Sadiq Rzazadə Şəfəq: Qüruba doğru

Xəbər lenti

15:08 / 30-09-2023

Baş Prokurorluq: separatçı qurumun daha iki təmsilçisi həbs olunub

14:52 / 30-09-2023

Silah-sursat və döyüş texnikası müsadirə olunub - Video

13:06 / 30-09-2023

Sabah hava necə olacaq? - Proqnoz

12:38 / 30-09-2023

Prezident İlham Əliyev Beynəlxalq Astronavtika Federasiyasının prezidentini qəbul edib - Yenilənib

12:35 / 30-09-2023

Milli Qəhrəman Fəxri Xiyabanda dəfn edilib - Fotolar

11:43 / 30-09-2023

XİN: "Ermənistanın Azərbaycana qarşı irəli sürdüyü növbəti iddialar tamamilə əsassızdır"

11:35 / 30-09-2023

Müsadirə edilən artilleriya qurğuları... - Video

11:06 / 30-09-2023

Abşeronda dava: 3 nəfər bir-birlərini bıçaqlayıb, biri ölüb

09:58 / 30-09-2023

Elizabet - Akif Abbasovun tərcüməsi

09:15 / 30-09-2023

Qarabağdakı döyüş mövqeləri ləğv edilir - Video

02:04 / 30-09-2023

Nyu-Yorkda fövqəladə vəziyyət elan edilib - Fotolar

22:02 / 29-09-2023

Şuşa-Xankəndi yolunda tərk edilmiş döyüş mövqeləri... - Video

21:59 / 29-09-2023

Belçikada kilsədə rüsvayçılıq - Din xadimləri illərlə uşaqları zorlayıblar

19:48 / 29-09-2023

İlham Əliyev Zəngilanda Forumda: "Bizim səbrimizlə oynamasınlar" - Tam mətn - Fotolar (Yenilənib)

19:24 / 29-09-2023

İşçi qrup üzvlərinin Xankəndiyə səfəri nəzərdə tutulub

19:20 / 29-09-2023

Yevlaxda ermənilərlə növbəti görüş keçirilib - (Yenilənib) - Foto

19:18 / 29-09-2023

Yeddi ölkə Ukrayna üçün sursat sifarişi verib

19:07 / 29-09-2023

Üç ölkə qanunsuz miqrasiyaya qarşı işçi qrup yaradır

18:50 / 29-09-2023

Ukraynalı diversantlar Rusiya ərazisinə daxil olmağa cəhd ediblər

18:13 / 29-09-2023

Qarabağda müsadirə edilmiş döyüş texnikası, silah və sursatın yeni - Siyahısı (Yenilənib)

18:03 / 29-09-2023

Separatçı rejimin keçmiş “müdafiə naziri” Laçında ələ keçib

17:58 / 29-09-2023

Mikayıl Cabbarov Gürcüstana səfər edib

17:48 / 29-09-2023

FHN: "Xankəndi yaxınlığında partlayışda 48 nəfərin cəsədi çıxarılıb" - Video

17:35 / 29-09-2023

Bakıda əməliyyat: daha üç nəfər tutulub

17:17 / 29-09-2023

Xaricdə doktorantura təhsilinə dair sənəd qəbulunun müddəti uzadılıb

16:56 / 29-09-2023

Azərbaycan BMT-nin müvafiq qurumlarını Qarabağ bölgəsinə dəvət edib

16:33 / 29-09-2023

Qarabağda terrorlar törədən general-mayor həbs edilib - (Video) - Yenilənib

16:23 / 29-09-2023

Eldar Əzizov: “Şanlı Qələbənin kökündə İlham Əliyev fenomeni dayanır” - Fotolar

16:11 / 29-09-2023

İlham Əliyev: "Biz Qafqazda sülh və sabitlik istəyirik"

15:48 / 29-09-2023

Prezident: "Biz Qarabağın erməni əhalisinin hüquqlarını təmin edəcəyik"

