00:38 / 19-05-2025
Baydendə ağır xəstəlik aşkar ediblər
18:12 / 18-05-2025
Mənim çayımı tünd elə, a bala! - İmarət Cəlilqızı yazır
17:40 / 18-05-2025
Hikmət Hacıyev: Sülh üçün ideal şərait yaranıb
17:34 / 18-05-2025
İlham Əliyevin nəvəsi dünya çempionu olub
12:42 / 18-05-2025
Sabah hava necə olacaq? - Proqnoz
10:03 / 18-05-2025
Polşada prezident seçkisi keçirilir
08:36 / 18-05-2025
“Avroviziya-2025” mahnı müsabiqəsinin qalibi müəyyənləşib
19:28 / 17-05-2025
İranın konsorsium ideyası... - Tehran Körfəz qonşularına arxalanmaq istəyir
19:28 / 17-05-2025
General vəzifədən çıxarılıb
18:30 / 17-05-2025
Gəncədə 18 yaşlı gənc bıçaqlanıb
15:54 / 17-05-2025
Ədalət Partiyasına yeni sədr seçiblər - Yenilənib
13:59 / 17-05-2025
Küləkli hava şəraiti ilə bağlı sarı xəbərdarlıq verilib
13:15 / 17-05-2025
Dövlət qulluqçularının reyestri aparılacaq - Fərman
13:00 / 17-05-2025
İlham Əliyev Tokayevə zəng edib
12:52 / 17-05-2025
Prokurorluq və DİN məktəblinin ölümü ilə bağlı birgə məlumat yayıb
12:06 / 17-05-2025
Sabahın hava proqnozu açıqlanıb
10:38 / 17-05-2025
Venera planetində yaşayış mümkündür
09:35 / 17-05-2025
Kim Çen In orduya "müharibəyə hazır ol" tapşırığı verib
09:32 / 17-05-2025
Səfir Trampa görə istefa verib
09:18 / 17-05-2025
Gəncə Dövlət Filarmoniyasına direktor təyin olunub
00:07 / 17-05-2025
İlham Əliyev Azərbaycana dönüb
21:39 / 16-05-2025
Sumqayıtda daha bir nəfər dəm qazından ölüb
21:31 / 16-05-2025
Ermənistan ordusunun cinayətləri ilə bağlı hesabat məhkəmədə nümayiş olunub - Yenilənib
19:47 / 16-05-2025
Bu generallar üçün yaş məhdudiyyəti ləğv edilir
19:17 / 16-05-2025
Oleq Bakinskinin məhkəməsində mülki iddia qaldırılıb
18:31 / 16-05-2025
Gizlədilmiş üç vaqon qızılın yerini müəyyən ediblər - Foto
18:20 / 16-05-2025
MDB-nin təhlükəsizlik orqanlarının növbəti iclası keçirilib - Fotolar
17:38 / 16-05-2025
Bu gün Əfv Komissiyası 100-dən çox müraciətə baxıb - (Yenilənib)
17:37 / 16-05-2025
Türkiyənin qlobal rolu artır, təsir imkanları genişlənir - Partiya sədri
16:02 / 16-05-2025
İlham Əliyev Albaniyada Zirvə toplantısında - Yenilənib - Foto
08:33 / 14-05-2025
Putini İstanbulda Uşakov və Lavrov əvəz edə bilər
15:02 / 16-05-2025
15 gün sovetlərsiz yaşayan Lənkəran...
23:22 / 14-05-2025
Qələm fədailərindən biri... - Foto
10:14 / 15-05-2025
İstanbul danışıqları öncəsi: ruslar daha bir kəndi işğal edib, Dnepropetovskə yaxınlaşır
15:22 / 15-05-2025
Ərdoğanın zəfəri: PKK niyə silahı yerə qoyur?
12:42 / 15-05-2025
Vəkil müğənnini həbs etdirib
11:59 / 15-05-2025
Cəlaloğlu: Azərbaycan-Ermənistan müharibəsinin başlamasına nə şərait var, nə də səbəb
19:34 / 14-05-2025
Xəstəlik məşhur aktyoru taqətdən salıb - Fotolar
13:11 / 14-05-2025
AFFA daha iki klubu cəzalandırıb
14:34 / 14-05-2025
İsrailli müğənni Türkiyədəki konsertlərini təxirə salmaq istəmir
17:37 / 16-05-2025
Türkiyənin qlobal rolu artır, təsir imkanları genişlənir - Partiya sədri
Rəşid Yasəmi: ədəbiyyatda nəciblik nümunəsi
Tarix: 23-03-2022 18:55 | Bölmə: Ənvər ÇİNGİZOĞLU
Ənvər ÇİNGİZOĞLU
Jurnalist-etnoqraf
İran ədəbiyyatının tanınmış nümayəndələrindən olan görkəmli şair, ədəbiyyatşünas alim, tənqidçi, mətnşünas və tərcüməçi Rəşid Yasəmi həmişə özünəməxsus mövqeyi ilə seçilib. Bu yazımızda görkəmli alimin səmərəli elmi fəaliyyətindən, ədəbiyyatşünaslığın inkişafındakı xidmətlərindən söhbət açmaq istəyirik.
