00:38 / 19-05-2025
Baydendə ağır xəstəlik aşkar ediblər
18:12 / 18-05-2025
Mənim çayımı tünd elə, a bala! - İmarət Cəlilqızı yazır
17:40 / 18-05-2025
Hikmət Hacıyev: Sülh üçün ideal şərait yaranıb
17:34 / 18-05-2025
İlham Əliyevin nəvəsi dünya çempionu olub
12:42 / 18-05-2025
Sabah hava necə olacaq? - Proqnoz
10:03 / 18-05-2025
Polşada prezident seçkisi keçirilir
08:36 / 18-05-2025
“Avroviziya-2025” mahnı müsabiqəsinin qalibi müəyyənləşib
19:28 / 17-05-2025
İranın konsorsium ideyası... - Tehran Körfəz qonşularına arxalanmaq istəyir
19:28 / 17-05-2025
General vəzifədən çıxarılıb
18:30 / 17-05-2025
Gəncədə 18 yaşlı gənc bıçaqlanıb
15:54 / 17-05-2025
Ədalət Partiyasına yeni sədr seçiblər - Yenilənib
13:59 / 17-05-2025
Küləkli hava şəraiti ilə bağlı sarı xəbərdarlıq verilib
13:15 / 17-05-2025
Dövlət qulluqçularının reyestri aparılacaq - Fərman
13:00 / 17-05-2025
İlham Əliyev Tokayevə zəng edib
12:52 / 17-05-2025
Prokurorluq və DİN məktəblinin ölümü ilə bağlı birgə məlumat yayıb
12:06 / 17-05-2025
Sabahın hava proqnozu açıqlanıb
10:38 / 17-05-2025
Venera planetində yaşayış mümkündür
09:35 / 17-05-2025
Kim Çen In orduya "müharibəyə hazır ol" tapşırığı verib
09:32 / 17-05-2025
Səfir Trampa görə istefa verib
09:18 / 17-05-2025
Gəncə Dövlət Filarmoniyasına direktor təyin olunub
00:07 / 17-05-2025
İlham Əliyev Azərbaycana dönüb
21:39 / 16-05-2025
Sumqayıtda daha bir nəfər dəm qazından ölüb
21:31 / 16-05-2025
Ermənistan ordusunun cinayətləri ilə bağlı hesabat məhkəmədə nümayiş olunub - Yenilənib
19:47 / 16-05-2025
Bu generallar üçün yaş məhdudiyyəti ləğv edilir
19:17 / 16-05-2025
Oleq Bakinskinin məhkəməsində mülki iddia qaldırılıb
18:31 / 16-05-2025
Gizlədilmiş üç vaqon qızılın yerini müəyyən ediblər - Foto
18:20 / 16-05-2025
MDB-nin təhlükəsizlik orqanlarının növbəti iclası keçirilib - Fotolar
17:38 / 16-05-2025
Bu gün Əfv Komissiyası 100-dən çox müraciətə baxıb - (Yenilənib)
17:37 / 16-05-2025
Türkiyənin qlobal rolu artır, təsir imkanları genişlənir - Partiya sədri
16:02 / 16-05-2025
İlham Əliyev Albaniyada Zirvə toplantısında - Yenilənib - Foto
08:33 / 14-05-2025
Putini İstanbulda Uşakov və Lavrov əvəz edə bilər
15:02 / 16-05-2025
15 gün sovetlərsiz yaşayan Lənkəran...
23:22 / 14-05-2025
Qələm fədailərindən biri... - Foto
10:14 / 15-05-2025
İstanbul danışıqları öncəsi: ruslar daha bir kəndi işğal edib, Dnepropetovskə yaxınlaşır
15:22 / 15-05-2025
Ərdoğanın zəfəri: PKK niyə silahı yerə qoyur?
12:42 / 15-05-2025
Vəkil müğənnini həbs etdirib
11:59 / 15-05-2025
Cəlaloğlu: Azərbaycan-Ermənistan müharibəsinin başlamasına nə şərait var, nə də səbəb
19:34 / 14-05-2025
Xəstəlik məşhur aktyoru taqətdən salıb - Fotolar
13:11 / 14-05-2025
AFFA daha iki klubu cəzalandırıb
14:34 / 14-05-2025
İsrailli müğənni Türkiyədəki konsertlərini təxirə salmaq istəmir
17:37 / 16-05-2025
Türkiyənin qlobal rolu artır, təsir imkanları genişlənir - Partiya sədri
Yusif bəy Sultanov: Mədrəsə nahiyəsinin müdafiəçisi...
