08:40 / 17-09-2024
Paşinyan: Sülh Türkiyə və digər region ölkələri üçün də vacibdir
08:34 / 17-09-2024
Paşinyan: Azərbaycan və Ermənistan arasında sülh sazişinin 80 faizi hazırdır
08:09 / 17-09-2024
Bu gün güclü maqnit qasırğası olacaq
08:04 / 17-09-2024
Göyərtəsində üç nəfərin olduğu helikopter qəzaya uğrayıb
07:59 / 17-09-2024
Rusiya səfirliyinin əməkdaşı niyə saxlanılıb?
07:53 / 17-09-2024
11 yaşlı uşaq məktəblərdə kütləvi qətllərə hazırlaşırmış
07:50 / 17-09-2024
Kiyevin Rusiyadakı hədəflərə hücum hüququ var - Baş katib
07:45 / 17-09-2024
Tramp: Rusiya və Çin ABŞ-nın düşməni deyil
07:26 / 17-09-2024
Yerin tezliklə yeni kiçik peyki olacaq
23:08 / 16-09-2024
Göygöldə iki yaxın qohum bıçaqlanıb
22:49 / 16-09-2024
MSK seçki sənədlərini Konstitusiya Məhkəməsinə təqdim edib
20:26 / 16-09-2024
Qızıl dollara qənim kəsilib
19:23 / 16-09-2024
Stoltenberq: "NATO-ya üzv olana qədər Ukraynada sülh olmayacaq"
18:36 / 16-09-2024
Antoni Blinken İlham Əliyevə zəng edib
18:05 / 16-09-2024
ABŞ Rusiyanın dərinliklərinə raket atmağa icazə verə bilər
18:00 / 16-09-2024
Azərbaycan Rusiya XİN-ə nota verib
17:54 / 16-09-2024
Kübra Əliyeva: "Beş fəqərə sümüyüm sınıb"
17:36 / 16-09-2024
Sabiq deputata 9 il həbs cəzası istənilib
17:28 / 16-09-2024
Qarabağ zonasında 1115 hektar ərazi minadan təmizlənib
17:17 / 16-09-2024
Vəzifəli şəxslərə cinayət işi açılıb
17:09 / 16-09-2024
Sergey Şoyqu Suriyada Bəşər Əsədlə görüşüb
16:56 / 16-09-2024
Sahib Alıyevin qohumu həbs edilib
16:33 / 16-09-2024
Leysan olacaq, çaylardan sel keçəcək
16:23 / 16-09-2024
Paşinyan: "İrəvanla Bakı arasında sülh sazişi regionun digər ölkələri üçün faydalıdır"
16:16 / 16-09-2024
Mehriban Əliyeva Bilik Günü ilə bağlı paylaşım edib
16:11 / 16-09-2024
Bakıda yarışa görə bağlanan prospekt və küçələr açılıb
16:00 / 16-09-2024
Yeni deputat sahibi olduğu bağçanı satır
15:55 / 16-09-2024
“Qəbələ" Elşad Tağıyevlə müqavilə imzalayıb
15:43 / 16-09-2024
Aparıcıdan Aygün Kazımova haqda açıqlama: "Bu səhnənin də bir ənkəsi var"
15:31 / 16-09-2024
Keçmiş hakim pensiya davasına qalxıb
18:51 / 13-09-2024
64 məktəb direktoru vəzifədən azad olunub
12:11 / 12-09-2024
Məhkəmə AXCP sədri Əli Kərimli barəsində qərar verib
00:07 / 14-09-2024
Gəncədə 18 yaşlı qadın bıçaqlanıb
10:13 / 13-09-2024
Təhsillə bağlı şirkətlər əhalini aldadır - Xəbərdarlıq
11:37 / 13-09-2024
Putinin Türkiyəyə yubanan səfəri…- Səbəb nədir?
18:01 / 14-09-2024
Hərbçimiz güllələnib
11:29 / 12-09-2024
Ən çox şikayət edilən banklar: “Yelo Bank”, “Bank of Baku”, “BTB Bank”...
