00:55 / 22-11-2024
Silvester Stallone yeni seriala çəkilir
00:45 / 22-11-2024
Məşhur yazıçının yeni romanı nəşr edilib - Foto
00:07 / 22-11-2024
Hikmət Hacıyev: “Politico”nun üzr istəməsini tələb edirik!”
23:28 / 21-11-2024
Gəncədə iki nəfər bıçaqlanıb
22:07 / 21-11-2024
Putin ABŞ və Qərb dövlətlərinə xəbərdarlıq edib
20:55 / 21-11-2024
Ceyhun Bayramov Özbəkistanın xarici işlər naziri ilə telefonda danışıb
20:08 / 21-11-2024
Milli Məclis bəyanat yayıb
19:12 / 21-11-2024
Leyla Əliyeva Qlobal Liderlərin Dialoqunda iştirak edib - Fotolar
18:08 / 21-11-2024
SPECA İqlim Ağıllı Şəhərlər Forumu üzrə Bakı Bəyannaməsi imzalanıb
18:03 / 21-11-2024
Küləkli hava şəraiti ilə bağlı sarı xəbərdarlıq verilib
17:49 / 21-11-2024
Pərviz Şahbazov İstanbula gedir
17:25 / 21-11-2024
Əli Əsədov “Elektron hökumət” portalı ilə bağlı qərar imzalayıb
17:18 / 21-11-2024
Rusiya Tramp haqqında filmin yayımına icazə verməyib - Fotolar
17:08 / 21-11-2024
Nazirlər Kabineti riskli vergi ödəyiciləri haqqında qərar imzalayıb
16:48 / 21-11-2024
Matviyenko Azərbaycana gəlir
16:45 / 21-11-2024
Prezident iki Mərkəzi ləğv edib - Sərəncam
16:32 / 21-11-2024
Deputatlar daha 12 qanuna dəyişikliyi müzakirəyə çıxaracaq - Siyahı
16:23 / 21-11-2024
Leyla Əliyeva COP29-da: nadir canlıların mühafizəsinə həsr olunan panel müzakirələr olub - Fotolar
16:17 / 21-11-2024
Baş nazirin və sabiq müdafiə nazirinin həbsinə order verilib
16:17 / 21-11-2024
Milli Məclisin deputatı NATO PA-nın illik sessiyasında iştirak edəcək
16:06 / 21-11-2024
Putin Şimali Koreya liderinə 75 vəhşi heyvan göndərib
16:00 / 21-11-2024
Gömrük orqanlarına qəbul imtahanı keçiriləcək
15:45 / 21-11-2024
Dünya şöhrətli rejissorun 10 ən yaxşı filmi... - Siyahı
15:32 / 21-11-2024
Məşhur musiqi qrupu dünya turuna çıxır
15:29 / 21-11-2024
Ceyhun Bayramov misirli nazirlə telefonda danışıb
14:46 / 21-11-2024
Quterreş Bakıda: "Razılaşma istəyi hiss olunur"
14:43 / 21-11-2024
"Kəpəz"in futbolçusu əməliyyat olunub
14:36 / 21-11-2024
Rusiya Qərb silahlarına qarşı tədbirlər görməyə başlayıb
14:33 / 21-11-2024
SOCAR ilə “Tree Energy Solutions” arasında Birgə Tədqiqat Sazişi imzalanıb
14:08 / 21-11-2024
Ukrayna ərazi əvəzində sülhə razılaşmayacaq - Nazir
12:28 / 18-11-2024
Turan Manafzadə: “Mədəniyyət diplomatiyasından yararlanmağı bacarmalıyıq” - Müsahibə
12:05 / 19-11-2024
MMC vətəndaşın mənzilini dağıdıb, indi də obyektini ələ keçirmək istəyir - Fotolar
13:32 / 21-11-2024
Dünyanın ən güclü donanmaları... - Qardaş Türkiyə siyahıda neçəncidir?
19:50 / 19-11-2024
Beynəlxalq Bank 272 min manat cərimələnib
16:45 / 20-11-2024
Nazir: "Regionlardakı bəzi poçt şöbələrinin bağlanması araşdırılacaq"
16:22 / 20-11-2024
“Real Betis” klubunun nümayəndəsi Bakıda nəyə təəccüblənib? - Foto
15:29 / 18-11-2024
Daha üç şəhərə konsul təyinatı olub - Siyahı
17:09 / 18-11-2024
Deputatın oğlu yeni vəzifəyə təyin olunub
10:03 / 20-11-2024
Azərbaycan və Türkiyənin bələdiyyə təşkilatları arasında görüş keçirilib - Fotolar
16:45 / 21-11-2024
Prezident iki Mərkəzi ləğv edib - Sərəncam
09:37 / 21-11-2024
Naxçıvan səhiyyəsində həbslər başlayıb
15:55 / 20-11-2024
Deputatın "Zəngimcell" oyunu: "Balansınız bitmişdir..."