Tarix: 08-05-2021 00:56 | Bölmə: Ənvər ÇİNGİZOĞLU
Tarixi şəraitdən asılı olaraq vətən, millət qarşısında taleyüklü məsələlərin həllində xüsusi rol oynayan şəxsiyyətlər, cəsarətli insanlar öz xalqının tarixinə qəhrəman kimi düşürlər. Bunlardan biri də Yusif bəy Sultanovdur.
Yusif bəy Qarabağda tanınan sultanovlar soyuna məxsusdur. Sultanovlar soyu Püsyan elinin Babalı oymağından çıxıb. Bu oymağın əhalisi Qarabağ xanlığının Püsyan mahalında məskunlaşmışdı. Mahalı sultanlar idarə edirdilər və mərkəzi məntəqə sayılan Bəxtiyarlı kəndində əyləşirdilər.
Sultanovlar soyunun ulu babası Məhəmməd bəy Püsyandır. Məhəmməd bəy XVII yüzilin sonlarında yaşayıb. Elin Babalı oymağının başçısı olub. Müqəddəs Məkkəyi-müəzzəmi ziyarət edib, şahdan sultan ünvanı alıb. Oymaq içində Hacı Sultan kimi tanınıb.
Hacı Məhəmməd sultanın törəmələri bəylərbəyilik və xanlıq dönəmində Püsyan, rus üsul-idarəsi dövründə Sultanov soyadını daşıyıblar.
Hacı Məhəmməd sultanın İbrahim bəy adlı oğlu olub.
İbrahim bəy Hacı Məhəmməd sultan oğlu Püsyan elinin Babalı oymağında doğulub. Molla yanında təhsil alıb. Atasından sonra sultan ünvanı ilə oymaqlarına başçılıq edib.
İbrahim sultanın Pənah bəy adlı oğlu var idi.
Pənah bəy İbrahim sultan oğlu 1700-cü ildə Püsyan elinin Babalı oymağında doğulub. Molla yanında oxuyub. Atasından sonra sultan ünvanı ilə oymaqlarına başçılıq edib.
Pənah sultanın Xanəmir bəy, Cavanmərd bəy, Əlihümbət bəy adlı oğlanları olub.
Xanəmir bəy Pənah sultan oğlu 1720-ci ildə Püsyan elinin Babalı oymağında dünyaya gəlib. Molla yanında təhsil alıb. Atasından sonra sultan ünvanı ilə oymaqlarına başçılıq edib.
Xanəmir sultanın İbrahim bəy adlı oğlu var idi.
II İbrahim bəy Xanəmir sultan oğlu 1740-cı ildə Püsyan elinin Babalı oymağında dünyaya göz açıb. Molla yanında oxuyub. Atasından sonra sultan ünvanı ilə oymaqlarını idarə edib.
II İbrahim sultanın Həsən bəy, Əlihüseyn bəy, Rüstəm bəy, Məhəmmədhüseyn bəy, Hüseyn bəy, Şahgəldi bəy, Əli bəy adlı oğlanları olub.
II İbrahim sultanın üçüncü oğlu Hüseyn bəy Püsyan elinin Babalı oymağında doğulub. Molla yanında oxuyub. Mülkədar olub. Bir çox oba və kəndlərə yiyəlik edib.
Hüseyn bəyin Abbasəli bəy, Sadıq bəy, Məmmədyar bəy, Əliqulu bəy, Allahverdi bəy, Hüseyn bəy adlı oğlanları var idi.
Abbasəli bəy Hüseyn bəy oğlu Püsyan mahalının Babalı oymağında doğulub. Molla yanında təhsil alıb. Ata mülkünü idarə etməklə güzəran keçirib.
Abbasəli bəyin Nəzərəli bəy, Əli bəy, Məmməd bəy adlı oğlanları olub.
Abbasəli bəyin üçüncü oğlu Məmməd bəy 1820-ci ildə Püsyan mahalının Bəxtiyarlı kəndində dünyaya göz açıb. Molla yanında təhsil alıb. Sonra rus dilini öyrənib. Rus ordusunda xidmət edib. Kornet rütbəsi daşıyıb.
Məmməd bəy Sultanov mülkədar olub. Göyərcik, Dəymədağıl mülklərini idarə edib.