12:01 / 12-09-2024
Mərkəzi Bank: "Hazırda neftin qiyməti ilə bağlı narahatlıq yoxdur"
11:42 / 12-09-2024
Pensiya və maaşlarda artım olacaq
14:38 / 12-09-2024
Aparıcı Pərvanə Tahirqızı ARB kanalı ilə yollarını ayırıb
08:01 / 13-09-2024
"Formula 1" üzrə Azərbaycan Qran-prisinə start verilir
00:17 / 15-09-2024
Bakının erməni-bolşevik işğalından azad olunmasından 106 il ötür
Pərviz Natil Xanlari: mənsəbi deyil, mədəniyyəti üstün tutdu
Tarix: 05-05-2022 10:28 | Bölmə: Ənvər ÇİNGİZOĞLU
Ənvər ÇİNGİZOĞLU
Jurnalist-etnoqraf
İran elminin, ədəbiyyatının və təhsilinin inkişafında misilsiz xidmətləri olan alimlərdən biri də Pərviz Natil Xanlaridir. Qədim və orta əsrlər İran ədəbiyyatının tədqiqi, tərtibi, elmi-tənqidi nəşri sahəsində müstəsna xidmətləri olan bu alimin yaşam yolu Azərbaycan oxucularına naməlumdur.
Pərviz Natil Xanlari 20 mart 1914-cü ildə Qacarlar dövlətinin paytaxtı Tehran şəhərində dünyaya göz açıb. Əslən Mazandaranlı olan ailəsindən bir çox şəxs Qacarlar dönəminin divan təşkilatında xidmət edib. Xanlari nisbəsi babasından gəlir. Babası Mirzə Əhməd Mazandarani Etisamülmülk ləqəbi və “Xanlar xanı” ünvanı daşıyırdı. “Səfərnamə” adlı kitabı da vardı. Atası Mirzə Əbülhəsən xan Etisamülmülk Qacar sülaləsinə xidmət edib.
Pərviz Natil Xanlari ibtidai təhsilini atası Mirzə Əbülhəsən xan Etisamüddövlədən alıb, daha sonra darülfünu və Tehran Universitetinin ədəbiyyat fakültəsini bitirib (1932). İlk məqaləsi hələ tələbəykən “İqdam” qəzetində dərc olunub. Bədiüzzaman Füruzanfər, Məhəmmədtağı Bahar, Səid Nəfisi və Abbas İqbal Aştiyani kimi ustadlardan dərs alıb. Füruzanfərin kursunda Fars əruzu üzərində hazırladığı doktorluq dissertasiyası çalışmasını 1943-cü ildə tamamlayıb. Həmin il, 1979-cu ilə qədər davam edən ədəbiyyat istiqamətli aylıq “Söxən” adlı dərgi çıxarmağa başlayıb. 1948-1950-ci illər arasında Sorbonna Universitetində ali dilçilik təhsili alıb və incəsənət fakültəsinin dərslərinə qatılıb. Dönüşündə Daxili işlər nazirinin müavini təyin edilib. 1957-ci ildə ABŞ-dan aldığı bir dəvətlə vəzifəsindən ayrılaraq oraya gedib və müxtəlif universitetlərdə elmi yaradıcılıqla məşğul olub.
İrana dönəndə Cənubi Azərbaycan valiliyinə təyin edilən Pərviz Natil daha sonra Mazandarandan millət vəkili seçilib və 1962-ci ildə İranın Mədəniyyət naziri olub. Bu vəzifədə ikən dərs kitablarında etdiyi düzəlişlər təhsil və maarif sahəsində böyük bir islahat sayılıb. Onun nazirliyi sırasındakı xidmətlərindən biri də qurduğu kurslarla əhalinin oxuma-yazma, savad faizini yüksəltməyə çalışmasıdır. Mart, 1964-cü ildə nazirlikdən vəzifəsindən istefa verərək özünü elmə və ədəbi fəaliyyətə həsr edib. Əvvəlcə “Bünyad-i Fərhəng-i İran” adıyla bir təşkilat yaradıb və bu qurum araçılığıyla İranla və İslamiyyətlə ilgili bir çox əsərin nəşrini gerçəkləşdirib. Bir ara “Şahnamə cəmiyyəti”nin sədri olub; çox sayda konqres və elmi toplantıya qatılıb. Son dönəmdə şah tərəfindən gətirildiyi senatorluq vəzifəsi, 1979-cu il İran İslam İnqilabının ardından Pəhləvi rejiminin suçlularından biri olaraq ittham edilməsinə və dörd ay həbs yatmasına yol açıb.
