08:01 / 21-10-2021
21 yaşayış məntəqəmizin işğaldan azad edilməsindən 1 il ötür
00:01 / 21-10-2021
Türkiyədə daha 214 nəfər koronavirusdan vəfat edib
23:06 / 20-10-2021
Mehriban Əliyeva Zəngilandan muğam sədaları paylaşıb - Video
22:52 / 20-10-2021
Futbol üçün yenidən püşk atacaqlar
22:39 / 20-10-2021
Azərbaycan, Rusiya və Ermənistanın nümayəndə heyəti Moskvada görüşüb
20:48 / 20-10-2021
Dövlət başçısı: "Zəngilanda müasir logistika-nəqliyyat mərkəzi, bütün infrastruktur qurulacaq"
20:46 / 20-10-2021
İlham Əliyev Zəngilanda: "Zəngəzur dəhlizinin açılması ilə bağlı son hadisələr göstərir ki..." - Yenilənib
20:07 / 20-10-2021
Teatrda 131-ci mövsüm başlayıb - Fotolar
19:56 / 20-10-2021
Sayt rəhbəri və tabeliyindəki şəxs həbs edilib
19:48 / 20-10-2021
Politoloq: “İran rəsmiləri ritorikanı da dəyişərsə, ortaq layihələrə qayıtmaq mümkündür”
18:07 / 20-10-2021
Prezident Zəngilan şəhərinin Baş planının hazırlanması ilə əlaqədar sərəncam imzalayıb
17:54 / 20-10-2021
ABŞ rəsmisi: "Ermənistanla münasibətlərin normallaşdırılmasına dəstək verməyə hazırıq"
17:47 / 20-10-2021
Politoloq: “Azərbaycan Ermənistanla sülh müqaviləsi imzalasa...”
17:37 / 20-10-2021
Hansı universitetlərdə koronavirus yayılıb? - Açıqlamalar
17:24 / 20-10-2021
Azərbaycanın strateji valyuta ehtiyatlarının həcmi 2 milyard dollar artıb
17:18 / 20-10-2021
Prezident və birinci xanım Zəngilan rayonunda səfərdə olublar - Foto
17:05 / 20-10-2021
Dolların sabaha olan rəsmi məzənnəsi açıqlanıb
17:04 / 20-10-2021
ABŞ-ın hərbi təyyarələri Rusiyanın hava sahəsini yarmağa cəhd edib
16:57 / 20-10-2021
Sayt redaktorunun cinayət işi məhkəməyə göndərilib
16:54 / 20-10-2021
Xüsusi təyinatlı qüvvələrinin təlimləri davam edir - Video
16:51 / 20-10-2021
Bakı-Sumqayıt qatarlarının sayı artırılır
16:40 / 20-10-2021
Ölkəmizdə koronavirusdan daha 16 nəfər vəfat edib
16:23 / 20-10-2021
Qafqazda Türkiyə-İran rəqabəti: ABŞ nəşri bu barədə nə yazıb?
15:48 / 20-10-2021
Mütəxəssis şagirdlərin validenylərinə müraciət edib
14:58 / 20-10-2021
Vəzifəli şəxs rüşvət alarkən yaxalanıb
14:49 / 20-10-2021
Paşinyanın ofisi qarşısında aksiya keçirilib - Video
14:17 / 20-10-2021
Qadınları Türkiyəyə satan Bərdə sakininə cəza verilib
14:09 / 20-10-2021
Əliyev-Paşinyan görüşünə mane olurlar - Professor
22:59 / 16-10-2021
Ağıllı ermənilər Artsaxın deyil, Ermənistanın hayındadılar...
14:10 / 16-10-2021
Prezident fəxri adlar verib - Siyahı
16:34 / 18-10-2021
Ermənilər Qarabağa yenidən silah-sursat daşıyır - Deputat
11:15 / 18-10-2021
Bir milyonadək işçinin maaşı və 130 minədək tələbənin təqaüdü artırılacaq
13:45 / 20-10-2021
Bakıda qadın professor həbs edilib - Hökm
14:17 / 16-10-2021
İlham Əliyev mədəniyyət xadimlərini təltif edib
14:17 / 20-10-2021
Qadınları Türkiyəyə satan Bərdə sakininə cəza verilib
09:41 / 16-10-2021
Bakıdakı yanğınla əlaqədar araşdırmalar başlayıb - Video - Yenilənib
11:52 / 18-10-2021
Prezident İlham Əliyev Füzulidə sakinlərlə görüşüb - Çıxışın tam mətni (Yenilənib)
Əfsunçu - Ənvər Çingizoğlu yazır
Tarix: 06-09-2021 14:54 | Bölmə: Ənvər ÇİNGİZOĞLU
Ənvər Çingizoğlu
Jurnalist-etnoqraf
Biz bu yazımızda “əfsun” və “əfsunçu”dan söhbət açacağıq. Onu da qeyd etməliyik ki, əfsunlar - şifahi xalq ədəbiyyatının mənşə etibarilə çox qədim, şamanizm və ibtidai təsəvvürlərlə bağlı olan janrıdır. Erkən türk dünyasında bu sözlər işlənmirdi. Onları əvəz edən başqa sözlər vardı.
