18:02 / 29-03-2024
Təranə Qumral: “Musanı əlimin içində saxlayıram”
18:00 / 29-03-2024
Türk müğənni Mert Demir Bakıya gəlib - Video
17:58 / 29-03-2024
Neymar "Barselona"ya dönmək istəyir
17:37 / 29-03-2024
Ceyhun Bayramov Rusiya XİN-nin xüsusi tapşırıqlar üzrə səfiri ilə müzakirə aparıb
17:34 / 29-03-2024
“Qarabağ” futzal klubu Estoniya çempionatında bürünc medal qazanıb
16:52 / 29-03-2024
Rusiya XİN: “102-ci baza Ermənistanın suverenliyinin yeganə təminatçısıdır”
16:45 / 29-03-2024
Sabiq direktorun cinayət işi məhkəməyə göndərilib
16:38 / 29-03-2024
Moskvadakı terrorla bağlı Tacikistanda 9 nəfər saxlanılıb
16:32 / 29-03-2024
Məhkəmə Ələsgər Məmmədlini ev dustaqlığına buraxmayıb
16:32 / 29-03-2024
Netanyahunun kabinet üzvləri ilə mübahisəsi yaranıb
16:28 / 29-03-2024
Hikmət Hacıyevdən danışıqlar barədə açıqlama: "Bu region bizə məxsusdur"
16:23 / 29-03-2024
Güclü külək əsəcək - Xəbərdarlıq
16:13 / 29-03-2024
Xarkov ruslar üçün "ölüm şəhəri"nə çevrilə bilər
16:02 / 29-03-2024
Bakıda və Abşeronda tozlu hava şəraiti müşahidə olunur
15:52 / 29-03-2024
Çexiya ilə Rusiya arasında səfir qalmaqalı başlaya bilər
15:18 / 29-03-2024
Sabirabadda adam vuran salyanlının cinayət işi məhkəməyə göndərilib
15:05 / 29-03-2024
Azərbaycanda daha bir dərman yoxa çıxarılıb
14:42 / 29-03-2024
Premyer Liqada iki turun təqvimi açıqlanıb
14:15 / 29-03-2024
Kişilərin diqqətinə: 5 il tez pensiyaya çıxa bilərsiniz
13:58 / 29-03-2024
Nazim Bəydəmirlinin həbs müddəti uzadılıb
13:45 / 29-03-2024
Milli Məclisin növbəti plenar iclasının vaxtı bəlli olub
13:25 / 29-03-2024
Vergi orqanı işçilərinin maaşları artırılır
13:12 / 29-03-2024
İran niyə İsraillə böyük münaqişədən çəkinir?
12:42 / 29-03-2024
Sabahın hava proqnozu açıqlanıb
12:27 / 29-03-2024
Deputat Qüdrət Həsənquliyev: "Azərbaycanda belə hadisə olsa, necə olacaq?"
12:17 / 29-03-2024
Füzuli şəhərinə daha 35 ailə köçürülüb - (Yenilənib)
12:13 / 29-03-2024
Çinin yeni raketi heyrətləndirir
12:08 / 29-03-2024
Rusiyada hərbi səfərbərlik başlayıb
12:07 / 29-03-2024
Fövqəladə rejimlə bağlı qanun sərtləşdirilib
18:40 / 24-03-2024
Rusiyada terror aktı: ölənlərin sayı dəqiqləşib - Həbslər var (Yenilənib) - Video
01:32 / 25-03-2024
Qanlı qarşıdurmalar Hollivud ulduzları arasında fikir ayrılığına səbəb olub
00:53 / 25-03-2024
Erməni kanalları Azərbaycanla bağlı yalan məlumat yayıb
23:09 / 24-03-2024
Hərbi qulluqçumuz özünü öldürüb
22:31 / 25-03-2024
Azərbaycan millisi Bolqarıstan yığması ilə qarşılaşıb - Yenilənib
00:23 / 26-03-2024
Millinin üzvlərinə vəd olunan 40 min manat verilməyəcək
12:26 / 27-03-2024
Füzuli şəhərinə daha 134 nəfər köçürülüb - (Yenilənib)
18:42 / 24-03-2024
Rusiyanın atdığı raket Polşa ərazisinə keçib
21:14 / 25-03-2024
Rusiyada terror aktı: daha bir nəfər həbs olunub
11:06 / 25-03-2024
İcra başçısına sui-qəsd hazırlayan şəxs həbs edilib - Video
14:49 / 25-03-2024
Ermənistan Rusiyadan nə qədər uzaqlaşıb? - İrəvanda çığır-bağır və reallıq
00:54 / 27-03-2024
Konsert zalına hücumda şübhəli şəxslərin vəkilləri hədələnir - Foto
Əfsunçu - Ənvər Çingizoğlu yazır
Tarix: 06-09-2021 14:54 | Bölmə: Ənvər ÇİNGİZOĞLU
Ənvər Çingizoğlu
Jurnalist-etnoqraf
Biz bu yazımızda “əfsun” və “əfsunçu”dan söhbət açacağıq. Onu da qeyd etməliyik ki, əfsunlar - şifahi xalq ədəbiyyatının mənşə etibarilə çox qədim, şamanizm və ibtidai təsəvvürlərlə bağlı olan janrıdır. Erkən türk dünyasında bu sözlər işlənmirdi. Onları əvəz edən başqa sözlər vardı.