Məmməd bəy Fatmanisə xanım Rəhim bəy qızı ilə ailəli olub. Süleyman bəy, Səməd bəy, Yusif bəy adlı oğlanları, Məsumə xanım adlı qızı var idi.
Məmməd bəyin üçüncü oğlu Yusif bəy 15 noyabr 1860-cı ildə Şuşa qəzasının Zəngəzur sahəsinin Püsyan nahiyəsinin Bəxtiyarlı kəndində anadan doğulub. Məktəb təhsili alıb. Rus-yapon müharibəsində iştirak edib. Göyçay, Şamaxı qəzalarında polis pristavı işləyib.
Yusif bəy Sultanov 1918-1920-ci illərdə Şamaxı qəzasının Mədrəsə sahəsinin pristavı olub. (İ.M. Əliyarlı, T. P. Behbudov, Müstəqil Azərbaycan polisinin yaranması və fəaliyyəti (1918-1920-ci illər), Bakı, 1998, səh. 33)
Yusif bəy Sultanov zəhmi, zabitəsi sayəsində türk-müsəlman qırğının qarşısını alıb. Çar hakimiyyəti orqanlarının yerli komandası Şamaxıdan getdikdə ermənilər gizli surətdə silah anbarını ələ keçirib, bu haqda nə qəza komissarına, nə də yerli müsəlman Milli Şurasına heç bir məlumat verilməyib. Onlar ermənilərdən və malakanlardan ibarət hərbi qarnizon təşkil edib, oraya müsəlmanları buraxmayıblar. Müsəlmanlılar qarnizona girməyə nail olduqda isə erməni əsgərləri onlara qarşı düşmən münasibəti bəsləyib, onları təhqir edib və incidiblər. Elə bu vaxtlar ermənilər öz kəndlərinə müxtəlif yollarla silah-sürsat gətirib, sürətlə silahlanmağa başlayırlar. Silahı əsasən cəbhədən qayıdan əsgərlər gətirirdilər. Onların hərəsi özü ilə bəzən üç tüfəng gətiriblər. Ermənilərin bu hərəkətləri azərbaycanlıları vahiməyə salır. Həm Şamaxı şəhərində, həm də qəzanın kəndlərində azərbaycanlılar görürlər ki, ermənilər onlara qarşı sürətlə silahlanırlar. Müsəlmanlar bütün qüvvələrini sərf edirdilər ki, ermənilərlə dil tapsınlar və yaxınlaşmaqda olan qırğının qarşısını alsınlar. Sürətlə silahlanan ermənilər üzdə özlərini elə göstərirdilər ki, guya müsəlmanlara qarşı heç bir düşmənçilik hissləri bəsləmirlər. Şamaxı şəhərindən 6 verst aralı Mədrəsə erməni kəndində gizli surətdə Zaqafqaziyanın digər qəzalarından erməni əsgərləri toplanmağa başlayırlar. Martın birinci yarısında məlumat alınır ki, Bakıdan Şamaxıya böyük miqdarda hərbi sürsat, top və pulemyotlarla silahlanmış üç minədək Bakıdakı bolşevik hakimiyyəti adından erməni qoşunu gəlir. Şamaxıdan dəstənin qabağına müsəlman və ermənilərdən ibarət nümayəndə heyəti göndərilir. Nümayəndə heyətinin dəstə ilə görüşü malakan kəndi Qozluçayda (Xilmili) olur. Dəstəyə silahı Şamaxı qarnizonuna təhvil vermək təklif olunur. Onlar bundan qəti imtina edir və bildirirlər ki, onların başlıca məqsədi Şamaxı qəzasını quldur dəstələrindən təmizləmək, qəzada anarxiyaya son qoyub normal həyatı bərpa etməkdir. Dəstənin rəhbərləri Şamaxı şəhərindən yan keçərək Mədrəsə kəndinə gedəcəklərinə söz verirlər. Martın 15-də dəstə Şamaxının yanından keçərkən şəhərin kənarında öz evlərini qoruyan müsəlmanlar dəstənin şəhərə hücum etdiyini güman edib atəş açırlar. Dəstə də cavab atəşi açır. Tezliklə bütün şəhəri atışma bürüyür. Bu atışma nəticəsində hər iki tərəfdən tələfat olur.
