Sadiq Rzazadə Şəfəq: Qüruba doğru

Xəbər lenti

15:07 / 15-09-2025

Ruslar daha bir yaşayış məntəqəsini işğal edib

15:00 / 15-09-2025

Həkim Azər Maqsudovun məhkəməsi qapalı keçiriləcək

14:54 / 15-09-2025

70 yaşlı müğənni: "Xalq artisti adı istəyirəm"

14:44 / 15-09-2025

Nazirliyin Aparat rəhbəri vəzifədən azad olunub

14:36 / 15-09-2025

Rusiyanın NATO sərhədlərini pozmasına səbəb nədir?

14:18 / 15-09-2025

Zeynəb Xanlarovanın nəvəsinin toyu olacaq

13:58 / 15-09-2025

Keyt Kelloq: Rusiya müharibəni uduzur

13:55 / 15-09-2025

İlham Əliyev ICESCO-nun Baş direktorunu qəbul edib

13:49 / 15-09-2025

Qərbi Azərbaycan İcması "Qərbi Azərbaycan TV" ilə bağlı məlumat yayıb

13:48 / 15-09-2025

Rusiya sərgi tankını cəbhə xəttinə göndərir

13:38 / 15-09-2025

Prezident Ərdoğan Qətərə gedib

13:13 / 15-09-2025

Masazırda 57 yaşlı kişini "tok" vurub

13:03 / 15-09-2025

Zakir Həsənov Bakıda Türkiyə Baş Qərargah rəisini qəbul edib

13:02 / 15-09-2025

Qarabağda ermənilərin gizli silah anbarları var

12:58 / 15-09-2025

Sabah yağış yağacaq - Proqnoz

12:45 / 15-09-2025

Türk Almaniyada yüksək vəzifəyə təyin edilib

12:39 / 15-09-2025

Rusiya ilə Çin buğdanı avtomobillə dəyişirlər

12:35 / 15-09-2025

Milli Məclisdə vərəmlə bağlı ictimai dinləmə keçiriləcək

12:26 / 15-09-2025

Netanyahunun təyyarəsi marşrutunu dəyişir

12:22 / 15-09-2025

Fransanın yeni səfiri Bakıya gəlir

12:15 / 15-09-2025

Bloger Məhəmməd Mirzəliyə qiyabi hökm oxunub - 6 il 6 ay həbs cəzası

11:27 / 15-09-2025

Prezident Qarabağda dörd kəndin sakinləri ilə görüşüb - Fotolar

11:23 / 15-09-2025

Təyyarə qəzasından yalnız pilot sağ çıxıb

11:20 / 15-09-2025

General: Putin sadəcə qorxudur, panikaya ehtiyac yoxdur

11:13 / 15-09-2025

Almanlar Rusiyanın NATO ölkəsinə hücumundan qorxur

11:09 / 15-09-2025

Füzulinin Qaraxanbəyli kəndinin layihəsi açıqlanıb

11:06 / 15-09-2025

İlham Əliyev Xocalıda daha bir kəndə baş çəkib - Fotolar

11:04 / 15-09-2025

Ruslar kombaynları vurub, 12 nəfər yaralanıb

10:59 / 15-09-2025

İlham Əliyev Xocalı rayonunun Badara kəndində olub - Fotolar

10:55 / 15-09-2025

Pirəkəşkül və Ağdərədə yararsız döyüş sursatları məhv ediləcək

Xəbər lentinin davamı

Ən çox oxunanlar

06:10 / 11-09-2025

Qarabağa növbəti köç karvanları gedib - (Yenilənib)

13:31 / 11-09-2025

Professor: Hər iki ölkədə sülhə qarşı çıxanlar var

22:57 / 14-09-2025

Xankəndidə terrora cəhd edən erməni saxlanılıb, yaralı var - Video - Yenilənib

20:48 / 13-09-2025

Deputat 120 şagirdə məktəb ləvazimatları verib - Fotolar

21:32 / 10-09-2025

"Neftçi" Ramil Şeydayevlə yollarını ayırıb

15:14 / 12-09-2025

Qarabağa daha iki köç karvanı gedib - (Yenilənib)

18:29 / 12-09-2025

Külək Yasamalda yaşayış binasında təhlükəli vəziyyət yaradıb - Video

09:46 / 11-09-2025

Marsda həyat izləri aşkar ediblər

17:29 / 10-09-2025

Hacıyev dövlət katibinin müavini ilə ABŞ-Azərbaycan münasibətlərini müzakirə edib

10:50 / 12-09-2025

Zülfüqarov: Regiondankənar qüvvələr Ermənistana təzyiqlər göstərirlər

23:44 / 12-09-2025

Aİ Rusiyaya qarşı sanksiyaların müddətini uzadıb

18:40 / 14-09-2025

İlham Əliyev Qırmızı Bazar, Hadrut qəsəbələri və Sos kəndinin sakinləri ilə görüşüb - (Yenilənib) - Fotolar

Sadiq Rzazadə Şəfəq: Qüruba doğru - Fotolar
Tarix: 18-03-2022 10:09 | Bölmə: Ənvər ÇİNGİZOĞLU

Şirift ölçüsü:

Ənvər ÇİNGİZOĞLU
Jurnalist-etnoqraf

Alim adının məsuliyyətini çiyinlərində ləyaqətlə daşıyan, sahib olduğu mövqeyə uzun illərin gərgin zəhməti, yuxusuz gecələri, inadkar fəaliyyəti ilə yetişən şəxslərdən biri də Sadiq Rzazadə Şəfəqdir.