Rəşid Yasəmi: ədəbiyyatda nəciblik nümunəsi
Tarix: 23-03-2022 18:55 | Bölmə: Ənvər ÇİNGİZOĞLU
Ənvər ÇİNGİZOĞLU
Jurnalist-etnoqraf
İran ədəbiyyatının tanınmış nümayəndələrindən olan görkəmli şair, ədəbiyyatşünas alim, tənqidçi, mətnşünas və tərcüməçi Rəşid Yasəmi həmişə özünəməxsus mövqeyi ilə seçilib. Bu yazımızda görkəmli alimin səmərəli elmi fəaliyyətindən, ədəbiyyatşünaslığın inkişafındakı xidmətlərindən söhbət açmaq istəyirik.
4 dekabr 1896-cı ildə Qacarlar dövlətinə bağlı Kirmanşah əyalətinin Gəhvarə qəsəbəsində dünyaya gələn Qulamrza xan Rəşid Yasəmi ədib və intelektual şəxsiyyətlərin yetişdiyi bir ailəyə məxsusdur. Goran əşirətinə aiddir.
Atası Xanixənan ləqəbli Məhəmmədvəli xan Mirpənc xəttat, şair və nəqqaş idi. Nüsrət təxəllüsü ilə şeir yazırdı.
Babası Hüseyn xan Əmirpənc həm tayfa başçısı, həm də hərbçi idi.
Anası Nurtac xanım tərəfindən babası divan sahibi və “Şəms ü Tuġra” adlı tarixi romanın müəllifi, şahzadə Məhəmmədbağır mirzə Xosrovidir. Məhəmmədbağır mirzə Dövlətşahi soyadını daşıyırdı və Məhəmmədəli mirzənin nəvəsi, Fətəli şah Qacarın nəticəsi idi.
İbtidai təhsilini Kirmanşahda alan Rəşid Yasəmi xüsusi müəllimlərdən fars dili və ədəbiyyatını öyrənib, ərəb və fransız dillərini əxz edib. Ardından getdiyi Tehran şəhərində Sen Louis litseyindən məzun olub (1913). Bu məktəbdə Nizam Vəfa adlı fars dili müəlliminin təşviqiylə şeirə yönəlib. Şeirlərində “Rəşid” təxəllüsündən istifadə edib. Təhsilini tamamladıqdan sonra öncə mədəniyyət və maliyyə nazirliklərində, ardından saray dəftərxanası dairəsində çalışmağa başlayıb. O günlərdə, sonraları adı Məliküşşuara Bahar tərəfindən “Əncümən-e Danişkədə” olaraq dəyişdiriləcək “Cərgə-i Danişvəri”ni qurub. Bu məcmuədə Bahar və onun yoldaşlarından olan Səid Nəfisi, Abbas İqbal Aştiyani, Seyyid Rza Hünəri və İbrahim Ülfət kimi ədəbiyyat və fikir adamları ilə çalışıb. “İnqılab-ı ədəbi” başlığı altında fransız dilindən tərcümə etdiyi yazılar “Danişkədə” dərgisində nəşr olunub. Ardından “Əncümən-e ədəbi-i İran” cəmiyyəti qurulub. Burada İbn Yəmin-i Tuğrainin həyatını anlatdığı ilk müəllif yazısını nəşr etdirib. Qısa müddət sonra Əli Dəştinin qurduğu “Şəfəq-e sürx” adlı qəzetdə ədəbi tənqid yazıları qələmə alıb və zamanının yazıçı və şairlərini tənqid edib. Bu yazılar sayəsində ədəbiyyat çevrələrinin diqqətini çəkib. “İran”, “Növbahar”, “Ayəndə”, “Təlim ü Tərbiyət”, “Ərmağan”, “Mehr və Fərhəngistan” kimi qəzet və dərgilərdə məqalə və şeirləri dərc olunub. Bu arada ingiliscəsini inkaşaf etdirib və Ernst Herzfeldin dərslərinə qatılaraq pəhləvi dilini öyrənib. 1933-cü ildə Tehran Universiteti açıldıqda Ədəbiyyat fakültəsinin İslam tarixi kafedrasına müəllim gətirilib. Danişsəra-yi Alidə dərs deyib. Fərhəngistan-e İran (İran Elmlər Akademiyasına) üzvülüyünə seçilib. 1946-cı ildə Fransaya gedib və iki il orada qalıb.