Lakin axşama yaxın şəhərdə tam sakitlik yaradılır. Elə həmin gün erməni yepiskopunun təşəbbüsü ilə Şamaxının bütün millətlərin və onların ruhanilərinin nümayəndələri bir yerə yığışaraq and içirlər ki, sülh şəraitində yaşayacaq və qayda-qanunu pozmayacaqlar. Bunu eşidən Kürdəmir kəndi sakinləri müsəlmanları incitməməyi ermənilərdən xahiş etmək üçün Şamaxıya gəlib, erməni rəhbərlərinə müsəlmanlarla sülh şəraitində yaşamağı təklif etdikdə və erməni yepiskopunun verdiyi andı xatırlatdıqda ermənilərdən bu cür cavab alıblar:
«Müsəlman ruhaniləri erməni ruhaniləri ilə barışa bilər, lakin erməni xalqı müsəlmanlarla müharibə istəyir və bu işdə onu İngiltərə müdafiə edəcək».
1918-ci ildə Şamaxı qəzasının azərbaycanlılar yaşayan 86 kəndi ermənilərin xaincəsinə qəfil hücumlarına məruz qalır. Martın 18-də sübh çağı Şamaxı şəhərinin 3-4 verstliyində olan Əngəxaran kəndinə də qəfil hücum olur. Müdafiəsiz kəndə soxulan düşmən Əngəxaranda ermənilərin törətdikləri vəhşiliklərlə əlaqədar təhqiqat materiallarında həmkəndlilərinin və şahidlərin ifadələrinə görə tərtib edilmiş siyahılarda bu kənddən ermənilərin böyük işgəncələrlə qətlə yetirdiyi 237 nəfərin adı var. Əngəxarana soxulan düşmən ermənilər və malakanlar kəndi mühasirəyə alaraq oradakı əhalini qırır, kəndi qarət edir, yandırır və sağ qalan əhalini əsir alır. Əsir alınmış Əngəxaran sakinlərinin uşaqları azərbaycanlı kəndi olan Məlhəmə aparılıb orada saxlanılır. 88 kişini isə malakan kəndi Çuxuryurda aparırlar. Kəndə çatmamış onlar əsirləri bağda saxlayaraq bir neçə nəfərini güllələyirlər. Qalan 76 nəfəri isə əsir kimi Mədrəsə kəndində yerləşən erməni qərargahının sərəncamına göndərirlər. Yolda iki nəfəri də güllələyirlər. Mədrəsə kəndinə cəmi 74 nəfər azərbaycanlı gəlib çıxır. Gəncədən gələn silahlı dəstələr Şamaxıya girdikdə Əngəxaran kəndindən olan nümayəndələr Mədrəsəyə aparılmış qohumlarının taleyindən xəbər tutmaq üçün Mədrəsə kəndinə gəldikdə, onlar kəndin kənarında əngəxaranlı əsirlərin hamısının öldürüldüyünü və meyitlərinin eybəcər hala salındığının görürlər. Meyitlərin qulaqları, burunları, əlləri və ayaqları kəsilmiş, bir çox meyitlərin döşlərində yanıq izləri aşkarlanıb. Bu da sübut edirdi ki, hələ onlar sağ ikən ermənilər onların sinələri üzərində od qalayıblar. Bundan başqa, dağıdılmış kənddən qaçıb canını qurtara bilmiş Əngəxaran sakinlərinin çoxu aclıqdan, soyuqdan və xəstəlikdən tələf olublar. Komissiyanın məruzəsində göstərilirdi ki, qısa bir vaxtda Əngəxaran əhalisi yarıbayarı azalıb.
1919-cu il aprel ayının 3-də Azərbaycan Cümhuriyyəti Daxili İşlər Nazirliyi Şamaxı qəza rəisinin Fövqəladə təhqiqat komissiyasına həmin qəzanın 3 polis sahəsi (Qəbristan, Mədrəsə və Qoşun) üzrə ermənilər tərəfindən dağıdılmış kəndlərin siyahısı göndərilib. Həmin siyahıya Qəbiristan polis sahəsi üzrə 19, Mədrəsə polis sahəsi üzrə 41 və Qoşun polis sahəsi üzrə 26 kəndin (cəmi 86 kəndin) adı daxil edilib. (ARDTA, F.1061, op.1, iş.99, l.12)
Yusif bəy Sultanovun məruzəsinə görə Mədrəsə sahəsi üzrə: Quizi, Çaylı, Mirikənd, Muğanlı, Murtalı, Talım-Məlik, Umut, Şaradil kəndləri erməni vəhşiləri tərəfindən dağıdılıb, qətl-qarət edilib.
