11:16 / 25-04-2024
Qırğızıstan prezidenti Füzuliyə gedib - Yenilənib
11:03 / 25-04-2024
İordan çayının qərb sahilində gərginlik böyüyür
10:56 / 25-04-2024
Daha bir direktor vəzifədən azad edilib
10:48 / 25-04-2024
Fatih Terimin komandası darmadağınla uduzub
10:32 / 25-04-2024
Komanda-qərargah təlimləri keçirilib - Video
10:27 / 25-04-2024
Aprelin 28-də 20 minə yaxın bakalavr magistraturaya imtahan verəcək
10:21 / 25-04-2024
Mayın 1-dən balıq ovu qadağan olunacaq
09:52 / 25-04-2024
Xankəndidə yenə silah-sursat tapılıb
09:43 / 25-04-2024
Millimiz bu gün Özbəkistan komandası ilə qarşılaşacaq
09:40 / 25-04-2024
Türkiyədə daha 23 İŞİD üzvləri saxlanılıb
07:58 / 25-04-2024
Çin “TikTok”un qadağasına qarşı çıxır
07:52 / 25-04-2024
ABŞ rusiyalıların Meksikaya getməsinə mane olur
07:49 / 25-04-2024
Kuba prezidenti etiraz edir
07:39 / 25-04-2024
Tramp: “Bayden yəhudilərə nifrət edir”
07:34 / 25-04-2024
Fransızların ardınca amerikalılar...
07:31 / 25-04-2024
Yanacaqsız işləyən kosmik mühərrik icad edilib
07:03 / 25-04-2024
Macarıstanın xarici işlər və ticarət naziri Bakıya gəlib
22:54 / 24-04-2024
ABŞ Azərbaycan və Ermənistan arasında əldə olunmuş razılaşmanı alqışlayıb
21:42 / 24-04-2024
Erməni xəyanəti: həkim 40 türk əsgərini zəhərləyib
20:28 / 24-04-2024
İlham Əliyev və Sadır Japarov Bakıda Çingiz Aytmatovun abidəsinin açılışını edib - Fotolar
19:29 / 24-04-2024
İran qoşunları Suriyanı tərk edir
19:16 / 24-04-2024
“Su-35”-lər "Patriot"-u aldada bilir
19:04 / 24-04-2024
Sadır Japarovun şərəfinə dövlət ziyafəti verilib
17:55 / 24-04-2024
Milli Məclis 3150 manatlıq kompüteri niyə 6 minə alır? - 830 minlik tenderlə bağlı qalmaqal
17:46 / 24-04-2024
Azərbaycan-Əlcəzair enerji əməkdaşlığı müzakirə edilib
17:29 / 24-04-2024
24 Aprel - Erməni Yalanı Günüdür
17:16 / 24-04-2024
Şadlıq saraylarında şişirdilmiş qiymətlər... - Ekspertdən şərh
17:04 / 24-04-2024
Keçmiş nazirin meyiti tapılıb
16:56 / 24-04-2024
Rus ordusu daha bir yaşayış məntəqəsini ələ keçirib
16:44 / 24-04-2024
Məhkəmə saxlanılan nazir müavini ilə bağlı qərar verib
19:13 / 20-04-2024
Bakıda taxta bazarında yanğın olub - Fotolar (Yenilənib)
22:20 / 20-04-2024
ABŞ Ukraynaya 61 milyard dollar ayırıb
18:56 / 22-04-2024
Azərbaycan və Rusiya prezidentlərinin təkbətək görüşü olub - (Yenilənib) - Fotolar
00:11 / 23-04-2024
Sağlam və uzun ömür yaşamağın 10 asan yolu var - Siyahı
18:01 / 21-04-2024
Dünyanın idman paytaxtı olması üçün Bakının namizədliyi irəli sürülüb
13:54 / 22-04-2024
Füzuli şəhərinə növbəti köç olub - (Yenilənib)
09:53 / 22-04-2024
Ümid nəğməsi - Etibar Cəbrayıloğlu yazır
13:13 / 20-04-2024
Müğənni Cavanşir Məmmədov vəfat edib
16:10 / 22-04-2024
Ölkələr sürətlə silahlanır - Ümumi hərbi xərclər 2,4 trilyon dolları keçib
14:10 / 23-04-2024
Füzuli şəhərinə növbəti köç karvanı yola salınıb - (Yenilənib)
16:58 / 23-04-2024
İlham Əliyev “COP29 və Azərbaycan üçün Yaşıl Baxış” beynəlxalq forumda iştirak edir - (Yenilənib)
00:02 / 23-04-2024
Məşhur boksçu Mayk Tayson şirkətin səfiri olub
Rəşid Yasəmi: ədəbiyyatda nəciblik nümunəsi
Tarix: 23-03-2022 18:55 | Bölmə: Ənvər ÇİNGİZOĞLU
Ənvər ÇİNGİZOĞLU
Jurnalist-etnoqraf
İran ədəbiyyatının tanınmış nümayəndələrindən olan görkəmli şair, ədəbiyyatşünas alim, tənqidçi, mətnşünas və tərcüməçi Rəşid Yasəmi həmişə özünəməxsus mövqeyi ilə seçilib. Bu yazımızda görkəmli alimin səmərəli elmi fəaliyyətindən, ədəbiyyatşünaslığın inkişafındakı xidmətlərindən söhbət açmaq istəyirik.
