Əliəkbər Şəhabi: tarixilik və sənətkarlıq

Xəbər lenti

17:04 / 30-09-2023

Prezident İlham Əliyev Si Cinpini təbrik edib

15:08 / 30-09-2023

Baş Prokurorluq: separatçı qurumun daha iki təmsilçisi həbs olunub

14:52 / 30-09-2023

Silah-sursat və döyüş texnikası müsadirə olunub - Video

13:06 / 30-09-2023

Sabah hava necə olacaq? - Proqnoz

12:38 / 30-09-2023

Prezident İlham Əliyev Beynəlxalq Astronavtika Federasiyasının prezidentini qəbul edib - Yenilənib

12:35 / 30-09-2023

Milli Qəhrəman Fəxri Xiyabanda dəfn edilib - Fotolar

11:43 / 30-09-2023

XİN: "Ermənistanın Azərbaycana qarşı irəli sürdüyü növbəti iddialar tamamilə əsassızdır"

11:35 / 30-09-2023

Müsadirə edilən artilleriya qurğuları... - Video

11:06 / 30-09-2023

Abşeronda dava: 3 nəfər bir-birlərini bıçaqlayıb, biri ölüb

09:58 / 30-09-2023

Elizabet - Akif Abbasovun tərcüməsi

09:15 / 30-09-2023

Qarabağdakı döyüş mövqeləri ləğv edilir - Video

02:04 / 30-09-2023

Nyu-Yorkda fövqəladə vəziyyət elan edilib - Fotolar

22:02 / 29-09-2023

Şuşa-Xankəndi yolunda tərk edilmiş döyüş mövqeləri... - Video

21:59 / 29-09-2023

Belçikada kilsədə rüsvayçılıq - Din xadimləri illərlə uşaqları zorlayıblar

19:48 / 29-09-2023

İlham Əliyev Zəngilanda Forumda: "Bizim səbrimizlə oynamasınlar" - Tam mətn - Fotolar (Yenilənib)

19:24 / 29-09-2023

İşçi qrup üzvlərinin Xankəndiyə səfəri nəzərdə tutulub

19:20 / 29-09-2023

Yevlaxda ermənilərlə növbəti görüş keçirilib - (Yenilənib) - Foto

19:18 / 29-09-2023

Yeddi ölkə Ukrayna üçün sursat sifarişi verib

19:07 / 29-09-2023

Üç ölkə qanunsuz miqrasiyaya qarşı işçi qrup yaradır

18:50 / 29-09-2023

Ukraynalı diversantlar Rusiya ərazisinə daxil olmağa cəhd ediblər

18:13 / 29-09-2023

Qarabağda müsadirə edilmiş döyüş texnikası, silah və sursatın yeni - Siyahısı (Yenilənib)

18:03 / 29-09-2023

Separatçı rejimin keçmiş “müdafiə naziri” Laçında ələ keçib

17:58 / 29-09-2023

Mikayıl Cabbarov Gürcüstana səfər edib

17:48 / 29-09-2023

FHN: "Xankəndi yaxınlığında partlayışda 48 nəfərin cəsədi çıxarılıb" - Video

17:35 / 29-09-2023

Bakıda əməliyyat: daha üç nəfər tutulub

17:17 / 29-09-2023

Xaricdə doktorantura təhsilinə dair sənəd qəbulunun müddəti uzadılıb

16:56 / 29-09-2023

Azərbaycan BMT-nin müvafiq qurumlarını Qarabağ bölgəsinə dəvət edib

16:33 / 29-09-2023

Qarabağda terrorlar törədən general-mayor həbs edilib - (Video) - Yenilənib

16:23 / 29-09-2023

Eldar Əzizov: “Şanlı Qələbənin kökündə İlham Əliyev fenomeni dayanır” - Fotolar

16:11 / 29-09-2023

İlham Əliyev: "Biz Qafqazda sülh və sabitlik istəyirik"

Xəbər lentinin davamı

Ən çox oxunanlar

09:31 / 27-09-2023

Şadlıq sarayında yanğın: yüzdən çox insan ölüb, çoxsaylı yaralı var - (Video) - Yenilənib

20:08 / 25-09-2023

Rusiyanın Cənubi Qafqaz siyasəti müzakirə olunub - Fotolar

14:14 / 27-09-2023

Separatçı Ruben Vardanyan sərhəddə saxlanılıb - (Yenilənib+)

11:50 / 26-09-2023

13 550 erməni Qarabağı tərk edib

00:05 / 26-09-2023

“Qənirə Paşayevanın ölməsi ilə bağlı yayılan xəbər yalandır”

