Tarix və təfəkkürün xidmətində

Xəbər lenti

00:04 / 29-08-2025

Namiq Qaraçuxurlunu Rusiyada saxlayıblar

23:50 / 28-08-2025

“Miray” ləqəbli tiktoker saxlanılıb

23:00 / 28-08-2025

Arne Slot: "Liverpul" üçün "Qarabağ"la qarşılaşmaq xoş olacaq"

21:29 / 28-08-2025

Çempionlar Liqası: "Qarabağ"ın rəqibləri müəyyənləşib

21:17 / 28-08-2025

Gəncədə 29 yaşlı şəxsi bıçaqlayıblar

20:42 / 28-08-2025

Məmmədəli Ağayev Moskvada saxlanılıb - Foto

18:43 / 28-08-2025

"Səfirliyimizə zərər dəyib" - XİN Rusiyanın Kiyevə hücumu ilə bağlı məlumat yayıb

18:13 / 28-08-2025

Ərdoğan Ukraynadakı müharibənin “ədalətli həlli”ni mümkün sayır

18:00 / 28-08-2025

Qaxda 13 yaşlı qıza 30-dan çox kişi təcavüz edib - Yenilənib

17:56 / 28-08-2025

“Meydan TV”-nin əməkdaşlarına 8 maddə ilə ittiham elan olunub

17:51 / 28-08-2025

Sabirabad sakini anasını güllələyib, özünü isə öldürüb

17:37 / 28-08-2025

Abşeronda 54 yaşlı kişi öldürülüb - Yenilənib

17:31 / 28-08-2025

ABŞ-da təhsil vizasının verilmə qaydası çətinləşib

17:29 / 28-08-2025

Çin İsraili hərbi əməliyyatları dayandırmağa çağırır

17:19 / 28-08-2025

Magistraturaya əlavə yerləşdirmənin qeydiyyat müddəti uzadılıb

17:19 / 28-08-2025

Professor: “Dövlətin dəstəyi olmasa, Azərbaycan teatrı yaşaya bilməyəcək”

17:01 / 28-08-2025

Sabiq nazir: "Hər universiteti kəndə, rayona köçürmək düzgün yanaşma deyil"

16:15 / 28-08-2025

Qukasyanın cinayət işi: sənədlər elan edilib

15:53 / 28-08-2025

Səkinə İsmayılova: “Mən olsaydım, var-gücümlə ədaləti bərpa edərdim”

15:50 / 28-08-2025

Ağdamda zorakılığa məruz qalan azyaşlılar körpələr evinə yerləşdiriləcək

15:21 / 28-08-2025

Rejissor yeni filmə görə studiyaları tənqid edib

15:03 / 28-08-2025

Partlayış olan binadakı 15 mənzilin sakininə kirayəpulu veriləcək

14:46 / 28-08-2025

Sabiq komitə sədrinin qızı vəzifədən azad olunub

14:43 / 28-08-2025

Sabirabadda yol qəzası: baba və nəvə ölüb, 4 nəfər xəsarət alıb - Fotolar

14:11 / 28-08-2025

Ukraynalı komandirə sanksiya tətbiq olunub

14:01 / 28-08-2025

Meksika parlamentində dava düşüb

13:48 / 28-08-2025

Biznesmenin cəsədini 68 metr dərinlikdən çıxarırlar

13:45 / 28-08-2025

Paşinyan: "II Qaregin vəzifəsini tərk etməlidir"

13:44 / 28-08-2025

Ağ evin qərarı istefalara səbəb olub

13:31 / 28-08-2025

Bakıda nəqliyyatda gedişhaqqı artırılacaq? - Açıqlama

Xəbər lentinin davamı

Ən çox oxunanlar

15:41 / 25-08-2025

Ticarət mərkəzindəki güclü yanğın söndürülüb - (Yenilənir+) - Fotolar

14:04 / 26-08-2025

Quranı yandıran siyasətçi müsəlmanları hədələyir - Video

19:23 / 24-08-2025

Ticarət mərkəzindəki yanğında 12 nəfər zəhərlənib - Yenilənib

01:04 / 26-08-2025

Bu gün Laçın Şəhəri Günüdür

00:03 / 25-08-2025

Almeyda Türkiyəyə baş məşqçi kimi dönüb - Foto

10:51 / 25-08-2025

Ermənistan ordudan imtina edir?

18:09 / 27-08-2025

Bakının üç rayonunda söküntü işlərinə başlayırlar

17:14 / 25-08-2025

Qəzzada 300 nəfər acından ölüb - 117-si uşaqdır

11:13 / 26-08-2025

Zəngəzur dəhlizi Türkiyəyə effektiv yol açır

12:50 / 27-08-2025

Keçmiş rəqiblər barışır: Türkiyə Səddamla əlaqə qurur

11:12 / 24-08-2025

İlham Əliyev Ukrayna prezidentini təbrik edib

16:14 / 25-08-2025

Vəhşi təbiət... - Fotolar

Tarix və təfəkkürün xidmətində - Ənvər Çingizoğlu yazır
Tarix: 22-03-2022 11:30 | Bölmə: Ənvər ÇİNGİZOĞLU

Şirift ölçüsü:

Ənvər ÇİNGİZOĞLU
Jurnalist-etnoqraf

İran tarix və ədəbiyyatşünaslıq elminin inkişafında özünəməxsus yer tutan alimlərdən biri də Abbas İqbal Aştiyanidir.

