Müctəba Minovi: həqiqət acı olsa da...

Xəbər lenti

17:48 / 08-08-2025

Avropa İttifaqında Media Azadlığı Aktı qüvvəyə minib

17:44 / 08-08-2025

Helikopter elektrik xəttinə çırpılıb

17:40 / 08-08-2025

Azərbaycan və Ermənistan sülh razılaşması imzalayacaq

17:34 / 08-08-2025

Altı ölkədən Azərbaycana ət idxalına məhdudiyyət qoyulub

17:34 / 08-08-2025

Qahirə və Afina arasında böhran başlayıb

17:26 / 08-08-2025

Almaniya yeni model Təhlükəsizlik Şurası yaradır

17:20 / 08-08-2025

Taksi sürücüsü olmaq istəyən 1403 nəfər imtahan verib

17:17 / 08-08-2025

Rusiyada məşhur yazıçını axtarışa veriblər

17:06 / 08-08-2025

Marsdan maraqlı fotolar...

16:55 / 08-08-2025

Taekvondo Federasiyasının yeni baş katibi bəlli olub

16:53 / 08-08-2025

Maduroya görə 50 milyon dollar mükafat verəcəklər

16:45 / 08-08-2025

XİN: "Azərbaycan Gürcüstanla qonşuluq münasibətlərinə böyük əhəmiyyət verir"

16:37 / 08-08-2025

47-ci paralelin sirrini aça bilmirlər - Foto

16:13 / 08-08-2025

Ağdərədə meşədə yanğın başlayıb - Yenilənib

16:00 / 08-08-2025

Kolleclərə qəbulun nəticələri açıqlanıb

15:46 / 08-08-2025

İcra başçısı beş nəfəri vəzifədən azad edib - Siyahı

15:29 / 08-08-2025

Bakıda külək güclənəcək - Sarı xəbərdarlıq

15:21 / 08-08-2025

Qarabağın daha iki kəndinə köç olacaq

15:13 / 08-08-2025

Rusiya Almaniyada təxribat hazırlayır

14:57 / 08-08-2025

Erməni əsirliyində olan azərbaycanlı: “Sərxoş olub bizə işgəncə verirdilər”

14:50 / 08-08-2025

AZAL: "Aktauda qəzaya uğrayan təyyarəyə kənardan müdaxilə edilib"

14:43 / 08-08-2025

Ukraynaya silah verməyin qaydaları dəyişib

14:21 / 08-08-2025

Tramp təşəbbüsü Putindən alır

13:52 / 08-08-2025

Cəlaloğlu: Vaşinqtonda sülhə doğru böyük addım atılacaq

13:12 / 08-08-2025

Çempionlar Liqası: "Qarabağ"ın oyununa 14500 bilet satılıb

12:59 / 08-08-2025

İstanbul Genetics Klinikası cərimələnib

12:40 / 08-08-2025

Sabahın hava proqnozu açıqlanıb

12:37 / 08-08-2025

Mərkəzi Bank sədri özünə daha bir müşavir təyin edib

12:22 / 08-08-2025

Bu gün Rasim Balayevin doğum günüdür

12:11 / 08-08-2025

Müəllimlər vakant yer axtarır: "92 bal toplamışam. 5-6 saat dərsə də razıyam"

Xəbər lentinin davamı

Ən çox oxunanlar

10:28 / 04-08-2025

Akif Əlinin yeni kitabı işıq üzü görüb - Fotolar

09:01 / 05-08-2025

Son 45 ilin ən çox qarı yağıb - Güclü fırtına başlayıb, sel xəbərdarlığı edilib

11:19 / 05-08-2025

Türkiyə böyük təhlükə ilə üzləşib - Ankara təcili müharibəyə hazırlaşmalıdır

11:49 / 04-08-2025

Mərkəzi Asiyanı böyük problemlərdən xilas etməyə çalışırlar

18:33 / 04-08-2025

Ermənilər Azərbaycan Ordusu ilə bağlı yalan məlumat yayıb

14:38 / 04-08-2025

Pezeşkian münasibətləri normallaşdırmağa çalışır, amma… - Professor

16:59 / 04-08-2025

Prezident tikinti prosedurları haqqında qaydaları dəyişib

19:43 / 04-08-2025

Azərbaycan diasporunun rəhbəri barəsində həbs qərarı verilib

14:15 / 06-08-2025

Təranə Muradova: “Sevgisiz heç nə yaratmaq mümkün deyil” - Müsahibə

08:17 / 06-08-2025

Bu həftə ABŞ-da Əliyev-Paşinyan görüşü ola bilər

11:05 / 07-08-2025

Şəmkirdə ağır qəza: 7 nəfər ölüb, xəsarət alanlar var - (Yenilənib)