Mahmud Kaşğarinin “Divan”ında həmin anlamlara rast gəlirik. Bunlardan biri “yalvı’ sözüdür. (Kaşgari Mahmud. “Divanü Lüğat-it-Türk”. Dörd cilddə. III cild (Tərcümə edən və nəşrə hazırlayan: Ramiz Əsgər). Bakı, “Ozan”, 2006, 400 səh. S.35) Divanda “yalvı” sözü əfsun, sehr, cadu, tilsim, talisman kimi izah olunur. Sehrbaza isə “yalvıçı” deyirdilər. Uzun illər ərzində dilimizdə “yalvı”, “yalvıçı” sözləri unudulub, onların əvəzinə “əfsun”, “əfsunçu” sözləri daxil olub. Əfsun - (farsca), ovsun, sehr deməkdir (Azərbaycan dilinin ilahlı lüğəti. 4 cilddə, II c.. Bakı: Şərq-Qərb, 2006, 792 səh., s. 66). Bu sözdən yaranan əfsunçu isə sehrbaz anlamındadır. Əfsun xalq arasında afsın, ofsun biçiminə düşüb.
Əfsunlar insanların təbiət hadisələri qarşısında acizliyindən və qorxularından yaranıb. Onlar qorxunun qarşısını almaq üçün magiyadan istifadə etməyi düşünüblər. Bu qənaətə gəlmək olar ki, ata-babalarımız qorxu və magiyanın bir-birinə təsirini xalq təbabətinin formalaşması üçün əsas amil hesab edib, xəstəliklərin sağalmasında dərman bitkilərinin rolunu əfsunla yanaşı görüb, bu zaman sözün sehri ilə dərman bitkisinin daha güclü olacağına olan inamın daşıyıcısının əfsunçu olduğunu düşünüblər.
Qeyd edək ki, əfsun ritualla əlaqəlidir və ritualın əsas komponentidir. Əslində əfsun söylənməsi, ayinin xüsusi qaydalarına riayət olunmaqla keçirilən ritualdır. Ona görə də əfsun adı altında bəzən təkcə sözlü mətn deyil, həm də müvafiq ritual anlaşılır. Ritualla əlaqə əfsunun ifadəli praqmatik xarakterini, ciddi qeydə alınan strukturunu, mətnin “gücünün” azalmasına səbəb ola bilən hər hansı bir dəyişikliyin edilməməsi kimi xüsusiyyətlərini aydınlaşdırır. Əfsunun əsasında real və düşünülən dünya arasındakı qarşılıqlı əlaqə, insan və təbiətin bir-birini qarşılıqlı şəkildə qurtarması və eyniyyəti, makro və mikrokosmos məntiqi haqqında təsəvvürlər durur.
“Əfsun sözün gücünə inamı əks etdirir. Əfsun oxşar səslərin və sözlərin müəyyən ahəngdə deyilişi ilə ifadə olunan inanclardan biridir. Əfsunun deyilməsində əsas amil insan və ya başqa canlıya (məsələn, ilana) psixi təsir göstərməkdir. Əfsundan təbiət hadisələrini cilovlamaq, onu öz arzusuna ram etmək məqsədilə də istifadə olunur. Obyektdən kənarda əfsun yoxdur” (Əliyev R. Azərbaycan şifahi xalq ədəbiyyatı (Müasir aktual problemlər). Bakı: 2012, 350 səh., s. 284).