4 dekabr 1896-cı ildə Qacarlar dövlətinə bağlı Kirmanşah əyalətinin Gəhvarə qəsəbəsində dünyaya gələn Qulamrza xan Rəşid Yasəmi ədib və intelektual şəxsiyyətlərin yetişdiyi bir ailəyə məxsusdur. Goran əşirətinə aiddir.
Atası Xanixənan ləqəbli Məhəmmədvəli xan Mirpənc xəttat, şair və nəqqaş idi. Nüsrət təxəllüsü ilə şeir yazırdı.
Babası Hüseyn xan Əmirpənc həm tayfa başçısı, həm də hərbçi idi.
Anası Nurtac xanım tərəfindən babası divan sahibi və “Şəms ü Tuġra” adlı tarixi romanın müəllifi, şahzadə Məhəmmədbağır mirzə Xosrovidir. Məhəmmədbağır mirzə Dövlətşahi soyadını daşıyırdı və Məhəmmədəli mirzənin nəvəsi, Fətəli şah Qacarın nəticəsi idi.
İbtidai təhsilini Kirmanşahda alan Rəşid Yasəmi xüsusi müəllimlərdən fars dili və ədəbiyyatını öyrənib, ərəb və fransız dillərini əxz edib. Ardından getdiyi Tehran şəhərində Sen Louis litseyindən məzun olub (1913). Bu məktəbdə Nizam Vəfa adlı fars dili müəlliminin təşviqiylə şeirə yönəlib. Şeirlərində “Rəşid” təxəllüsündən istifadə edib. Təhsilini tamamladıqdan sonra öncə mədəniyyət və maliyyə nazirliklərində, ardından saray dəftərxanası dairəsində çalışmağa başlayıb. O günlərdə, sonraları adı Məliküşşuara Bahar tərəfindən “Əncümən-e Danişkədə” olaraq dəyişdiriləcək “Cərgə-i Danişvəri”ni qurub. Bu məcmuədə Bahar və onun yoldaşlarından olan Səid Nəfisi, Abbas İqbal Aştiyani, Seyyid Rza Hünəri və İbrahim Ülfət kimi ədəbiyyat və fikir adamları ilə çalışıb. “İnqılab-ı ədəbi” başlığı altında fransız dilindən tərcümə etdiyi yazılar “Danişkədə” dərgisində nəşr olunub. Ardından “Əncümən-e ədəbi-i İran” cəmiyyəti qurulub. Burada İbn Yəmin-i Tuğrainin həyatını anlatdığı ilk müəllif yazısını nəşr etdirib. Qısa müddət sonra Əli Dəştinin qurduğu “Şəfəq-e sürx” adlı qəzetdə ədəbi tənqid yazıları qələmə alıb və zamanının yazıçı və şairlərini tənqid edib. Bu yazılar sayəsində ədəbiyyat çevrələrinin diqqətini çəkib. “İran”, “Növbahar”, “Ayəndə”, “Təlim ü Tərbiyət”, “Ərmağan”, “Mehr və Fərhəngistan” kimi qəzet və dərgilərdə məqalə və şeirləri dərc olunub. Bu arada ingiliscəsini inkaşaf etdirib və Ernst Herzfeldin dərslərinə qatılaraq pəhləvi dilini öyrənib. 1933-cü ildə Tehran Universiteti açıldıqda Ədəbiyyat fakültəsinin İslam tarixi kafedrasına müəllim gətirilib. Danişsəra-yi Alidə dərs deyib. Fərhəngistan-e İran (İran Elmlər Akademiyasına) üzvülüyünə seçilib. 1946-cı ildə Fransaya gedib və iki il orada qalıb.