4 dekabr 1896-cı ildə Qacarlar dövlətinə bağlı Kirmanşah əyalətinin Gəhvarə qəsəbəsində dünyaya gələn Qulamrza xan Rəşid Yasəmi ədib və intelektual şəxsiyyətlərin yetişdiyi bir ailəyə məxsusdur. Goran əşirətinə aiddir.
Atası Xanixənan ləqəbli Məhəmmədvəli xan Mirpənc xəttat, şair və nəqqaş idi. Nüsrət təxəllüsü ilə şeir yazırdı.
Babası Hüseyn xan Əmirpənc həm tayfa başçısı, həm də hərbçi idi.
Anası Nurtac xanım tərəfindən babası divan sahibi və “Şəms ü Tuġra” adlı tarixi romanın müəllifi, şahzadə Məhəmmədbağır mirzə Xosrovidir. Məhəmmədbağır mirzə Dövlətşahi soyadını daşıyırdı və Məhəmmədəli mirzənin nəvəsi, Fətəli şah Qacarın nəticəsi idi.
İbtidai təhsilini Kirmanşahda alan Rəşid Yasəmi xüsusi müəllimlərdən fars dili və ədəbiyyatını öyrənib, ərəb və fransız dillərini əxz edib. Ardından getdiyi Tehran şəhərində Sen Louis litseyindən məzun olub (1913). Bu məktəbdə Nizam Vəfa adlı fars dili müəlliminin təşviqiylə şeirə yönəlib. Şeirlərində “Rəşid” təxəllüsündən istifadə edib. Təhsilini tamamladıqdan sonra öncə mədəniyyət və maliyyə nazirliklərində, ardından saray dəftərxanası dairəsində çalışmağa başlayıb. O günlərdə, sonraları adı Məliküşşuara Bahar tərəfindən “Əncümən-e Danişkədə” olaraq dəyişdiriləcək “Cərgə-i Danişvəri”ni qurub. Bu məcmuədə Bahar və onun yoldaşlarından olan Səid Nəfisi, Abbas İqbal Aştiyani, Seyyid Rza Hünəri və İbrahim Ülfət kimi ədəbiyyat və fikir adamları ilə çalışıb. “İnqılab-ı ədəbi” başlığı altında fransız dilindən tərcümə etdiyi yazılar “Danişkədə” dərgisində nəşr olunub. Ardından “Əncümən-e ədəbi-i İran” cəmiyyəti qurulub. Burada İbn Yəmin-i Tuğrainin həyatını anlatdığı ilk müəllif yazısını nəşr etdirib. Qısa müddət sonra Əli Dəştinin qurduğu “Şəfəq-e sürx” adlı qəzetdə ədəbi tənqid yazıları qələmə alıb və zamanının yazıçı və şairlərini tənqid edib. Bu yazılar sayəsində ədəbiyyat çevrələrinin diqqətini çəkib. “İran”, “Növbahar”, “Ayəndə”, “Təlim ü Tərbiyət”, “Ərmağan”, “Mehr və Fərhəngistan” kimi qəzet və dərgilərdə məqalə və şeirləri dərc olunub. Bu arada ingiliscəsini inkaşaf etdirib və Ernst Herzfeldin dərslərinə qatılaraq pəhləvi dilini öyrənib. 1933-cü ildə Tehran Universiteti açıldıqda Ədəbiyyat fakültəsinin İslam tarixi kafedrasına müəllim gətirilib. Danişsəra-yi Alidə dərs deyib. Fərhəngistan-e İran (İran Elmlər Akademiyasına) üzvülüyünə seçilib. 1946-cı ildə Fransaya gedib və iki il orada qalıb.
Rəşid Yasəmi 2 mart 1949-cu ildə Ədəbiyyat fakültəsində verdiyi bir konfrans əsnasında qəlb krizi keçirib və müalicə üçün Avropaya yollanıb. Bir müddət sonra döndüyü Tehran şəhərində - 9 May 1951-ci ildə vəfat edib.
