10:21 / 12-07-2025
Şəkidə 87 yaşlı kişini elektrik cərəyanı vuraraq öldürüb
09:46 / 12-07-2025
Polis Beyləqanda 9 nəfəri saxlayıb - Fotolar
09:21 / 12-07-2025
İsmayıllı rayonunda zəlzələ olub
21:16 / 11-07-2025
Xocalı soyqırımı zamanı girov götürülmüş qadın: "Yaşyarımlıq oğlum..." - Yenilənib
19:05 / 11-07-2025
"Qarabağ" klubu növbəti yoxlama oyununda qalib gəlib
18:06 / 11-07-2025
İqtisadi Şuranın iclası keçirilib
18:02 / 11-07-2025
Maliyyə Nazirliyi depozit hərracları keçirib
17:59 / 11-07-2025
Yerə düşən Mars parçası satışa çıxarılır
17:47 / 11-07-2025
Könül İbrahimlinin ölümü ilə bağlı cinayət işi açılıb
17:45 / 11-07-2025
Fransada üç deputatın mandatı ləğv edilib
17:37 / 11-07-2025
Kim Çen In Putinə nə qədər sursat verir?
17:32 / 11-07-2025
Aİ Azərbaycan və Ermənistana çağırış edib: sülh sazişini tezləşdirin!
17:24 / 11-07-2025
Bakı və daha üç bölgədə yaşıllıqlar məhv edilib
17:08 / 11-07-2025
Böyük şəhərlərdə pensiyalar verilir
17:01 / 11-07-2025
Miqrasiya Xidməti əməkdaşlarının geyim forması dəyişib - Fərman
16:57 / 11-07-2025
Prorektor vəzifədən azad olunub
16:56 / 11-07-2025
Rusiya Polşanın Baş Konsulluğunu bağlayır
16:32 / 11-07-2025
Ağsaqqallar Şurasının sədr müavini mıəhkəmədə dindiriləcək
16:06 / 11-07-2025
Ekspert: “Əgər məsuliyyətə cəlb olunmalı bir nəfər varsa, o da Emin Əmrullayevdir"
15:45 / 11-07-2025
"Karvan" daha bir futbolçu ilə anlaşıb
15:41 / 11-07-2025
Havanın temperaturu 41 dərəcəyə qalxacaq - Xəbərdarlıq
15:06 / 11-07-2025
Sosial xidmət müəssisələrinə nəzarət qrupu yaradılır
14:35 / 11-07-2025
Azərbaycan I Liqasının başlama tarixi bəlli olub
14:33 / 11-07-2025
Azərbaycanın daha iki abidəsi UNESCO-nun siyahısına daxil edilib - Foto
14:09 / 11-07-2025
Mollazadə: “Danışıqlardan müsbət nəticə gözləyirik”
13:51 / 11-07-2025
Cəlaloğlu: Vasitəçilər olmadan belə bir görüşün baş tutması böyük əhəmiyyətə malikdir
13:50 / 11-07-2025
"2024-cü il dövlət büdcəsinin icrası haqqında" qanun təsdiqlənib
13:45 / 11-07-2025
Dövlət Neft Fondunun büdcəsinin icrası haqqında sərəncam imzalanıb
13:38 / 11-07-2025
Ukrayna üçün final faciəli olacaq
13:03 / 11-07-2025
Hovuzlarla bağlı yeni qadağa tətbiq edilib
12:16 / 08-07-2025

15:10 / 07-07-2025

14:53 / 10-07-2025

13:25 / 08-07-2025

11:01 / 07-07-2025

17:43 / 07-07-2025

18:33 / 07-07-2025

17:07 / 08-07-2025

00:11 / 11-07-2025

14:27 / 09-07-2025

14:39 / 07-07-2025

11:36 / 07-07-2025

Macəradan mübarizəyə - Ənvər Çingizoğlu yazır
Tarix: 22-05-2022 17:57 | Bölmə: Ənvər ÇİNGİZOĞLU

Ənvər ÇİNGİZOĞLU
Jurnalist-etnoqraf
O, bir varlı-hallı ailədə dünyaya gəlmişdi. Onun ailəsi barlı-bəhrəli torpaqlarından o qədər gəlir götürürdü ki, süfrəyə çörəyin necə gəlməsini bilmirdi. Tarlada talışın, giləyin, mazandaraninin dərisindən zol çıxarırdı. Di gəl ki, inqilabçı olmaq istəyirdi. Nədən?
1876-cı ildə Qacarlarlar dövlətinin Gilan əyalətinin Rəşt şəhərində doğulan Əbbdülhüseyn xanın atası Vəkilürrüaya ləqəbli Hacı Məhəmmədkazım xan Əmşai Gilanın iri mülkədar ailəsinə mənsub idi. Babası Əkbər xan bəylərbəyi Nasirəddin şah dövrünün tanınmış əyan-əşraflarından sayılırdı. Dövlətin şimal gömrüklərini icarəyə götürmüşdü.
İbtidai və orta təhsilini doğma şəhərlərində alan Əbdülhüseyn xan, Müizissultan və Sərdar Möhyi ləqəbini daşıyırdı.
Əbdülhüseyn xan Müizüssultan Avropada səfərdə olmuşdu.