Qarabağda ilan əfsunçusuna “sofu” deyilirdi. “Sofu” sözü sufi kəliməsindən yaranıb. Sufinin əfsunla, əfsunçuluqla nə əlaqəsi? Bunu araşdıraq. Səfəvilər dövlətinin qurulmasında əsas rol oynayan Qızılbaş ellərindən biri də qaradağlılardır. Tarixi qaynaqlarda Qaracadağ sufiləri adlanan bu qurum Şeyx Heydərin müridləri arasında özlərinə yer tapıblar. Tarixçi Oqtay Fərzəliyev yazır: "Deməli, İsmayıl Azərbaycan hüdudlarını tərk edərək Kiçik Asiyaya daxil olmazdan əvvəl onun qoşunu tərkibində şamlı, rumlu, ərəşli, zülqədər tayfalarının, həmçinin də Qaradağ, Əhər və Talış sufilərinin adları çəkilir". (Əfəndiyev Oqtay, Azərbaycan Səfəvilər dövləti, Baki, “Azərbaycan nəşriyyatı”, 1993, 296 səh. S. 39) Qaradağ və Talış sufiləri oturaq əhaliyə mənsub idilər.
Qaradağ sufiləri hələ Babəkin dövründən bəri şiəliyi və əhlihəqq təriqətlərini seçiblər. Əhlihəqq dərvişləri şamançılığın, zərdüştlüyün bəzi ritullarını saxlayır, məqamı gəldikcə həyata keçirirdilər. Şiə dərvişləri isə oba-oba, kəndbəkənd gəzib, ilan oynatmaqla, ilan tutmaqla güzəranlarını təmin edirdilər.
Qaradağ sufiləri əfsun oxuyub, ilanı çağırar, tutar, torbaya atıb aparardılar. Heç vaxt ilanı öldürməzdilər. Dağda-daşda, çöldə-biyabanda, kimsəsiz yerlərdə buraxardılar.
Mövlanə Məhəmməd Füzuli deyirdi:
Zikri-ləbinlə zülfünə can buldu dəstrəs,
Onun kimi ki, oxuyub əfsun ilan tutar. (Məhəmməd Füzuli. Əsərləri. Altı cilddə. I cild. Bakı, “Şərq-Qərb”, 2005, 400 səh. s.104.)
Mən şəxsən iki nəfər Qaradağ sufisini, sofusunu görmüşəm. Biri Cəbrayıl bölgəsinin Qumlaq kəndində yaşayan Sofu Yusif baba idi. Yeniyetməlik çağıma təsadüf edir. Sofi Yusif baba əslən qaradağlı idi. Dədə-babaları hansı zamandasa Qarabağda məskunlaşmışdı. Sofu Yusif baba gəlirdi Xudayarlı obasına, ilan əfsunu oxuyurdu:
Talxam, haydı,
Şalxam, haydı,
Cəfər, Cəfər.
Cinni bəşər.
Şahmar.
Yelmar,
Gülmar.
Mələyim, quzum,
Şünağzı məndə.
Dəyməsin, aşmasın.
Yüzənni gəmsin,
Ya Süleyman peyğəmbər, –
deyib əfsunu püf eləyirdi, ilanları adamın başına dolandırırdı. O duzu həyətə səpirdilər, heyvanlara verirdilər ki, mal-qara, həyət-baca sədəmədən, xata-baladan uzaq olsun.
Dəfələrlə ilanlarını başıma toxundurmuşdu. Əfsununu üzümə üfləmişdi.
Sofu Yusif baba söhbət eləyirdi ki, urus gəlib məni apardı. Dedim, görən nə günah işlətmişəm. Dedilər ki, dağda, mağarada bir əjdaha var - yekə, onu tutmalısan.
Üç dənə cızıq çəkdim, çəliyimnən, dairəvi. Oxudum, qışqırdım, oxudum, qışqırdım. Gördüm kü, oyanıb, gəlir. Gəldi birinci cızığı keçdi, ikincisini keçdi, üçüncüdə qışqırdım, dayandı. Tutdum qoydum xarala, verdim onlara. Maa təzə pal-paltar, sor-sovqat, pul verdilər.
