10:36 / 03-07-2025
Əliyevlə Paşinyanın Dubayda görüşü planlaşdırılır
10:32 / 03-07-2025
“İçərişəhər” Dövlət-Tarix-Memarlıq Qoruğu İdarəsinin tenderi ləğv edilib
10:27 / 03-07-2025
Dövlət büdcəsinin gəlirləri artıb
10:19 / 03-07-2025
Hindistanda təbii fəlakət: 50-dən çox insan ölüb
10:00 / 03-07-2025
Avropa İttifaqı Çinə sərt xəbərdarlıq edib
09:59 / 03-07-2025
"Lazurit" nəqliyyat dəhlizinin inkişafı müzakirə olunub
09:44 / 03-07-2025
Bir qrup şəxsin aylıq müavinəti dayandırılıb
09:22 / 03-07-2025
Qırğızıstan prezidenti Azərbaycana işgüzar səfərə gəlir
09:11 / 03-07-2025
İki qəsəbədə qaz təchizatı dayandırılacaq
09:07 / 03-07-2025
Rusiya üzərində 69 PUA vurulub
08:22 / 03-07-2025
Meladzenin Yurmala konsertində qalmaqal olub
08:12 / 03-07-2025
Marsın səhraya çevrilməsinə səbəb nədir?
08:08 / 03-07-2025
Bali sahillərində bərə batıb
08:03 / 03-07-2025
Odessada partlayışlar baş verib
07:59 / 03-07-2025
ABŞ-la hərbi ittifaqda, Rusiya ilə praqmatik münasibətdə
07:53 / 03-07-2025
Tramp Ukrayna ilə bağlı hansı addımı atacaq?
22:44 / 02-07-2025
Ayxan Cavadov Avropa çempionu olub
21:18 / 02-07-2025
Azərbaycan və Özbəkistan prezidentləri görüşüblər - (Yenilənib) - Fotolar
21:11 / 02-07-2025
Göygöldə təcili tibbi yardım briqadasına hücum olub
20:57 / 02-07-2025
İlham Əliyev və Özbəkistan prezidenti “Sea Breeze”də - Fotolar
20:51 / 02-07-2025
Yekaterinburqda həbs olunan azərbaycanlıların sayı səkkizə çatıb - Yenilənib
19:09 / 02-07-2025
Çexiya rusiyalı məmura sanksiya tətbiq edib
18:55 / 02-07-2025
Roma Papası Türkiyəyə səfər etmək niyyətindədir
18:41 / 02-07-2025
Türkiyədə yenidən zəlzələ baş verib
18:32 / 02-07-2025
Bakıda “Özbəkistan” parkının təməli qoyulub
18:01 / 02-07-2025
Kibercinayətkarlıqda təqsirləndirilən dəstə üzvlərinin məhkəməsi başlayıb
17:54 / 02-07-2025
Əli Əsədov Əfqanıstanın Baş nazirinin müavini ilə görüşüb
17:25 / 02-07-2025
Rusiyanın Bakıdakı səfiri Xarici İşlər Nazirliyinə çağırılıb
17:18 / 02-07-2025
Daha üç şəhidimizin dəfn mərasimi olacaq - Fotolar
13:16 / 29-06-2025
Putin Rusiyada şovinizmi qızışdırır
17:57 / 30-06-2025
Bakıda əməliyyat: FTX-nın iki əməkdaşı saxlanılıb - (Yenilənib) - Fotolar
15:08 / 30-06-2025
Professor: Şovinizm Rusiyanı uçuruma aparır
11:12 / 28-06-2025
Rəsmi Bakı Rusiyada azərbaycanlılara hücumlarla bağlı bəyanat yayıb
21:03 / 30-06-2025
Rusiyada öldürülən qardaşların cənazəsi Azərbaycana gətirilib - (Yenilənib)
13:20 / 29-06-2025
Rezidenturaya qəbul imtahanı keçirilib - (Yenilənib)
13:01 / 01-07-2025
Ərdoğan “ikinci vətən”indən niyə küsüb?