Rəşid Yasəmi 2 mart 1949-cu ildə Ədəbiyyat fakültəsində verdiyi bir konfrans əsnasında qəlb krizi keçirib və müalicə üçün Avropaya yollanıb. Bir müddət sonra döndüyü Tehran şəhərində - 9 May 1951-ci ildə vəfat edib.
Daha çox klassik İran ədəbiyyatı araşdırmaçısı olaraq tanınan Rəşid Yasəmi dəyişik janrlardakı şeirlərində qafiyələrin yerini dəyişdirərək yenilik yaratma tərəfdarlarına, “müqəttaət” adı ilə yeni bir şəkil işlədilməsinə, yeni törəyən sözlərə şeirində yer verməsinə rəğmən qədim ustadların şeir üslubunu izləyən “Danişkədə” məcmuəsinin qoyduğu şərtlərə bağlı qalıb, Xorasan və İraq üslubu arasında bir səbki mənimsəyib, bugünün şeirini dünənin şeirinə bağlayan halqalardan biri olub. Yeni məzmunları qədim şeirin qəlibinə töküb, əxlaq və hikməti şeirinə yerləşdirib.
O, novator şairlərin İranda yeni tipli ədəbiyyatın təşəkkülündə rolunu, onların Yaxın Şərq xalqlarının ədəbiyyatında tənqidi-realist meylin inkişafına təsirini aydınlaşdırmaqla yanaşı, şeirin poetik təkamülündə orijinal hadisə olduğunu və XX əsrdə davam etməkdə olan klassik şeirin aradan götürülməsində praktik əhəmiyyətini üzə çıxarıb.
Görkəmli alimin ədəbiyyat tarixi və nəzəriyyəsi, mətnşünaslıq, biblioqrafiya və kitab mədəniyyətinə, həmçinin müasir ədəbi prosesin əsas istiqamətləri və imzaları haqqında çoxsaylı tədqiqatları onun elmi maraq dairəsinin genişliyini göstərməklə yanaşı, alimin bir tədqiqatçı kimi fərdi təhlil üsulunun da üstünlüklərini sərgiləyir.
Bütün fəaliyyəti boyu çox məhsuldar işləyən alim 18 kitabın, 500-dən artıq elmi məqalənin müəllifidir.
Rəşid Yasəmi dönəminin sosial və mədəni dəyişikliklərini əks etdirdiyi 2000 beyt civarındakı şeirləri öncə “Müntəxabat-e əşar-e Rəşid” (Tehran, 1312), daha sonra “Divan-e Şeir-i Rəşid-i Yasəmi” (Tehran, 1338) adı ilə nəşr etdirib.
Görkəmli alimin klassik ədəbiyyatın tədqiqi sahəsindəki fəaliyyəti də böyük əhəmiyyət kəsb edir. Onun tədqiq edib, nəşr etdiyi əsərlər arasında “Əḥval-i İbn Yəmin” (Tehran 1304); “Qanun-i əxlaq” (Tehran, 1307); “Tarix-i miləl ü niḥal” (Tehran, 1315 hş.); “Ain-i nigariş-i tarix” (Tehran, 1316 hş.); Ədəbiyyat-e müasir” (Tehran, 1316 hş.); “Məqalət və risaləha” (nəşr. İrəc Əfşar – Məhəmməd Rəsul Dəryagəşt, Tehran, 1373 hş.) adlı kitablar var.
Klassik sənətkarların həyat və yaradıcılığının öyrənilməsinə xüsusi diqqət və qayğı ilə yanaşan R. Yasəmi onların bədii irsinin toplanmasına və nəşrinə böyük əmək sərf edib. “Divan-e Məḥəmmədbağır-e Xosrovi” (Tehran, 1303 hş.); “Səlaman u əbsal-i Cami” (Tehran, 1305 hş.); “Əndərznamə-i Əsədi-i Ṭusi” (Tehran, 1306 hş.); “Nəṣayix-i Firdovsi” (Tehran, 1306 hş.); “Müqəddimə bər dübeytiha-ye Baba Ṭahir ʿUryan” (Tehran, 1306 hş.); “Divan-e Hatif-i İṣfahani” (Tehran, 1307 hş.); “Müntəxabat-e əşar-e Fərruxi-ye Sistani” (Tehran, 1311); “Divan-e Məsud-i Səd-i Səlman” (Tehran 1318 hş.); Əşʿar-e güzidə-i Məsʿud-i Səʿd-i Səlman (Tehran 1319 hş.) görkəmli alimin yuxusuz gecələrinin, gərgin zəhmətinin bəhrəsidir.