Mahmud Kaşğarinin “Divan”ında həmin anlamlara rast gəlirik. Bunlardan biri “yalvı’ sözüdür. (Kaşgari Mahmud. “Divanü Lüğat-it-Türk”. Dörd cilddə. III cild (Tərcümə edən və nəşrə hazırlayan: Ramiz Əsgər). Bakı, “Ozan”, 2006, 400 səh. S.35) Divanda “yalvı” sözü əfsun, sehr, cadu, tilsim, talisman kimi izah olunur. Sehrbaza isə “yalvıçı” deyirdilər. Uzun illər ərzində dilimizdə “yalvı”, “yalvıçı” sözləri unudulub, onların əvəzinə “əfsun”, “əfsunçu” sözləri daxil olub. Əfsun - (farsca), ovsun, sehr deməkdir (Azərbaycan dilinin ilahlı lüğəti. 4 cilddə, II c.. Bakı: Şərq-Qərb, 2006, 792 səh., s. 66). Bu sözdən yaranan əfsunçu isə sehrbaz anlamındadır. Əfsun xalq arasında afsın, ofsun biçiminə düşüb.
Əfsunlar insanların təbiət hadisələri qarşısında acizliyindən və qorxularından yaranıb. Onlar qorxunun qarşısını almaq üçün magiyadan istifadə etməyi düşünüblər. Bu qənaətə gəlmək olar ki, ata-babalarımız qorxu və magiyanın bir-birinə təsirini xalq təbabətinin formalaşması üçün əsas amil hesab edib, xəstəliklərin sağalmasında dərman bitkilərinin rolunu əfsunla yanaşı görüb, bu zaman sözün sehri ilə dərman bitkisinin daha güclü olacağına olan inamın daşıyıcısının əfsunçu olduğunu düşünüblər.
Qeyd edək ki, əfsun ritualla əlaqəlidir və ritualın əsas komponentidir. Əslində əfsun söylənməsi, ayinin xüsusi qaydalarına riayət olunmaqla keçirilən ritualdır. Ona görə də əfsun adı altında bəzən təkcə sözlü mətn deyil, həm də müvafiq ritual anlaşılır. Ritualla əlaqə əfsunun ifadəli praqmatik xarakterini, ciddi qeydə alınan strukturunu, mətnin “gücünün” azalmasına səbəb ola bilən hər hansı bir dəyişikliyin edilməməsi kimi xüsusiyyətlərini aydınlaşdırır. Əfsunun əsasında real və düşünülən dünya arasındakı qarşılıqlı əlaqə, insan və təbiətin bir-birini qarşılıqlı şəkildə qurtarması və eyniyyəti, makro və mikrokosmos məntiqi haqqında təsəvvürlər durur.
“Əfsun sözün gücünə inamı əks etdirir. Əfsun oxşar səslərin və sözlərin müəyyən ahəngdə deyilişi ilə ifadə olunan inanclardan biridir. Əfsunun deyilməsində əsas amil insan və ya başqa canlıya (məsələn, ilana) psixi təsir göstərməkdir. Əfsundan təbiət hadisələrini cilovlamaq, onu öz arzusuna ram etmək məqsədilə də istifadə olunur. Obyektdən kənarda əfsun yoxdur” (Əliyev R. Azərbaycan şifahi xalq ədəbiyyatı (Müasir aktual problemlər). Bakı: 2012, 350 səh., s. 284).