Nə illah, eləyirdiksə, Sofu Yusif baba ilanları çağırmırdı. Deyirdi ki, ilanlar qarğışcıl olurlar.
İkinci qaradağlı sofunu İranda gördüm. Aslandüz şəhərinin dövrəbərində olan Orta Maqsudlu qışlağında dostum Murad Dirəxşangildəydim. Onda köhnə evləri vardı. Yatdığımız otaqda ilan vardı. Çöldə çay içərkən, bu heyndə bir sofu gəldi. Muradın anası rəhmətlik Məşədi İpək arvad sofuya üz tutdu:
Ocaq, evimizdə ilən var, tuta bilərsənmi?
Sofu razılıq verdi. Evə daxil olub, qışqırmağa başladı:
- Mar, gəl hey!
Bir azdan şölə çıxdı. Tutduğu ilanı Məşədi İpək arvada göstərdi:
- Bu idimi?!
Məşədi İpək arvad təsdiqlədi.
Bakıya qayıdandan sonra, redaksiyamızda veriliş aparan məşhur Azərbaycan alimi, biologiya elmləri doktoru, professor Qara Mustafayevə bu əhvalatı danışdım. Bildirdi ki, ilanlar tamamilə kar məxluqdurlar. Səsə reaksiya vermirlər.
Həyatda elə olaylar baş verir ki, reallıqla ayaqlaşmırlar.
Bölməyə aid digər xəbərlər
Tarix: 06-09-2021 14:54 | Bölmə: Ənvər ÇİNGİZOĞLU
Ənvər Çingizoğlu
Jurnalist-etnoqraf
Biz bu yazımızda “əfsun” və “əfsunçu”dan söhbət açacağıq. Onu da qeyd etməliyik ki, əfsunlar - şifahi xalq ədəbiyyatının mənşə etibarilə çox qədim, şamanizm və ibtidai təsəvvürlərlə bağlı olan janrıdır. Erkən türk dünyasında bu sözlər işlənmirdi. Onları əvəz edən başqa sözlər vardı.
Mahmud Kaşğarinin “Divan”ında həmin anlamlara rast gəlirik. Bunlardan biri “yalvı’ sözüdür. (Kaşgari Mahmud. “Divanü Lüğat-it-Türk”. Dörd cilddə. III cild (Tərcümə edən və nəşrə hazırlayan: Ramiz Əsgər). Bakı, “Ozan”, 2006, 400 səh. S.35) Divanda “yalvı” sözü əfsun, sehr, cadu, tilsim, talisman kimi izah olunur. Sehrbaza isə “yalvıçı” deyirdilər. Uzun illər ərzində dilimizdə “yalvı”, “yalvıçı” sözləri unudulub, onların əvəzinə “əfsun”, “əfsunçu” sözləri daxil olub. Əfsun - (farsca), ovsun, sehr deməkdir (Azərbaycan dilinin ilahlı lüğəti. 4 cilddə, II c.. Bakı: Şərq-Qərb, 2006, 792 səh., s. 66). Bu sözdən yaranan əfsunçu isə sehrbaz anlamındadır. Əfsun xalq arasında afsın, ofsun biçiminə düşüb.
Əfsunlar insanların təbiət hadisələri qarşısında acizliyindən və qorxularından yaranıb. Onlar qorxunun qarşısını almaq üçün magiyadan istifadə etməyi düşünüblər. Bu qənaətə gəlmək olar ki, ata-babalarımız qorxu və magiyanın bir-birinə təsirini xalq təbabətinin formalaşması üçün əsas amil hesab edib, xəstəliklərin sağalmasında dərman bitkilərinin rolunu əfsunla yanaşı görüb, bu zaman sözün sehri ilə dərman bitkisinin daha güclü olacağına olan inamın daşıyıcısının əfsunçu olduğunu düşünüblər.
Qeyd edək ki, əfsun ritualla əlaqəlidir və ritualın əsas komponentidir. Əslində əfsun söylənməsi, ayinin xüsusi qaydalarına riayət olunmaqla keçirilən ritualdır. Ona görə də əfsun adı altında bəzən təkcə sözlü mətn deyil, həm də müvafiq ritual anlaşılır. Ritualla əlaqə əfsunun ifadəli praqmatik xarakterini, ciddi qeydə alınan strukturunu, mətnin “gücünün” azalmasına səbəb ola bilən hər hansı bir dəyişikliyin edilməməsi kimi xüsusiyyətlərini aydınlaşdırır. Əfsunun əsasında real və düşünülən dünya arasındakı qarşılıqlı əlaqə, insan və təbiətin bir-birini qarşılıqlı şəkildə qurtarması və eyniyyəti, makro və mikrokosmos məntiqi haqqında təsəvvürlər durur.