Xəbər lentinin davamı

Ən çox oxunanlar

09:31 / 27-09-2023

Şadlıq sarayında yanğın: yüzdən çox insan ölüb, çoxsaylı yaralı var - (Video) - Yenilənib

16:30 / 25-09-2023

Ağdərə tam olaraq Azərbaycan dövlətinin nəzarətinə keçib

20:08 / 25-09-2023

Rusiyanın Cənubi Qafqaz siyasəti müzakirə olunub - Fotolar

14:14 / 27-09-2023

Separatçı Ruben Vardanyan sərhəddə saxlanılıb - (Yenilənib+)

16:17 / 25-09-2023

Əliyev ilə Ərdoğan Naxçıvanda: qaz boru kəmərinin təməlqoyma mərasimi olub (Yenilənib)

11:50 / 26-09-2023

13 550 erməni Qarabağı tərk edib

00:05 / 26-09-2023

“Qənirə Paşayevanın ölməsi ilə bağlı yayılan xəbər yalandır”

00:01 / 26-09-2023

Bakıdan Xankəndinə tibbi yardım göndərilib

00:04 / 27-09-2023

Azərbaycanda Anım Günüdür

19:55 / 27-09-2023

Xocalı soyqırımına görə axtarışda olan terrorçu Laçında ələ keçib

18:00 / 25-09-2023

Ermənilər Əsgəranı boşaldır

13:40 / 28-09-2023

Zülfüqarov: “Ermənilər regionu məqsədli tərk edir, Qarabağ münaqişəsi Zəngəzura keçəcək”

Sadiq Rzazadə Şəfəq: Qüruba doğru - Fotolar
Tarix: 18-03-2022 10:09 | Bölmə: Ənvər ÇİNGİZOĞLU

Şirift ölçüsü:

Ənvər ÇİNGİZOĞLU
Jurnalist-etnoqraf

Alim adının məsuliyyətini çiyinlərində ləyaqətlə daşıyan, sahib olduğu mövqeyə uzun illərin gərgin zəhməti, yuxusuz gecələri, inadkar fəaliyyəti ilə yetişən şəxslərdən biri də Sadiq Rzazadə Şəfəqdir.

1896-cı ildə Təbriz şəhərində anadan olan Sadiq Rzazadə ibtidai təhsilini məhəllə mollaxanasında alıb. Orta təhsilini Amerikan Memorial Məktəbində (Presviteriyan missiya məktəbi) tamamlayıb. Məşrutə inqilabı dövründə məktəbli yeniyetmələrə qoşulub, səngərlərdə mücahidlərə yardım göstərib. “Fövci-nicat” təşkilatının üzvü olub. Müəllimləri Hovard Baskervil (10 aprel 1885, Nort-Platt, ABŞ – 19 aprel 1909, Təbriz) səngərdə öldürüləndən sonra dərsinə davam edib. 1910-cu ildə atası Ağa Rzazadənin nəşr etdiyi “Şəfəq” qəzetində yazılar dərc etdirib.

Sadiq Rzazadə Şəfəq 1911-ci ildə rusların Azərbaycanı işğal etməsi və Səməd xan Şücaüddövlənin onların dəstəyiylə Təbrizdə hakimiyyəti ələ keçirdiyi dönəmdə işğala qarşı etdiyi çıxışlar və yazdığı yazılar səbəbiylə qəzeti bağlanıb və özü edama məhkum edilib.

1911-ci ilin dekabrın 14-də Rusiya qoşunları Aşura günü mücahid və inqilabçılardan 80 nəfərə yaxını, o cümlədən ruhani Siqqətülislam, “Mərkəzi qeybi”nin və əncümənin üzvlərindən Şeyx Səlim, Sadiqimülk, Əli Mösyönün oğlanları 20 yaşlı Həsən və 18 yaşlı Qədir dara çəkilir. Mücahidlərin əmlakı müsadirə olunur, evləri dinamitlə partladılır. Sadiq Rzazadə 14 ay gizlənir. 1912-ci ildə fürsət tapıb, Osmanlı məmləkətinə qaçır.