Qarabağda ilan əfsunçusuna “sofu” deyilirdi. “Sofu” sözü sufi kəliməsindən yaranıb. Sufinin əfsunla, əfsunçuluqla nə əlaqəsi? Bunu araşdıraq. Səfəvilər dövlətinin qurulmasında əsas rol oynayan Qızılbaş ellərindən biri də qaradağlılardır. Tarixi qaynaqlarda Qaracadağ sufiləri adlanan bu qurum Şeyx Heydərin müridləri arasında özlərinə yer tapıblar. Tarixçi Oqtay Fərzəliyev yazır: "Deməli, İsmayıl Azərbaycan hüdudlarını tərk edərək Kiçik Asiyaya daxil olmazdan əvvəl onun qoşunu tərkibində şamlı, rumlu, ərəşli, zülqədər tayfalarının, həmçinin də Qaradağ, Əhər və Talış sufilərinin adları çəkilir". (Əfəndiyev Oqtay, Azərbaycan Səfəvilər dövləti, Baki, “Azərbaycan nəşriyyatı”, 1993, 296 səh. S. 39) Qaradağ və Talış sufiləri oturaq əhaliyə mənsub idilər.
Qaradağ sufiləri hələ Babəkin dövründən bəri şiəliyi və əhlihəqq təriqətlərini seçiblər. Əhlihəqq dərvişləri şamançılığın, zərdüştlüyün bəzi ritullarını saxlayır, məqamı gəldikcə həyata keçirirdilər. Şiə dərvişləri isə oba-oba, kəndbəkənd gəzib, ilan oynatmaqla, ilan tutmaqla güzəranlarını təmin edirdilər.
Qaradağ sufiləri əfsun oxuyub, ilanı çağırar, tutar, torbaya atıb aparardılar. Heç vaxt ilanı öldürməzdilər. Dağda-daşda, çöldə-biyabanda, kimsəsiz yerlərdə buraxardılar.
Mövlanə Məhəmməd Füzuli deyirdi:
Zikri-ləbinlə zülfünə can buldu dəstrəs,
Onun kimi ki, oxuyub əfsun ilan tutar. (Məhəmməd Füzuli. Əsərləri. Altı cilddə. I cild. Bakı, “Şərq-Qərb”, 2005, 400 səh. s.104.)
Mən şəxsən iki nəfər Qaradağ sufisini, sofusunu görmüşəm. Biri Cəbrayıl bölgəsinin Qumlaq kəndində yaşayan Sofu Yusif baba idi. Yeniyetməlik çağıma təsadüf edir. Sofi Yusif baba əslən qaradağlı idi. Dədə-babaları hansı zamandasa Qarabağda məskunlaşmışdı. Sofu Yusif baba gəlirdi Xudayarlı obasına, ilan əfsunu oxuyurdu:
Talxam, haydı,
Şalxam, haydı,
Cəfər, Cəfər.
Cinni bəşər.
Şahmar.
Yelmar,
Gülmar.
Mələyim, quzum,
Şünağzı məndə.
Dəyməsin, aşmasın.
Yüzənni gəmsin,
Ya Süleyman peyğəmbər, –
deyib əfsunu püf eləyirdi, ilanları adamın başına dolandırırdı. O duzu həyətə səpirdilər, heyvanlara verirdilər ki, mal-qara, həyət-baca sədəmədən, xata-baladan uzaq olsun.
Dəfələrlə ilanlarını başıma toxundurmuşdu. Əfsununu üzümə üfləmişdi.
Sofu Yusif baba söhbət eləyirdi ki, urus gəlib məni apardı. Dedim, görən nə günah işlətmişəm. Dedilər ki, dağda, mağarada bir əjdaha var - yekə, onu tutmalısan.
Üç dənə cızıq çəkdim, çəliyimnən, dairəvi. Oxudum, qışqırdım, oxudum, qışqırdım. Gördüm kü, oyanıb, gəlir. Gəldi birinci cızığı keçdi, ikincisini keçdi, üçüncüdə qışqırdım, dayandı. Tutdum qoydum xarala, verdim onlara. Maa təzə pal-paltar, sor-sovqat, pul verdilər.
Nə illah, eləyirdiksə, Sofu Yusif baba ilanları çağırmırdı. Deyirdi ki, ilanlar qarğışcıl olurlar.
İkinci qaradağlı sofunu İranda gördüm. Aslandüz şəhərinin dövrəbərində olan Orta Maqsudlu qışlağında dostum Murad Dirəxşangildəydim. Onda köhnə evləri vardı. Yatdığımız otaqda ilan vardı. Çöldə çay içərkən, bu heyndə bir sofu gəldi. Muradın anası rəhmətlik Məşədi İpək arvad sofuya üz tutdu:
Ocaq, evimizdə ilən var, tuta bilərsənmi?