Yusif bəy Sultanov 1 yanvar 1899-cu ildə kollec qeydiyyatçısı, titulyar müşavir çinlərinə layiq görülmüşdü. O, III Aleksandr, IV dərəcəli Şire-Xurşid ordenləri ilə təltif olunmuşdu. 1905-ci il (rus-yapon) müharibəsində medal almışdı.
Yusif bəy Qafur ağa Səmədovun qızı, Fətəli xanın nəvəsi ilə ailəli olub. Bahadur bəy adlı oğlu, Gövhər xanım, Şeyda xanım, Rübabə xanım adlı qızları var idi.
Bölməyə aid digər xəbərlər
Tarix: 08-05-2021 00:56 | Bölmə: Ənvər ÇİNGİZOĞLU
Tarixi şəraitdən asılı olaraq vətən, millət qarşısında taleyüklü məsələlərin həllində xüsusi rol oynayan şəxsiyyətlər, cəsarətli insanlar öz xalqının tarixinə qəhrəman kimi düşürlər. Bunlardan biri də Yusif bəy Sultanovdur.
Yusif bəy Qarabağda tanınan sultanovlar soyuna məxsusdur. Sultanovlar soyu Püsyan elinin Babalı oymağından çıxıb. Bu oymağın əhalisi Qarabağ xanlığının Püsyan mahalında məskunlaşmışdı. Mahalı sultanlar idarə edirdilər və mərkəzi məntəqə sayılan Bəxtiyarlı kəndində əyləşirdilər.
Sultanovlar soyunun ulu babası Məhəmməd bəy Püsyandır. Məhəmməd bəy XVII yüzilin sonlarında yaşayıb. Elin Babalı oymağının başçısı olub. Müqəddəs Məkkəyi-müəzzəmi ziyarət edib, şahdan sultan ünvanı alıb. Oymaq içində Hacı Sultan kimi tanınıb.
Hacı Məhəmməd sultanın törəmələri bəylərbəyilik və xanlıq dönəmində Püsyan, rus üsul-idarəsi dövründə Sultanov soyadını daşıyıblar.
Hacı Məhəmməd sultanın İbrahim bəy adlı oğlu olub.
İbrahim bəy Hacı Məhəmməd sultan oğlu Püsyan elinin Babalı oymağında doğulub. Molla yanında təhsil alıb. Atasından sonra sultan ünvanı ilə oymaqlarına başçılıq edib.
İbrahim sultanın Pənah bəy adlı oğlu var idi.
Pənah bəy İbrahim sultan oğlu 1700-cü ildə Püsyan elinin Babalı oymağında doğulub. Molla yanında oxuyub. Atasından sonra sultan ünvanı ilə oymaqlarına başçılıq edib.
Pənah sultanın Xanəmir bəy, Cavanmərd bəy, Əlihümbət bəy adlı oğlanları olub.
Xanəmir bəy Pənah sultan oğlu 1720-ci ildə Püsyan elinin Babalı oymağında dünyaya gəlib. Molla yanında təhsil alıb. Atasından sonra sultan ünvanı ilə oymaqlarına başçılıq edib.
Xanəmir sultanın İbrahim bəy adlı oğlu var idi.
II İbrahim bəy Xanəmir sultan oğlu 1740-cı ildə Püsyan elinin Babalı oymağında dünyaya göz açıb. Molla yanında oxuyub. Atasından sonra sultan ünvanı ilə oymaqlarını idarə edib.
II İbrahim sultanın Həsən bəy, Əlihüseyn bəy, Rüstəm bəy, Məhəmmədhüseyn bəy, Hüseyn bəy, Şahgəldi bəy, Əli bəy adlı oğlanları olub.
II İbrahim sultanın üçüncü oğlu Hüseyn bəy Püsyan elinin Babalı oymağında doğulub. Molla yanında oxuyub. Mülkədar olub. Bir çox oba və kəndlərə yiyəlik edib.
Hüseyn bəyin Abbasəli bəy, Sadıq bəy, Məmmədyar bəy, Əliqulu bəy, Allahverdi bəy, Hüseyn bəy adlı oğlanları var idi.
Abbasəli bəy Hüseyn bəy oğlu Püsyan mahalının Babalı oymağında doğulub. Molla yanında təhsil alıb. Ata mülkünü idarə etməklə güzəran keçirib.
Abbasəli bəyin Nəzərəli bəy, Əli bəy, Məmməd bəy adlı oğlanları olub.