00:40 / 29-06-2025
Aleksey Overçukun Azərbaycana səfəri ləğv olunub
21:41 / 28-06-2025
Zaxarovadan azərbaycanlılarıın saxlanılması haqqında - Açıqlama
13:16 / 02-07-2025
Mədəniyyət nazirinə kulturoloji tövsiyə - Akif Əli yazır
14:15 / 30-06-2025
Qarabağa növbəti köç karvanı gedib - (Yenilənib)
Əliəkbər Şəhabi: tarixilik və sənətkarlıq
Tarix: 24-04-2022 11:04 | Bölmə: Ənvər ÇİNGİZOĞLU
Ənvər ÇİNGİZOĞLU
Jurnalist-etnoqraf
İran klassik ədəbiyyatının öyrənilməsində əməyi keçən insanlardan biri də Əliəkbər Şəhabidir. Onun İran ədəbiyyatı tarixindəki əvəzolunmaz mövqeyindən və ədəbiyyatşünas alim kimi elmə verdiyi dəyərli töhfələrdən söhbət açacağıq.
1908-ci ildə Qacarlar dövlətinə bağlı Xorasan əyalətinin Türbəti-Heydəriyyə şəhərində anadan olmuş Əliəkbər Şəhabinin atası dövrünün tanınmış alimlərindən olan Şəhabəddin Əbdülsəlam Xorasanidir.
Əliəkbər ibtidai təhsilini məhəllə mollaxanasında alıb, sonra Ədib Nişapurinin və daha sonra Axund Məhəmmədkazım Xorasaninin yanında dini və dünyəvi elmləri öyrənib. Yeni yaranan təhsil ocaqlarından olan “Dəbiristane Şahrza”ya da yollanıb, bilik və elmini gücləndirib.
Əliəkbər Şəhabi 1930-cu ildə Tehran Darülfünununa daxil olur. O, burda müxtəlif elmlərə yiyələnir, dünya ədəbiyyatı nümunələrini mütaliə edir, müəllimliyə həvəs göstərir. Bu təhsil ocağını tamamlayandan sonra Tehran Universitetinin ədəbiyyat fakültəsində oxuyub. Sonra doktorluq müdafiə edib.
Əliəkbər Şəhabi əvvəlcə orta məktəbdə müəllim işləyib, sonra Tehran Universitetinin professoru olub.
Əliəkbər Şəhabi 1988-ci ildə ABŞ-da vəfat edib.
İran ədəbiyyatşünasları içərisində Vahid Dəstgirdi və Səid Nəfisidən sonra üçüncü yeri Əhməd Şəhabi tutur. O, Tehran Universitetinin professoru adına Nizamidən doktorluq işi yazdığına görə layiq görülüb. Ə. Şəhabi Nizami “Xəmsə”sinin təhlilinə geniş yer verib və müəyyən mənada onları aşmağa nail olub. O, poemalardakı beytlərin izahına geniş yer ayırıb və farsların özü üçün naməlum olan məqamlara aydınlıq gətirib. Lakin Ə. Şəhabinin Tehranda nəşr edilən 1350-ci ildəki “Nizami şairi dəstansəra” (Dastanyazan şair Nizami) başlığı ilə yazılan kitabı ilə heç cür razılaşmaq olmaz. Əgər özündən əvvəlki V. Dəstgirdi Nizamiyə bəzən İran şairi deyirdisə də, onun Gəncəli olduğunu və ondan türk qoxusu gəldiyini də etiraf edirdi. S. Nəfisi də ona fars şairi deməkdən çəkinmirdisə də, lakin Gəncəli olmasıyla sovet şərqşünasları Bertels və Marr ilə razılaşırdı.
