21:36 / 26-04-2024
Prezident İlham Əliyevin Almaniyaya işgüzar səfəri başa çatıb - Fotolar
20:58 / 26-04-2024
İlham Əliyevlə Olaf Şolts birgə mətbuat konfransı keçiriblər
20:46 / 26-04-2024
Azərbaycan və Almaniya prezidentləri görüşüb - (Yenilənib) - Fotolar
19:35 / 26-04-2024
43 pişiyi ac-susuz saxlayan şəxsi həbs ediblər
19:06 / 26-04-2024
Rusların hücum etmək istədiyi iki xəstəxana təcili boşaldılır
18:43 / 26-04-2024
Türk dövlətləri parlamentlərinin komitə sədrləri Xankəndi və Şuşaya səfər ediblər - (Yenilənib) - Foto
18:41 / 26-04-2024
İsveç Latviyaya qoşun və zirehli texnika göndərir
18:36 / 26-04-2024
Blinken Pekində Çini hədələyib
18:20 / 26-04-2024
20-yə yaxın məhbus həbsxanadan qaçmağa cəhd edib - Foto
18:15 / 26-04-2024
Azərbaycanla Ermənistan arasında sərhəddə koordinatlar dəqiqləşdirilir
18:08 / 26-04-2024
Erməni deputatlar saxlanılıb
17:58 / 26-04-2024
Ermənistan XİN: "Azərbaycandan sülh sazişinə dair təkliflər almışıq"
17:39 / 26-04-2024
"Beşiktaş" daha bir futbolçu ilə müqaviləni yeniləyib
17:30 / 26-04-2024
İlham Əliyev Almaniyada tədbirə qatılıb - (Yenilənib) - Fotolar
17:23 / 26-04-2024
Prezident İlham Əliyev BƏƏ-nin sənaye və qabaqcıl texnologiyalar naziri ilə görüşüb
17:15 / 26-04-2024
Quba-Xaçmaz Regional filialına müdir təyinatı olub
16:58 / 26-04-2024
“Krokus”dakı terror aktına görə daha bir şübhəli saxlanılıb
16:56 / 26-04-2024
Prezident İlham Əliyev Almaniya XİN rəhbəri ilə görüşüb - Foto
16:11 / 26-04-2024
Azərbaycanda partiya rəhbəri həbs edilib
16:05 / 26-04-2024
Əli Əsədov daha bir qərar imzalayıb
15:52 / 26-04-2024
Qəzzada daha 51 dinc sakin həlak olub
15:46 / 26-04-2024
Avtomobil şirkəti daha bir yeniliyə imza atıb - Fotolar
15:33 / 26-04-2024
Keçmiş rektor son söz üçün məhkəmədən yenə vaxt istəyib
15:14 / 26-04-2024
Azərbaycan prezidenti Almaniya kansleri ilə görüşüb - (Yenilənib) - Fotolar
14:06 / 26-04-2024
Rusiyanın yeni silahı ABŞ-a məxsus peykləri vura biləcək
13:54 / 26-04-2024
"Qarabağ" klubu cərimələnib
13:28 / 26-04-2024
Naxçıvan Nazirlər Kabinetinə Aparat rəhbəri təyin edilib
13:21 / 26-04-2024
Tehran-Tel-Əviv qarşıdurmasının növbəti dayanacağı haradadır?