Əbdülhüsyn xan Müizüssultan qardaşı Mirzə Kərim xan Rəşti ilə birlikdə Məşrutə hərəkatına qoşulmuşdu. Rəştdə yaranan “Səttarxan komitəsi”nin üzvü idi. Sosial Demokrat partiyasında təmsil olunurdu.
Əbdülhüseyn xan Müizüssultan 1909-cu ildə Qafqaz azadxahlarına qoşulub, Gilan valisi Ağabala xan Sərdar Əfxəmin öldürülməsində iştirak edib.
Rəştdən İran Milli məclisinə nümayəndə seçilən Əbdülhüseyn xan Müizüssultan Tehranın fəthində fəallıq göstərib. Məşrutə hərəkatı 16 iyul 1909-cu ildə məşrutəçilərin Tehranı fəthi ilə sona çatıb. Əmisioğlu Fətulla xan Əkbər onun dəstəsinə bel bağlayaraq Məşrutə hərəkatının qüdrətli şəxslərindən birinə çevrilib. Məhəmmədəli şah Rusiya səfirliyinə sığındıqdan sonra ölkəni idarə edəcək 28 nəfərlik komissiya yaranıb. Fətulla xan Əkbər həmin komissiyanın üzvü idi.
Əbdülhüseyn xan Müizüssultan Səttar xanla bərabər Atabəy parkında cəbhə tutmuşdu. 1910-cu ilin 7 avqustunda şah qoşunları və daşnak Yefrem Davidyansın başçılıq etdiyi polis qüvvələri gecə xaincəsinə Atabəy parkına hücum edir, Səttar xanın qüvvələrini mühasirəyə alaraq tərkisilah etməyə cəhd göstərirlər. Baş verən silahlı qarşıdurmada Səttar xan ayağından yaralanır. Əbdülhüseyn xan Müizüssultan Osmanlı səfarətxanasına sığınır. Bir müddət burda bəstə əyləşir.
Əbdülhüseyn xan Müizüssultan sonra Mazandarana yollanır. Mazandaran valisinin yanında çalışır.
Əbdülhüseyn xan Müizüssultan 1913-cü ildə Kürdistan valisinin yanında xidmət edir. Sonra onu Yəzdə sürgün edirlər. 5 ay sürgündə yaşadıqdan sonra Qum şəhərinə gəlir, ordan da Tehrana yollanır. Burda da həbs olunub, daha sərt həbsxanaya, Jandarmeriyanın zindanına salınır. Məhkəmədən sonra azad olunur.

1917-ci ildə Rusiyada çar rejimi devrildiyi üçün Gilan vilayətində kommunistlər də aktivləşdilər. Mirzə Kiçik xan isə yeni Rusiya siyasətinin aparıcı gücü kimi gündəmə gətirildi. 1919-cu ildə rus bolşeviklərinin dəstəyi ilə Gilan Sovet Respublikası elan edildi. Bu hökumətin başçısı Mirzə Kiçik xan oldu. Faktiki olaraq, bu hökumətdə Təbriz, Qəzvin, Ərdəbil, Tehran və digər iri şəhərlərdə cinayətkar kimi axtarışda olan quldurların hamısına vəzifə verildi. Hətta Sovet Rusiyası Gilan Sovet Respublikası ilə diplomatik əlaqələr də yaratmışdı. Əbdülhüseyn xan Müizüssultan bu hərəkatda təmsil olunurdu.
9 oktyabr 1920-ci ildə kazaklarla bolşeviklər (eləcə də cəngəlilər) arasında olan döyüşdə İran Kazak diviziyası xeyli itki verir. Hətta rus təlimatçılarından da həlak olan vardı. Kozan ətrafındakı döyüşdə gürcü əsilli poruçik Qarakonidze öldürülüb. (ГАРФ. Ф.4723. Оп.1. Д.6. Л.192.)
Bolşeviklər də xeyli itki vermişdilər. Mənbədə yazılır: “Kazaklar Düşənbəbazar ətrafında bolşeviklərə güclü zərbə vurublar. Onlardan xeyli yaralı və ölən var. Sərdar Möhyi yaralanıb”. (ГАРФ. Ф.4715. Оп.1. Д.2. Л. 64.)
Əbdülhüseyn xan Müizüssultan Cəngəlilələr hərəkatının məğlubiyyətindən sonra Ehsanulla xan Dustdarla birlikdə Azərbaycana mühacirət edib.
Əbdülhüseyn xan Müizüssultanın yarası sağaldıqdan sonra Bakıda mənzillə təmin edilib. Ətrafında xeyli soydaşı, əqidədaşı olmasına baxmayaraq dərddən, kədərdən xərifləyib. Qürbətə cəmisi beşcə il dözə bilib...
Bəzi sənədlərə görə, Əbdülhüseyn xan Müizüssultan Britaniyanın Gizli Kəşfiyyat Xidmətinə bağlı idi. Onun framason olduğu haqqında bilgilər var.
Əbdülhüseyn xan Müizüssultan 50 yaşında Bakı şəhərində vəfat edib. Şıx qəbristanlığında dəfn olunub.
Bölməyə aid digər xəbərlər
Tarix: 22-05-2022 17:57 | Bölmə: Ənvər ÇİNGİZOĞLU