Vahid Dəstgirdi Nizaminin Qumda anadan olma versiyasını inkar edib, onun sonradan mirzələr tərəfindən salınmasını iddia edirdisə də, Şəhabi birbaşa Nizamini İran şairi adlandırmaqdan çəkinmir, əsərinin adından göründüyü kimi, Qum məsələsini də açıqca qabardır. Bir halda ki, əksər dünya şərqsünasları Nizaminin Gəncədə doğulduğu, oradan kənara çıxmadığı, orada da yazıb-yaratdığı və məzarının da Gəncədə olmasını təsdiq edirlərsə, belə olduqda Şəhabinin Nizamiyə İran şairi deməsi əsassızdır. Bəzən fars ideologiyası özünü göstərir. Hətta, Şəhabi Nizamini Furdovsi ilə müqayisə edib, üstünlüyü Firdovsiyə verib. Halbuki dünya ədəbiyyatında Nizami ilə müqayisə ediləcək hələ elə bir şair yoxdur. Beləliklə biz, Şəhabinin Nizami əsərlərinin təhlilinə və ondan doktorluq yazmaq işinə müsbət baxırıq. Ancaq Nizamini farslaşdırmağa “yox” deyirik. Ümumiyyətlə, Nizaminin Qumda doğulması versiyası şərqşünaslar arasında müzakirə mövzusu olub. Nizaminin ilk tədqiqatçısı V. Dəstgirdi göstərir ki, şairin əvvəlki nüsxələrində Qumla əlaqəli beyt olmayıb. Bu, sonradan salınıb, rus şərqşünası Bertels də bu fikri təsdiqləyir.
Əliəkbər Şəhabi kitabında şairin yaşadığı dövr və yaradıcılığı haqqında məlumat verməklə bərabər, sələfləri ilə müqayisədə Nizaminin əsərlərinin təhlili üzərində daha çox dayanıb, Xəmsənin bütün qəhrəmanlarının qısa səciyyəsini verib.
Fərhadın tarixi bir şəxsiyyət olduğuna işarə edən “Kitabi-mücmələt-təvarix v-əl-qisəs” əsərinin naməlum müəllifi burada onu həm mühəndis-memar, həm də sepəhbod (sərkərdə) adlandırır. Əliəkbər Şəhabi isə qeyd edir ki, bu məsələ ağlabatandır, çünki, keçmişdə Fərhad adını ancaq Əşkanilərin (parfiyalıların) şahları, şahzadələri, sərkərdələri və digər dövlət xadimləri daşıyıb.
Əliəkbər Şəhabi “İran və Hind ədəbi əlaqələri tarixi” adlı kitab yazıb. Bu əsərində qeyd edir ki, İran və Hindistan arasında ədəbi əlaqələrin ortaq kökləri var. İki ölkənin dil və mədəniyyətlərində mövcud olan oxşar xüsusiyyətlər ədəbi-bədii fikirlərin də yaxınlığında rol oynayıb.
Əliəkbər Şəhabi “Asar və əhval Məhəmməd bin Cərir Təbəri” adlı kitab qələmə alıb. İran tarixinin ayrı-ayrı dövrlərində baş vermiş hadisələr, görkəmli şəxsiyyətlərin parlaq həyatını öz əsərlərində işıqlandıran tarixçinin fəaliyyətini, tarixi prosesə dair fikirlərini yüksək peşəkarlıqla təhlil edib qiymətləndirməsi onun bu sahəyə olan xüsusi marağını da diqqətə çatdırır. O, məlum tarixin yığcam mənzərəsini verməklə kifayətlənərək, daha çox bu böyük tarixi hadisənin doğurduğu ədəbiyyatın mahiyyətinin və əhəmiyyətinin şərh olunmasına çalışıb.
Əliəkbər Şəhabinin “Tarixçe-ye vəqf dər İslam” (İslamda vəqfin tarixçəsi) adlı kitabı uzun illər apardığı tədqiqatın nəticəsində meydana gəlib. O, tamamilə toxunulmamış bir mövzu seçib və bu haqda topladığı materialları, tədqiqat və müşahidə nəticələrini maraqlı bir kitaba çevirib.
Əliəkbər Şəhabi “Fərhənge iştiqaqi” kimi kitablarında ədəbiyyat tarixçiliyinə üstünlük verməklə yanaşı, həm də bu yaradıcı şəxsiyyətlərin əsərlərini ədəbi tənqidin süzgəcindən keçirməklə qiymət verib.