Daha çox klassik İran ədəbiyyatı araşdırmaçısı olaraq tanınan Rəşid Yasəmi dəyişik janrlardakı şeirlərində qafiyələrin yerini dəyişdirərək yenilik yaratma tərəfdarlarına, “müqəttaət” adı ilə yeni bir şəkil işlədilməsinə, yeni törəyən sözlərə şeirində yer verməsinə rəğmən qədim ustadların şeir üslubunu izləyən “Danişkədə” məcmuəsinin qoyduğu şərtlərə bağlı qalıb, Xorasan və İraq üslubu arasında bir səbki mənimsəyib, bugünün şeirini dünənin şeirinə bağlayan halqalardan biri olub. Yeni məzmunları qədim şeirin qəlibinə töküb, əxlaq və hikməti şeirinə yerləşdirib.
O, novator şairlərin İranda yeni tipli ədəbiyyatın təşəkkülündə rolunu, onların Yaxın Şərq xalqlarının ədəbiyyatında tənqidi-realist meylin inkişafına təsirini aydınlaşdırmaqla yanaşı, şeirin poetik təkamülündə orijinal hadisə olduğunu və XX əsrdə davam etməkdə olan klassik şeirin aradan götürülməsində praktik əhəmiyyətini üzə çıxarıb.
Görkəmli alimin ədəbiyyat tarixi və nəzəriyyəsi, mətnşünaslıq, biblioqrafiya və kitab mədəniyyətinə, həmçinin müasir ədəbi prosesin əsas istiqamətləri və imzaları haqqında çoxsaylı tədqiqatları onun elmi maraq dairəsinin genişliyini göstərməklə yanaşı, alimin bir tədqiqatçı kimi fərdi təhlil üsulunun da üstünlüklərini sərgiləyir.
Bütün fəaliyyəti boyu çox məhsuldar işləyən alim 18 kitabın, 500-dən artıq elmi məqalənin müəllifidir.
Rəşid Yasəmi dönəminin sosial və mədəni dəyişikliklərini əks etdirdiyi 2000 beyt civarındakı şeirləri öncə “Müntəxabat-e əşar-e Rəşid” (Tehran, 1312), daha sonra “Divan-e Şeir-i Rəşid-i Yasəmi” (Tehran, 1338) adı ilə nəşr etdirib.
Görkəmli alimin klassik ədəbiyyatın tədqiqi sahəsindəki fəaliyyəti də böyük əhəmiyyət kəsb edir. Onun tədqiq edib, nəşr etdiyi əsərlər arasında “Əḥval-i İbn Yəmin” (Tehran 1304); “Qanun-i əxlaq” (Tehran, 1307); “Tarix-i miləl ü niḥal” (Tehran, 1315 hş.); “Ain-i nigariş-i tarix” (Tehran, 1316 hş.); Ədəbiyyat-e müasir” (Tehran, 1316 hş.); “Məqalət və risaləha” (nəşr. İrəc Əfşar – Məhəmməd Rəsul Dəryagəşt, Tehran, 1373 hş.) adlı kitablar var.
Klassik sənətkarların həyat və yaradıcılığının öyrənilməsinə xüsusi diqqət və qayğı ilə yanaşan R. Yasəmi onların bədii irsinin toplanmasına və nəşrinə böyük əmək sərf edib. “Divan-e Məḥəmmədbağır-e Xosrovi” (Tehran, 1303 hş.); “Səlaman u əbsal-i Cami” (Tehran, 1305 hş.); “Əndərznamə-i Əsədi-i Ṭusi” (Tehran, 1306 hş.); “Nəṣayix-i Firdovsi” (Tehran, 1306 hş.); “Müqəddimə bər dübeytiha-ye Baba Ṭahir ʿUryan” (Tehran, 1306 hş.); “Divan-e Hatif-i İṣfahani” (Tehran, 1307 hş.); “Müntəxabat-e əşar-e Fərruxi-ye Sistani” (Tehran, 1311); “Divan-e Məsud-i Səd-i Səlman” (Tehran 1318 hş.); Əşʿar-e güzidə-i Məsʿud-i Səʿd-i Səlman (Tehran 1319 hş.) görkəmli alimin yuxusuz gecələrinin, gərgin zəhmətinin bəhrəsidir.
Elmi fəaliyyətə ədəbiyyat tarixçisi kimi başlamış Rəşid Yasəminin tərcümələri də maraq doğurur. Onun çevirdiyi əsərlər aşağıdakılardır:
Pəhləvicədən: Əndərz-i Uşnər Danak (Tehran, 1313 hş.); Əndərz-i Azərpad Mar Sipəndan (Tehran, ts.); Ərdavir ʿAfnamə (Tehran 1314 hş.).