1896-cı ildə Təbriz şəhərində anadan olan Sadiq Rzazadə ibtidai təhsilini məhəllə mollaxanasında alıb. Orta təhsilini Amerikan Memorial Məktəbində (Presviteriyan missiya məktəbi) tamamlayıb. Məşrutə inqilabı dövründə məktəbli yeniyetmələrə qoşulub, səngərlərdə mücahidlərə yardım göstərib. “Fövci-nicat” təşkilatının üzvü olub. Müəllimləri Hovard Baskervil (10 aprel 1885, Nort-Platt, ABŞ – 19 aprel 1909, Təbriz) səngərdə öldürüləndən sonra dərsinə davam edib. 1910-cu ildə atası Ağa Rzazadənin nəşr etdiyi “Şəfəq” qəzetində yazılar dərc etdirib.

Sadiq Rzazadə Şəfəq 1911-ci ildə rusların Azərbaycanı işğal etməsi və Səməd xan Şücaüddövlənin onların dəstəyiylə Təbrizdə hakimiyyəti ələ keçirdiyi dönəmdə işğala qarşı etdiyi çıxışlar və yazdığı yazılar səbəbiylə qəzeti bağlanıb və özü edama məhkum edilib.

1911-ci ilin dekabrın 14-də Rusiya qoşunları Aşura günü mücahid və inqilabçılardan 80 nəfərə yaxını, o cümlədən ruhani Siqqətülislam, “Mərkəzi qeybi”nin və əncümənin üzvlərindən Şeyx Səlim, Sadiqimülk, Əli Mösyönün oğlanları 20 yaşlı Həsən və 18 yaşlı Qədir dara çəkilir. Mücahidlərin əmlakı müsadirə olunur, evləri dinamitlə partladılır. Sadiq Rzazadə 14 ay gizlənir. 1912-ci ildə fürsət tapıb, Osmanlı məmləkətinə qaçır.

İstanbulda xüsusi bir İran məktəbində (Dəbistan-i İraniyan) Fars dili müəllimi kimi çalışır. Bu arada “Robert Kolej”ə tələbə kimi qeyd olunur, 1914-cü ildə kollecdən məzun olduqdan sonra üç il müddətinə burada ingilis dili və coğrafiya müəllimi olur. İstanbulda ikən Tofiq Fikrətlə tanış olur; onun haqqındakı görüşlərini, ondan aldığı öyütləri ölümünün üçüncü il dönümündə çıxarılan “Düşüncə” dərgisinin özəl sayında nəşr etdirir.(1918)

1921-ci ildə İrana dönən Rzazadə Şəfəq, səkkiz ay sonra atasının bir müddət yanında çalışdığı zəngin bir iş adamı tərəfindən xəstə övladının müalicəsi üçün onunla birlikdə Berlinə göndərilir. Burada bir yandan “İranşəhr” adlı bir dərgidə dərc olunurkən, digər yandan da universitetin fəlsəfə fakültəsində oxuyur və 1928-ci ildə doktor elmi adını qazanaraq Tehrana dönür. Ali Müəllimlər məktəbində fəlsəfə, pedaqoji və İslam öncəsi fars ədəbiyyatından dərs deyib. 1929-cu ildə Tehran Universitetinin açılmasının ardından Ədəbiyyat fakültəsinin fəlsəfə şöbəsinə müəllim təyin edilib. Ümumiyyətlə, İran ədəbiyyatı üzərində çalışıb və müxtəlif yazılar qələmə alıb.

1940-cı illərdə siyasətə atılan Şəfəq Rzazadə 1943 və 1947-ci ildə Tehrandan millət vəkili seçilib. 1945-ci ildə Baş nazir Qəvamüssəltənənin başçılığı ilə siyasi və ticari müzakirələrdə iştirak etmək üçün Moskovaya gedən heyətdə yer alıb. O, vəfatına qədər siyasətdə olub və rəsmi vəzifələrlə müxtəlif ölkələrə səyahətlər edib. Daha sonra Məclis-i Senata senator seçilib.

Sadiq Rzazadə Şəfəq 1971-ci ildə Tehran şəhərində vəfat edib və Bihişt-i Zəhra gorgahında toprağa tapşırılıb.