00:01 / 26-09-2023

Bakıdan Xankəndinə tibbi yardım göndərilib

00:04 / 27-09-2023

Azərbaycanda Anım Günüdür

19:55 / 27-09-2023

Xocalı soyqırımına görə axtarışda olan terrorçu Laçında ələ keçib

18:00 / 25-09-2023

Ermənilər Əsgəranı boşaldır

13:40 / 28-09-2023

Zülfüqarov: “Ermənilər regionu məqsədli tərk edir, Qarabağ münaqişəsi Zəngəzura keçəcək”

18:51 / 26-09-2023

Naxçıvan səfərinin geostrateji aspektləri - Professor yazır

12:22 / 26-09-2023

Erməni hökuməti Qarabağdan köçə süni maneələr yaradır

Əliəkbər Şəhabi: tarixilik və sənətkarlıq
Tarix: 24-04-2022 11:04 | Bölmə: Ənvər ÇİNGİZOĞLU

Şirift ölçüsü:

Ənvər ÇİNGİZOĞLU
Jurnalist-etnoqraf

İran klassik ədəbiyyatının öyrənilməsində əməyi keçən insanlardan biri də Əliəkbər Şəhabidir. Onun İran ədəbiyyatı tarixindəki əvəzolunmaz mövqeyindən və ədəbiyyatşünas alim kimi elmə verdiyi dəyərli töhfələrdən söhbət açacağıq.

1908-ci ildə Qacarlar dövlətinə bağlı Xorasan əyalətinin Türbəti-Heydəriyyə şəhərində anadan olmuş Əliəkbər Şəhabinin atası dövrünün tanınmış alimlərindən olan Şəhabəddin Əbdülsəlam Xorasanidir.
Əliəkbər ibtidai təhsilini məhəllə mollaxanasında alıb, sonra Ədib Nişapurinin və daha sonra Axund Məhəmmədkazım Xorasaninin yanında dini və dünyəvi elmləri öyrənib. Yeni yaranan təhsil ocaqlarından olan “Dəbiristane Şahrza”ya da yollanıb, bilik və elmini gücləndirib.

Əliəkbər Şəhabi 1930-cu ildə Tehran Darülfünununa daxil olur. O, burda müxtəlif elmlərə yiyələnir, dünya ədəbiyyatı nümunələrini mütaliə edir, müəllimliyə həvəs göstərir. Bu təhsil ocağını tamamlayandan sonra Tehran Universitetinin ədəbiyyat fakültəsində oxuyub. Sonra doktorluq müdafiə edib.

Əliəkbər Şəhabi əvvəlcə orta məktəbdə müəllim işləyib, sonra Tehran Universitetinin professoru olub.

Əliəkbər Şəhabi 1988-ci ildə ABŞ-da vəfat edib.

İran ədəbiyyatşünasları içərisində Vahid Dəstgirdi və Səid Nəfisidən sonra üçüncü yeri Əhməd Şəhabi tutur. O, Tehran Universitetinin professoru adına Nizamidən doktorluq işi yazdığına görə layiq görülüb. Ə. Şəhabi Nizami “Xəmsə”sinin təhlilinə geniş yer verib və müəyyən mənada onları aşmağa nail olub. O, poemalardakı beytlərin izahına geniş yer ayırıb və farsların özü üçün naməlum olan məqamlara aydınlıq gətirib. Lakin Ə. Şəhabinin Tehranda nəşr edilən 1350-ci ildəki “Nizami şairi dəstansəra” (Dastanyazan şair Nizami) başlığı ilə yazılan kitabı ilə heç cür razılaşmaq olmaz. Əgər özündən əvvəlki V. Dəstgirdi Nizamiyə bəzən İran şairi deyirdisə də, onun Gəncəli olduğunu və ondan türk qoxusu gəldiyini də etiraf edirdi. S. Nəfisi də ona fars şairi deməkdən çəkinmirdisə də, lakin Gəncəli olmasıyla sovet şərqşünasları Bertels və Marr ilə razılaşırdı.