Əliəkbər Şəhabi görkəmli bir ədəbiyyatşünas kimi ədəbiyyat tarixçiliyi baxımından möhkəm təməllər üzərində yaranan böyük ədəbiyyatın problemlərini araşdırıb, müasirlik işığında qiymətləndirməyə daha çox diqqət yetirib.
Əliəkbər Şəhabinin ədəbiyyatşünaslıq sahəsindəki çoxillik fəaliyyətinin əsas qayəsi tarixilik və sənətkarlıq uğrunda mübarizədən ibarətdir.
Bölməyə aid digər xəbərlər
Tarix: 24-04-2022 11:04 | Bölmə: Ənvər ÇİNGİZOĞLU
Ənvər ÇİNGİZOĞLU
Jurnalist-etnoqraf
İran klassik ədəbiyyatının öyrənilməsində əməyi keçən insanlardan biri də Əliəkbər Şəhabidir. Onun İran ədəbiyyatı tarixindəki əvəzolunmaz mövqeyindən və ədəbiyyatşünas alim kimi elmə verdiyi dəyərli töhfələrdən söhbət açacağıq.
1908-ci ildə Qacarlar dövlətinə bağlı Xorasan əyalətinin Türbəti-Heydəriyyə şəhərində anadan olmuş Əliəkbər Şəhabinin atası dövrünün tanınmış alimlərindən olan Şəhabəddin Əbdülsəlam Xorasanidir.
Əliəkbər ibtidai təhsilini məhəllə mollaxanasında alıb, sonra Ədib Nişapurinin və daha sonra Axund Məhəmmədkazım Xorasaninin yanında dini və dünyəvi elmləri öyrənib. Yeni yaranan təhsil ocaqlarından olan “Dəbiristane Şahrza”ya da yollanıb, bilik və elmini gücləndirib.
Əliəkbər Şəhabi 1930-cu ildə Tehran Darülfünununa daxil olur. O, burda müxtəlif elmlərə yiyələnir, dünya ədəbiyyatı nümunələrini mütaliə edir, müəllimliyə həvəs göstərir. Bu təhsil ocağını tamamlayandan sonra Tehran Universitetinin ədəbiyyat fakültəsində oxuyub. Sonra doktorluq müdafiə edib.
Əliəkbər Şəhabi əvvəlcə orta məktəbdə müəllim işləyib, sonra Tehran Universitetinin professoru olub.
Əliəkbər Şəhabi 1988-ci ildə ABŞ-da vəfat edib.
İran ədəbiyyatşünasları içərisində Vahid Dəstgirdi və Səid Nəfisidən sonra üçüncü yeri Əhməd Şəhabi tutur. O, Tehran Universitetinin professoru adına Nizamidən doktorluq işi yazdığına görə layiq görülüb. Ə. Şəhabi Nizami “Xəmsə”sinin təhlilinə geniş yer verib və müəyyən mənada onları aşmağa nail olub. O, poemalardakı beytlərin izahına geniş yer ayırıb və farsların özü üçün naməlum olan məqamlara aydınlıq gətirib. Lakin Ə. Şəhabinin Tehranda nəşr edilən 1350-ci ildəki “Nizami şairi dəstansəra” (Dastanyazan şair Nizami) başlığı ilə yazılan kitabı ilə heç cür razılaşmaq olmaz. Əgər özündən əvvəlki V. Dəstgirdi Nizamiyə bəzən İran şairi deyirdisə də, onun Gəncəli olduğunu və ondan türk qoxusu gəldiyini də etiraf edirdi. S. Nəfisi də ona fars şairi deməkdən çəkinmirdisə də, lakin Gəncəli olmasıyla sovet şərqşünasları Bertels və Marr ilə razılaşırdı.