Abbasəli bəyin üçüncü oğlu Məmməd bəy 1820-ci ildə Püsyan mahalının Bəxtiyarlı kəndində dünyaya göz açıb. Molla yanında təhsil alıb. Sonra rus dilini öyrənib. Rus ordusunda xidmət edib. Kornet rütbəsi daşıyıb.
Məmməd bəy Sultanov mülkədar olub. Göyərcik, Dəymədağıl mülklərini idarə edib.
Məmməd bəy Fatmanisə xanım Rəhim bəy qızı ilə ailəli olub. Süleyman bəy, Səməd bəy, Yusif bəy adlı oğlanları, Məsumə xanım adlı qızı var idi.
Məmməd bəyin üçüncü oğlu Yusif bəy 15 noyabr 1860-cı ildə Şuşa qəzasının Zəngəzur sahəsinin Püsyan nahiyəsinin Bəxtiyarlı kəndində anadan doğulub. Məktəb təhsili alıb. Rus-yapon müharibəsində iştirak edib. Göyçay, Şamaxı qəzalarında polis pristavı işləyib.
Yusif bəy Sultanov 1918-1920-ci illərdə Şamaxı qəzasının Mədrəsə sahəsinin pristavı olub. (İ.M. Əliyarlı, T. P. Behbudov, Müstəqil Azərbaycan polisinin yaranması və fəaliyyəti (1918-1920-ci illər), Bakı, 1998, səh. 33)
Yusif bəy Sultanov zəhmi, zabitəsi sayəsində türk-müsəlman qırğının qarşısını alıb. Çar hakimiyyəti orqanlarının yerli komandası Şamaxıdan getdikdə ermənilər gizli surətdə silah anbarını ələ keçirib, bu haqda nə qəza komissarına, nə də yerli müsəlman Milli Şurasına heç bir məlumat verilməyib. Onlar ermənilərdən və malakanlardan ibarət hərbi qarnizon təşkil edib, oraya müsəlmanları buraxmayıblar. Müsəlmanlılar qarnizona girməyə nail olduqda isə erməni əsgərləri onlara qarşı düşmən münasibəti bəsləyib, onları təhqir edib və incidiblər. Elə bu vaxtlar ermənilər öz kəndlərinə müxtəlif yollarla silah-sürsat gətirib, sürətlə silahlanmağa başlayırlar. Silahı əsasən cəbhədən qayıdan əsgərlər gətirirdilər. Onların hərəsi özü ilə bəzən üç tüfəng gətiriblər. Ermənilərin bu hərəkətləri azərbaycanlıları vahiməyə salır. Həm Şamaxı şəhərində, həm də qəzanın kəndlərində azərbaycanlılar görürlər ki, ermənilər onlara qarşı sürətlə silahlanırlar. Müsəlmanlar bütün qüvvələrini sərf edirdilər ki, ermənilərlə dil tapsınlar və yaxınlaşmaqda olan qırğının qarşısını alsınlar. Sürətlə silahlanan ermənilər üzdə özlərini elə göstərirdilər ki, guya müsəlmanlara qarşı heç bir düşmənçilik hissləri bəsləmirlər. Şamaxı şəhərindən 6 verst aralı Mədrəsə erməni kəndində gizli surətdə Zaqafqaziyanın digər qəzalarından erməni əsgərləri toplanmağa başlayırlar. Martın birinci yarısında məlumat alınır ki, Bakıdan Şamaxıya böyük miqdarda hərbi sürsat, top və pulemyotlarla silahlanmış üç minədək Bakıdakı bolşevik hakimiyyəti adından erməni qoşunu gəlir. Şamaxıdan dəstənin qabağına müsəlman və ermənilərdən ibarət nümayəndə heyəti göndərilir. Nümayəndə heyətinin dəstə ilə görüşü malakan kəndi Qozluçayda (Xilmili) olur. Dəstəyə silahı Şamaxı qarnizonuna təhvil vermək təklif olunur. Onlar bundan qəti imtina edir və bildirirlər ki, onların başlıca məqsədi Şamaxı qəzasını quldur dəstələrindən təmizləmək, qəzada anarxiyaya son qoyub normal həyatı bərpa etməkdir. Dəstənin rəhbərləri Şamaxı şəhərindən yan keçərək Mədrəsə kəndinə gedəcəklərinə söz verirlər. Martın 15-də dəstə Şamaxının yanından keçərkən şəhərin kənarında öz evlərini qoruyan müsəlmanlar dəstənin şəhərə hücum etdiyini güman edib atəş açırlar. Dəstə də cavab atəşi açır. Tezliklə bütün şəhəri atışma bürüyür. Bu atışma nəticəsində hər iki tərəfdən tələfat olur.