“Əfsun sözün gücünə inamı əks etdirir. Əfsun oxşar səslərin və sözlərin müəyyən ahəngdə deyilişi ilə ifadə olunan inanclardan biridir. Əfsunun deyilməsində əsas amil insan və ya başqa canlıya (məsələn, ilana) psixi təsir göstərməkdir. Əfsundan təbiət hadisələrini cilovlamaq, onu öz arzusuna ram etmək məqsədilə də istifadə olunur. Obyektdən kənarda əfsun yoxdur” (Əliyev R. Azərbaycan şifahi xalq ədəbiyyatı (Müasir aktual problemlər). Bakı: 2012, 350 səh., s. 284).
Qarabağda ilan əfsunçusuna “sofu” deyilirdi. “Sofu” sözü sufi kəliməsindən yaranıb. Sufinin əfsunla, əfsunçuluqla nə əlaqəsi? Bunu araşdıraq. Səfəvilər dövlətinin qurulmasında əsas rol oynayan Qızılbaş ellərindən biri də qaradağlılardır. Tarixi qaynaqlarda Qaracadağ sufiləri adlanan bu qurum Şeyx Heydərin müridləri arasında özlərinə yer tapıblar. Tarixçi Oqtay Fərzəliyev yazır: "Deməli, İsmayıl Azərbaycan hüdudlarını tərk edərək Kiçik Asiyaya daxil olmazdan əvvəl onun qoşunu tərkibində şamlı, rumlu, ərəşli, zülqədər tayfalarının, həmçinin də Qaradağ, Əhər və Talış sufilərinin adları çəkilir". (Əfəndiyev Oqtay, Azərbaycan Səfəvilər dövləti, Baki, “Azərbaycan nəşriyyatı”, 1993, 296 səh. S. 39) Qaradağ və Talış sufiləri oturaq əhaliyə mənsub idilər.
Qaradağ sufiləri hələ Babəkin dövründən bəri şiəliyi və əhlihəqq təriqətlərini seçiblər. Əhlihəqq dərvişləri şamançılığın, zərdüştlüyün bəzi ritullarını saxlayır, məqamı gəldikcə həyata keçirirdilər. Şiə dərvişləri isə oba-oba, kəndbəkənd gəzib, ilan oynatmaqla, ilan tutmaqla güzəranlarını təmin edirdilər.
Qaradağ sufiləri əfsun oxuyub, ilanı çağırar, tutar, torbaya atıb aparardılar. Heç vaxt ilanı öldürməzdilər. Dağda-daşda, çöldə-biyabanda, kimsəsiz yerlərdə buraxardılar.
Mövlanə Məhəmməd Füzuli deyirdi:
Zikri-ləbinlə zülfünə can buldu dəstrəs,
Onun kimi ki, oxuyub əfsun ilan tutar. (Məhəmməd Füzuli. Əsərləri. Altı cilddə. I cild. Bakı, “Şərq-Qərb”, 2005, 400 səh. s.104.)
Mən şəxsən iki nəfər Qaradağ sufisini, sofusunu görmüşəm. Biri Cəbrayıl bölgəsinin Qumlaq kəndində yaşayan Sofu Yusif baba idi. Yeniyetməlik çağıma təsadüf edir. Sofi Yusif baba əslən qaradağlı idi. Dədə-babaları hansı zamandasa Qarabağda məskunlaşmışdı. Sofu Yusif baba gəlirdi Xudayarlı obasına, ilan əfsunu oxuyurdu:
Talxam, haydı,
Şalxam, haydı,
Cəfər, Cəfər.
Cinni bəşər.
Şahmar.
Yelmar,
Gülmar.
Mələyim, quzum,
Şünağzı məndə.
Dəyməsin, aşmasın.
Yüzənni gəmsin,
Ya Süleyman peyğəmbər, –
deyib əfsunu püf eləyirdi, ilanları adamın başına dolandırırdı. O duzu həyətə səpirdilər, heyvanlara verirdilər ki, mal-qara, həyət-baca sədəmədən, xata-baladan uzaq olsun.