Sofu razılıq verdi. Evə daxil olub, qışqırmağa başladı:
- Mar, gəl hey!
Bir azdan şölə çıxdı. Tutduğu ilanı Məşədi İpək arvada göstərdi:
- Bu idimi?!
Məşədi İpək arvad təsdiqlədi.
Bakıya qayıdandan sonra, redaksiyamızda veriliş aparan məşhur Azərbaycan alimi, biologiya elmləri doktoru, professor Qara Mustafayevə bu əhvalatı danışdım. Bildirdi ki, ilanlar tamamilə kar məxluqdurlar. Səsə reaksiya vermirlər.
Həyatda elə olaylar baş verir ki, reallıqla ayaqlaşmırlar.
Bölməyə aid digər xəbərlər
Tarix: 06-09-2021 14:54 | Bölmə: Ənvər ÇİNGİZOĞLU
Ənvər Çingizoğlu
Jurnalist-etnoqraf
Biz bu yazımızda “əfsun” və “əfsunçu”dan söhbət açacağıq. Onu da qeyd etməliyik ki, əfsunlar - şifahi xalq ədəbiyyatının mənşə etibarilə çox qədim, şamanizm və ibtidai təsəvvürlərlə bağlı olan janrıdır. Erkən türk dünyasında bu sözlər işlənmirdi. Onları əvəz edən başqa sözlər vardı.
Mahmud Kaşğarinin “Divan”ında həmin anlamlara rast gəlirik. Bunlardan biri “yalvı’ sözüdür. (Kaşgari Mahmud. “Divanü Lüğat-it-Türk”. Dörd cilddə. III cild (Tərcümə edən və nəşrə hazırlayan: Ramiz Əsgər). Bakı, “Ozan”, 2006, 400 səh. S.35) Divanda “yalvı” sözü əfsun, sehr, cadu, tilsim, talisman kimi izah olunur. Sehrbaza isə “yalvıçı” deyirdilər. Uzun illər ərzində dilimizdə “yalvı”, “yalvıçı” sözləri unudulub, onların əvəzinə “əfsun”, “əfsunçu” sözləri daxil olub. Əfsun - (farsca), ovsun, sehr deməkdir (Azərbaycan dilinin ilahlı lüğəti. 4 cilddə, II c.. Bakı: Şərq-Qərb, 2006, 792 səh., s. 66). Bu sözdən yaranan əfsunçu isə sehrbaz anlamındadır. Əfsun xalq arasında afsın, ofsun biçiminə düşüb.
Əfsunlar insanların təbiət hadisələri qarşısında acizliyindən və qorxularından yaranıb. Onlar qorxunun qarşısını almaq üçün magiyadan istifadə etməyi düşünüblər. Bu qənaətə gəlmək olar ki, ata-babalarımız qorxu və magiyanın bir-birinə təsirini xalq təbabətinin formalaşması üçün əsas amil hesab edib, xəstəliklərin sağalmasında dərman bitkilərinin rolunu əfsunla yanaşı görüb, bu zaman sözün sehri ilə dərman bitkisinin daha güclü olacağına olan inamın daşıyıcısının əfsunçu olduğunu düşünüblər.
Qeyd edək ki, əfsun ritualla əlaqəlidir və ritualın əsas komponentidir. Əslində əfsun söylənməsi, ayinin xüsusi qaydalarına riayət olunmaqla keçirilən ritualdır. Ona görə də əfsun adı altında bəzən təkcə sözlü mətn deyil, həm də müvafiq ritual anlaşılır. Ritualla əlaqə əfsunun ifadəli praqmatik xarakterini, ciddi qeydə alınan strukturunu, mətnin “gücünün” azalmasına səbəb ola bilən hər hansı bir dəyişikliyin edilməməsi kimi xüsusiyyətlərini aydınlaşdırır. Əfsunun əsasında real və düşünülən dünya arasındakı qarşılıqlı əlaqə, insan və təbiətin bir-birini qarşılıqlı şəkildə qurtarması və eyniyyəti, makro və mikrokosmos məntiqi haqqında təsəvvürlər durur.