Elmi fəaliyyətə ədəbiyyat tarixçisi kimi başlamış Rəşid Yasəminin tərcümələri də maraq doğurur. Onun çevirdiyi əsərlər aşağıdakılardır:
Pəhləvicədən: Əndərz-i Uşnər Danak (Tehran, 1313 hş.); Əndərz-i Azərpad Mar Sipəndan (Tehran, ts.); Ərdavir ʿAfnamə (Tehran 1314 hş.).
Fransız dilindən: Nəṣayix-i Epiktutos hakim (Tehran, ts.); Tarix-i ʿumumi-i qərn-ı hicdəhum (Albert Maletdən, Tehran, 1310); Tarixçe-i Nadir şah (Minorskidən, Tehran, 1313 hş.); Assar-e İran (Andre Godarddan, Tehran, 1314 hş.); İran dər zaman-i Sasaniyan (Arthur Christensendən, Tehran, 1317 hş.); Əz Qəṣr-ı Şirin bə Ṭus (Tehran, ts.).
İngilis dilindən: Ain-i Dustyabi (Dale Carnagiedən, Tehran, 1320 hş.); Tarix-i Çingiz xan (Harold Lampdan, Tehran, 1313 hş.); Tarix-i ədəbiyyat-e İran -əz aġaz-ı Səfəviyyə ta ʿəṣr-e hazır- (Edward Brovnedən, Tehran, 1316 hş.); Məqam-e İran dər tarix-e İslam (David Margoliouthdən, Tehran, 1321 hş.).
Görkəmli alimin fundamental tədqiqatlarının nəticəsi olan əsərlər bu gün də öz aktuallığını qoruyub saxlayır və dəyərli mənbə kimi gənc tədqiqatçıların köməyinə çatır.
Böyük tədqiqatçı, mükəmməl ədəbiyyat tarixçisi Rəşid Yasəminin oxucular arasında maraq doğuran əsərlərindən biri də “Tətöbbə və intiqadi və əhvali və asari Səlman Səvaci”dir. Mətnşünas alim “Külliyyat-e Xacə Cəmaləddin Səlman Savəci” kitabını da çapa hazırlayıb. (Tehran, ts.).
Qeyd edək ki, görkəmli alimin azun illərdən bəri əldə etdiyi elmi araşdırma təcrübəsi, universal tədqiqatçılıq keyfiyyəti “Səlman Savəcinin həyatı və əsərlərinin tənqidi araşdırılması” monoqrafiyasında əyaniləşib. R. Yasəminin bu əsərində şair Salman Savəcinin həyatı və yaradıcılığına dair axtarışlar edilməyə təşəbbüs göstərilib. Müəllif əksər hallarda Salman haqqında orta əsrlər təzkirə müəlliflərinin söylədiklərini təkrar edərək şairin həyatına dair yazılarında ən çox onunla dövrünün hökmdarları arasındakı münasibətlərdən, səfərlərindən, şəxsi əmlakından, məzhəbindən və s. bəhs etməyə daha çox yer verib. Son dörd fəsil kitabın diqqəti cəlb edən yerlərindəndir. Bu fəsillərdə S. Savəcinin sələfləri Firdovsi, Nizami, Mənuçehri, Sənai, Ənvəri, Xəyyam, Zəhir Fariyabi, Kəmaləddin İsmayılın yaradıcılıq yolundan istifadə etməsi, onların Salman ədəbi irsinə təsirinə dair qeydlər verilir (78, 97-106).
Kitabın 13-cü fəslində Salman ilə onun müasiri Hafiz Şirazi qəzəllərinin qarşılıqlı müqayisəsindən bəhs edilir (Tətöbbə və intiqadi və əhvali və asari Səlman Səvaci, s. 112-121).
R. Yasəmi S. Savəcinin tarixi məlum olan və olmayan «Külliyyat»larının 10-a qədər əlyazmasından istifadə edib, tarixi bəlli olmayan bəzi əlyazmalarının Salmanın ömrünün son vaxtlarında qələmə alındığını ehtimal edib.
R. Yasəmi Savəcinin diqqəti cəlb edən əlyazmalarından 1429-30-cu illərdə və 1469-70-ci illərdə üzü köçürülmüş əlyazma nüsxələrinin adlarını çəkib (Tətöbbə və intiqadi və əhvali və asari Səlman Səvaci, s. 112-121), şairin ona məlum olan 5 min beyt qəsidəsinin, 450 beyt qitəsinin, iki tərkibbəndi, 1100 beyt qəzəli, «Fərağnamə» (1000 beyt) və «Cəmşid və Xurşid» (3200 beyt) məsnəviləri, 32 rübaisinin olmasından bəhs edib (Tətöbbə və intiqadi və əhvali və asari Səlman Səvaci, s. 112-121).