Rəşid Yasəmi 2 mart 1949-cu ildə Ədəbiyyat fakültəsində verdiyi bir konfrans əsnasında qəlb krizi keçirib və müalicə üçün Avropaya yollanıb. Bir müddət sonra döndüyü Tehran şəhərində - 9 May 1951-ci ildə vəfat edib.
Daha çox klassik İran ədəbiyyatı araşdırmaçısı olaraq tanınan Rəşid Yasəmi dəyişik janrlardakı şeirlərində qafiyələrin yerini dəyişdirərək yenilik yaratma tərəfdarlarına, “müqəttaət” adı ilə yeni bir şəkil işlədilməsinə, yeni törəyən sözlərə şeirində yer verməsinə rəğmən qədim ustadların şeir üslubunu izləyən “Danişkədə” məcmuəsinin qoyduğu şərtlərə bağlı qalıb, Xorasan və İraq üslubu arasında bir səbki mənimsəyib, bugünün şeirini dünənin şeirinə bağlayan halqalardan biri olub. Yeni məzmunları qədim şeirin qəlibinə töküb, əxlaq və hikməti şeirinə yerləşdirib.
O, novator şairlərin İranda yeni tipli ədəbiyyatın təşəkkülündə rolunu, onların Yaxın Şərq xalqlarının ədəbiyyatında tənqidi-realist meylin inkişafına təsirini aydınlaşdırmaqla yanaşı, şeirin poetik təkamülündə orijinal hadisə olduğunu və XX əsrdə davam etməkdə olan klassik şeirin aradan götürülməsində praktik əhəmiyyətini üzə çıxarıb.
Görkəmli alimin ədəbiyyat tarixi və nəzəriyyəsi, mətnşünaslıq, biblioqrafiya və kitab mədəniyyətinə, həmçinin müasir ədəbi prosesin əsas istiqamətləri və imzaları haqqında çoxsaylı tədqiqatları onun elmi maraq dairəsinin genişliyini göstərməklə yanaşı, alimin bir tədqiqatçı kimi fərdi təhlil üsulunun da üstünlüklərini sərgiləyir.
Bütün fəaliyyəti boyu çox məhsuldar işləyən alim 18 kitabın, 500-dən artıq elmi məqalənin müəllifidir.
Rəşid Yasəmi dönəminin sosial və mədəni dəyişikliklərini əks etdirdiyi 2000 beyt civarındakı şeirləri öncə “Müntəxabat-e əşar-e Rəşid” (Tehran, 1312), daha sonra “Divan-e Şeir-i Rəşid-i Yasəmi” (Tehran, 1338) adı ilə nəşr etdirib.
Görkəmli alimin klassik ədəbiyyatın tədqiqi sahəsindəki fəaliyyəti də böyük əhəmiyyət kəsb edir. Onun tədqiq edib, nəşr etdiyi əsərlər arasında “Əḥval-i İbn Yəmin” (Tehran 1304); “Qanun-i əxlaq” (Tehran, 1307); “Tarix-i miləl ü niḥal” (Tehran, 1315 hş.); “Ain-i nigariş-i tarix” (Tehran, 1316 hş.); Ədəbiyyat-e müasir” (Tehran, 1316 hş.); “Məqalət və risaləha” (nəşr. İrəc Əfşar – Məhəmməd Rəsul Dəryagəşt, Tehran, 1373 hş.) adlı kitablar var.
Klassik sənətkarların həyat və yaradıcılığının öyrənilməsinə xüsusi diqqət və qayğı ilə yanaşan R. Yasəmi onların bədii irsinin toplanmasına və nəşrinə böyük əmək sərf edib. “Divan-e Məḥəmmədbağır-e Xosrovi” (Tehran, 1303 hş.); “Səlaman u əbsal-i Cami” (Tehran, 1305 hş.); “Əndərznamə-i Əsədi-i Ṭusi” (Tehran, 1306 hş.); “Nəṣayix-i Firdovsi” (Tehran, 1306 hş.); “Müqəddimə bər dübeytiha-ye Baba Ṭahir ʿUryan” (Tehran, 1306 hş.); “Divan-e Hatif-i İṣfahani” (Tehran, 1307 hş.); “Müntəxabat-e əşar-e Fərruxi-ye Sistani” (Tehran, 1311); “Divan-e Məsud-i Səd-i Səlman” (Tehran 1318 hş.); Əşʿar-e güzidə-i Məsʿud-i Səʿd-i Səlman (Tehran 1319 hş.) görkəmli alimin yuxusuz gecələrinin, gərgin zəhmətinin bəhrəsidir.