“Əfsun sözün gücünə inamı əks etdirir. Əfsun oxşar səslərin və sözlərin müəyyən ahəngdə deyilişi ilə ifadə olunan inanclardan biridir. Əfsunun deyilməsində əsas amil insan və ya başqa canlıya (məsələn, ilana) psixi təsir göstərməkdir. Əfsundan təbiət hadisələrini cilovlamaq, onu öz arzusuna ram etmək məqsədilə də istifadə olunur. Obyektdən kənarda əfsun yoxdur” (Əliyev R. Azərbaycan şifahi xalq ədəbiyyatı (Müasir aktual problemlər). Bakı: 2012, 350 səh., s. 284).
Qarabağda ilan əfsunçusuna “sofu” deyilirdi. “Sofu” sözü sufi kəliməsindən yaranıb. Sufinin əfsunla, əfsunçuluqla nə əlaqəsi? Bunu araşdıraq. Səfəvilər dövlətinin qurulmasında əsas rol oynayan Qızılbaş ellərindən biri də qaradağlılardır. Tarixi qaynaqlarda Qaracadağ sufiləri adlanan bu qurum Şeyx Heydərin müridləri arasında özlərinə yer tapıblar. Tarixçi Oqtay Fərzəliyev yazır: "Deməli, İsmayıl Azərbaycan hüdudlarını tərk edərək Kiçik Asiyaya daxil olmazdan əvvəl onun qoşunu tərkibində şamlı, rumlu, ərəşli, zülqədər tayfalarının, həmçinin də Qaradağ, Əhər və Talış sufilərinin adları çəkilir". (Əfəndiyev Oqtay, Azərbaycan Səfəvilər dövləti, Baki, “Azərbaycan nəşriyyatı”, 1993, 296 səh. S. 39) Qaradağ və Talış sufiləri oturaq əhaliyə mənsub idilər.
Qaradağ sufiləri hələ Babəkin dövründən bəri şiəliyi və əhlihəqq təriqətlərini seçiblər. Əhlihəqq dərvişləri şamançılığın, zərdüştlüyün bəzi ritullarını saxlayır, məqamı gəldikcə həyata keçirirdilər. Şiə dərvişləri isə oba-oba, kəndbəkənd gəzib, ilan oynatmaqla, ilan tutmaqla güzəranlarını təmin edirdilər.
Qaradağ sufiləri əfsun oxuyub, ilanı çağırar, tutar, torbaya atıb aparardılar. Heç vaxt ilanı öldürməzdilər. Dağda-daşda, çöldə-biyabanda, kimsəsiz yerlərdə buraxardılar.
Mövlanə Məhəmməd Füzuli deyirdi:
Zikri-ləbinlə zülfünə can buldu dəstrəs,
Onun kimi ki, oxuyub əfsun ilan tutar. (Məhəmməd Füzuli. Əsərləri. Altı cilddə. I cild. Bakı, “Şərq-Qərb”, 2005, 400 səh. s.104.)
Mən şəxsən iki nəfər Qaradağ sufisini, sofusunu görmüşəm. Biri Cəbrayıl bölgəsinin Qumlaq kəndində yaşayan Sofu Yusif baba idi. Yeniyetməlik çağıma təsadüf edir. Sofi Yusif baba əslən qaradağlı idi. Dədə-babaları hansı zamandasa Qarabağda məskunlaşmışdı. Sofu Yusif baba gəlirdi Xudayarlı obasına, ilan əfsunu oxuyurdu:
Talxam, haydı,
Şalxam, haydı,
Cəfər, Cəfər.
Cinni bəşər.
Şahmar.
Yelmar,
Gülmar.
Mələyim, quzum,
Şünağzı məndə.
Dəyməsin, aşmasın.
Yüzənni gəmsin,
Ya Süleyman peyğəmbər, –
deyib əfsunu püf eləyirdi, ilanları adamın başına dolandırırdı. O duzu həyətə səpirdilər, heyvanlara verirdilər ki, mal-qara, həyət-baca sədəmədən, xata-baladan uzaq olsun.
Dəfələrlə ilanlarını başıma toxundurmuşdu. Əfsununu üzümə üfləmişdi.
Sofu Yusif baba söhbət eləyirdi ki, urus gəlib məni apardı. Dedim, görən nə günah işlətmişəm. Dedilər ki, dağda, mağarada bir əjdaha var - yekə, onu tutmalısan.
Üç dənə cızıq çəkdim, çəliyimnən, dairəvi. Oxudum, qışqırdım, oxudum, qışqırdım. Gördüm kü, oyanıb, gəlir. Gəldi birinci cızığı keçdi, ikincisini keçdi, üçüncüdə qışqırdım, dayandı. Tutdum qoydum xarala, verdim onlara. Maa təzə pal-paltar, sor-sovqat, pul verdilər.