Vahid Dəstgirdi Nizaminin Qumda anadan olma versiyasını inkar edib, onun sonradan mirzələr tərəfindən salınmasını iddia edirdisə də, Şəhabi birbaşa Nizamini İran şairi adlandırmaqdan çəkinmir, əsərinin adından göründüyü kimi, Qum məsələsini də açıqca qabardır. Bir halda ki, əksər dünya şərqsünasları Nizaminin Gəncədə doğulduğu, oradan kənara çıxmadığı, orada da yazıb-yaratdığı və məzarının da Gəncədə olmasını təsdiq edirlərsə, belə olduqda Şəhabinin Nizamiyə İran şairi deməsi əsassızdır. Bəzən fars ideologiyası özünü göstərir. Hətta, Şəhabi Nizamini Furdovsi ilə müqayisə edib, üstünlüyü Firdovsiyə verib. Halbuki dünya ədəbiyyatında Nizami ilə müqayisə ediləcək hələ elə bir şair yoxdur. Beləliklə biz, Şəhabinin Nizami əsərlərinin təhlilinə və ondan doktorluq yazmaq işinə müsbət baxırıq. Ancaq Nizamini farslaşdırmağa “yox” deyirik. Ümumiyyətlə, Nizaminin Qumda doğulması versiyası şərqşünaslar arasında müzakirə mövzusu olub. Nizaminin ilk tədqiqatçısı V. Dəstgirdi göstərir ki, şairin əvvəlki nüsxələrində Qumla əlaqəli beyt olmayıb. Bu, sonradan salınıb, rus şərqşünası Bertels də bu fikri təsdiqləyir.
Əliəkbər Şəhabi kitabında şairin yaşadığı dövr və yaradıcılığı haqqında məlumat verməklə bərabər, sələfləri ilə müqayisədə Nizaminin əsərlərinin təhlili üzərində daha çox dayanıb, Xəmsənin bütün qəhrəmanlarının qısa səciyyəsini verib.
Fərhadın tarixi bir şəxsiyyət olduğuna işarə edən “Kitabi-mücmələt-təvarix v-əl-qisəs” əsərinin naməlum müəllifi burada onu həm mühəndis-memar, həm də sepəhbod (sərkərdə) adlandırır. Əliəkbər Şəhabi isə qeyd edir ki, bu məsələ ağlabatandır, çünki, keçmişdə Fərhad adını ancaq Əşkanilərin (parfiyalıların) şahları, şahzadələri, sərkərdələri və digər dövlət xadimləri daşıyıb.
Əliəkbər Şəhabi “İran və Hind ədəbi əlaqələri tarixi” adlı kitab yazıb. Bu əsərində qeyd edir ki, İran və Hindistan arasında ədəbi əlaqələrin ortaq kökləri var. İki ölkənin dil və mədəniyyətlərində mövcud olan oxşar xüsusiyyətlər ədəbi-bədii fikirlərin də yaxınlığında rol oynayıb.
Əliəkbər Şəhabi “Asar və əhval Məhəmməd bin Cərir Təbəri” adlı kitab qələmə alıb. İran tarixinin ayrı-ayrı dövrlərində baş vermiş hadisələr, görkəmli şəxsiyyətlərin parlaq həyatını öz əsərlərində işıqlandıran tarixçinin fəaliyyətini, tarixi prosesə dair fikirlərini yüksək peşəkarlıqla təhlil edib qiymətləndirməsi onun bu sahəyə olan xüsusi marağını da diqqətə çatdırır. O, məlum tarixin yığcam mənzərəsini verməklə kifayətlənərək, daha çox bu böyük tarixi hadisənin doğurduğu ədəbiyyatın mahiyyətinin və əhəmiyyətinin şərh olunmasına çalışıb.
Əliəkbər Şəhabinin “Tarixçe-ye vəqf dər İslam” (İslamda vəqfin tarixçəsi) adlı kitabı uzun illər apardığı tədqiqatın nəticəsində meydana gəlib. O, tamamilə toxunulmamış bir mövzu seçib və bu haqda topladığı materialları, tədqiqat və müşahidə nəticələrini maraqlı bir kitaba çevirib.