Lakin axşama yaxın şəhərdə tam sakitlik yaradılır. Elə həmin gün erməni yepiskopunun təşəbbüsü ilə Şamaxının bütün millətlərin və onların ruhanilərinin nümayəndələri bir yerə yığışaraq and içirlər ki, sülh şəraitində yaşayacaq və qayda-qanunu pozmayacaqlar. Bunu eşidən Kürdəmir kəndi sakinləri müsəlmanları incitməməyi ermənilərdən xahiş etmək üçün Şamaxıya gəlib, erməni rəhbərlərinə müsəlmanlarla sülh şəraitində yaşamağı təklif etdikdə və erməni yepiskopunun verdiyi andı xatırlatdıqda ermənilərdən bu cür cavab alıblar:
«Müsəlman ruhaniləri erməni ruhaniləri ilə barışa bilər, lakin erməni xalqı müsəlmanlarla müharibə istəyir və bu işdə onu İngiltərə müdafiə edəcək».
1918-ci ildə Şamaxı qəzasının azərbaycanlılar yaşayan 86 kəndi ermənilərin xaincəsinə qəfil hücumlarına məruz qalır. Martın 18-də sübh çağı Şamaxı şəhərinin 3-4 verstliyində olan Əngəxaran kəndinə də qəfil hücum olur. Müdafiəsiz kəndə soxulan düşmən Əngəxaranda ermənilərin törətdikləri vəhşiliklərlə əlaqədar təhqiqat materiallarında həmkəndlilərinin və şahidlərin ifadələrinə görə tərtib edilmiş siyahılarda bu kənddən ermənilərin böyük işgəncələrlə qətlə yetirdiyi 237 nəfərin adı var. Əngəxarana soxulan düşmən ermənilər və malakanlar kəndi mühasirəyə alaraq oradakı əhalini qırır, kəndi qarət edir, yandırır və sağ qalan əhalini əsir alır. Əsir alınmış Əngəxaran sakinlərinin uşaqları azərbaycanlı kəndi olan Məlhəmə aparılıb orada saxlanılır. 88 kişini isə malakan kəndi Çuxuryurda aparırlar. Kəndə çatmamış onlar əsirləri bağda saxlayaraq bir neçə nəfərini güllələyirlər. Qalan 76 nəfəri isə əsir kimi Mədrəsə kəndində yerləşən erməni qərargahının sərəncamına göndərirlər. Yolda iki nəfəri də güllələyirlər. Mədrəsə kəndinə cəmi 74 nəfər azərbaycanlı gəlib çıxır. Gəncədən gələn silahlı dəstələr Şamaxıya girdikdə Əngəxaran kəndindən olan nümayəndələr Mədrəsəyə aparılmış qohumlarının taleyindən xəbər tutmaq üçün Mədrəsə kəndinə gəldikdə, onlar kəndin kənarında əngəxaranlı əsirlərin hamısının öldürüldüyünü və meyitlərinin eybəcər hala salındığının görürlər. Meyitlərin qulaqları, burunları, əlləri və ayaqları kəsilmiş, bir çox meyitlərin döşlərində yanıq izləri aşkarlanıb. Bu da sübut edirdi ki, hələ onlar sağ ikən ermənilər onların sinələri üzərində od qalayıblar. Bundan başqa, dağıdılmış kənddən qaçıb canını qurtara bilmiş Əngəxaran sakinlərinin çoxu aclıqdan, soyuqdan və xəstəlikdən tələf olublar. Komissiyanın məruzəsində göstərilirdi ki, qısa bir vaxtda Əngəxaran əhalisi yarıbayarı azalıb.