Mükəmməl təhsili olan Şəfəq Rzazadə türkcə, farsca, ərəbcə, rusca, fransızca, ingiliscə və almanca bilirdi. Avropada oxuyub, doktorluq elmi işi müdafiə etməsi, Qərb düşüncəsini mənimsəməsi, təsirli və gözəl nitqi sayəsində yayğın bir şöhrət qazanıb, düşüncələri özəlliklə gənclər və ziyalılar tərəfindən qəbul edilib. Onun dərin nəzəri bilikləri, analitik təfəkkürü, zəngin mütaliəsi, bir neçə Şərq və Qərb dillərini bilməsi apardığı tədqiqatların uğurunu şərtləndirib.

Sadiq Rzazadə Şəfəqin elm adamı kimi ən qabarıq xüsusiyyətlərindən biri də tədqiqatçılıq məharəti və əzmidir. Onun ədəbiyyat və tarixlə bağlı tədqiqatları bu gün də iranşünaslıq üçün həm ədəbi-nəzəri, həm də mədəni-siyasi baxımdan müasir və aktualdır.

Bir çox xarici ölkələrdə alimlərin elmi tədqiqatlarının dəyəri, ilk növbədə, onlara edilən istinadların sayı əsasında müəyyənləşir. Bir çox əcnəbi alimlərin istinad yeri olan alimin yaradıcılığının ilk dövrlərindən əsasən elmi-publisistik, fundamental əsərləri ilə nəzəri daha çox cəlb etməyə başlayıb. Onun elmi işləri müxtəlif ölkələrin sanballı elmi toplu və jurnallarında çap edilib.

Sadiq Rzazadə Şəfəqin çap olunmuş əsərləri elmi-ictimai nüfuzunu, yaradıcılığının ədəbi-tarixi dəyərini daha yaxından görməyə, duymağa və qiymətləndirməyə imkan yaradır. Rah-i Rehayi-yi İran (Tehran, 1345); Türk mütəfəkkirinin nəzər-i intibahına (Berlin, 1343); Se söxənrani (Tehran, 1318); Tarix-i ədəbiyyat-i İran (dərslik olaraq bir çox dəfə nəşr edilmişdir); Çənd bəḥs̱-i ictimaʿi (Tehran, 1340); Sürud-i mehr (divanı, Tehran, 1342); Dərshayi əz tarix (Tehran, 1342); İran əz nəẓər-i xavərşinasan (Tehran, 1350); Nadir şah əz nəẓər-i xavərşinasan (Tehran, 1339); Yadgar-i müsafirət-i Suvis (Tehran, 1327).

Sadiq Rzazadə Şəfəqin miqyaslı yaradıcılığında tərcümələri məxsusi yer tutur. Yek ruz əz zindegani-yi Daryuş (Ferdinand Justi, Tag aus dem Leben des Königs Darius, Tehran, 1314 hş.); Təhḳiḳ dər fəhm-i bəşər (John Locke, An Essays Concerning Human Understunding, Tehran, 1339); Tarix-i ədəbiyyat-i farsi (Hermann Ethe, Neu Persische Litteratur, Tehran, 1337); İskəndər Makedoni (Harold Lamp, Alexander of Macedon, Tehran, 1335); Kuruş-ı Kəbir (Harold Lamp, Cyrus The Great, Tehran, 1335); Ədyan-I Şərq u Qərb (Rad Krişnan, Tehran, 1344); Upanişad (Tehran, 1349); Tarix-i mütəṣər-i İran (Paul Horn, Tehran, ts.).

Sadiq Rzazadə Şəfəqin tədqiqatçı kimi araşdırmaları göstərdiyimiz nümunələrlə bitmir. Ayrıca İran və İstanbul mətbuat orqanlarında nəşr edilmiş bir çox məqaləsi, ədəbi və fəlsəfi yazıları da vardır.

Əbülqasım Firdovsinin "Yusif və Züleyxa" poeması İran adlı ərazidə "Ələmut Şeyxləri" hərəkatı başlayandan üzü bu yana, yəni XI yüzildən etibarən farslar tərəfindən mümkün qədər gizli saxlanılıb, hətta belə bir əsərin varlığı inkar edilib. Əsər kütləvi şəkildə ilk dəfə 1903-cü ildə Londonda nəşr olunub. Əsər həm də elmi mənbə olaraq, London Kitabxanası və London Muzeyindəki əlyazmalara istinadla çap olunub. Əsər "Şahnamə"də olduğu kimi məsnəvi janrında yazılıb. Məşhur şərqşünas alim, professor Sadiq Rzazadə Şəfəqin "Tarix-e ədəbiyat-e farsi" adıyla farcaya çevirdiyi bu kitab 1958, 1972 və 1977-ci illərdə Tehranın "Bonqah-e tərcome və nəşr-e kitab" adlı nəşriyyatında işıq üzü görüb.

Sadiq Rzazadə Şəfəq o ədəbiyyatşünaslardandır ki, dəsti-xəttində İran milli ideologiyası, İrançılıq, dövlətçilik ümdə notları təşkil edir. Qeyd edək ki, İran millətçiliyinin nəzəri təməlini atanların hamısı Azərbaycan türküdürlər.