İstanbulda xüsusi bir İran məktəbində (Dəbistan-i İraniyan) Fars dili müəllimi kimi çalışır. Bu arada “Robert Kolej”ə tələbə kimi qeyd olunur, 1914-cü ildə kollecdən məzun olduqdan sonra üç il müddətinə burada ingilis dili və coğrafiya müəllimi olur. İstanbulda ikən Tofiq Fikrətlə tanış olur; onun haqqındakı görüşlərini, ondan aldığı öyütləri ölümünün üçüncü il dönümündə çıxarılan “Düşüncə” dərgisinin özəl sayında nəşr etdirir.(1918)

1921-ci ildə İrana dönən Rzazadə Şəfəq, səkkiz ay sonra atasının bir müddət yanında çalışdığı zəngin bir iş adamı tərəfindən xəstə övladının müalicəsi üçün onunla birlikdə Berlinə göndərilir. Burada bir yandan “İranşəhr” adlı bir dərgidə dərc olunurkən, digər yandan da universitetin fəlsəfə fakültəsində oxuyur və 1928-ci ildə doktor elmi adını qazanaraq Tehrana dönür. Ali Müəllimlər məktəbində fəlsəfə, pedaqoji və İslam öncəsi fars ədəbiyyatından dərs deyib. 1929-cu ildə Tehran Universitetinin açılmasının ardından Ədəbiyyat fakültəsinin fəlsəfə şöbəsinə müəllim təyin edilib. Ümumiyyətlə, İran ədəbiyyatı üzərində çalışıb və müxtəlif yazılar qələmə alıb.

1940-cı illərdə siyasətə atılan Şəfəq Rzazadə 1943 və 1947-ci ildə Tehrandan millət vəkili seçilib. 1945-ci ildə Baş nazir Qəvamüssəltənənin başçılığı ilə siyasi və ticari müzakirələrdə iştirak etmək üçün Moskovaya gedən heyətdə yer alıb. O, vəfatına qədər siyasətdə olub və rəsmi vəzifələrlə müxtəlif ölkələrə səyahətlər edib. Daha sonra Məclis-i Senata senator seçilib.

Sadiq Rzazadə Şəfəq 1971-ci ildə Tehran şəhərində vəfat edib və Bihişt-i Zəhra gorgahında toprağa tapşırılıb.

Mükəmməl təhsili olan Şəfəq Rzazadə türkcə, farsca, ərəbcə, rusca, fransızca, ingiliscə və almanca bilirdi. Avropada oxuyub, doktorluq elmi işi müdafiə etməsi, Qərb düşüncəsini mənimsəməsi, təsirli və gözəl nitqi sayəsində yayğın bir şöhrət qazanıb, düşüncələri özəlliklə gənclər və ziyalılar tərəfindən qəbul edilib. Onun dərin nəzəri bilikləri, analitik təfəkkürü, zəngin mütaliəsi, bir neçə Şərq və Qərb dillərini bilməsi apardığı tədqiqatların uğurunu şərtləndirib.

Sadiq Rzazadə Şəfəqin elm adamı kimi ən qabarıq xüsusiyyətlərindən biri də tədqiqatçılıq məharəti və əzmidir. Onun ədəbiyyat və tarixlə bağlı tədqiqatları bu gün də iranşünaslıq üçün həm ədəbi-nəzəri, həm də mədəni-siyasi baxımdan müasir və aktualdır.