13:07 / 26-04-2024
Füzuli şəhərinə növbəti köç karvanı gedib - (Yenilənib)
18:56 / 22-04-2024
Azərbaycan və Rusiya prezidentlərinin təkbətək görüşü olub - (Yenilənib) - Fotolar
00:11 / 23-04-2024
Sağlam və uzun ömür yaşamağın 10 asan yolu var - Siyahı
09:53 / 22-04-2024
Ümid nəğməsi - Etibar Cəbrayıloğlu yazır
13:54 / 22-04-2024
Füzuli şəhərinə növbəti köç olub - (Yenilənib)
14:10 / 23-04-2024
Füzuli şəhərinə növbəti köç karvanı yola salınıb - (Yenilənib)
16:10 / 22-04-2024
Ölkələr sürətlə silahlanır - Ümumi hərbi xərclər 2,4 trilyon dolları keçib
16:58 / 23-04-2024
İlham Əliyev “COP29 və Azərbaycan üçün Yaşıl Baxış” beynəlxalq forumda iştirak edir - (Yenilənib)
14:03 / 24-04-2024
Professor Nəsib Quliyev özünü güllələyib
00:05 / 23-04-2024
Abramoviç yeni futbol klubunu Avropanın ən yaxşısı edəcək
00:02 / 23-04-2024
Məşhur boksçu Mayk Tayson şirkətin səfiri olub
17:30 / 26-04-2024
İlham Əliyev Almaniyada tədbirə qatılıb - (Yenilənib) - Fotolar
00:45 / 22-04-2024
Türkiyədə yenə zəlzələ olub
Pərviz Natil Xanlari: mənsəbi deyil, mədəniyyəti üstün tutdu
Tarix: 05-05-2022 10:28 | Bölmə: Ənvər ÇİNGİZOĞLU
Ənvər ÇİNGİZOĞLU
Jurnalist-etnoqraf
İran elminin, ədəbiyyatının və təhsilinin inkişafında misilsiz xidmətləri olan alimlərdən biri də Pərviz Natil Xanlaridir. Qədim və orta əsrlər İran ədəbiyyatının tədqiqi, tərtibi, elmi-tənqidi nəşri sahəsində müstəsna xidmətləri olan bu alimin yaşam yolu Azərbaycan oxucularına naməlumdur.
Pərviz Natil Xanlari 20 mart 1914-cü ildə Qacarlar dövlətinin paytaxtı Tehran şəhərində dünyaya göz açıb. Əslən Mazandaranlı olan ailəsindən bir çox şəxs Qacarlar dönəminin divan təşkilatında xidmət edib. Xanlari nisbəsi babasından gəlir. Babası Mirzə Əhməd Mazandarani Etisamülmülk ləqəbi və “Xanlar xanı” ünvanı daşıyırdı. “Səfərnamə” adlı kitabı da vardı. Atası Mirzə Əbülhəsən xan Etisamülmülk Qacar sülaləsinə xidmət edib.
Pərviz Natil Xanlari ibtidai təhsilini atası Mirzə Əbülhəsən xan Etisamüddövlədən alıb, daha sonra darülfünu və Tehran Universitetinin ədəbiyyat fakültəsini bitirib (1932). İlk məqaləsi hələ tələbəykən “İqdam” qəzetində dərc olunub. Bədiüzzaman Füruzanfər, Məhəmmədtağı Bahar, Səid Nəfisi və Abbas İqbal Aştiyani kimi ustadlardan dərs alıb. Füruzanfərin kursunda Fars əruzu üzərində hazırladığı doktorluq dissertasiyası çalışmasını 1943-cü ildə tamamlayıb. Həmin il, 1979-cu ilə qədər davam edən ədəbiyyat istiqamətli aylıq “Söxən” adlı dərgi çıxarmağa başlayıb. 1948-1950-ci illər arasında Sorbonna Universitetində ali dilçilik təhsili alıb və incəsənət fakültəsinin dərslərinə qatılıb. Dönüşündə Daxili işlər nazirinin müavini təyin edilib. 1957-ci ildə ABŞ-dan aldığı bir dəvətlə vəzifəsindən ayrılaraq oraya gedib və müxtəlif universitetlərdə elmi yaradıcılıqla məşğul olub.
İrana dönəndə Cənubi Azərbaycan valiliyinə təyin edilən Pərviz Natil daha sonra Mazandarandan millət vəkili seçilib və 1962-ci ildə İranın Mədəniyyət naziri olub. Bu vəzifədə ikən dərs kitablarında etdiyi düzəlişlər təhsil və maarif sahəsində böyük bir islahat sayılıb. Onun nazirliyi sırasındakı xidmətlərindən biri də qurduğu kurslarla əhalinin oxuma-yazma, savad faizini yüksəltməyə çalışmasıdır. Mart, 1964-cü ildə nazirlikdən vəzifəsindən istefa verərək özünü elmə və ədəbi fəaliyyətə həsr edib. Əvvəlcə “Bünyad-i Fərhəng-i İran” adıyla bir təşkilat yaradıb və bu qurum araçılığıyla İranla və İslamiyyətlə ilgili bir çox əsərin nəşrini gerçəkləşdirib. Bir ara “Şahnamə cəmiyyəti”nin sədri olub; çox sayda konqres və elmi toplantıya qatılıb. Son dönəmdə şah tərəfindən gətirildiyi senatorluq vəzifəsi, 1979-cu il İran İslam İnqilabının ardından Pəhləvi rejiminin suçlularından biri olaraq ittham edilməsinə və dörd ay həbs yatmasına yol açıb.