Pərviz Natil Xanlari 23 avqust 1990-cı ildə Tehran şəhərində vəfat edib və Behişt-e Zəhra gorgahında torpağa tapşırılıb.
Pərviz Natil Xanlari şeirdə yenilik tərəfdarı olsa da, bu xüsusda həddən ziyadəliyə, həddən aşırılığa qarşı çıxıb. İlk yazdığı “Mah dər mürdab” (1937) və “Yağma-yı şəb ü zuhr” (1942) adlı şeirləri ilə məşhur olub. Onun haqqında yazarlar arasında bir məsəl yaranıb: “Gənckən şair, orta yaşlarda ədib, ahıl yaşlarda klassik ədəbiyyatın ustadı”. Kitabları ilə bərabər başda öz dərgisi “Söxən” olmaq üzrə bir çox dərgidə məqalələri dərc olunub.
Pərviz Natil Xanlarinin əsərlərində ədəbiyyat və sənət nümunələrinin sistemli, elmi təhlili boy göstərir. Onun qələmindən çıxan nümunələri ortalığa gətirək. Təhqiq-i intiqadi dər ʿəruż-i farsi” (Tehran, 1327 hş./1948, doktorluq dissertasiyasıdır), “Vəzn-i şeir-i farsi” (Tehran, 1337 hş./1958), “Dər barə-i zəban-i farsi” (Tehran 1340 hş./1961), “Zəbanşinasi və zəban-i farsi” (Tehran, 1343 hş./1964), “Tarix-i zəban-ı farsi” (Tehran, 1348 hş./1969, “Dəstur-i zəban-i farsi” (Tehran, 1351 hş./1972). Bu əsərlər əruz vəzninin, şeir vəzninin, dil tarixinin, dilin quruluşunun, dil nəzəriyyəsinin, ümumi dilçiliyin aktual problemlərinə həsr olunub. Fars dilinin tarixi açısından önəmli olan bu əsərlər N. H. Ənsari tərəfindən ingilis dilinə çevrilib və bir cild halında nəşr edilib: A History of the Persian Language, Delhi, 1977);
Alim geniş diapazonlu fəaliyyəti, zəngin yaradıcılıq irsi ilə fars dilçiliyinə, bütövlükdə, İranşünaslıq aləminə fundamental əsərlər bəxş edib. Onun İran mədəniyyətinə dair əsərləri oxucular arasında maraq qazanıb. Bunlardan “Fərhəng və ictima” (Tehran, 1345 hş./1966); “Şeir və hünər” (Tehran, 1345 hş./1966), “Təranəha” (Tehran, 1353 hş./1974), “Hünər və ədəbiyyat-i imruz” (nəşr yeri yoxdur, 1366 hş./1987, Simin Danişvər ilə birlikdə), “Həftad söxən” (Təhran 1367 hş./1988) adlı əsərləri göstərmək olar.
Pərviz Natil Xanlarinin elmi yaradıcılığının aparıcı qollarından birini mətnşünaslıq təşkil edir. Görkəmli alim İbn Sinanın “Məxaricül-ḥuruf ya əsbabü ḥudus̱il-ḥuruf” (Tehran 1333 hş.), Hafiz Şirazinin “Çənd nüktə dər təṣḥiḥ-i divan-i Ḥafıẓ” (Tehran, 1338 hş./1959), Fəramərz Ərrəcaninin “Səmək-i əyyar” (I-V, Tehran, 1343 hş./1964), Əbülqasim Firdovsinin “Rüstəm və Söhrab: əz Şahnamə-i Firdovsi” (Tehran, 2536 şş./1977) adlı əsərlərini ilkin mənbələr və əlyazmalar əsasında nəşrə hazırlayıb. Qədim və orta əsrlər İran ədəbiyyatının tədqiqi, klassik irsin nəşri və orta əsrlər ədəbi əlaqələrinin öyrənilməsi sahəsində onun böyük xidmətləri vardır.