11:00 / 04-08-2025

Dövlət Proqramı: 500 nəfər xaricdə təhsil almaq hüququ qazanıb

Müctəba Minovi: həqiqət acı olsa da...
Tarix: 17-04-2022 23:01 | Bölmə: Ənvər ÇİNGİZOĞLU

Şirift ölçüsü:

Ənvər ÇİNGİZOĞLU
Jurnalist-etnoqraf

İran mədəniyyəti tarixində əhəmiyyətli rol oynamış alimlərdən biri də Müctəba Minovidir. O, orta əsr yazılı abidələri üzərində yorulmadan apardığı araşdırmalar sayəsində, qələmini müxtəlif elm sahələrində sınayıb və ağır-azman bir irs yaradıb.

9 fevral 1903-cü ildə Qacarlar dövlətinin paytaxtı Tehranda dünyaya göz açan Müctəba Minovinin atası məşhur fəqih Şeyx İsa Şəriətmədari, babası ruhani Şeyx Məhəmmədhəsən Şəriətmədari, ulu babası isə Molla Məhəmmədcəfər Şəriətmədaridir. Əsilləri Əstərabad vilayətindəndir.

Müctəba ibtidai təhsilini Kərbəla şəhərində yaşayan atasından alıb. Onlar 1911-ci ildə ailəlikcə Tehrana köçüblər. Müctəba burda fəaliyyət göstərən ünlü təhsil ocaqlarından olan Əmanət və İftixariyyə mədrəsələrində oxuyub. Sonra Tehran Darülfünununa qəbul olub. Sadiq Hidayətlə kurs yoldaşı idi. 1919-cu ildə atasının Rəşt şəhərinə qazı təyin olunması ilə bağlı Gilana köçüblər. 1920-ci ildə Müəllimlər İnstitutuna daxil olub. 1923-cü ildə atası İran Milli məclisinə nümayəndə seçildiyi üçün yenidən Tehrana dönüblər.

Müctəba Minovi Tehranda orta fars dili pəhləvicəni öyrənib. Sonrakı dönəmdə Məhəmmədəli Füruği və Seyid Həsən Tağızadə ilə dostlaşıb.

Müctəba Minovi 1928-ci ildə İranın Fransadakı səfarətxanasında ofis rəisinin müavini, sonra rəisi vəzifələrində çalışıb. Əllamə Məhəmməd Qəzvini ilə tanış olduqdan sonra onun təsiri ilə araşdırmalara başlayıb.

Müctəba Minovi 1929-cu ildə İranın Böyük Britaniyadakı səfarətxanasında çalışmağa başlayıb. O, bu vəzifələrdə fransız və ingilis dilləri bilgisini təkmilləşdirib. Avropada çalışdığı dönəmlərdə bir çox şərqşünasla tanış olub.

Müctəba Minovi 1930-cu ildə yoldaşları Bozorg Ələvi, Məsud Fərzad və Sadiq Hidayət ilə birlikdə “Dördlər” qrupunu yaradıb.

Müctəba Minovi 1933-cü ildə İrana dönüb və Əbülqasim Firdovsinin “Şahnamə” əsərini çapa hazırlayıb. Məhəmmədəli Füruği ilə bərabər bu məşhur əsərin üzərində işləyib. 1934-cü ildə Tehranda keçirilən Beynəlxalq Firdovsi konfransının iştirakçısı olub. Konfransa qatılan avropalı şərqşünaslara yoldaşlıq edib. Onların dəvəti ilə Böyük Britaniyaya yollanıb, 15 il Londonda yaşayıb. Londonda Vladimir Minorski, Edvard Denisan Ros, Harold Volter Beili, Valter Bruno Heninq kimi şərqşünaslarla əməkdaşlıq edib.