Pərviz Natil Xanlari 23 avqust 1990-cı ildə Tehran şəhərində vəfat edib və Behişt-e Zəhra gorgahında torpağa tapşırılıb.
Pərviz Natil Xanlari şeirdə yenilik tərəfdarı olsa da, bu xüsusda həddən ziyadəliyə, həddən aşırılığa qarşı çıxıb. İlk yazdığı “Mah dər mürdab” (1937) və “Yağma-yı şəb ü zuhr” (1942) adlı şeirləri ilə məşhur olub. Onun haqqında yazarlar arasında bir məsəl yaranıb: “Gənckən şair, orta yaşlarda ədib, ahıl yaşlarda klassik ədəbiyyatın ustadı”. Kitabları ilə bərabər başda öz dərgisi “Söxən” olmaq üzrə bir çox dərgidə məqalələri dərc olunub.
Pərviz Natil Xanlarinin əsərlərində ədəbiyyat və sənət nümunələrinin sistemli, elmi təhlili boy göstərir. Onun qələmindən çıxan nümunələri ortalığa gətirək. Təhqiq-i intiqadi dər ʿəruż-i farsi” (Tehran, 1327 hş./1948, doktorluq dissertasiyasıdır), “Vəzn-i şeir-i farsi” (Tehran, 1337 hş./1958), “Dər barə-i zəban-i farsi” (Tehran 1340 hş./1961), “Zəbanşinasi və zəban-i farsi” (Tehran, 1343 hş./1964), “Tarix-i zəban-ı farsi” (Tehran, 1348 hş./1969, “Dəstur-i zəban-i farsi” (Tehran, 1351 hş./1972). Bu əsərlər əruz vəzninin, şeir vəzninin, dil tarixinin, dilin quruluşunun, dil nəzəriyyəsinin, ümumi dilçiliyin aktual problemlərinə həsr olunub. Fars dilinin tarixi açısından önəmli olan bu əsərlər N. H. Ənsari tərəfindən ingilis dilinə çevrilib və bir cild halında nəşr edilib: A History of the Persian Language, Delhi, 1977);
Alim geniş diapazonlu fəaliyyəti, zəngin yaradıcılıq irsi ilə fars dilçiliyinə, bütövlükdə, İranşünaslıq aləminə fundamental əsərlər bəxş edib. Onun İran mədəniyyətinə dair əsərləri oxucular arasında maraq qazanıb. Bunlardan “Fərhəng və ictima” (Tehran, 1345 hş./1966); “Şeir və hünər” (Tehran, 1345 hş./1966), “Təranəha” (Tehran, 1353 hş./1974), “Hünər və ədəbiyyat-i imruz” (nəşr yeri yoxdur, 1366 hş./1987, Simin Danişvər ilə birlikdə), “Həftad söxən” (Təhran 1367 hş./1988) adlı əsərləri göstərmək olar.
Pərviz Natil Xanlarinin elmi yaradıcılığının aparıcı qollarından birini mətnşünaslıq təşkil edir. Görkəmli alim İbn Sinanın “Məxaricül-ḥuruf ya əsbabü ḥudus̱il-ḥuruf” (Tehran 1333 hş.), Hafiz Şirazinin “Çənd nüktə dər təṣḥiḥ-i divan-i Ḥafıẓ” (Tehran, 1338 hş./1959), Fəramərz Ərrəcaninin “Səmək-i əyyar” (I-V, Tehran, 1343 hş./1964), Əbülqasim Firdovsinin “Rüstəm və Söhrab: əz Şahnamə-i Firdovsi” (Tehran, 2536 şş./1977) adlı əsərlərini ilkin mənbələr və əlyazmalar əsasında nəşrə hazırlayıb. Qədim və orta əsrlər İran ədəbiyyatının tədqiqi, klassik irsin nəşri və orta əsrlər ədəbi əlaqələrinin öyrənilməsi sahəsində onun böyük xidmətləri vardır.