Rəşid Yasəmi Salman Savəcinin məsnəvi janrında qüdrətli bir sənətkar olduğunu söyləyərək yazırdı ki, Salman Savəcinin «Fərağnamə» və «Cəmşid və Xurşid» məsnəviləri Nizaminin məsnəviləri müqabilində sonralar yazılan əsərlər içərisində ən lətif və şirin oxunan məsnəvilərdəndir (Tətöbbə və intiqadi və əhvali və asari Səlman Səvaci, s. 4).
Bu sanballı elmi-tədqiqat əsərində şairin əsərlərinin təhlili yüksək professional səviyyədə yerinə yetirilib.
Rəşid Yasəmi həyatı boyu yorulmadan çalışaraq ədəbiyyatşünaslıq elmini inkişaf etdirib və yeni elmi nəsillərin hazırlanmasına xidmət göstərib.
Bölməyə aid digər xəbərlər
Tarix: 23-03-2022 18:55 | Bölmə: Ənvər ÇİNGİZOĞLU
Ənvər ÇİNGİZOĞLU
Jurnalist-etnoqraf
İran ədəbiyyatının tanınmış nümayəndələrindən olan görkəmli şair, ədəbiyyatşünas alim, tənqidçi, mətnşünas və tərcüməçi Rəşid Yasəmi həmişə özünəməxsus mövqeyi ilə seçilib. Bu yazımızda görkəmli alimin səmərəli elmi fəaliyyətindən, ədəbiyyatşünaslığın inkişafındakı xidmətlərindən söhbət açmaq istəyirik.
4 dekabr 1896-cı ildə Qacarlar dövlətinə bağlı Kirmanşah əyalətinin Gəhvarə qəsəbəsində dünyaya gələn Qulamrza xan Rəşid Yasəmi ədib və intelektual şəxsiyyətlərin yetişdiyi bir ailəyə məxsusdur. Goran əşirətinə aiddir.
Atası Xanixənan ləqəbli Məhəmmədvəli xan Mirpənc xəttat, şair və nəqqaş idi. Nüsrət təxəllüsü ilə şeir yazırdı.
Babası Hüseyn xan Əmirpənc həm tayfa başçısı, həm də hərbçi idi.
Anası Nurtac xanım tərəfindən babası divan sahibi və “Şəms ü Tuġra” adlı tarixi romanın müəllifi, şahzadə Məhəmmədbağır mirzə Xosrovidir. Məhəmmədbağır mirzə Dövlətşahi soyadını daşıyırdı və Məhəmmədəli mirzənin nəvəsi, Fətəli şah Qacarın nəticəsi idi.
İbtidai təhsilini Kirmanşahda alan Rəşid Yasəmi xüsusi müəllimlərdən fars dili və ədəbiyyatını öyrənib, ərəb və fransız dillərini əxz edib. Ardından getdiyi Tehran şəhərində Sen Louis litseyindən məzun olub (1913). Bu məktəbdə Nizam Vəfa adlı fars dili müəlliminin təşviqiylə şeirə yönəlib. Şeirlərində “Rəşid” təxəllüsündən istifadə edib. Təhsilini tamamladıqdan sonra öncə mədəniyyət və maliyyə nazirliklərində, ardından saray dəftərxanası dairəsində çalışmağa başlayıb. O günlərdə, sonraları adı Məliküşşuara Bahar tərəfindən “Əncümən-e Danişkədə” olaraq dəyişdiriləcək “Cərgə-i Danişvəri”ni qurub. Bu məcmuədə Bahar və onun yoldaşlarından olan Səid Nəfisi, Abbas İqbal Aştiyani, Seyyid Rza Hünəri və İbrahim Ülfət kimi ədəbiyyat və fikir adamları ilə çalışıb. “İnqılab-ı ədəbi” başlığı altında fransız dilindən tərcümə etdiyi yazılar “Danişkədə” dərgisində nəşr olunub. Ardından “Əncümən-e ədəbi-i İran” cəmiyyəti qurulub. Burada İbn Yəmin-i Tuğrainin həyatını anlatdığı ilk müəllif yazısını nəşr etdirib. Qısa müddət sonra Əli Dəştinin qurduğu “Şəfəq-e sürx” adlı qəzetdə ədəbi tənqid yazıları qələmə alıb və zamanının yazıçı və şairlərini tənqid edib. Bu yazılar sayəsində ədəbiyyat çevrələrinin diqqətini çəkib. “İran”, “Növbahar”, “Ayəndə”, “Təlim ü Tərbiyət”, “Ərmağan”, “Mehr və Fərhəngistan” kimi qəzet və dərgilərdə məqalə və şeirləri dərc olunub. Bu arada ingiliscəsini inkaşaf etdirib və Ernst Herzfeldin dərslərinə qatılaraq pəhləvi dilini öyrənib. 1933-cü ildə Tehran Universiteti açıldıqda Ədəbiyyat fakültəsinin İslam tarixi kafedrasına müəllim gətirilib. Danişsəra-yi Alidə dərs deyib. Fərhəngistan-e İran (İran Elmlər Akademiyasına) üzvülüyünə seçilib. 1946-cı ildə Fransaya gedib və iki il orada qalıb.