Müctəba Minovi 1940-cı ildə Bibisi Fars kanalının yaranmasının iştirakçısı olub və bir müddət bu radio ilə əməkdaşlıq edib.

Müctəba Minovi 1949-cu ildə Tehran Universitetinin dəvəti ilə İrana dönüb.

Müctəba Minovi 1950-ci ildə İstanbul şəhərindəki İran məktəblərindən birinin direktoru olub. 4 ay burda çalışandan sonra İrana dönüb. Tehran Universitetinin Ədəbiyyat və hümanitar elmlər, eləcə də İlahiyyat fakültəsində müəllim kimi çalışmağa başlayıb. Tağızadə və başqaları onun universitetdə dərs deməsi üçün canfəşanlıq göstəriblər. Bədiəzzəman Firuzanfər onun ali dərəcəli professor olması üçün çox çalışıb.

Müctəba Minovi 1951-ci ildə ikinci dəfə İstanbul şəhərinə gəlib. Bu dəfə şərqşünasların beynəlxalq konfransında iştirakı üçün təşrif buyurub. Kitabxanalara baş çəkən Minovi heyrətlənib. Çünki İstanbul kitabxanalarında İran ədəbiyyatına dair külli miqdarda əlyazma saxlanırdı. O, Tehrana dönəndən sonra məmurları inandırıb ki, yenidən onu İstanbula ezam etsinlər, həmin əlyazmaların mikrofilmini və surətini əldə edə bilsin. Türkiyədə işləyərkən o, dövləti inandırıb ki, bir ezamiyyət müddətinə bu əlyazmaları əldə edə bilməyəcək. Bundan sonra onu İstanbulda İranın mədəyyət attaşesi təyin ediblər. O, burda işlədiyi dönəmdə (1951-1958) bütün Türkiyə əlyazmalar kolleksiyasını, cüngləri nəzərdən keçirib. Təxminən 15 min əlyazmanı təftiş edib və Tehran Universitetinin kitabxanası üçün 1500 ədəd mikrofilm seçib.

Müctəba Minovi İstanbuldan Tehrana dönəndən sonra yenidən müəllimlik fəaliyyətinə davam edib. 1969-cu ildə universitetdən əməkliyə ayrılıb.

Müctəba Minovini 1971-ci ildə elmi-tədqiqat institutu olan Bünyade Şahname-ye Firdovsiyə direktor təyin ediblər.

Müctəba Minovi 1973-cü ildə İran Elmlər Akademiyasının (Fərhəngistanın) həqiqi üzvü seçilib. Ömrünün sonunadək elmi tədqiqatla məşğul olub.

Müctəba Minovi 26 yanvar 1977-ci ildə Tehran şəhərində vəfat edib. Behişti-Zəhra gorgahında tarpağa tapşırılıb.

Müctəba Minovi əvvəlcə Ellen Badhamla ailə qurub və bu nikahdan Ramin və Makan adlı oğlanları var. İkinci dəfə Şəhribanu Pərtövi adlı bir xanımla dünya evinə girib. İkinci nikahdan Nilufər adlı bir qızı var.

Müctəba Minovi Nizaminin anadan olduğunu 535-ci il (hicri), müəyyənləşdirib.

Müctəba Minovi əllamə Mirzə Məhəmməd xan Qəzvini ilə tanış olduğu vaxtdan İran klassik ədəbiyyatını tədqiq etməyə başlayıb. Avropadakı fəaliyyəti zamanı tədqiqatını püxtələşdirib. Nasir Xosrovun divanını çapa hazırlayarkən yazdığı essedə bu tipli fəaliyyətini işıqlandırıb.

Müctəba Minovi 1931-ci ildə Nizamülmülkün “Siyasətnamə”sini nəşrə hazırlayıb. Bu nəşr zamanına görə kamil əsərlərdən sayılır.

Müctəba Minovi 1932-ci ildə ilk redaktə, təshih təcrübəsini “Name-ye Tansar” (Tansarın məktubu) üzərində aparıb. Orta fars dilində yazılan bu əsəri çapa hazırlayıb. Bu əsər əvvəlcə Ceyms Darmesteter tərəfindən (Paris, 1894) nəşr edilmişdi.