Pərviz Natil Xanlari səriştəli tərcüməçi kimi də özünü təsdiq edib. Onun fransız dilindən iki böyük tərcüməsi var. Bunlardan biri rus şairi Puşkindən fars dilinə çevirdiyi “Duxtər-i Sərvan” (Kapitan qızı, Tehran, 1310 hş.), digəri isə fransız filoloqu Jozef Bedyedən (1864-1938) “Tristan u İzut” (“Tristan və İzolda romanı”, Tehran 1357 hş.) əsəridir.
Pərviz Natil Xanlari bir çox orta çağ müəlliflərinin həyat və yaradıcılığı, tədqiq və təbliği işində mühüm işlər görüb, öz fəaliyyəti ilə İran ədəbiyyatşünaslığının təşəkkül və inkişafında əhəmiyyyətli rol oynayıb.
Bölməyə aid digər xəbərlər
Tarix: 05-05-2022 10:28 | Bölmə: Ənvər ÇİNGİZOĞLU
Ənvər ÇİNGİZOĞLU
Jurnalist-etnoqraf
İran elminin, ədəbiyyatının və təhsilinin inkişafında misilsiz xidmətləri olan alimlərdən biri də Pərviz Natil Xanlaridir. Qədim və orta əsrlər İran ədəbiyyatının tədqiqi, tərtibi, elmi-tənqidi nəşri sahəsində müstəsna xidmətləri olan bu alimin yaşam yolu Azərbaycan oxucularına naməlumdur.
Pərviz Natil Xanlari 20 mart 1914-cü ildə Qacarlar dövlətinin paytaxtı Tehran şəhərində dünyaya göz açıb. Əslən Mazandaranlı olan ailəsindən bir çox şəxs Qacarlar dönəminin divan təşkilatında xidmət edib. Xanlari nisbəsi babasından gəlir. Babası Mirzə Əhməd Mazandarani Etisamülmülk ləqəbi və “Xanlar xanı” ünvanı daşıyırdı. “Səfərnamə” adlı kitabı da vardı. Atası Mirzə Əbülhəsən xan Etisamülmülk Qacar sülaləsinə xidmət edib.
Pərviz Natil Xanlari ibtidai təhsilini atası Mirzə Əbülhəsən xan Etisamüddövlədən alıb, daha sonra darülfünu və Tehran Universitetinin ədəbiyyat fakültəsini bitirib (1932). İlk məqaləsi hələ tələbəykən “İqdam” qəzetində dərc olunub. Bədiüzzaman Füruzanfər, Məhəmmədtağı Bahar, Səid Nəfisi və Abbas İqbal Aştiyani kimi ustadlardan dərs alıb. Füruzanfərin kursunda Fars əruzu üzərində hazırladığı doktorluq dissertasiyası çalışmasını 1943-cü ildə tamamlayıb. Həmin il, 1979-cu ilə qədər davam edən ədəbiyyat istiqamətli aylıq “Söxən” adlı dərgi çıxarmağa başlayıb. 1948-1950-ci illər arasında Sorbonna Universitetində ali dilçilik təhsili alıb və incəsənət fakültəsinin dərslərinə qatılıb. Dönüşündə Daxili işlər nazirinin müavini təyin edilib. 1957-ci ildə ABŞ-dan aldığı bir dəvətlə vəzifəsindən ayrılaraq oraya gedib və müxtəlif universitetlərdə elmi yaradıcılıqla məşğul olub.