Elmi fəaliyyətə ədəbiyyat tarixçisi kimi başlamış Rəşid Yasəminin tərcümələri də maraq doğurur. Onun çevirdiyi əsərlər aşağıdakılardır:
Pəhləvicədən: Əndərz-i Uşnər Danak (Tehran, 1313 hş.); Əndərz-i Azərpad Mar Sipəndan (Tehran, ts.); Ərdavir ʿAfnamə (Tehran 1314 hş.).
Fransız dilindən: Nəṣayix-i Epiktutos hakim (Tehran, ts.); Tarix-i ʿumumi-i qərn-ı hicdəhum (Albert Maletdən, Tehran, 1310); Tarixçe-i Nadir şah (Minorskidən, Tehran, 1313 hş.); Assar-e İran (Andre Godarddan, Tehran, 1314 hş.); İran dər zaman-i Sasaniyan (Arthur Christensendən, Tehran, 1317 hş.); Əz Qəṣr-ı Şirin bə Ṭus (Tehran, ts.).
İngilis dilindən: Ain-i Dustyabi (Dale Carnagiedən, Tehran, 1320 hş.); Tarix-i Çingiz xan (Harold Lampdan, Tehran, 1313 hş.); Tarix-i ədəbiyyat-e İran -əz aġaz-ı Səfəviyyə ta ʿəṣr-e hazır- (Edward Brovnedən, Tehran, 1316 hş.); Məqam-e İran dər tarix-e İslam (David Margoliouthdən, Tehran, 1321 hş.).
Görkəmli alimin fundamental tədqiqatlarının nəticəsi olan əsərlər bu gün də öz aktuallığını qoruyub saxlayır və dəyərli mənbə kimi gənc tədqiqatçıların köməyinə çatır.
Böyük tədqiqatçı, mükəmməl ədəbiyyat tarixçisi Rəşid Yasəminin oxucular arasında maraq doğuran əsərlərindən biri də “Tətöbbə və intiqadi və əhvali və asari Səlman Səvaci”dir. Mətnşünas alim “Külliyyat-e Xacə Cəmaləddin Səlman Savəci” kitabını da çapa hazırlayıb. (Tehran, ts.).
Qeyd edək ki, görkəmli alimin azun illərdən bəri əldə etdiyi elmi araşdırma təcrübəsi, universal tədqiqatçılıq keyfiyyəti “Səlman Savəcinin həyatı və əsərlərinin tənqidi araşdırılması” monoqrafiyasında əyaniləşib. R. Yasəminin bu əsərində şair Salman Savəcinin həyatı və yaradıcılığına dair axtarışlar edilməyə təşəbbüs göstərilib. Müəllif əksər hallarda Salman haqqında orta əsrlər təzkirə müəlliflərinin söylədiklərini təkrar edərək şairin həyatına dair yazılarında ən çox onunla dövrünün hökmdarları arasındakı münasibətlərdən, səfərlərindən, şəxsi əmlakından, məzhəbindən və s. bəhs etməyə daha çox yer verib. Son dörd fəsil kitabın diqqəti cəlb edən yerlərindəndir. Bu fəsillərdə S. Savəcinin sələfləri Firdovsi, Nizami, Mənuçehri, Sənai, Ənvəri, Xəyyam, Zəhir Fariyabi, Kəmaləddin İsmayılın yaradıcılıq yolundan istifadə etməsi, onların Salman ədəbi irsinə təsirinə dair qeydlər verilir (78, 97-106).
Kitabın 13-cü fəslində Salman ilə onun müasiri Hafiz Şirazi qəzəllərinin qarşılıqlı müqayisəsindən bəhs edilir (Tətöbbə və intiqadi və əhvali və asari Səlman Səvaci, s. 112-121).
R. Yasəmi S. Savəcinin tarixi məlum olan və olmayan «Külliyyat»larının 10-a qədər əlyazmasından istifadə edib, tarixi bəlli olmayan bəzi əlyazmalarının Salmanın ömrünün son vaxtlarında qələmə alındığını ehtimal edib.
R. Yasəmi Savəcinin diqqəti cəlb edən əlyazmalarından 1429-30-cu illərdə və 1469-70-ci illərdə üzü köçürülmüş əlyazma nüsxələrinin adlarını çəkib (Tətöbbə və intiqadi və əhvali və asari Səlman Səvaci, s. 112-121), şairin ona məlum olan 5 min beyt qəsidəsinin, 450 beyt qitəsinin, iki tərkibbəndi, 1100 beyt qəzəli, «Fərağnamə» (1000 beyt) və «Cəmşid və Xurşid» (3200 beyt) məsnəviləri, 32 rübaisinin olmasından bəhs edib (Tətöbbə və intiqadi və əhvali və asari Səlman Səvaci, s. 112-121).