Rəşid Yasəmi 2 mart 1949-cu ildə Ədəbiyyat fakültəsində verdiyi bir konfrans əsnasında qəlb krizi keçirib və müalicə üçün Avropaya yollanıb. Bir müddət sonra döndüyü Tehran şəhərində - 9 May 1951-ci ildə vəfat edib.
Daha çox klassik İran ədəbiyyatı araşdırmaçısı olaraq tanınan Rəşid Yasəmi dəyişik janrlardakı şeirlərində qafiyələrin yerini dəyişdirərək yenilik yaratma tərəfdarlarına, “müqəttaət” adı ilə yeni bir şəkil işlədilməsinə, yeni törəyən sözlərə şeirində yer verməsinə rəğmən qədim ustadların şeir üslubunu izləyən “Danişkədə” məcmuəsinin qoyduğu şərtlərə bağlı qalıb, Xorasan və İraq üslubu arasında bir səbki mənimsəyib, bugünün şeirini dünənin şeirinə bağlayan halqalardan biri olub. Yeni məzmunları qədim şeirin qəlibinə töküb, əxlaq və hikməti şeirinə yerləşdirib.
O, novator şairlərin İranda yeni tipli ədəbiyyatın təşəkkülündə rolunu, onların Yaxın Şərq xalqlarının ədəbiyyatında tənqidi-realist meylin inkişafına təsirini aydınlaşdırmaqla yanaşı, şeirin poetik təkamülündə orijinal hadisə olduğunu və XX əsrdə davam etməkdə olan klassik şeirin aradan götürülməsində praktik əhəmiyyətini üzə çıxarıb.
Görkəmli alimin ədəbiyyat tarixi və nəzəriyyəsi, mətnşünaslıq, biblioqrafiya və kitab mədəniyyətinə, həmçinin müasir ədəbi prosesin əsas istiqamətləri və imzaları haqqında çoxsaylı tədqiqatları onun elmi maraq dairəsinin genişliyini göstərməklə yanaşı, alimin bir tədqiqatçı kimi fərdi təhlil üsulunun da üstünlüklərini sərgiləyir.
Bütün fəaliyyəti boyu çox məhsuldar işləyən alim 18 kitabın, 500-dən artıq elmi məqalənin müəllifidir.
Rəşid Yasəmi dönəminin sosial və mədəni dəyişikliklərini əks etdirdiyi 2000 beyt civarındakı şeirləri öncə “Müntəxabat-e əşar-e Rəşid” (Tehran, 1312), daha sonra “Divan-e Şeir-i Rəşid-i Yasəmi” (Tehran, 1338) adı ilə nəşr etdirib.
Görkəmli alimin klassik ədəbiyyatın tədqiqi sahəsindəki fəaliyyəti də böyük əhəmiyyət kəsb edir. Onun tədqiq edib, nəşr etdiyi əsərlər arasında “Əḥval-i İbn Yəmin” (Tehran 1304); “Qanun-i əxlaq” (Tehran, 1307); “Tarix-i miləl ü niḥal” (Tehran, 1315 hş.); “Ain-i nigariş-i tarix” (Tehran, 1316 hş.); Ədəbiyyat-e müasir” (Tehran, 1316 hş.); “Məqalət və risaləha” (nəşr. İrəc Əfşar – Məhəmməd Rəsul Dəryagəşt, Tehran, 1373 hş.) adlı kitablar var.
