2-ci cild, Tehran, 1323, səh.204.].

Eyni zamanda, Məhəmmədəli şahın yaxın adamı Mücəlalüssultanın təhriki ilə Ərdəbil, Meşkin və Xalxalda yaşayan Şahsevən elinin xanları da keçmiş şahın tərəfinə keçiblər. Onlar avqust ayının əvvəlində Ərdəbili, sentyabr ayında Xalxalı tutublar.

Hələ Müxbirüssəltənə Mehdiqulu xan Hidayət vali olduğu zaman, 1911-ci ilin may ayından başlayaraq, Azərbaycan əyalət əncüməni Şahsevən və Qaradağ feodallarının əksinqilabi yürüşlərinin qarşısını almaq məqsədilə Sərab bölgəsinə 4 min nəfərlik silahlı qüvvə toplanmışdı. Vali Müxbirüssəltənə tərəfindən marağalı Hacı Səməd xan Şücaüddövlə onlara başçı təyin edilmişdi. Müxbirüssəltənə valilikdən götürüldükdən sonra əncümən bu qüvvənin tərkibində dəyişiklik aparmamışdı. Mücəlləlüssultan Şahsevən elinin qüvvələrilə Ərdəbil üzərinə hücuma keçdikdə Azərbaycan əncüməni həmin qüvvənin Ərdəbili müdafiə etməsinə göstəriş verib. Lakin Şücaəddövlə əncümənin əmrini həyata keçirməyib, hətta Məhəmmədəli şah tərəfindən Azərbaycana vali təyin olunduğunu elan edib. [СДД, вып. VII, стр.110.] Hacı Səməd xan Şücaüddövlə Cənubi Azərbaycanın əksinqilabi qüvvələrini öz ətrafına toplamaq, Təbriz üzərinə hücuma keçmək məqsədilə və Qaradağ feodalları və digər əksinqilabi qüvvələrlə əlaqə yaradaraq Təbriz yaxınlığında yerləşən Basmınc qəsəbəsində hərbi düşərgə salıb. [“İrani-nou” qəzeti, №103, 29 iyul 1911-ci il.]
Şücaləşkər Xalxali I Dünya müharibəsi dönəmində Osmanlı dövlətinə mühacirət edib.

Şücaləşkər Xalxali 1922-ci ildə Məşrutə inqilabının fəal iştirakçılarından biri olan mayor Əbülqasim Lahutinin başladığı üsyana qoşulub. Üsyançılar 1922-ci il fevralın 1-də Təbrizdə hökumət idarələrini ələ keçirərək "Komite-ye Milli" (Milli Komitə) təşkil edib və mərkəzi hökumətin hakimiyyətini tanımadıqlarını bildiriblər. Milli Komitə mərkəzi hökumətdən ingilis imperializminin ölkədə ağalığına son qoymağı və demokratik islahatlar həyata keçirmək tələbini irəli sürüblər. Lakin Qacarlar dövlətinin hərbiyyə naziri Rza xan polis və jandarmın da səlahiyyətlərini öz üzərinə götürərək topxana və sair təchizatlarla böyük kazak qoşununu üsyançıların üzərinə yeridib və bu qiyam bir həftədən sonra yatırılıb. Üsyan məğlub olduqdan sonra, Şücaləşkər Xalxali Naxçıvana qaçıb. Ordan da Bakıya yollanıb. Azərbaycanda Rza Paşazadə kimi tanınıb. Ədəbi fəaliyyətlə məşğul olmağa başlayıb.

Şücaləşkər Xalxali 1943-cü ildə Bakıda vəfat edib. Bibiheybət qəbirstanlığında torpağa tapşırılıb.

Müəllifin bütün yazıları - Ənvər ÇİNGİZOĞLU

Bütün yazarlar

Ana səhifəyə dön