Pərviz Natil Xanlari səriştəli tərcüməçi kimi də özünü təsdiq edib. Onun fransız dilindən iki böyük tərcüməsi var. Bunlardan biri rus şairi Puşkindən fars dilinə çevirdiyi “Duxtər-i Sərvan” (Kapitan qızı, Tehran, 1310 hş.), digəri isə fransız filoloqu Jozef Bedyedən (1864-1938) “Tristan u İzut” (“Tristan və İzolda romanı”, Tehran 1357 hş.) əsəridir.
Pərviz Natil Xanlari bir çox orta çağ müəlliflərinin həyat və yaradıcılığı, tədqiq və təbliği işində mühüm işlər görüb, öz fəaliyyəti ilə İran ədəbiyyatşünaslığının təşəkkül və inkişafında əhəmiyyyətli rol oynayıb.
Bölməyə aid digər xəbərlər
Tarix: 05-05-2022 10:28 | Bölmə: Ənvər ÇİNGİZOĞLU
Ənvər ÇİNGİZOĞLU
Jurnalist-etnoqraf
İran elminin, ədəbiyyatının və təhsilinin inkişafında misilsiz xidmətləri olan alimlərdən biri də Pərviz Natil Xanlaridir. Qədim və orta əsrlər İran ədəbiyyatının tədqiqi, tərtibi, elmi-tənqidi nəşri sahəsində müstəsna xidmətləri olan bu alimin yaşam yolu Azərbaycan oxucularına naməlumdur.
Pərviz Natil Xanlari 20 mart 1914-cü ildə Qacarlar dövlətinin paytaxtı Tehran şəhərində dünyaya göz açıb. Əslən Mazandaranlı olan ailəsindən bir çox şəxs Qacarlar dönəminin divan təşkilatında xidmət edib. Xanlari nisbəsi babasından gəlir. Babası Mirzə Əhməd Mazandarani Etisamülmülk ləqəbi və “Xanlar xanı” ünvanı daşıyırdı. “Səfərnamə” adlı kitabı da vardı. Atası Mirzə Əbülhəsən xan Etisamülmülk Qacar sülaləsinə xidmət edib.
Pərviz Natil Xanlari ibtidai təhsilini atası Mirzə Əbülhəsən xan Etisamüddövlədən alıb, daha sonra darülfünu və Tehran Universitetinin ədəbiyyat fakültəsini bitirib (1932). İlk məqaləsi hələ tələbəykən “İqdam” qəzetində dərc olunub. Bədiüzzaman Füruzanfər, Məhəmmədtağı Bahar, Səid Nəfisi və Abbas İqbal Aştiyani kimi ustadlardan dərs alıb. Füruzanfərin kursunda Fars əruzu üzərində hazırladığı doktorluq dissertasiyası çalışmasını 1943-cü ildə tamamlayıb. Həmin il, 1979-cu ilə qədər davam edən ədəbiyyat istiqamətli aylıq “Söxən” adlı dərgi çıxarmağa başlayıb. 1948-1950-ci illər arasında Sorbonna Universitetində ali dilçilik təhsili alıb və incəsənət fakültəsinin dərslərinə qatılıb. Dönüşündə Daxili işlər nazirinin müavini təyin edilib. 1957-ci ildə ABŞ-dan aldığı bir dəvətlə vəzifəsindən ayrılaraq oraya gedib və müxtəlif universitetlərdə elmi yaradıcılıqla məşğul olub.
İrana dönəndə Cənubi Azərbaycan valiliyinə təyin edilən Pərviz Natil daha sonra Mazandarandan millət vəkili seçilib və 1962-ci ildə İranın Mədəniyyət naziri olub. Bu vəzifədə ikən dərs kitablarında etdiyi düzəlişlər təhsil və maarif sahəsində böyük bir islahat sayılıb. Onun nazirliyi sırasındakı xidmətlərindən biri də qurduğu kurslarla əhalinin oxuma-yazma, savad faizini yüksəltməyə çalışmasıdır. Mart, 1964-cü ildə nazirlikdən vəzifəsindən istefa verərək özünü elmə və ədəbi fəaliyyətə həsr edib. Əvvəlcə “Bünyad-i Fərhəng-i İran” adıyla bir təşkilat yaradıb və bu qurum araçılığıyla İranla və İslamiyyətlə ilgili bir çox əsərin nəşrini gerçəkləşdirib. Bir ara “Şahnamə cəmiyyəti”nin sədri olub; çox sayda konqres və elmi toplantıya qatılıb. Son dönəmdə şah tərəfindən gətirildiyi senatorluq vəzifəsi, 1979-cu il İran İslam İnqilabının ardından Pəhləvi rejiminin suçlularından biri olaraq ittham edilməsinə və dörd ay həbs yatmasına yol açıb.