Vahid Dəstgirdi Nizaminin Qumda anadan olma versiyasını inkar edib, onun sonradan mirzələr tərəfindən salınmasını iddia edirdisə də, Şəhabi birbaşa Nizamini İran şairi adlandırmaqdan çəkinmir, əsərinin adından göründüyü kimi, Qum məsələsini də açıqca qabardır. Bir halda ki, əksər dünya şərqsünasları Nizaminin Gəncədə doğulduğu, oradan kənara çıxmadığı, orada da yazıb-yaratdığı və məzarının da Gəncədə olmasını təsdiq edirlərsə, belə olduqda Şəhabinin Nizamiyə İran şairi deməsi əsassızdır. Bəzən fars ideologiyası özünü göstərir. Hətta, Şəhabi Nizamini Furdovsi ilə müqayisə edib, üstünlüyü Firdovsiyə verib. Halbuki dünya ədəbiyyatında Nizami ilə müqayisə ediləcək hələ elə bir şair yoxdur. Beləliklə biz, Şəhabinin Nizami əsərlərinin təhlilinə və ondan doktorluq yazmaq işinə müsbət baxırıq. Ancaq Nizamini farslaşdırmağa “yox” deyirik. Ümumiyyətlə, Nizaminin Qumda doğulması versiyası şərqşünaslar arasında müzakirə mövzusu olub. Nizaminin ilk tədqiqatçısı V. Dəstgirdi göstərir ki, şairin əvvəlki nüsxələrində Qumla əlaqəli beyt olmayıb. Bu, sonradan salınıb, rus şərqşünası Bertels də bu fikri təsdiqləyir.

Əliəkbər Şəhabi kitabında şairin yaşadığı dövr və yaradıcılığı haqqında məlumat verməklə bərabər, sələfləri ilə müqayisədə Nizaminin əsərlərinin təhlili üzərində daha çox dayanıb, Xəmsənin bütün qəhrəmanlarının qısa səciyyəsini verib.

Fərhadın tarixi bir şəxsiyyət olduğuna işarə edən “Kitabi-mücmələt-təvarix v-əl-qisəs” əsərinin naməlum müəllifi burada onu həm mühəndis-memar, həm də sepəhbod (sərkərdə) adlandırır. Əliəkbər Şəhabi isə qeyd edir ki, bu məsələ ağlabatandır, çünki, keçmişdə Fərhad adını ancaq Əşkanilərin (parfiyalıların) şahları, şahzadələri, sərkərdələri və digər dövlət xadimləri daşıyıb.

Əliəkbər Şəhabi “İran və Hind ədəbi əlaqələri tarixi” adlı kitab yazıb. Bu əsərində qeyd edir ki, İran və Hindistan arasında ədəbi əlaqələrin ortaq kökləri var. İki ölkənin dil və mədəniyyətlərində mövcud olan oxşar xüsusiyyətlər ədəbi-bədii fikirlərin də yaxınlığında rol oynayıb.

Əliəkbər Şəhabi “Asar və əhval Məhəmməd bin Cərir Təbəri” adlı kitab qələmə alıb. İran tarixinin ayrı-ayrı dövrlərində baş vermiş hadisələr, görkəmli şəxsiyyətlərin parlaq həyatını öz əsərlərində işıqlandıran tarixçinin fəaliyyətini, tarixi prosesə dair fikirlərini yüksək peşəkarlıqla təhlil edib qiymətləndirməsi onun bu sahəyə olan xüsusi marağını da diqqətə çatdırır. O, məlum tarixin yığcam mənzərəsini verməklə kifayətlənərək, daha çox bu böyük tarixi hadisənin doğurduğu ədəbiyyatın mahiyyətinin və əhəmiyyətinin şərh olunmasına çalışıb.

Əliəkbər Şəhabinin “Tarixçe-ye vəqf dər İslam” (İslamda vəqfin tarixçəsi) adlı kitabı uzun illər apardığı tədqiqatın nəticəsində meydana gəlib. O, tamamilə toxunulmamış bir mövzu seçib və bu haqda topladığı materialları, tədqiqat və müşahidə nəticələrini maraqlı bir kitaba çevirib.

Əliəkbər Şəhabi “Fərhənge iştiqaqi” kimi kitablarında ədəbiyyat tarixçiliyinə üstünlük verməklə yanaşı, həm də bu yaradıcı şəxsiyyətlərin əsərlərini ədəbi tənqidin süzgəcindən keçirməklə qiymət verib.

Əliəkbər Şəhabi görkəmli bir ədəbiyyatşünas kimi ədəbiyyat tarixçiliyi baxımından möhkəm təməllər üzərində yaranan böyük ədəbiyyatın problemlərini araşdırıb, müasirlik işığında qiymətləndirməyə daha çox diqqət yetirib.

Əliəkbər Şəhabinin ədəbiyyatşünaslıq sahəsindəki çoxillik fəaliyyətinin əsas qayəsi tarixilik və sənətkarlıq uğrunda mübarizədən ibarətdir.

Müəllifin bütün yazıları - Ənvər ÇİNGİZOĞLU

Bütün yazarlar

Ana səhifəyə dön