İrana dönəndə Cənubi Azərbaycan valiliyinə təyin edilən Pərviz Natil daha sonra Mazandarandan millət vəkili seçilib və 1962-ci ildə İranın Mədəniyyət naziri olub. Bu vəzifədə ikən dərs kitablarında etdiyi düzəlişlər təhsil və maarif sahəsində böyük bir islahat sayılıb. Onun nazirliyi sırasındakı xidmətlərindən biri də qurduğu kurslarla əhalinin oxuma-yazma, savad faizini yüksəltməyə çalışmasıdır. Mart, 1964-cü ildə nazirlikdən vəzifəsindən istefa verərək özünü elmə və ədəbi fəaliyyətə həsr edib. Əvvəlcə “Bünyad-i Fərhəng-i İran” adıyla bir təşkilat yaradıb və bu qurum araçılığıyla İranla və İslamiyyətlə ilgili bir çox əsərin nəşrini gerçəkləşdirib. Bir ara “Şahnamə cəmiyyəti”nin sədri olub; çox sayda konqres və elmi toplantıya qatılıb. Son dönəmdə şah tərəfindən gətirildiyi senatorluq vəzifəsi, 1979-cu il İran İslam İnqilabının ardından Pəhləvi rejiminin suçlularından biri olaraq ittham edilməsinə və dörd ay həbs yatmasına yol açıb.
Pərviz Natil Xanlari 23 avqust 1990-cı ildə Tehran şəhərində vəfat edib və Behişt-e Zəhra gorgahında torpağa tapşırılıb.
Pərviz Natil Xanlari şeirdə yenilik tərəfdarı olsa da, bu xüsusda həddən ziyadəliyə, həddən aşırılığa qarşı çıxıb. İlk yazdığı “Mah dər mürdab” (1937) və “Yağma-yı şəb ü zuhr” (1942) adlı şeirləri ilə məşhur olub. Onun haqqında yazarlar arasında bir məsəl yaranıb: “Gənckən şair, orta yaşlarda ədib, ahıl yaşlarda klassik ədəbiyyatın ustadı”. Kitabları ilə bərabər başda öz dərgisi “Söxən” olmaq üzrə bir çox dərgidə məqalələri dərc olunub.
Pərviz Natil Xanlarinin əsərlərində ədəbiyyat və sənət nümunələrinin sistemli, elmi təhlili boy göstərir. Onun qələmindən çıxan nümunələri ortalığa gətirək. Təhqiq-i intiqadi dər ʿəruż-i farsi” (Tehran, 1327 hş./1948, doktorluq dissertasiyasıdır), “Vəzn-i şeir-i farsi” (Tehran, 1337 hş./1958), “Dər barə-i zəban-i farsi” (Tehran 1340 hş./1961), “Zəbanşinasi və zəban-i farsi” (Tehran, 1343 hş./1964), “Tarix-i zəban-ı farsi” (Tehran, 1348 hş./1969, “Dəstur-i zəban-i farsi” (Tehran, 1351 hş./1972). Bu əsərlər əruz vəzninin, şeir vəzninin, dil tarixinin, dilin quruluşunun, dil nəzəriyyəsinin, ümumi dilçiliyin aktual problemlərinə həsr olunub. Fars dilinin tarixi açısından önəmli olan bu əsərlər N. H. Ənsari tərəfindən ingilis dilinə çevrilib və bir cild halında nəşr edilib: A History of the Persian Language, Delhi, 1977);
Alim geniş diapazonlu fəaliyyəti, zəngin yaradıcılıq irsi ilə fars dilçiliyinə, bütövlükdə, İranşünaslıq aləminə fundamental əsərlər bəxş edib. Onun İran mədəniyyətinə dair əsərləri oxucular arasında maraq qazanıb. Bunlardan “Fərhəng və ictima” (Tehran, 1345 hş./1966); “Şeir və hünər” (Tehran, 1345 hş./1966), “Təranəha” (Tehran, 1353 hş./1974), “Hünər və ədəbiyyat-i imruz” (nəşr yeri yoxdur, 1366 hş./1987, Simin Danişvər ilə birlikdə), “Həftad söxən” (Təhran 1367 hş./1988) adlı əsərləri göstərmək olar.
Pərviz Natil Xanlarinin elmi yaradıcılığının aparıcı qollarından birini mətnşünaslıq təşkil edir. Görkəmli alim İbn Sinanın “Məxaricül-ḥuruf ya əsbabü ḥudus̱il-ḥuruf” (Tehran 1333 hş.), Hafiz Şirazinin “Çənd nüktə dər təṣḥiḥ-i divan-i Ḥafıẓ” (Tehran, 1338 hş./1959), Fəramərz Ərrəcaninin “Səmək-i əyyar” (I-V, Tehran, 1343 hş./1964), Əbülqasim Firdovsinin “Rüstəm və Söhrab: əz Şahnamə-i Firdovsi” (Tehran, 2536 şş./1977) adlı əsərlərini ilkin mənbələr və əlyazmalar əsasında nəşrə hazırlayıb. Qədim və orta əsrlər İran ədəbiyyatının tədqiqi, klassik irsin nəşri və orta əsrlər ədəbi əlaqələrinin öyrənilməsi sahəsində onun böyük xidmətləri vardır.