Klassik sənətkarların həyat və yaradıcılığının öyrənilməsinə xüsusi diqqət və qayğı ilə yanaşan R. Yasəmi onların bədii irsinin toplanmasına və nəşrinə böyük əmək sərf edib. “Divan-e Məḥəmmədbağır-e Xosrovi” (Tehran, 1303 hş.); “Səlaman u əbsal-i Cami” (Tehran, 1305 hş.); “Əndərznamə-i Əsədi-i Ṭusi” (Tehran, 1306 hş.); “Nəṣayix-i Firdovsi” (Tehran, 1306 hş.); “Müqəddimə bər dübeytiha-ye Baba Ṭahir ʿUryan” (Tehran, 1306 hş.); “Divan-e Hatif-i İṣfahani” (Tehran, 1307 hş.); “Müntəxabat-e əşar-e Fərruxi-ye Sistani” (Tehran, 1311); “Divan-e Məsud-i Səd-i Səlman” (Tehran 1318 hş.); Əşʿar-e güzidə-i Məsʿud-i Səʿd-i Səlman (Tehran 1319 hş.) görkəmli alimin yuxusuz gecələrinin, gərgin zəhmətinin bəhrəsidir.
Elmi fəaliyyətə ədəbiyyat tarixçisi kimi başlamış Rəşid Yasəminin tərcümələri də maraq doğurur. Onun çevirdiyi əsərlər aşağıdakılardır:
Pəhləvicədən: Əndərz-i Uşnər Danak (Tehran, 1313 hş.); Əndərz-i Azərpad Mar Sipəndan (Tehran, ts.); Ərdavir ʿAfnamə (Tehran 1314 hş.).
Fransız dilindən: Nəṣayix-i Epiktutos hakim (Tehran, ts.); Tarix-i ʿumumi-i qərn-ı hicdəhum (Albert Maletdən, Tehran, 1310); Tarixçe-i Nadir şah (Minorskidən, Tehran, 1313 hş.); Assar-e İran (Andre Godarddan, Tehran, 1314 hş.); İran dər zaman-i Sasaniyan (Arthur Christensendən, Tehran, 1317 hş.); Əz Qəṣr-ı Şirin bə Ṭus (Tehran, ts.).
İngilis dilindən: Ain-i Dustyabi (Dale Carnagiedən, Tehran, 1320 hş.); Tarix-i Çingiz xan (Harold Lampdan, Tehran, 1313 hş.); Tarix-i ədəbiyyat-e İran -əz aġaz-ı Səfəviyyə ta ʿəṣr-e hazır- (Edward Brovnedən, Tehran, 1316 hş.); Məqam-e İran dər tarix-e İslam (David Margoliouthdən, Tehran, 1321 hş.).
Görkəmli alimin fundamental tədqiqatlarının nəticəsi olan əsərlər bu gün də öz aktuallığını qoruyub saxlayır və dəyərli mənbə kimi gənc tədqiqatçıların köməyinə çatır.
Böyük tədqiqatçı, mükəmməl ədəbiyyat tarixçisi Rəşid Yasəminin oxucular arasında maraq doğuran əsərlərindən biri də “Tətöbbə və intiqadi və əhvali və asari Səlman Səvaci”dir. Mətnşünas alim “Külliyyat-e Xacə Cəmaləddin Səlman Savəci” kitabını da çapa hazırlayıb. (Tehran, ts.).
Qeyd edək ki, görkəmli alimin azun illərdən bəri əldə etdiyi elmi araşdırma təcrübəsi, universal tədqiqatçılıq keyfiyyəti “Səlman Savəcinin həyatı və əsərlərinin tənqidi araşdırılması” monoqrafiyasında əyaniləşib. R. Yasəminin bu əsərində şair Salman Savəcinin həyatı və yaradıcılığına dair axtarışlar edilməyə təşəbbüs göstərilib. Müəllif əksər hallarda Salman haqqında orta əsrlər təzkirə müəlliflərinin söylədiklərini təkrar edərək şairin həyatına dair yazılarında ən çox onunla dövrünün hökmdarları arasındakı münasibətlərdən, səfərlərindən, şəxsi əmlakından, məzhəbindən və s. bəhs etməyə daha çox yer verib. Son dörd fəsil kitabın diqqəti cəlb edən yerlərindəndir. Bu fəsillərdə S. Savəcinin sələfləri Firdovsi, Nizami, Mənuçehri, Sənai, Ənvəri, Xəyyam, Zəhir Fariyabi, Kəmaləddin İsmayılın yaradıcılıq yolundan istifadə etməsi, onların Salman ədəbi irsinə təsirinə dair qeydlər verilir (78, 97-106).
Kitabın 13-cü fəslində Salman ilə onun müasiri Hafiz Şirazi qəzəllərinin qarşılıqlı müqayisəsindən bəhs edilir (Tətöbbə və intiqadi və əhvali və asari Səlman Səvaci, s. 112-121).
R. Yasəmi S. Savəcinin tarixi məlum olan və olmayan «Külliyyat»larının 10-a qədər əlyazmasından istifadə edib, tarixi bəlli olmayan bəzi əlyazmalarının Salmanın ömrünün son vaxtlarında qələmə alındığını ehtimal edib.