Fransız dilindən: Nəṣayix-i Epiktutos hakim (Tehran, ts.); Tarix-i ʿumumi-i qərn-ı hicdəhum (Albert Maletdən, Tehran, 1310); Tarixçe-i Nadir şah (Minorskidən, Tehran, 1313 hş.); Assar-e İran (Andre Godarddan, Tehran, 1314 hş.); İran dər zaman-i Sasaniyan (Arthur Christensendən, Tehran, 1317 hş.); Əz Qəṣr-ı Şirin bə Ṭus (Tehran, ts.).
İngilis dilindən: Ain-i Dustyabi (Dale Carnagiedən, Tehran, 1320 hş.); Tarix-i Çingiz xan (Harold Lampdan, Tehran, 1313 hş.); Tarix-i ədəbiyyat-e İran -əz aġaz-ı Səfəviyyə ta ʿəṣr-e hazır- (Edward Brovnedən, Tehran, 1316 hş.); Məqam-e İran dər tarix-e İslam (David Margoliouthdən, Tehran, 1321 hş.).
Görkəmli alimin fundamental tədqiqatlarının nəticəsi olan əsərlər bu gün də öz aktuallığını qoruyub saxlayır və dəyərli mənbə kimi gənc tədqiqatçıların köməyinə çatır.
Böyük tədqiqatçı, mükəmməl ədəbiyyat tarixçisi Rəşid Yasəminin oxucular arasında maraq doğuran əsərlərindən biri də “Tətöbbə və intiqadi və əhvali və asari Səlman Səvaci”dir. Mətnşünas alim “Külliyyat-e Xacə Cəmaləddin Səlman Savəci” kitabını da çapa hazırlayıb. (Tehran, ts.).
Qeyd edək ki, görkəmli alimin azun illərdən bəri əldə etdiyi elmi araşdırma təcrübəsi, universal tədqiqatçılıq keyfiyyəti “Səlman Savəcinin həyatı və əsərlərinin tənqidi araşdırılması” monoqrafiyasında əyaniləşib. R. Yasəminin bu əsərində şair Salman Savəcinin həyatı və yaradıcılığına dair axtarışlar edilməyə təşəbbüs göstərilib. Müəllif əksər hallarda Salman haqqında orta əsrlər təzkirə müəlliflərinin söylədiklərini təkrar edərək şairin həyatına dair yazılarında ən çox onunla dövrünün hökmdarları arasındakı münasibətlərdən, səfərlərindən, şəxsi əmlakından, məzhəbindən və s. bəhs etməyə daha çox yer verib. Son dörd fəsil kitabın diqqəti cəlb edən yerlərindəndir. Bu fəsillərdə S. Savəcinin sələfləri Firdovsi, Nizami, Mənuçehri, Sənai, Ənvəri, Xəyyam, Zəhir Fariyabi, Kəmaləddin İsmayılın yaradıcılıq yolundan istifadə etməsi, onların Salman ədəbi irsinə təsirinə dair qeydlər verilir (78, 97-106).
Kitabın 13-cü fəslində Salman ilə onun müasiri Hafiz Şirazi qəzəllərinin qarşılıqlı müqayisəsindən bəhs edilir (Tətöbbə və intiqadi və əhvali və asari Səlman Səvaci, s. 112-121).
R. Yasəmi S. Savəcinin tarixi məlum olan və olmayan «Külliyyat»larının 10-a qədər əlyazmasından istifadə edib, tarixi bəlli olmayan bəzi əlyazmalarının Salmanın ömrünün son vaxtlarında qələmə alındığını ehtimal edib.
R. Yasəmi Savəcinin diqqəti cəlb edən əlyazmalarından 1429-30-cu illərdə və 1469-70-ci illərdə üzü köçürülmüş əlyazma nüsxələrinin adlarını çəkib (Tətöbbə və intiqadi və əhvali və asari Səlman Səvaci, s. 112-121), şairin ona məlum olan 5 min beyt qəsidəsinin, 450 beyt qitəsinin, iki tərkibbəndi, 1100 beyt qəzəli, «Fərağnamə» (1000 beyt) və «Cəmşid və Xurşid» (3200 beyt) məsnəviləri, 32 rübaisinin olmasından bəhs edib (Tətöbbə və intiqadi və əhvali və asari Səlman Səvaci, s. 112-121).