1919-cu il aprel ayının 3-də Azərbaycan Cümhuriyyəti Daxili İşlər Nazirliyi Şamaxı qəza rəisinin Fövqəladə təhqiqat komissiyasına həmin qəzanın 3 polis sahəsi (Qəbristan, Mədrəsə və Qoşun) üzrə ermənilər tərəfindən dağıdılmış kəndlərin siyahısı göndərilib. Həmin siyahıya Qəbiristan polis sahəsi üzrə 19, Mədrəsə polis sahəsi üzrə 41 və Qoşun polis sahəsi üzrə 26 kəndin (cəmi 86 kəndin) adı daxil edilib. (ARDTA, F.1061, op.1, iş.99, l.12)
Yusif bəy Sultanovun məruzəsinə görə Mədrəsə sahəsi üzrə: Quizi, Çaylı, Mirikənd, Muğanlı, Murtalı, Talım-Məlik, Umut, Şaradil kəndləri erməni vəhşiləri tərəfindən dağıdılıb, qətl-qarət edilib.
Yusif bəy Sultanov 1 yanvar 1899-cu ildə kollec qeydiyyatçısı, titulyar müşavir çinlərinə layiq görülmüşdü. O, III Aleksandr, IV dərəcəli Şire-Xurşid ordenləri ilə təltif olunmuşdu. 1905-ci il (rus-yapon) müharibəsində medal almışdı.
Yusif bəy Qafur ağa Səmədovun qızı, Fətəli xanın nəvəsi ilə ailəli olub. Bahadur bəy adlı oğlu, Gövhər xanım, Şeyda xanım, Rübabə xanım adlı qızları var idi.
Müəllifin bütün yazıları - Ənvər ÇİNGİZOĞLU
Bölməyə aid digər xəbərlər
11-04-2022, 21:25
Mazandaran alimi - Ənvər Çingizoğlu yazır
23-03-2022, 18:55
Rəşid Yasəmi: ədəbiyyatda nəciblik nümunəsi
17-03-2022, 09:49
Vahid Dəstigirdi: Nizaminin tədqiqatçısı
12-03-2022, 22:31
Ənvər ÇİNGİZOĞLU - Səid Nəfisi: Azərbaycan qəhrəmanı Babək Xürrəmdin əsərinin müəllifi
19-10-2021, 09:58
Ənvər ÇİNGİZOĞLU - Məhəmmədəli Füruği: siyasətçi, diplomat, tarixçi, tərcüməçi və millətçi kimi
16-10-2021, 01:06
Ənvər ÇİNGİZOĞLU - Hacıəli xan Rəzmara: Qurban bayramında doğuldu, terror qurbanı oldu
13-09-2021, 16:31
Ənvər ÇİNGİZOĞLU - Şəkinskilərin İran qolu haqqında... - Ənvər Çingizoğlunun araşdırması
10-09-2021, 17:27
Nəcəfqulu xan Sərşar: Qaradağın ağ gün görməmiş şairi
27-08-2021, 16:48
Ənvər ÇİNGİZOĞLU - Məhəmmədqulu xan Alar: inqilabda sərkərdə, işdə sərkar.. - Fotolar
20-08-2021, 13:38
Ənvər ÇİNGİZOĞLU - İsmayıl xan Şəfai: Tehran-43 konfransında şahın tərcüməçisi - Fotolar
16-08-2021, 15:51
Ənvər ÇİNGİZOĞLU - Seyid Məhəmməd Dəbirsiyaqi: tədqiq və tədrisin işığında - Fotolar
24-07-2021, 16:15
Ənvər ÇİNGİZOĞLU - Qaradağ elləri: beloğludan eloğluya qədər - Ənvər Çingizoğlu yazır
Qüdrət Həsənquliyevin fikrincə, Tramp görsə ki, Ukrayna qalib gəlir, Rusiyaya təkcə siyasi yox, hərbi dəstək də verəcək
"Xalq qəzeti"nin şöbə müdiri deyir ki, ömrü boyu özünü axtaran, dəfələrlə yanından ötüb keçən o qədər insan var ki
Nadir Azməmmədov: “Təəssüf ki, indi rejissor olmaq, kino və serial çəkmək adiləşib, bəzən bunun məsuliyyətini dərk etmirlər”
Türkiyədə yaşayan Əməkdar artist deyir ki, siyasilərin illərlə həllinə çalışdığı hansısa bir məsələni bəzən uğurlu bir musiqi əsəri həll edə bilər
Qüdrət Həsənquliyev: “Düşmənçiliyə son qoymaq üçün ədalətli sülhə nail olmaq gərəkdir. Bunun üçün ya tərəflər 1991-ci ilin sərhədləri çərçivəsində bir-birinin ərazi bütövlüyünü tanıyır, ya da ərazi mübadiləsinə gedirlər. Amma indiki mərhələdə bu, az inandırıcı görünür”