Ənvər ÇİNGİZOĞLU
Jurnalist-etnoqraf
O, bir varlı-hallı ailədə dünyaya gəlmişdi. Onun ailəsi barlı-bəhrəli torpaqlarından o qədər gəlir götürürdü ki, süfrəyə çörəyin necə gəlməsini bilmirdi. Tarlada talışın, giləyin, mazandaraninin dərisindən zol çıxarırdı. Di gəl ki, inqilabçı olmaq istəyirdi. Nədən?
1876-cı ildə Qacarlarlar dövlətinin Gilan əyalətinin Rəşt şəhərində doğulan Əbbdülhüseyn xanın atası Vəkilürrüaya ləqəbli Hacı Məhəmmədkazım xan Əmşai Gilanın iri mülkədar ailəsinə mənsub idi. Babası Əkbər xan bəylərbəyi Nasirəddin şah dövrünün tanınmış əyan-əşraflarından sayılırdı. Dövlətin şimal gömrüklərini icarəyə götürmüşdü.
İbtidai və orta təhsilini doğma şəhərlərində alan Əbdülhüseyn xan, Müizissultan və Sərdar Möhyi ləqəbini daşıyırdı.
Əbdülhüseyn xan Müizüssultan Avropada səfərdə olmuşdu.

Əbdülhüsyn xan Müizüssultan qardaşı Mirzə Kərim xan Rəşti ilə birlikdə Məşrutə hərəkatına qoşulmuşdu. Rəştdə yaranan “Səttarxan komitəsi”nin üzvü idi. Sosial Demokrat partiyasında təmsil olunurdu.
Əbdülhüseyn xan Müizüssultan 1909-cu ildə Qafqaz azadxahlarına qoşulub, Gilan valisi Ağabala xan Sərdar Əfxəmin öldürülməsində iştirak edib.
Rəştdən İran Milli məclisinə nümayəndə seçilən Əbdülhüseyn xan Müizüssultan Tehranın fəthində fəallıq göstərib. Məşrutə hərəkatı 16 iyul 1909-cu ildə məşrutəçilərin Tehranı fəthi ilə sona çatıb. Əmisioğlu Fətulla xan Əkbər onun dəstəsinə bel bağlayaraq Məşrutə hərəkatının qüdrətli şəxslərindən birinə çevrilib. Məhəmmədəli şah Rusiya səfirliyinə sığındıqdan sonra ölkəni idarə edəcək 28 nəfərlik komissiya yaranıb. Fətulla xan Əkbər həmin komissiyanın üzvü idi.
Əbdülhüseyn xan Müizüssultan Səttar xanla bərabər Atabəy parkında cəbhə tutmuşdu. 1910-cu ilin 7 avqustunda şah qoşunları və daşnak Yefrem Davidyansın başçılıq etdiyi polis qüvvələri gecə xaincəsinə Atabəy parkına hücum edir, Səttar xanın qüvvələrini mühasirəyə alaraq tərkisilah etməyə cəhd göstərirlər. Baş verən silahlı qarşıdurmada Səttar xan ayağından yaralanır. Əbdülhüseyn xan Müizüssultan Osmanlı səfarətxanasına sığınır. Bir müddət burda bəstə əyləşir.
Əbdülhüseyn xan Müizüssultan sonra Mazandarana yollanır. Mazandaran valisinin yanında çalışır.
Əbdülhüseyn xan Müizüssultan 1913-cü ildə Kürdistan valisinin yanında xidmət edir. Sonra onu Yəzdə sürgün edirlər. 5 ay sürgündə yaşadıqdan sonra Qum şəhərinə gəlir, ordan da Tehrana yollanır. Burda da həbs olunub, daha sərt həbsxanaya, Jandarmeriyanın zindanına salınır. Məhkəmədən sonra azad olunur.