Rəşid Yasəmi Salman Savəcinin məsnəvi janrında qüdrətli bir sənətkar olduğunu söyləyərək yazırdı ki, Salman Savəcinin «Fərağnamə» və «Cəmşid və Xurşid» məsnəviləri Nizaminin məsnəviləri müqabilində sonralar yazılan əsərlər içərisində ən lətif və şirin oxunan məsnəvilərdəndir (Tətöbbə və intiqadi və əhvali və asari Səlman Səvaci, s. 4).
Bu sanballı elmi-tədqiqat əsərində şairin əsərlərinin təhlili yüksək professional səviyyədə yerinə yetirilib.
Rəşid Yasəmi həyatı boyu yorulmadan çalışaraq ədəbiyyatşünaslıq elmini inkişaf etdirib və yeni elmi nəsillərin hazırlanmasına xidmət göstərib.
Bölməyə aid digər xəbərlər
Tarix: 23-03-2022 18:55 | Bölmə: Ənvər ÇİNGİZOĞLU
Ənvər ÇİNGİZOĞLU
Jurnalist-etnoqraf
İran ədəbiyyatının tanınmış nümayəndələrindən olan görkəmli şair, ədəbiyyatşünas alim, tənqidçi, mətnşünas və tərcüməçi Rəşid Yasəmi həmişə özünəməxsus mövqeyi ilə seçilib. Bu yazımızda görkəmli alimin səmərəli elmi fəaliyyətindən, ədəbiyyatşünaslığın inkişafındakı xidmətlərindən söhbət açmaq istəyirik.
4 dekabr 1896-cı ildə Qacarlar dövlətinə bağlı Kirmanşah əyalətinin Gəhvarə qəsəbəsində dünyaya gələn Qulamrza xan Rəşid Yasəmi ədib və intelektual şəxsiyyətlərin yetişdiyi bir ailəyə məxsusdur. Goran əşirətinə aiddir.
Atası Xanixənan ləqəbli Məhəmmədvəli xan Mirpənc xəttat, şair və nəqqaş idi. Nüsrət təxəllüsü ilə şeir yazırdı.
Babası Hüseyn xan Əmirpənc həm tayfa başçısı, həm də hərbçi idi.
Anası Nurtac xanım tərəfindən babası divan sahibi və “Şəms ü Tuġra” adlı tarixi romanın müəllifi, şahzadə Məhəmmədbağır mirzə Xosrovidir. Məhəmmədbağır mirzə Dövlətşahi soyadını daşıyırdı və Məhəmmədəli mirzənin nəvəsi, Fətəli şah Qacarın nəticəsi idi.
İbtidai təhsilini Kirmanşahda alan Rəşid Yasəmi xüsusi müəllimlərdən fars dili və ədəbiyyatını öyrənib, ərəb və fransız dillərini əxz edib. Ardından getdiyi Tehran şəhərində Sen Louis litseyindən məzun olub (1913). Bu məktəbdə Nizam Vəfa adlı fars dili müəlliminin təşviqiylə şeirə yönəlib. Şeirlərində “Rəşid” təxəllüsündən istifadə edib. Təhsilini tamamladıqdan sonra öncə mədəniyyət və maliyyə nazirliklərində, ardından saray dəftərxanası dairəsində çalışmağa başlayıb. O günlərdə, sonraları adı Məliküşşuara Bahar tərəfindən “Əncümən-e Danişkədə” olaraq dəyişdiriləcək “Cərgə-i Danişvəri”ni qurub. Bu məcmuədə Bahar və onun yoldaşlarından olan Səid Nəfisi, Abbas İqbal Aştiyani, Seyyid Rza Hünəri və İbrahim Ülfət kimi ədəbiyyat və fikir adamları ilə çalışıb. “İnqılab-ı ədəbi” başlığı altında fransız dilindən tərcümə etdiyi yazılar “Danişkədə” dərgisində nəşr olunub. Ardından “Əncümən-e ədəbi-i İran” cəmiyyəti qurulub. Burada İbn Yəmin-i Tuğrainin həyatını anlatdığı ilk müəllif yazısını nəşr etdirib. Qısa müddət sonra Əli Dəştinin qurduğu “Şəfəq-e sürx” adlı qəzetdə ədəbi tənqid yazıları qələmə alıb və zamanının yazıçı və şairlərini tənqid edib. Bu yazılar sayəsində ədəbiyyat çevrələrinin diqqətini çəkib. “İran”, “Növbahar”, “Ayəndə”, “Təlim ü Tərbiyət”, “Ərmağan”, “Mehr və Fərhəngistan” kimi qəzet və dərgilərdə məqalə və şeirləri dərc olunub. Bu arada ingiliscəsini inkaşaf etdirib və Ernst Herzfeldin dərslərinə qatılaraq pəhləvi dilini öyrənib. 1933-cü ildə Tehran Universiteti açıldıqda Ədəbiyyat fakültəsinin İslam tarixi kafedrasına müəllim gətirilib. Danişsəra-yi Alidə dərs deyib. Fərhəngistan-e İran (İran Elmlər Akademiyasına) üzvülüyünə seçilib. 1946-cı ildə Fransaya gedib və iki il orada qalıb.