Abbas İqbal 1896-cı ildə Qacarlar dövlətinin tabeliyində olan İraqi-Əcəm bölgəsinə bağlı Aştiyan şəhərində doğulmuşdu. Kasıb bir ailənin övladı olan Abbas İqbal 1909-cu ildə valideynləri ilə Tehrana yerləşdikdən sonra şəhərin zəngin ailələrindən nəcmabadilərin yardımı ilə təhsil həyatına başlayıb. 1919-cu ildə Tehran Darülfünunun məzunu olub və həmin təhsil ocağında kitabxana müdirinin yardımçısı və fars dili müəllimi kimi çalışmağa başlayıb. Daha sonra Tehranda Darülmüəllimin-i Alidə fars dili, Mədrəsə-i Siyasi və Mədrəsə-i Nizamidə tarix və coğrafiya müəllimi kimi fəaliyyət göstərib. Bu illərdə Məliküşşuara Bahar, Rəşid Yasəmi və Səid Nəfisi kimi alim və yazıçılarla tanış olub. Onların dəstəyilə “Danişkədə” adlı bir dərgi nəşr etdirib. Bu dərgidə və daha sonra Məhəmmədəli Füruği, Əbülhəsən Füruği, Qulamhüseyn Rəhnüma və Əbdüləzim Qəriblə birlikdə çıxardığı “Füruġ-i Tərbiyət” dərgisində yazdığı məqalələrlə tanınmağa başlayıb.

Abbas İqbal 1924-cü ildə hərbi bir heyətdə katib kimi Parisə təyin edilib. İranın tanınmış alimlərindən Mirzə Məhəmməd xan Qəzvini ilə bu illərdə tanış olub. Parisdə olduğu sırada Sorbonna Universitetinin ədəbiyyat fakültəsində oxumağa davam edərək buradan məzun olub.

1929-cu ildə İrana dönən Abbas İqbal, yeni qurulan Tehran Universitetinin tarix professoru və İran Dil Akademiyasına (Fərhəngistan-i İran) həqiqi üzv olaraq təyin edilib. Elmə hədsiz həvəsi və bağlılığı onu pedaqoji fəaliyyətlə yanaşı, elmi-tədqiqat sahəsində də yorulmadan çalışmağa sövq edib.

O, fars dili, İran tarixi və ədəbiyyatı üzərindəki çalışmalarını yönləndirmək üzrə 1945-ci ildə “Yadigar” adlı elmi bir dərgi nəşr etməyə başlayıb. Ayrıca İran dilləri, ədəbiyyatı, tarixi və mədəniyyətilə ilgili təməl mətnləri nəşr etmək məqsədilə “Əncümən-i nəşr-i asar-i İran” adlı bir təşkilat qurub.

Abbas İqbal Aştiyani 1949-cu ildə İran mədəniyyət ateşesi olaraq Ankaraya göndərilib. Sonra eyni vəzifəni İtaliyada da daşıyıb.

Abbas İqbal Aştiyani 10 fevral 1956-cı ildə İtaliyada vəfat edib. Nəşi İrana gətirilib və Tehranda Şah Əbdüləzim gorgahında toprağa verilib.

Abbas İqbal Aştiyani tarixə, ədəbiyyat tarixinə və ədəbiyyatşünaslığa dair bir sıra qiymətli əsərin müəllifidir. Bunlardan: Qabus Vuşmgir-i Ziyari (Berlin, 1342/1923); Şərḥ-i hal-i Abdullah bin Muḳaffaʿ (Berlin, 1306 hş./1927); Xanədan-i Nevbəxti (Tehran, 1311 hş./1932), Tarix-i müfəssəl-i İran əz istila-ye moġol ta elan-i məşruṭiyyət I: Əz həmle-yi Çingiz ta təşkil-i dövlət-i Teymuri (Tehran, 1312 hş./1933); Müṭalaʿat-ı dər bəra-ye Bəḥreyn və Cəzayir və səvaḥil-i Xəlic-i Fars (Tehran, 1328 hş./1949); Vizarət dər əhd-i səlaṭin-i Büzürg-i Səlcuqi (nşr. M. Taki Danişpejuh – Yəhya Züka, Tehran, 1338 hş.) əsərlərini göstərmək olar.