Pərviz Natil Xanlari səriştəli tərcüməçi kimi də özünü təsdiq edib. Onun fransız dilindən iki böyük tərcüməsi var. Bunlardan biri rus şairi Puşkindən fars dilinə çevirdiyi “Duxtər-i Sərvan” (Kapitan qızı, Tehran, 1310 hş.), digəri isə fransız filoloqu Jozef Bedyedən (1864-1938) “Tristan u İzut” (“Tristan və İzolda romanı”, Tehran 1357 hş.) əsəridir.
Pərviz Natil Xanlari bir çox orta çağ müəlliflərinin həyat və yaradıcılığı, tədqiq və təbliği işində mühüm işlər görüb, öz fəaliyyəti ilə İran ədəbiyyatşünaslığının təşəkkül və inkişafında əhəmiyyyətli rol oynayıb.
Müəllifin bütün yazıları - Ənvər ÇİNGİZOĞLU
Bölməyə aid digər xəbərlər
11-04-2022, 21:25
Mazandaran alimi - Ənvər Çingizoğlu yazır
23-03-2022, 18:55
Rəşid Yasəmi: ədəbiyyatda nəciblik nümunəsi
17-03-2022, 09:49
Vahid Dəstigirdi: Nizaminin tədqiqatçısı
12-03-2022, 22:31
Ənvər ÇİNGİZOĞLU - Səid Nəfisi: Azərbaycan qəhrəmanı Babək Xürrəmdin əsərinin müəllifi
19-10-2021, 09:58
Ənvər ÇİNGİZOĞLU - Məhəmmədəli Füruği: siyasətçi, diplomat, tarixçi, tərcüməçi və millətçi kimi
16-10-2021, 01:06
Ənvər ÇİNGİZOĞLU - Hacıəli xan Rəzmara: Qurban bayramında doğuldu, terror qurbanı oldu
13-09-2021, 16:31
Ənvər ÇİNGİZOĞLU - Şəkinskilərin İran qolu haqqında... - Ənvər Çingizoğlunun araşdırması
10-09-2021, 17:27
Nəcəfqulu xan Sərşar: Qaradağın ağ gün görməmiş şairi
27-08-2021, 16:48
Ənvər ÇİNGİZOĞLU - Məhəmmədqulu xan Alar: inqilabda sərkərdə, işdə sərkar.. - Fotolar
20-08-2021, 13:38
Ənvər ÇİNGİZOĞLU - İsmayıl xan Şəfai: Tehran-43 konfransında şahın tərcüməçisi - Fotolar
16-08-2021, 15:51
Ənvər ÇİNGİZOĞLU - Seyid Məhəmməd Dəbirsiyaqi: tədqiq və tədrisin işığında - Fotolar
24-07-2021, 16:15
Ənvər ÇİNGİZOĞLU - Qaradağ elləri: beloğludan eloğluya qədər - Ənvər Çingizoğlu yazır
Milli Qəhrəman Pəhlivan Fərzəliyevin oğlu deyir ki, 44 günlük savaşda iştirak etmək arzusu həyata keçməsə də, döyüşlərin şiddətli vaxtında atasının şəhid olduğu Xəzəz dağını ziyarət edə bilib
Şair deyir ki, nə tənqidçiləri qınayır, nə də pul verib onlara tənqid adı altında tərif yazdıranları
Əks-kəşfiyyat xidmətinin sabiq rəhbəri deyir ki, hava hücumu reallaşarsa, itkilər böyük ola bilər
Eyni tamaşada həm Dövşanı, həm də Tülkünü səsləndirən Aygül Ağayeva deyir ki, kuklaçı olmaq çox çətindir
Məhəmməd Şahməmmədli “Apatiya”nı şedevr hesab etmir və filmdə səhvlərin olduğunu deyir