Rəşid Yasəmi 2 mart 1949-cu ildə Ədəbiyyat fakültəsində verdiyi bir konfrans əsnasında qəlb krizi keçirib və müalicə üçün Avropaya yollanıb. Bir müddət sonra döndüyü Tehran şəhərində - 9 May 1951-ci ildə vəfat edib.
Daha çox klassik İran ədəbiyyatı araşdırmaçısı olaraq tanınan Rəşid Yasəmi dəyişik janrlardakı şeirlərində qafiyələrin yerini dəyişdirərək yenilik yaratma tərəfdarlarına, “müqəttaət” adı ilə yeni bir şəkil işlədilməsinə, yeni törəyən sözlərə şeirində yer verməsinə rəğmən qədim ustadların şeir üslubunu izləyən “Danişkədə” məcmuəsinin qoyduğu şərtlərə bağlı qalıb, Xorasan və İraq üslubu arasında bir səbki mənimsəyib, bugünün şeirini dünənin şeirinə bağlayan halqalardan biri olub. Yeni məzmunları qədim şeirin qəlibinə töküb, əxlaq və hikməti şeirinə yerləşdirib.
O, novator şairlərin İranda yeni tipli ədəbiyyatın təşəkkülündə rolunu, onların Yaxın Şərq xalqlarının ədəbiyyatında tənqidi-realist meylin inkişafına təsirini aydınlaşdırmaqla yanaşı, şeirin poetik təkamülündə orijinal hadisə olduğunu və XX əsrdə davam etməkdə olan klassik şeirin aradan götürülməsində praktik əhəmiyyətini üzə çıxarıb.
Görkəmli alimin ədəbiyyat tarixi və nəzəriyyəsi, mətnşünaslıq, biblioqrafiya və kitab mədəniyyətinə, həmçinin müasir ədəbi prosesin əsas istiqamətləri və imzaları haqqında çoxsaylı tədqiqatları onun elmi maraq dairəsinin genişliyini göstərməklə yanaşı, alimin bir tədqiqatçı kimi fərdi təhlil üsulunun da üstünlüklərini sərgiləyir.
Bütün fəaliyyəti boyu çox məhsuldar işləyən alim 18 kitabın, 500-dən artıq elmi məqalənin müəllifidir.
Rəşid Yasəmi dönəminin sosial və mədəni dəyişikliklərini əks etdirdiyi 2000 beyt civarındakı şeirləri öncə “Müntəxabat-e əşar-e Rəşid” (Tehran, 1312), daha sonra “Divan-e Şeir-i Rəşid-i Yasəmi” (Tehran, 1338) adı ilə nəşr etdirib.
Görkəmli alimin klassik ədəbiyyatın tədqiqi sahəsindəki fəaliyyəti də böyük əhəmiyyət kəsb edir. Onun tədqiq edib, nəşr etdiyi əsərlər arasında “Əḥval-i İbn Yəmin” (Tehran 1304); “Qanun-i əxlaq” (Tehran, 1307); “Tarix-i miləl ü niḥal” (Tehran, 1315 hş.); “Ain-i nigariş-i tarix” (Tehran, 1316 hş.); Ədəbiyyat-e müasir” (Tehran, 1316 hş.); “Məqalət və risaləha” (nəşr. İrəc Əfşar – Məhəmməd Rəsul Dəryagəşt, Tehran, 1373 hş.) adlı kitablar var.
Klassik sənətkarların həyat və yaradıcılığının öyrənilməsinə xüsusi diqqət və qayğı ilə yanaşan R. Yasəmi onların bədii irsinin toplanmasına və nəşrinə böyük əmək sərf edib. “Divan-e Məḥəmmədbağır-e Xosrovi” (Tehran, 1303 hş.); “Səlaman u əbsal-i Cami” (Tehran, 1305 hş.); “Əndərznamə-i Əsədi-i Ṭusi” (Tehran, 1306 hş.); “Nəṣayix-i Firdovsi” (Tehran, 1306 hş.); “Müqəddimə bər dübeytiha-ye Baba Ṭahir ʿUryan” (Tehran, 1306 hş.); “Divan-e Hatif-i İṣfahani” (Tehran, 1307 hş.); “Müntəxabat-e əşar-e Fərruxi-ye Sistani” (Tehran, 1311); “Divan-e Məsud-i Səd-i Səlman” (Tehran 1318 hş.); Əşʿar-e güzidə-i Məsʿud-i Səʿd-i Səlman (Tehran 1319 hş.) görkəmli alimin yuxusuz gecələrinin, gərgin zəhmətinin bəhrəsidir.