1917-ci ildə Rusiyada çar rejimi devrildiyi üçün Gilan vilayətində kommunistlər də aktivləşdilər. Mirzə Kiçik xan isə yeni Rusiya siyasətinin aparıcı gücü kimi gündəmə gətirildi. 1919-cu ildə rus bolşeviklərinin dəstəyi ilə Gilan Sovet Respublikası elan edildi. Bu hökumətin başçısı Mirzə Kiçik xan oldu. Faktiki olaraq, bu hökumətdə Təbriz, Qəzvin, Ərdəbil, Tehran və digər iri şəhərlərdə cinayətkar kimi axtarışda olan quldurların hamısına vəzifə verildi. Hətta Sovet Rusiyası Gilan Sovet Respublikası ilə diplomatik əlaqələr də yaratmışdı. Əbdülhüseyn xan Müizüssultan bu hərəkatda təmsil olunurdu.
9 oktyabr 1920-ci ildə kazaklarla bolşeviklər (eləcə də cəngəlilər) arasında olan döyüşdə İran Kazak diviziyası xeyli itki verir. Hətta rus təlimatçılarından da həlak olan vardı. Kozan ətrafındakı döyüşdə gürcü əsilli poruçik Qarakonidze öldürülüb. (ГАРФ. Ф.4723. Оп.1. Д.6. Л.192.)
Bolşeviklər də xeyli itki vermişdilər. Mənbədə yazılır: “Kazaklar Düşənbəbazar ətrafında bolşeviklərə güclü zərbə vurublar. Onlardan xeyli yaralı və ölən var. Sərdar Möhyi yaralanıb”. (ГАРФ. Ф.4715. Оп.1. Д.2. Л. 64.)
Əbdülhüseyn xan Müizüssultan Cəngəlilələr hərəkatının məğlubiyyətindən sonra Ehsanulla xan Dustdarla birlikdə Azərbaycana mühacirət edib.
Əbdülhüseyn xan Müizüssultanın yarası sağaldıqdan sonra Bakıda mənzillə təmin edilib. Ətrafında xeyli soydaşı, əqidədaşı olmasına baxmayaraq dərddən, kədərdən xərifləyib. Qürbətə cəmisi beşcə il dözə bilib...
Bəzi sənədlərə görə, Əbdülhüseyn xan Müizüssultan Britaniyanın Gizli Kəşfiyyat Xidmətinə bağlı idi. Onun framason olduğu haqqında bilgilər var.
Əbdülhüseyn xan Müizüssultan 50 yaşında Bakı şəhərində vəfat edib. Şıx qəbristanlığında dəfn olunub.

Müəllifin bütün yazıları - Ənvər ÇİNGİZOĞLU
Bölməyə aid digər xəbərlər
11-04-2022, 21:25
Mazandaran alimi - Ənvər Çingizoğlu yazır
23-03-2022, 18:55
Rəşid Yasəmi: ədəbiyyatda nəciblik nümunəsi
17-03-2022, 09:49
Vahid Dəstigirdi: Nizaminin tədqiqatçısı
12-03-2022, 22:31
Ənvər ÇİNGİZOĞLU - Səid Nəfisi: Azərbaycan qəhrəmanı Babək Xürrəmdin əsərinin müəllifi
19-10-2021, 09:58
Ənvər ÇİNGİZOĞLU - Məhəmmədəli Füruği: siyasətçi, diplomat, tarixçi, tərcüməçi və millətçi kimi
16-10-2021, 01:06
Ənvər ÇİNGİZOĞLU - Hacıəli xan Rəzmara: Qurban bayramında doğuldu, terror qurbanı oldu
13-09-2021, 16:31
Ənvər ÇİNGİZOĞLU - Şəkinskilərin İran qolu haqqında... - Ənvər Çingizoğlunun araşdırması
10-09-2021, 17:27
Nəcəfqulu xan Sərşar: Qaradağın ağ gün görməmiş şairi
27-08-2021, 16:48
Ənvər ÇİNGİZOĞLU - Məhəmmədqulu xan Alar: inqilabda sərkərdə, işdə sərkar.. - Fotolar
20-08-2021, 13:38
Ənvər ÇİNGİZOĞLU - İsmayıl xan Şəfai: Tehran-43 konfransında şahın tərcüməçisi - Fotolar
16-08-2021, 15:51
Ənvər ÇİNGİZOĞLU - Seyid Məhəmməd Dəbirsiyaqi: tədqiq və tədrisin işığında - Fotolar
24-07-2021, 16:15
Ənvər ÇİNGİZOĞLU - Qaradağ elləri: beloğludan eloğluya qədər - Ənvər Çingizoğlu yazır