Rəşid Yasəmi Salman Savəcinin məsnəvi janrında qüdrətli bir sənətkar olduğunu söyləyərək yazırdı ki, Salman Savəcinin «Fərağnamə» və «Cəmşid və Xurşid» məsnəviləri Nizaminin məsnəviləri müqabilində sonralar yazılan əsərlər içərisində ən lətif və şirin oxunan məsnəvilərdəndir (Tətöbbə və intiqadi və əhvali və asari Səlman Səvaci, s. 4).
Bu sanballı elmi-tədqiqat əsərində şairin əsərlərinin təhlili yüksək professional səviyyədə yerinə yetirilib.
Rəşid Yasəmi həyatı boyu yorulmadan çalışaraq ədəbiyyatşünaslıq elmini inkişaf etdirib və yeni elmi nəsillərin hazırlanmasına xidmət göstərib.
Bölməyə aid digər xəbərlər
Tarix: 23-03-2022 18:55 | Bölmə: Ənvər ÇİNGİZOĞLU
Ənvər ÇİNGİZOĞLU
Jurnalist-etnoqraf
İran ədəbiyyatının tanınmış nümayəndələrindən olan görkəmli şair, ədəbiyyatşünas alim, tənqidçi, mətnşünas və tərcüməçi Rəşid Yasəmi həmişə özünəməxsus mövqeyi ilə seçilib. Bu yazımızda görkəmli alimin səmərəli elmi fəaliyyətindən, ədəbiyyatşünaslığın inkişafındakı xidmətlərindən söhbət açmaq istəyirik.
4 dekabr 1896-cı ildə Qacarlar dövlətinə bağlı Kirmanşah əyalətinin Gəhvarə qəsəbəsində dünyaya gələn Qulamrza xan Rəşid Yasəmi ədib və intelektual şəxsiyyətlərin yetişdiyi bir ailəyə məxsusdur. Goran əşirətinə aiddir.
Atası Xanixənan ləqəbli Məhəmmədvəli xan Mirpənc xəttat, şair və nəqqaş idi. Nüsrət təxəllüsü ilə şeir yazırdı.
Babası Hüseyn xan Əmirpənc həm tayfa başçısı, həm də hərbçi idi.
Anası Nurtac xanım tərəfindən babası divan sahibi və “Şəms ü Tuġra” adlı tarixi romanın müəllifi, şahzadə Məhəmmədbağır mirzə Xosrovidir. Məhəmmədbağır mirzə Dövlətşahi soyadını daşıyırdı və Məhəmmədəli mirzənin nəvəsi, Fətəli şah Qacarın nəticəsi idi.
İbtidai təhsilini Kirmanşahda alan Rəşid Yasəmi xüsusi müəllimlərdən fars dili və ədəbiyyatını öyrənib, ərəb və fransız dillərini əxz edib. Ardından getdiyi Tehran şəhərində Sen Louis litseyindən məzun olub (1913). Bu məktəbdə Nizam Vəfa adlı fars dili müəlliminin təşviqiylə şeirə yönəlib. Şeirlərində “Rəşid” təxəllüsündən istifadə edib. Təhsilini tamamladıqdan sonra öncə mədəniyyət və maliyyə nazirliklərində, ardından saray dəftərxanası dairəsində çalışmağa başlayıb. O günlərdə, sonraları adı Məliküşşuara Bahar tərəfindən “Əncümən-e Danişkədə” olaraq dəyişdiriləcək “Cərgə-i Danişvəri”ni qurub. Bu məcmuədə Bahar və onun yoldaşlarından olan Səid Nəfisi, Abbas İqbal Aştiyani, Seyyid Rza Hünəri və İbrahim Ülfət kimi ədəbiyyat və fikir adamları ilə çalışıb. “İnqılab-ı ədəbi” başlığı altında fransız dilindən tərcümə etdiyi yazılar “Danişkədə” dərgisində nəşr olunub. Ardından “Əncümən-e ədəbi-i İran” cəmiyyəti qurulub. Burada İbn Yəmin-i Tuğrainin həyatını anlatdığı ilk müəllif yazısını nəşr etdirib. Qısa müddət sonra Əli Dəştinin qurduğu “Şəfəq-e sürx” adlı qəzetdə ədəbi tənqid yazıları qələmə alıb və zamanının yazıçı və şairlərini tənqid edib. Bu yazılar sayəsində ədəbiyyat çevrələrinin diqqətini çəkib. “İran”, “Növbahar”, “Ayəndə”, “Təlim ü Tərbiyət”, “Ərmağan”, “Mehr və Fərhəngistan” kimi qəzet və dərgilərdə məqalə və şeirləri dərc olunub. Bu arada ingiliscəsini inkaşaf etdirib və Ernst Herzfeldin dərslərinə qatılaraq pəhləvi dilini öyrənib. 1933-cü ildə Tehran Universiteti açıldıqda Ədəbiyyat fakültəsinin İslam tarixi kafedrasına müəllim gətirilib. Danişsəra-yi Alidə dərs deyib. Fərhəngistan-e İran (İran Elmlər Akademiyasına) üzvülüyünə seçilib. 1946-cı ildə Fransaya gedib və iki il orada qalıb.