Bir çox xarici ölkələrdə alimlərin elmi tədqiqatlarının dəyəri, ilk növbədə, onlara edilən istinadların sayı əsasında müəyyənləşir. Bir çox əcnəbi alimlərin istinad yeri olan alimin yaradıcılığının ilk dövrlərindən əsasən elmi-publisistik, fundamental əsərləri ilə nəzəri daha çox cəlb etməyə başlayıb. Onun elmi işləri müxtəlif ölkələrin sanballı elmi toplu və jurnallarında çap edilib.

Sadiq Rzazadə Şəfəqin çap olunmuş əsərləri elmi-ictimai nüfuzunu, yaradıcılığının ədəbi-tarixi dəyərini daha yaxından görməyə, duymağa və qiymətləndirməyə imkan yaradır. Rah-i Rehayi-yi İran (Tehran, 1345); Türk mütəfəkkirinin nəzər-i intibahına (Berlin, 1343); Se söxənrani (Tehran, 1318); Tarix-i ədəbiyyat-i İran (dərslik olaraq bir çox dəfə nəşr edilmişdir); Çənd bəḥs̱-i ictimaʿi (Tehran, 1340); Sürud-i mehr (divanı, Tehran, 1342); Dərshayi əz tarix (Tehran, 1342); İran əz nəẓər-i xavərşinasan (Tehran, 1350); Nadir şah əz nəẓər-i xavərşinasan (Tehran, 1339); Yadgar-i müsafirət-i Suvis (Tehran, 1327).

Sadiq Rzazadə Şəfəqin miqyaslı yaradıcılığında tərcümələri məxsusi yer tutur. Yek ruz əz zindegani-yi Daryuş (Ferdinand Justi, Tag aus dem Leben des Königs Darius, Tehran, 1314 hş.); Təhḳiḳ dər fəhm-i bəşər (John Locke, An Essays Concerning Human Understunding, Tehran, 1339); Tarix-i ədəbiyyat-i farsi (Hermann Ethe, Neu Persische Litteratur, Tehran, 1337); İskəndər Makedoni (Harold Lamp, Alexander of Macedon, Tehran, 1335); Kuruş-ı Kəbir (Harold Lamp, Cyrus The Great, Tehran, 1335); Ədyan-I Şərq u Qərb (Rad Krişnan, Tehran, 1344); Upanişad (Tehran, 1349); Tarix-i mütəṣər-i İran (Paul Horn, Tehran, ts.).

Sadiq Rzazadə Şəfəqin tədqiqatçı kimi araşdırmaları göstərdiyimiz nümunələrlə bitmir. Ayrıca İran və İstanbul mətbuat orqanlarında nəşr edilmiş bir çox məqaləsi, ədəbi və fəlsəfi yazıları da vardır.

Əbülqasım Firdovsinin "Yusif və Züleyxa" poeması İran adlı ərazidə "Ələmut Şeyxləri" hərəkatı başlayandan üzü bu yana, yəni XI yüzildən etibarən farslar tərəfindən mümkün qədər gizli saxlanılıb, hətta belə bir əsərin varlığı inkar edilib. Əsər kütləvi şəkildə ilk dəfə 1903-cü ildə Londonda nəşr olunub. Əsər həm də elmi mənbə olaraq, London Kitabxanası və London Muzeyindəki əlyazmalara istinadla çap olunub. Əsər "Şahnamə"də olduğu kimi məsnəvi janrında yazılıb. Məşhur şərqşünas alim, professor Sadiq Rzazadə Şəfəqin "Tarix-e ədəbiyat-e farsi" adıyla farcaya çevirdiyi bu kitab 1958, 1972 və 1977-ci illərdə Tehranın "Bonqah-e tərcome və nəşr-e kitab" adlı nəşriyyatında işıq üzü görüb.

Sadiq Rzazadə Şəfəq o ədəbiyyatşünaslardandır ki, dəsti-xəttində İran milli ideologiyası, İrançılıq, dövlətçilik ümdə notları təşkil edir. Qeyd edək ki, İran millətçiliyinin nəzəri təməlini atanların hamısı Azərbaycan türküdürlər.