Pərviz Natil Xanlari 23 avqust 1990-cı ildə Tehran şəhərində vəfat edib və Behişt-e Zəhra gorgahında torpağa tapşırılıb.
Pərviz Natil Xanlari şeirdə yenilik tərəfdarı olsa da, bu xüsusda həddən ziyadəliyə, həddən aşırılığa qarşı çıxıb. İlk yazdığı “Mah dər mürdab” (1937) və “Yağma-yı şəb ü zuhr” (1942) adlı şeirləri ilə məşhur olub. Onun haqqında yazarlar arasında bir məsəl yaranıb: “Gənckən şair, orta yaşlarda ədib, ahıl yaşlarda klassik ədəbiyyatın ustadı”. Kitabları ilə bərabər başda öz dərgisi “Söxən” olmaq üzrə bir çox dərgidə məqalələri dərc olunub.
Pərviz Natil Xanlarinin əsərlərində ədəbiyyat və sənət nümunələrinin sistemli, elmi təhlili boy göstərir. Onun qələmindən çıxan nümunələri ortalığa gətirək. Təhqiq-i intiqadi dər ʿəruż-i farsi” (Tehran, 1327 hş./1948, doktorluq dissertasiyasıdır), “Vəzn-i şeir-i farsi” (Tehran, 1337 hş./1958), “Dər barə-i zəban-i farsi” (Tehran 1340 hş./1961), “Zəbanşinasi və zəban-i farsi” (Tehran, 1343 hş./1964), “Tarix-i zəban-ı farsi” (Tehran, 1348 hş./1969, “Dəstur-i zəban-i farsi” (Tehran, 1351 hş./1972). Bu əsərlər əruz vəzninin, şeir vəzninin, dil tarixinin, dilin quruluşunun, dil nəzəriyyəsinin, ümumi dilçiliyin aktual problemlərinə həsr olunub. Fars dilinin tarixi açısından önəmli olan bu əsərlər N. H. Ənsari tərəfindən ingilis dilinə çevrilib və bir cild halında nəşr edilib: A History of the Persian Language, Delhi, 1977);
Alim geniş diapazonlu fəaliyyəti, zəngin yaradıcılıq irsi ilə fars dilçiliyinə, bütövlükdə, İranşünaslıq aləminə fundamental əsərlər bəxş edib. Onun İran mədəniyyətinə dair əsərləri oxucular arasında maraq qazanıb. Bunlardan “Fərhəng və ictima” (Tehran, 1345 hş./1966); “Şeir və hünər” (Tehran, 1345 hş./1966), “Təranəha” (Tehran, 1353 hş./1974), “Hünər və ədəbiyyat-i imruz” (nəşr yeri yoxdur, 1366 hş./1987, Simin Danişvər ilə birlikdə), “Həftad söxən” (Təhran 1367 hş./1988) adlı əsərləri göstərmək olar.
Pərviz Natil Xanlarinin elmi yaradıcılığının aparıcı qollarından birini mətnşünaslıq təşkil edir. Görkəmli alim İbn Sinanın “Məxaricül-ḥuruf ya əsbabü ḥudus̱il-ḥuruf” (Tehran 1333 hş.), Hafiz Şirazinin “Çənd nüktə dər təṣḥiḥ-i divan-i Ḥafıẓ” (Tehran, 1338 hş./1959), Fəramərz Ərrəcaninin “Səmək-i əyyar” (I-V, Tehran, 1343 hş./1964), Əbülqasim Firdovsinin “Rüstəm və Söhrab: əz Şahnamə-i Firdovsi” (Tehran, 2536 şş./1977) adlı əsərlərini ilkin mənbələr və əlyazmalar əsasında nəşrə hazırlayıb. Qədim və orta əsrlər İran ədəbiyyatının tədqiqi, klassik irsin nəşri və orta əsrlər ədəbi əlaqələrinin öyrənilməsi sahəsində onun böyük xidmətləri vardır.