Əliəkbər Şəhabi “Fərhənge iştiqaqi” kimi kitablarında ədəbiyyat tarixçiliyinə üstünlük verməklə yanaşı, həm də bu yaradıcı şəxsiyyətlərin əsərlərini ədəbi tənqidin süzgəcindən keçirməklə qiymət verib.
Əliəkbər Şəhabi görkəmli bir ədəbiyyatşünas kimi ədəbiyyat tarixçiliyi baxımından möhkəm təməllər üzərində yaranan böyük ədəbiyyatın problemlərini araşdırıb, müasirlik işığında qiymətləndirməyə daha çox diqqət yetirib.
Əliəkbər Şəhabinin ədəbiyyatşünaslıq sahəsindəki çoxillik fəaliyyətinin əsas qayəsi tarixilik və sənətkarlıq uğrunda mübarizədən ibarətdir.
Müəllifin bütün yazıları - Ənvər ÇİNGİZOĞLU
Bölməyə aid digər xəbərlər
11-04-2022, 21:25
Mazandaran alimi - Ənvər Çingizoğlu yazır
23-03-2022, 18:55
Rəşid Yasəmi: ədəbiyyatda nəciblik nümunəsi
17-03-2022, 09:49
Vahid Dəstigirdi: Nizaminin tədqiqatçısı
12-03-2022, 22:31
Ənvər ÇİNGİZOĞLU - Səid Nəfisi: Azərbaycan qəhrəmanı Babək Xürrəmdin əsərinin müəllifi
19-10-2021, 09:58
Ənvər ÇİNGİZOĞLU - Məhəmmədəli Füruği: siyasətçi, diplomat, tarixçi, tərcüməçi və millətçi kimi
16-10-2021, 01:06
Ənvər ÇİNGİZOĞLU - Hacıəli xan Rəzmara: Qurban bayramında doğuldu, terror qurbanı oldu
13-09-2021, 16:31
Ənvər ÇİNGİZOĞLU - Şəkinskilərin İran qolu haqqında... - Ənvər Çingizoğlunun araşdırması
10-09-2021, 17:27
Nəcəfqulu xan Sərşar: Qaradağın ağ gün görməmiş şairi
27-08-2021, 16:48
Ənvər ÇİNGİZOĞLU - Məhəmmədqulu xan Alar: inqilabda sərkərdə, işdə sərkar.. - Fotolar
20-08-2021, 13:38
Ənvər ÇİNGİZOĞLU - İsmayıl xan Şəfai: Tehran-43 konfransında şahın tərcüməçisi - Fotolar
16-08-2021, 15:51
Ənvər ÇİNGİZOĞLU - Seyid Məhəmməd Dəbirsiyaqi: tədqiq və tədrisin işığında - Fotolar
24-07-2021, 16:15
Ənvər ÇİNGİZOĞLU - Qaradağ elləri: beloğludan eloğluya qədər - Ənvər Çingizoğlu yazır
Qüdrət Həsənquliyevin fikrincə, Tramp görsə ki, Ukrayna qalib gəlir, Rusiyaya təkcə siyasi yox, hərbi dəstək də verəcək
"Xalq qəzeti"nin şöbə müdiri deyir ki, ömrü boyu özünü axtaran, dəfələrlə yanından ötüb keçən o qədər insan var ki
Nadir Azməmmədov: “Təəssüf ki, indi rejissor olmaq, kino və serial çəkmək adiləşib, bəzən bunun məsuliyyətini dərk etmirlər”
Türkiyədə yaşayan Əməkdar artist deyir ki, siyasilərin illərlə həllinə çalışdığı hansısa bir məsələni bəzən uğurlu bir musiqi əsəri həll edə bilər
Qüdrət Həsənquliyev: “Düşmənçiliyə son qoymaq üçün ədalətli sülhə nail olmaq gərəkdir. Bunun üçün ya tərəflər 1991-ci ilin sərhədləri çərçivəsində bir-birinin ərazi bütövlüyünü tanıyır, ya da ərazi mübadiləsinə gedirlər. Amma indiki mərhələdə bu, az inandırıcı görünür”