Elmi fəaliyyətə ədəbiyyat tarixçisi kimi başlamış Rəşid Yasəminin tərcümələri də maraq doğurur. Onun çevirdiyi əsərlər aşağıdakılardır:
Pəhləvicədən: Əndərz-i Uşnər Danak (Tehran, 1313 hş.); Əndərz-i Azərpad Mar Sipəndan (Tehran, ts.); Ərdavir ʿAfnamə (Tehran 1314 hş.).
Fransız dilindən: Nəṣayix-i Epiktutos hakim (Tehran, ts.); Tarix-i ʿumumi-i qərn-ı hicdəhum (Albert Maletdən, Tehran, 1310); Tarixçe-i Nadir şah (Minorskidən, Tehran, 1313 hş.); Assar-e İran (Andre Godarddan, Tehran, 1314 hş.); İran dər zaman-i Sasaniyan (Arthur Christensendən, Tehran, 1317 hş.); Əz Qəṣr-ı Şirin bə Ṭus (Tehran, ts.).
İngilis dilindən: Ain-i Dustyabi (Dale Carnagiedən, Tehran, 1320 hş.); Tarix-i Çingiz xan (Harold Lampdan, Tehran, 1313 hş.); Tarix-i ədəbiyyat-e İran -əz aġaz-ı Səfəviyyə ta ʿəṣr-e hazır- (Edward Brovnedən, Tehran, 1316 hş.); Məqam-e İran dər tarix-e İslam (David Margoliouthdən, Tehran, 1321 hş.).
Görkəmli alimin fundamental tədqiqatlarının nəticəsi olan əsərlər bu gün də öz aktuallığını qoruyub saxlayır və dəyərli mənbə kimi gənc tədqiqatçıların köməyinə çatır.
Böyük tədqiqatçı, mükəmməl ədəbiyyat tarixçisi Rəşid Yasəminin oxucular arasında maraq doğuran əsərlərindən biri də “Tətöbbə və intiqadi və əhvali və asari Səlman Səvaci”dir. Mətnşünas alim “Külliyyat-e Xacə Cəmaləddin Səlman Savəci” kitabını da çapa hazırlayıb. (Tehran, ts.).
Qeyd edək ki, görkəmli alimin azun illərdən bəri əldə etdiyi elmi araşdırma təcrübəsi, universal tədqiqatçılıq keyfiyyəti “Səlman Savəcinin həyatı və əsərlərinin tənqidi araşdırılması” monoqrafiyasında əyaniləşib. R. Yasəminin bu əsərində şair Salman Savəcinin həyatı və yaradıcılığına dair axtarışlar edilməyə təşəbbüs göstərilib. Müəllif əksər hallarda Salman haqqında orta əsrlər təzkirə müəlliflərinin söylədiklərini təkrar edərək şairin həyatına dair yazılarında ən çox onunla dövrünün hökmdarları arasındakı münasibətlərdən, səfərlərindən, şəxsi əmlakından, məzhəbindən və s. bəhs etməyə daha çox yer verib. Son dörd fəsil kitabın diqqəti cəlb edən yerlərindəndir. Bu fəsillərdə S. Savəcinin sələfləri Firdovsi, Nizami, Mənuçehri, Sənai, Ənvəri, Xəyyam, Zəhir Fariyabi, Kəmaləddin İsmayılın yaradıcılıq yolundan istifadə etməsi, onların Salman ədəbi irsinə təsirinə dair qeydlər verilir (78, 97-106).
Kitabın 13-cü fəslində Salman ilə onun müasiri Hafiz Şirazi qəzəllərinin qarşılıqlı müqayisəsindən bəhs edilir (Tətöbbə və intiqadi və əhvali və asari Səlman Səvaci, s. 112-121).
R. Yasəmi S. Savəcinin tarixi məlum olan və olmayan «Külliyyat»larının 10-a qədər əlyazmasından istifadə edib, tarixi bəlli olmayan bəzi əlyazmalarının Salmanın ömrünün son vaxtlarında qələmə alındığını ehtimal edib.