Pərviz Natil Xanlari səriştəli tərcüməçi kimi də özünü təsdiq edib. Onun fransız dilindən iki böyük tərcüməsi var. Bunlardan biri rus şairi Puşkindən fars dilinə çevirdiyi “Duxtər-i Sərvan” (Kapitan qızı, Tehran, 1310 hş.), digəri isə fransız filoloqu Jozef Bedyedən (1864-1938) “Tristan u İzut” (“Tristan və İzolda romanı”, Tehran 1357 hş.) əsəridir.
Pərviz Natil Xanlari bir çox orta çağ müəlliflərinin həyat və yaradıcılığı, tədqiq və təbliği işində mühüm işlər görüb, öz fəaliyyəti ilə İran ədəbiyyatşünaslığının təşəkkül və inkişafında əhəmiyyyətli rol oynayıb.
Müəllifin bütün yazıları - Ənvər ÇİNGİZOĞLU
Bölməyə aid digər xəbərlər
11-04-2022, 21:25
Mazandaran alimi - Ənvər Çingizoğlu yazır
23-03-2022, 18:55
Rəşid Yasəmi: ədəbiyyatda nəciblik nümunəsi
17-03-2022, 09:49
Vahid Dəstigirdi: Nizaminin tədqiqatçısı
12-03-2022, 22:31
Ənvər ÇİNGİZOĞLU - Səid Nəfisi: Azərbaycan qəhrəmanı Babək Xürrəmdin əsərinin müəllifi
19-10-2021, 09:58
Ənvər ÇİNGİZOĞLU - Məhəmmədəli Füruği: siyasətçi, diplomat, tarixçi, tərcüməçi və millətçi kimi
16-10-2021, 01:06
Ənvər ÇİNGİZOĞLU - Hacıəli xan Rəzmara: Qurban bayramında doğuldu, terror qurbanı oldu
13-09-2021, 16:31
Ənvər ÇİNGİZOĞLU - Şəkinskilərin İran qolu haqqında... - Ənvər Çingizoğlunun araşdırması
10-09-2021, 17:27
Nəcəfqulu xan Sərşar: Qaradağın ağ gün görməmiş şairi
27-08-2021, 16:48
Ənvər ÇİNGİZOĞLU - Məhəmmədqulu xan Alar: inqilabda sərkərdə, işdə sərkar.. - Fotolar
20-08-2021, 13:38
Ənvər ÇİNGİZOĞLU - İsmayıl xan Şəfai: Tehran-43 konfransında şahın tərcüməçisi - Fotolar
16-08-2021, 15:51
Ənvər ÇİNGİZOĞLU - Seyid Məhəmməd Dəbirsiyaqi: tədqiq və tədrisin işığında - Fotolar
24-07-2021, 16:15
Ənvər ÇİNGİZOĞLU - Qaradağ elləri: beloğludan eloğluya qədər - Ənvər Çingizoğlu yazır
Deputatlığa namizəd Milli Məclisdə təmsil etmək istədiyi bölgənin problemlərinin təsnifatını artıq ağlına yazıb və işə nədən başlayacağını sıralayıb
Qüdrət Həsənquliyev: “Düşmənçiliyə son qoymaq üçün ədalətli sülhə nail olmaq gərəkdir. Bunun üçün ya tərəflər 1991-ci ilin sərhədləri çərçivəsində bir-birinin ərazi bütövlüyünü tanıyır, ya da ərazi mübadiləsinə gedirlər. Amma indiki mərhələdə bu, az inandırıcı görünür”
“Tənha insanın monoloqu”nun ssenari müəllifi və rejissoru deyir ki, kinomuzu yaşatmaq və irəli aparmaq üçün film istehsalını artırmalı və onun bazarını düşünməliyik
Mirəli Sarızadə: “Gənc yaşımda arzum həyata keçdi, inşallah, yeni mövsümdə teatrımızın səhnəsində də Məcnun obrazı ilə tamaşaçılar qarşısına çıxacam”
Zamanla özünü kəşf edən Aygün Fətullayeva hər premyeradan sonra suallara cavab axtarır