Dəfələrlə ilanlarını başıma toxundurmuşdu. Əfsununu üzümə üfləmişdi.
Sofu Yusif baba söhbət eləyirdi ki, urus gəlib məni apardı. Dedim, görən nə günah işlətmişəm. Dedilər ki, dağda, mağarada bir əjdaha var - yekə, onu tutmalısan.
Üç dənə cızıq çəkdim, çəliyimnən, dairəvi. Oxudum, qışqırdım, oxudum, qışqırdım. Gördüm kü, oyanıb, gəlir. Gəldi birinci cızığı keçdi, ikincisini keçdi, üçüncüdə qışqırdım, dayandı. Tutdum qoydum xarala, verdim onlara. Maa təzə pal-paltar, sor-sovqat, pul verdilər.
Nə illah, eləyirdiksə, Sofu Yusif baba ilanları çağırmırdı. Deyirdi ki, ilanlar qarğışcıl olurlar.
İkinci qaradağlı sofunu İranda gördüm. Aslandüz şəhərinin dövrəbərində olan Orta Maqsudlu qışlağında dostum Murad Dirəxşangildəydim. Onda köhnə evləri vardı. Yatdığımız otaqda ilan vardı. Çöldə çay içərkən, bu heyndə bir sofu gəldi. Muradın anası rəhmətlik Məşədi İpək arvad sofuya üz tutdu:
Ocaq, evimizdə ilən var, tuta bilərsənmi?
Sofu razılıq verdi. Evə daxil olub, qışqırmağa başladı:
- Mar, gəl hey!
Bir azdan şölə çıxdı. Tutduğu ilanı Məşədi İpək arvada göstərdi:
- Bu idimi?!
Məşədi İpək arvad təsdiqlədi.
Bakıya qayıdandan sonra, redaksiyamızda veriliş aparan məşhur Azərbaycan alimi, biologiya elmləri doktoru, professor Qara Mustafayevə bu əhvalatı danışdım. Bildirdi ki, ilanlar tamamilə kar məxluqdurlar. Səsə reaksiya vermirlər.
Həyatda elə olaylar baş verir ki, reallıqla ayaqlaşmırlar.
Müəllifin bütün yazıları - Ənvər ÇİNGİZOĞLU
Bölməyə aid digər xəbərlər
11-04-2022, 21:25
Mazandaran alimi - Ənvər Çingizoğlu yazır
23-03-2022, 18:55
Rəşid Yasəmi: ədəbiyyatda nəciblik nümunəsi
17-03-2022, 09:49
Vahid Dəstigirdi: Nizaminin tədqiqatçısı
12-03-2022, 22:31
Ənvər ÇİNGİZOĞLU - Səid Nəfisi: Azərbaycan qəhrəmanı Babək Xürrəmdin əsərinin müəllifi
19-10-2021, 09:58
Ənvər ÇİNGİZOĞLU - Məhəmmədəli Füruği: siyasətçi, diplomat, tarixçi, tərcüməçi və millətçi kimi
16-10-2021, 01:06
Ənvər ÇİNGİZOĞLU - Hacıəli xan Rəzmara: Qurban bayramında doğuldu, terror qurbanı oldu
13-09-2021, 16:31
Ənvər ÇİNGİZOĞLU - Şəkinskilərin İran qolu haqqında... - Ənvər Çingizoğlunun araşdırması
10-09-2021, 17:27
Nəcəfqulu xan Sərşar: Qaradağın ağ gün görməmiş şairi
27-08-2021, 16:48
Ənvər ÇİNGİZOĞLU - Məhəmmədqulu xan Alar: inqilabda sərkərdə, işdə sərkar.. - Fotolar
20-08-2021, 13:38
Ənvər ÇİNGİZOĞLU - İsmayıl xan Şəfai: Tehran-43 konfransında şahın tərcüməçisi - Fotolar
16-08-2021, 15:51
Ənvər ÇİNGİZOĞLU - Seyid Məhəmməd Dəbirsiyaqi: tədqiq və tədrisin işığında - Fotolar
24-07-2021, 16:15
Ənvər ÇİNGİZOĞLU - Qaradağ elləri: beloğludan eloğluya qədər - Ənvər Çingizoğlu yazır