R. Yasəmi Savəcinin diqqəti cəlb edən əlyazmalarından 1429-30-cu illərdə və 1469-70-ci illərdə üzü köçürülmüş əlyazma nüsxələrinin adlarını çəkib (Tətöbbə və intiqadi və əhvali və asari Səlman Səvaci, s. 112-121), şairin ona məlum olan 5 min beyt qəsidəsinin, 450 beyt qitəsinin, iki tərkibbəndi, 1100 beyt qəzəli, «Fərağnamə» (1000 beyt) və «Cəmşid və Xurşid» (3200 beyt) məsnəviləri, 32 rübaisinin olmasından bəhs edib (Tətöbbə və intiqadi və əhvali və asari Səlman Səvaci, s. 112-121).
Rəşid Yasəmi Salman Savəcinin məsnəvi janrında qüdrətli bir sənətkar olduğunu söyləyərək yazırdı ki, Salman Savəcinin «Fərağnamə» və «Cəmşid və Xurşid» məsnəviləri Nizaminin məsnəviləri müqabilində sonralar yazılan əsərlər içərisində ən lətif və şirin oxunan məsnəvilərdəndir (Tətöbbə və intiqadi və əhvali və asari Səlman Səvaci, s. 4).
Bu sanballı elmi-tədqiqat əsərində şairin əsərlərinin təhlili yüksək professional səviyyədə yerinə yetirilib.
Rəşid Yasəmi həyatı boyu yorulmadan çalışaraq ədəbiyyatşünaslıq elmini inkişaf etdirib və yeni elmi nəsillərin hazırlanmasına xidmət göstərib.
Bölməyə aid digər xəbərlər
11-04-2022, 21:25
Mazandaran alimi - Ənvər Çingizoğlu yazır
23-03-2022, 18:55
Rəşid Yasəmi: ədəbiyyatda nəciblik nümunəsi
17-03-2022, 09:49
Vahid Dəstigirdi: Nizaminin tədqiqatçısı
12-03-2022, 22:31
Ənvər ÇİNGİZOĞLU - Səid Nəfisi: Azərbaycan qəhrəmanı Babək Xürrəmdin əsərinin müəllifi
19-10-2021, 09:58
Ənvər ÇİNGİZOĞLU - Məhəmmədəli Füruği: siyasətçi, diplomat, tarixçi, tərcüməçi və millətçi kimi
16-10-2021, 01:06
Ənvər ÇİNGİZOĞLU - Hacıəli xan Rəzmara: Qurban bayramında doğuldu, terror qurbanı oldu
13-09-2021, 16:31
Ənvər ÇİNGİZOĞLU - Şəkinskilərin İran qolu haqqında... - Ənvər Çingizoğlunun araşdırması
10-09-2021, 17:27
Nəcəfqulu xan Sərşar: Qaradağın ağ gün görməmiş şairi
27-08-2021, 16:48
Ənvər ÇİNGİZOĞLU - Məhəmmədqulu xan Alar: inqilabda sərkərdə, işdə sərkar.. - Fotolar
20-08-2021, 13:38
Ənvər ÇİNGİZOĞLU - İsmayıl xan Şəfai: Tehran-43 konfransında şahın tərcüməçisi - Fotolar
16-08-2021, 15:51
Ənvər ÇİNGİZOĞLU - Seyid Məhəmməd Dəbirsiyaqi: tədqiq və tədrisin işığında - Fotolar
24-07-2021, 16:15
Ənvər ÇİNGİZOĞLU - Qaradağ elləri: beloğludan eloğluya qədər - Ənvər Çingizoğlu yazır
Deputatlığa namizəd Milli Məclisdə təmsil etmək istədiyi bölgənin problemlərinin təsnifatını artıq ağlına yazıb və işə nədən başlayacağını sıralayıb
Qüdrət Həsənquliyev: “Düşmənçiliyə son qoymaq üçün ədalətli sülhə nail olmaq gərəkdir. Bunun üçün ya tərəflər 1991-ci ilin sərhədləri çərçivəsində bir-birinin ərazi bütövlüyünü tanıyır, ya da ərazi mübadiləsinə gedirlər. Amma indiki mərhələdə bu, az inandırıcı görünür”
“Tənha insanın monoloqu”nun ssenari müəllifi və rejissoru deyir ki, kinomuzu yaşatmaq və irəli aparmaq üçün film istehsalını artırmalı və onun bazarını düşünməliyik
Mirəli Sarızadə: “Gənc yaşımda arzum həyata keçdi, inşallah, yeni mövsümdə teatrımızın səhnəsində də Məcnun obrazı ilə tamaşaçılar qarşısına çıxacam”