Rəşid Yasəmi 2 mart 1949-cu ildə Ədəbiyyat fakültəsində verdiyi bir konfrans əsnasında qəlb krizi keçirib və müalicə üçün Avropaya yollanıb. Bir müddət sonra döndüyü Tehran şəhərində - 9 May 1951-ci ildə vəfat edib.
Daha çox klassik İran ədəbiyyatı araşdırmaçısı olaraq tanınan Rəşid Yasəmi dəyişik janrlardakı şeirlərində qafiyələrin yerini dəyişdirərək yenilik yaratma tərəfdarlarına, “müqəttaət” adı ilə yeni bir şəkil işlədilməsinə, yeni törəyən sözlərə şeirində yer verməsinə rəğmən qədim ustadların şeir üslubunu izləyən “Danişkədə” məcmuəsinin qoyduğu şərtlərə bağlı qalıb, Xorasan və İraq üslubu arasında bir səbki mənimsəyib, bugünün şeirini dünənin şeirinə bağlayan halqalardan biri olub. Yeni məzmunları qədim şeirin qəlibinə töküb, əxlaq və hikməti şeirinə yerləşdirib.
O, novator şairlərin İranda yeni tipli ədəbiyyatın təşəkkülündə rolunu, onların Yaxın Şərq xalqlarının ədəbiyyatında tənqidi-realist meylin inkişafına təsirini aydınlaşdırmaqla yanaşı, şeirin poetik təkamülündə orijinal hadisə olduğunu və XX əsrdə davam etməkdə olan klassik şeirin aradan götürülməsində praktik əhəmiyyətini üzə çıxarıb.
Görkəmli alimin ədəbiyyat tarixi və nəzəriyyəsi, mətnşünaslıq, biblioqrafiya və kitab mədəniyyətinə, həmçinin müasir ədəbi prosesin əsas istiqamətləri və imzaları haqqında çoxsaylı tədqiqatları onun elmi maraq dairəsinin genişliyini göstərməklə yanaşı, alimin bir tədqiqatçı kimi fərdi təhlil üsulunun da üstünlüklərini sərgiləyir.
Bütün fəaliyyəti boyu çox məhsuldar işləyən alim 18 kitabın, 500-dən artıq elmi məqalənin müəllifidir.
Rəşid Yasəmi dönəminin sosial və mədəni dəyişikliklərini əks etdirdiyi 2000 beyt civarındakı şeirləri öncə “Müntəxabat-e əşar-e Rəşid” (Tehran, 1312), daha sonra “Divan-e Şeir-i Rəşid-i Yasəmi” (Tehran, 1338) adı ilə nəşr etdirib.
Görkəmli alimin klassik ədəbiyyatın tədqiqi sahəsindəki fəaliyyəti də böyük əhəmiyyət kəsb edir. Onun tədqiq edib, nəşr etdiyi əsərlər arasında “Əḥval-i İbn Yəmin” (Tehran 1304); “Qanun-i əxlaq” (Tehran, 1307); “Tarix-i miləl ü niḥal” (Tehran, 1315 hş.); “Ain-i nigariş-i tarix” (Tehran, 1316 hş.); Ədəbiyyat-e müasir” (Tehran, 1316 hş.); “Məqalət və risaləha” (nəşr. İrəc Əfşar – Məhəmməd Rəsul Dəryagəşt, Tehran, 1373 hş.) adlı kitablar var.