Nə illah, eləyirdiksə, Sofu Yusif baba ilanları çağırmırdı. Deyirdi ki, ilanlar qarğışcıl olurlar.
İkinci qaradağlı sofunu İranda gördüm. Aslandüz şəhərinin dövrəbərində olan Orta Maqsudlu qışlağında dostum Murad Dirəxşangildəydim. Onda köhnə evləri vardı. Yatdığımız otaqda ilan vardı. Çöldə çay içərkən, bu heyndə bir sofu gəldi. Muradın anası rəhmətlik Məşədi İpək arvad sofuya üz tutdu:
Ocaq, evimizdə ilən var, tuta bilərsənmi?
Sofu razılıq verdi. Evə daxil olub, qışqırmağa başladı:
- Mar, gəl hey!
Bir azdan şölə çıxdı. Tutduğu ilanı Məşədi İpək arvada göstərdi:
- Bu idimi?!
Məşədi İpək arvad təsdiqlədi.
Bakıya qayıdandan sonra, redaksiyamızda veriliş aparan məşhur Azərbaycan alimi, biologiya elmləri doktoru, professor Qara Mustafayevə bu əhvalatı danışdım. Bildirdi ki, ilanlar tamamilə kar məxluqdurlar. Səsə reaksiya vermirlər.
Həyatda elə olaylar baş verir ki, reallıqla ayaqlaşmırlar.
Müəllifin bütün yazıları - Ənvər ÇİNGİZOĞLU
Bölməyə aid digər xəbərlər
19-10-2021, 09:58
Ənvər ÇİNGİZOĞLU - Məhəmmədəli Füruği: siyasətçi, diplomat, tarixçi, tərcüməçi və millətçi kimi
16-10-2021, 01:06
Ənvər ÇİNGİZOĞLU - Hacıəli xan Rəzmara: Qurban bayramında doğuldu, terror qurbanı oldu
13-09-2021, 16:31
Ənvər ÇİNGİZOĞLU - Şəkinskilərin İran qolu haqqında... - Ənvər Çingizoğlunun araşdırması
10-09-2021, 17:27
Nəcəfqulu xan Sərşar: Qaradağın ağ gün görməmiş şairi
27-08-2021, 16:48
Ənvər ÇİNGİZOĞLU - Məhəmmədqulu xan Alar: inqilabda sərkərdə, işdə sərkar.. - Fotolar
20-08-2021, 13:38
Ənvər ÇİNGİZOĞLU - İsmayıl xan Şəfai: Tehran-43 konfransında şahın tərcüməçisi - Fotolar
16-08-2021, 15:51
Ənvər ÇİNGİZOĞLU - Seyid Məhəmməd Dəbirsiyaqi: tədqiq və tədrisin işığında - Fotolar
24-07-2021, 16:15
Ənvər ÇİNGİZOĞLU - Qaradağ elləri: beloğludan eloğluya qədər - Ənvər Çingizoğlu yazır
22-04-2021, 10:29
Ənvər ÇİNGİZOĞLU - Hacı Mirzə İbrahim xan Kəlantər: vəzirliyi Asəfdən öyrənmiş şəxs
17-04-2021, 19:00
Ənvər ÇİNGİZOĞLU - Mehdiqulu xan Hidayət: haqq yolunu azmış adam - Ənvər Çingizoğlu yazır
Cahit Bağçı: "Əks təqdirdə, iki ölkə arasında problemlər intensiv şəkildə gündəmə gələcək"
Əli Abbasov: “Rusiyanın və ABŞ-ın təhlükəsizlik sistemi var. Ancaq Birləşmiş Avropanın belə bir sistemi yoxdur. Avropalılar təhlükəsizlik sisteminin yaradılmasından danışırlar. Belə bir addımın atılması faktiki olaraq NATO-nun parçalanması deməkdir”
Baba Bayramlı: "Dedi, ay ata, vallah nə deyim, gördüm həqiqətən ətrafda narazılıqlar çoxdur"
Deputat: “Hesab edirəm ki, dünyanı cənginə alan bu bəla təbii proses deyil. Dünyanın ən varlı adamlarından biri olan Bill Qeyts elan edir ki, pandemiya 2022-cü ildə başa çatacaq. Özlərinin qurduğu işlərdir”
Tibb Universitetinin dosenti deyir ki, Azərbaycan hökumətinin koronavirusla mübarizə tədbirləri baş-ayaqdır