R. Yasəmi Savəcinin diqqəti cəlb edən əlyazmalarından 1429-30-cu illərdə və 1469-70-ci illərdə üzü köçürülmüş əlyazma nüsxələrinin adlarını çəkib (Tətöbbə və intiqadi və əhvali və asari Səlman Səvaci, s. 112-121), şairin ona məlum olan 5 min beyt qəsidəsinin, 450 beyt qitəsinin, iki tərkibbəndi, 1100 beyt qəzəli, «Fərağnamə» (1000 beyt) və «Cəmşid və Xurşid» (3200 beyt) məsnəviləri, 32 rübaisinin olmasından bəhs edib (Tətöbbə və intiqadi və əhvali və asari Səlman Səvaci, s. 112-121).
Rəşid Yasəmi Salman Savəcinin məsnəvi janrında qüdrətli bir sənətkar olduğunu söyləyərək yazırdı ki, Salman Savəcinin «Fərağnamə» və «Cəmşid və Xurşid» məsnəviləri Nizaminin məsnəviləri müqabilində sonralar yazılan əsərlər içərisində ən lətif və şirin oxunan məsnəvilərdəndir (Tətöbbə və intiqadi və əhvali və asari Səlman Səvaci, s. 4).
Bu sanballı elmi-tədqiqat əsərində şairin əsərlərinin təhlili yüksək professional səviyyədə yerinə yetirilib.
Rəşid Yasəmi həyatı boyu yorulmadan çalışaraq ədəbiyyatşünaslıq elmini inkişaf etdirib və yeni elmi nəsillərin hazırlanmasına xidmət göstərib.
Bölməyə aid digər xəbərlər
11-04-2022, 21:25
Mazandaran alimi - Ənvər Çingizoğlu yazır
23-03-2022, 18:55
Rəşid Yasəmi: ədəbiyyatda nəciblik nümunəsi
17-03-2022, 09:49
Vahid Dəstigirdi: Nizaminin tədqiqatçısı
12-03-2022, 22:31
Ənvər ÇİNGİZOĞLU - Səid Nəfisi: Azərbaycan qəhrəmanı Babək Xürrəmdin əsərinin müəllifi
19-10-2021, 09:58
Ənvər ÇİNGİZOĞLU - Məhəmmədəli Füruği: siyasətçi, diplomat, tarixçi, tərcüməçi və millətçi kimi
16-10-2021, 01:06
Ənvər ÇİNGİZOĞLU - Hacıəli xan Rəzmara: Qurban bayramında doğuldu, terror qurbanı oldu
13-09-2021, 16:31
Ənvər ÇİNGİZOĞLU - Şəkinskilərin İran qolu haqqında... - Ənvər Çingizoğlunun araşdırması
10-09-2021, 17:27
Nəcəfqulu xan Sərşar: Qaradağın ağ gün görməmiş şairi
27-08-2021, 16:48
Ənvər ÇİNGİZOĞLU - Məhəmmədqulu xan Alar: inqilabda sərkərdə, işdə sərkar.. - Fotolar
20-08-2021, 13:38
Ənvər ÇİNGİZOĞLU - İsmayıl xan Şəfai: Tehran-43 konfransında şahın tərcüməçisi - Fotolar
16-08-2021, 15:51
Ənvər ÇİNGİZOĞLU - Seyid Məhəmməd Dəbirsiyaqi: tədqiq və tədrisin işığında - Fotolar
24-07-2021, 16:15
Ənvər ÇİNGİZOĞLU - Qaradağ elləri: beloğludan eloğluya qədər - Ənvər Çingizoğlu yazır
Qüdrət Həsənquliyevin fikrincə, Tramp görsə ki, Ukrayna qalib gəlir, Rusiyaya təkcə siyasi yox, hərbi dəstək də verəcək
"Xalq qəzeti"nin şöbə müdiri deyir ki, ömrü boyu özünü axtaran, dəfələrlə yanından ötüb keçən o qədər insan var ki
Nadir Azməmmədov: “Təəssüf ki, indi rejissor olmaq, kino və serial çəkmək adiləşib, bəzən bunun məsuliyyətini dərk etmirlər”
Türkiyədə yaşayan Əməkdar artist deyir ki, siyasilərin illərlə həllinə çalışdığı hansısa bir məsələni bəzən uğurlu bir musiqi əsəri həll edə bilər
Qüdrət Həsənquliyev: “Düşmənçiliyə son qoymaq üçün ədalətli sülhə nail olmaq gərəkdir. Bunun üçün ya tərəflər 1991-ci ilin sərhədləri çərçivəsində bir-birinin ərazi bütövlüyünü tanıyır, ya da ərazi mübadiləsinə gedirlər. Amma indiki mərhələdə bu, az inandırıcı görünür”