Klassik sənətkarların həyat və yaradıcılığının öyrənilməsinə xüsusi diqqət və qayğı ilə yanaşan R. Yasəmi onların bədii irsinin toplanmasına və nəşrinə böyük əmək sərf edib. “Divan-e Məḥəmmədbağır-e Xosrovi” (Tehran, 1303 hş.); “Səlaman u əbsal-i Cami” (Tehran, 1305 hş.); “Əndərznamə-i Əsədi-i Ṭusi” (Tehran, 1306 hş.); “Nəṣayix-i Firdovsi” (Tehran, 1306 hş.); “Müqəddimə bər dübeytiha-ye Baba Ṭahir ʿUryan” (Tehran, 1306 hş.); “Divan-e Hatif-i İṣfahani” (Tehran, 1307 hş.); “Müntəxabat-e əşar-e Fərruxi-ye Sistani” (Tehran, 1311); “Divan-e Məsud-i Səd-i Səlman” (Tehran 1318 hş.); Əşʿar-e güzidə-i Məsʿud-i Səʿd-i Səlman (Tehran 1319 hş.) görkəmli alimin yuxusuz gecələrinin, gərgin zəhmətinin bəhrəsidir.
Elmi fəaliyyətə ədəbiyyat tarixçisi kimi başlamış Rəşid Yasəminin tərcümələri də maraq doğurur. Onun çevirdiyi əsərlər aşağıdakılardır:
Pəhləvicədən: Əndərz-i Uşnər Danak (Tehran, 1313 hş.); Əndərz-i Azərpad Mar Sipəndan (Tehran, ts.); Ərdavir ʿAfnamə (Tehran 1314 hş.).
Fransız dilindən: Nəṣayix-i Epiktutos hakim (Tehran, ts.); Tarix-i ʿumumi-i qərn-ı hicdəhum (Albert Maletdən, Tehran, 1310); Tarixçe-i Nadir şah (Minorskidən, Tehran, 1313 hş.); Assar-e İran (Andre Godarddan, Tehran, 1314 hş.); İran dər zaman-i Sasaniyan (Arthur Christensendən, Tehran, 1317 hş.); Əz Qəṣr-ı Şirin bə Ṭus (Tehran, ts.).
İngilis dilindən: Ain-i Dustyabi (Dale Carnagiedən, Tehran, 1320 hş.); Tarix-i Çingiz xan (Harold Lampdan, Tehran, 1313 hş.); Tarix-i ədəbiyyat-e İran -əz aġaz-ı Səfəviyyə ta ʿəṣr-e hazır- (Edward Brovnedən, Tehran, 1316 hş.); Məqam-e İran dər tarix-e İslam (David Margoliouthdən, Tehran, 1321 hş.).
Görkəmli alimin fundamental tədqiqatlarının nəticəsi olan əsərlər bu gün də öz aktuallığını qoruyub saxlayır və dəyərli mənbə kimi gənc tədqiqatçıların köməyinə çatır.
Böyük tədqiqatçı, mükəmməl ədəbiyyat tarixçisi Rəşid Yasəminin oxucular arasında maraq doğuran əsərlərindən biri də “Tətöbbə və intiqadi və əhvali və asari Səlman Səvaci”dir. Mətnşünas alim “Külliyyat-e Xacə Cəmaləddin Səlman Savəci” kitabını da çapa hazırlayıb. (Tehran, ts.).
Qeyd edək ki, görkəmli alimin azun illərdən bəri əldə etdiyi elmi araşdırma təcrübəsi, universal tədqiqatçılıq keyfiyyəti “Səlman Savəcinin həyatı və əsərlərinin tənqidi araşdırılması” monoqrafiyasında əyaniləşib. R. Yasəminin bu əsərində şair Salman Savəcinin həyatı və yaradıcılığına dair axtarışlar edilməyə təşəbbüs göstərilib. Müəllif əksər hallarda Salman haqqında orta əsrlər təzkirə müəlliflərinin söylədiklərini təkrar edərək şairin həyatına dair yazılarında ən çox onunla dövrünün hökmdarları arasındakı münasibətlərdən, səfərlərindən, şəxsi əmlakından, məzhəbindən və s. bəhs etməyə daha çox yer verib. Son dörd fəsil kitabın diqqəti cəlb edən yerlərindəndir. Bu fəsillərdə S. Savəcinin sələfləri Firdovsi, Nizami, Mənuçehri, Sənai, Ənvəri, Xəyyam, Zəhir Fariyabi, Kəmaləddin İsmayılın yaradıcılıq yolundan istifadə etməsi, onların Salman ədəbi irsinə təsirinə dair qeydlər verilir (78, 97-106).
Kitabın 13-cü fəslində Salman ilə onun müasiri Hafiz Şirazi qəzəllərinin qarşılıqlı müqayisəsindən bəhs edilir (Tətöbbə və intiqadi və əhvali və asari Səlman Səvaci, s. 112-121).
R. Yasəmi S. Savəcinin tarixi məlum olan və olmayan «Külliyyat»larının 10-a qədər əlyazmasından istifadə edib, tarixi bəlli olmayan bəzi əlyazmalarının Salmanın ömrünün son vaxtlarında qələmə alındığını ehtimal edib.