Müctəba Minovi 1934-cü ildə “Şahnaməni” çapa hazırlayıb. Ardınca, 1935-ci ildə “Vis və Ramin” əsərini nəşriyyata təqdim edib. İranın Mədəniyyət nazirliyi bu nəşrə görə ona 4 min tümən mükafat verib. 4 min tümən o zaman böyük məbləğ sayılırdı.

Müctəba Minovi Bünyade Şahname-ye Firdovsidə işlədiyi dövrdən bir çox klassik ədəbiyyatın nümunələrini çapa hazırlaıyıb. Onun rəhbərliyi altında Firdovsinin “Şahnamə” əsərindən 4 dastan nəşr edilib. Bunlar “Rüstəm və Söhrab” dastanı (1973), “Fürud” dastanı (1975), “Bijən və Mənicə” dastanı və “Siyəvuş” dastanıdır.

Tehran Universitetinin kitabxanası Müctəba Minovinin sayəsində dünyanın ən zəngin əlyazma xəzinələrindən birinə çevrilib, buradakı ərəb qrafikalı yazılı abidələr məzmunu və nadirliyi baxımından ən məşhur kitabxana və muzeylərin eksponatlarından heç də geri qalmır. Onun başçılığı ilə kitabxanada mühafizə edilən əlyazmaların kataloqlaşdırılması təcrübəsi həyata keçirilib. O, linqvistik mənbəşünaslıq sahəsinin əsasını qoyub, sonralar bu görkəmli alimin rəhbərliyi altında bu sahə daha da inkişaf etdirilib.

Dünyanın müxtəlif kitabxana və muzeylərində saxlanılan yazılı abidələr arasında öz tədqiqatçısını gözləyən və indiyədək öyrənilməyən bir sıra elm və ədəbiyyat xadimləri və onların əsərləri məhz Müctəba Minovinin axtarışları və tədqiqatları sayəsində ilk dəfə elm aləminə təqdim olunub.

Tərcümə sahəsində böyük xidmətlər göstərən Müctəba Minovi fars dilinə bir çox əsərlər qazandırıb. İranşünas Ernst Herzfeldin bir neçə kitabını fars dilinə çevirib, nəşrini həyata keçirib.

O, 1927-ci ildə Artur Kristensenin “Sasani imperiyası: Xalq, dövlət, məhkəmə” kitabını tərcümə edib. Kitab böyük tirajla çap olunub. Pəhləvilər dövlətinin bədrəng kardinalı Məhəmmədəli Füruği bu kitabda irançılığa aid “qələtlər” tapıb, kitab satışdan yığıdırılıb. Minovi xatirəsində qeyd edir ki, kitabın yığılması siyasi səbəbdən baş verib. Alim Rəşid Yasəmi də həmin müəllifin bir kitabını tərcümə edib. Görünür yuxarılara caydırıcı bilgilər verilib. Yasəmi sonralar bildirib ki, mənim bu tərcümənin taleyində rolum olmayıb. Artur Kristensen İran Mədəniyyət nazirliyinə kitabın tərcüməsi haqqında sorğu göndərib, ona rəsmi cavabda bildiriblər ki, kitabda xeyli yanlışlıq və qeyri-dəqiqlik var.

İrəc Əfşara görə Minovinin Avropa mədəniyyətinə baxışı Qəzvinin və Tağızadənin baxışlarından fərqlənir. (Əfşar İ. 1977б, s. 16).

Müctəba Minovinin İran ədəbiyyatşünaslığında ilk dəfə olaraq, ərəbdilli və farsdilli yazılı abidələr üzərində ardıcıl şəkildə apardığı məhsuldar tədqiqatlar sayəsində mətnşünaslığın tarixi inkişaf mərhələləri və nəzəri əsasları hazırlanıb. O, indiyədək elmi ictimaiyyətə məlum olmayan İran ədəbiyyatı nümunələrinin aşkar edilərək, öyrənilməsi sahəsində xeyli iş görüb. Onun uzun illər xarici ölkələrdə apardığı axtarışlar sayəsində Şərq, eləcə də İran mədəniyyəti tarixini öyrənmək baxımından çox dəyərli olan yüzlərlə orta əsr yazılı abidələri toplanaraq, Tehran Universitetinin kitabxanasına gətirilib. Bu əlyazmalar arasından onun üzə çıxararaq, tədqiq və nəşr etdiyi bir sıra kitablar elm aləmində böyük maraqla qarşılanıb.