R. Yasəmi Savəcinin diqqəti cəlb edən əlyazmalarından 1429-30-cu illərdə və 1469-70-ci illərdə üzü köçürülmüş əlyazma nüsxələrinin adlarını çəkib (Tətöbbə və intiqadi və əhvali və asari Səlman Səvaci, s. 112-121), şairin ona məlum olan 5 min beyt qəsidəsinin, 450 beyt qitəsinin, iki tərkibbəndi, 1100 beyt qəzəli, «Fərağnamə» (1000 beyt) və «Cəmşid və Xurşid» (3200 beyt) məsnəviləri, 32 rübaisinin olmasından bəhs edib (Tətöbbə və intiqadi və əhvali və asari Səlman Səvaci, s. 112-121).
Rəşid Yasəmi Salman Savəcinin məsnəvi janrında qüdrətli bir sənətkar olduğunu söyləyərək yazırdı ki, Salman Savəcinin «Fərağnamə» və «Cəmşid və Xurşid» məsnəviləri Nizaminin məsnəviləri müqabilində sonralar yazılan əsərlər içərisində ən lətif və şirin oxunan məsnəvilərdəndir (Tətöbbə və intiqadi və əhvali və asari Səlman Səvaci, s. 4).
Bu sanballı elmi-tədqiqat əsərində şairin əsərlərinin təhlili yüksək professional səviyyədə yerinə yetirilib.
Rəşid Yasəmi həyatı boyu yorulmadan çalışaraq ədəbiyyatşünaslıq elmini inkişaf etdirib və yeni elmi nəsillərin hazırlanmasına xidmət göstərib.
Bölməyə aid digər xəbərlər
11-04-2022, 21:25
Mazandaran alimi - Ənvər Çingizoğlu yazır
23-03-2022, 18:55
Rəşid Yasəmi: ədəbiyyatda nəciblik nümunəsi
17-03-2022, 09:49
Vahid Dəstigirdi: Nizaminin tədqiqatçısı
12-03-2022, 22:31
Ənvər ÇİNGİZOĞLU - Səid Nəfisi: Azərbaycan qəhrəmanı Babək Xürrəmdin əsərinin müəllifi
19-10-2021, 09:58
Ənvər ÇİNGİZOĞLU - Məhəmmədəli Füruği: siyasətçi, diplomat, tarixçi, tərcüməçi və millətçi kimi
16-10-2021, 01:06
Ənvər ÇİNGİZOĞLU - Hacıəli xan Rəzmara: Qurban bayramında doğuldu, terror qurbanı oldu
13-09-2021, 16:31
Ənvər ÇİNGİZOĞLU - Şəkinskilərin İran qolu haqqında... - Ənvər Çingizoğlunun araşdırması
10-09-2021, 17:27
Nəcəfqulu xan Sərşar: Qaradağın ağ gün görməmiş şairi
27-08-2021, 16:48
Ənvər ÇİNGİZOĞLU - Məhəmmədqulu xan Alar: inqilabda sərkərdə, işdə sərkar.. - Fotolar
20-08-2021, 13:38
Ənvər ÇİNGİZOĞLU - İsmayıl xan Şəfai: Tehran-43 konfransında şahın tərcüməçisi - Fotolar
16-08-2021, 15:51
Ənvər ÇİNGİZOĞLU - Seyid Məhəmməd Dəbirsiyaqi: tədqiq və tədrisin işığında - Fotolar
24-07-2021, 16:15
Ənvər ÇİNGİZOĞLU - Qaradağ elləri: beloğludan eloğluya qədər - Ənvər Çingizoğlu yazır
Milli Qəhrəman Pəhlivan Fərzəliyevin oğlu deyir ki, 44 günlük savaşda iştirak etmək arzusu həyata keçməsə də, döyüşlərin şiddətli vaxtında atasının şəhid olduğu Xəzəz dağını ziyarət edə bilib
Şair deyir ki, nə tənqidçiləri qınayır, nə də pul verib onlara tənqid adı altında tərif yazdıranları
Əks-kəşfiyyat xidmətinin sabiq rəhbəri deyir ki, hava hücumu reallaşarsa, itkilər böyük ola bilər
Eyni tamaşada həm Dövşanı, həm də Tülkünü səsləndirən Aygül Ağayeva deyir ki, kuklaçı olmaq çox çətindir
Məhəmməd Şahməmmədli “Apatiya”nı şedevr hesab etmir və filmdə səhvlərin olduğunu deyir