Abbas İqbal Aştiyaninin yaradıcılıq dairəsi geniş və çoxşaxəli idi. Tanınmış tarixçi və ədəbiyyatşünas alim mənalı həyatının böyük bir hissəsini qədim yazılı abidələrin tədqiqi və nəşri işinə həsr edib. Bunlardan İbn Mutəzin “Ṭəbəqətüş-şuʿara”sını (London, 1929); Rəşidəddin Vatvatın “Hədaʾiqus-siḥr fi deḳaʾiḳiş-şiʿr”ini (Tehran, 1309 hş./1930); Əbülməali Məhəmməd əl-Hüseyninin “Beyanül-ədyan”ını (Tehran, 1312 hş./1933); İbn Şehraşubun “Məalimül-ʿülema”sını (Tehran, 1313 hş./1934); Mürtəza bin Dai ər-Razinin “Təbṣıratül-ʿavam fi məʿrifəti məqalətil-ənam”ını (Tehran, 1313 hş./1934); Hinduşah ibn Səncər Naxçıvaninin “Təcaribüs-sələf”ini (Tehran, 1313 hş./1934); Əbu Mənṣur Ṯəalibinin “Tatemma əl-yatima”sını (Tehran, /1934), Firdovsinin “Şahnamə”sini (II-VI. Cildlər, Tehran, 1314 hş./1935); Əmir Müəzzinin “Divan”ını (Tehran, 1319 ş./1940), İbn İsfəndiyarın “Tarix-i Ṭəbəristan”ını (Tehran, 1330 hş./1941); Ubeyd Zakaninin “Külliyat”ını (Tehran, 1321 hş./1942); Mirzə Məḥəmməd Kələntarin “Ruz-namə-ye Mirzə Məhəmməd Kələntar-e Fars”ını (Tehran, 1325 ş./1946), Şərəfəddin Raminin “Ənis əl-ʿüşşaq”ını (Tehran, 1325 ş./1946) Cahangir mirzə Qacarın “Tarix-e nov”ünü (Tehran, 1327 ş./1948), Nasirəddin Kermaninin “Səmṭ əl-ʿola le’l-həzra əl-olya”sını (Tehran, 1328 ş./1949), Mirzə Məhəmmədxəlil Maraşininin “Məcmə ül-təvarix”ini (Tehran, 1328 ş./1949), Cüneyd Şirazinin “Şəddül-izar fi xəṭṭil-əvzar ʿan züvvaril-məzar”ını (Tehran, 1328 hş./1949) və başqa əsərləri örnək göstərə bilərik. Hazırlayıb nəşriyyatlara təqdim etdiyi kitablardan bəziləri onun vəfatından sonra nəşr edilib. Bu sırada Mirzə Tağı xan Əmir Kabir, təshih. İ. Əfşar, Tehran, 1340 ş./1961 və Tarix-e cəvahir dər İran, in FIZ 9, 1340 ş./1961 nəşrlərini sadalamaq olar.

Mətnşünas alimin yüksək elmi səviyyəsi ilə seçilən və böyük nəzəri-praktik əhəmiyyət daşıyan bir çox araşdırması dünya şərqşünasları, iranşünasları tərəfindən yüksək dəyərləndirilib və müəllifinə böyük şöhrət qazandırıb.

Bu fədakar elm adamı Fərhəngistani-İranda çalışdığı müddətdə qədim əlyazmaların mətnşünaslıq və dilçilik baxımından tədqiqi sahəsində yüksək ixtisaslı alim kimi tanınıb. O, həm də mahir bir tərcüməçi idi. Onun tərcümələri arasında Reginald Stuart Poolenin “The Coins of the Shahs of Persia” (London 1887, Ṭəbaqət-i səlaṭin-i İslam adıyla, Tehran, 1312 hş./1933); Məhəmməd bin Zəkəriyya ər-Razinin “əs-Siretül-fəlsəfiyyə” (Siret-i fəlsəfə-i Razi adıyla, Tehran, 1315 hş./1936), Jean-Baptiste Feuvrierin “Trois ans à la cour de Pers” (Se sal dər dərbar-e İran adıyla, Tehran, 1326 hş./1947) adlı əsərlərini nişan vermək olar.

Abbas İqbal Aştiyaninin bu gün də aktuallığını qoruyub saxlayan əsərləri, monoqrafiyaları İran ədəbiyyatını araşdıran gənc alimlər üçün əsas istinad qaynağıdır. Onun elmi araşdırmaları dərslik və dərs vəsaitləri kimi nəşr olunub, tələbə və müəllimlərin etibarlı istinad yerinə çevrilib. Bir çox görkəmli alim özünü onun elmi məktəbinin yetirməsi hesab edib.

O, ədəbiyyatşünas alim, pedaqoq kimi də geniş aspektdə fəaliyyətini davam etdirib, yaradıcılığının bir sahəsini digəri ilə mükəmməl şəkildə uzlaşdıra bilib.

İran ədəbiyyatının və elminin inkişafında müstəsna xidmətləri olan dəyərli alimin bir çox əsərləri yarımçıq qalıb. Məhəmməd Dəbirsiyaqi Abbas İqbal Aştiyaninin “Danişkədə”, “Nevbahar”, “Füruġ-i Tərbiyət”, “Usul-i təlim”, “Ḳavə” və “İranşəhr” kimi dərgilərdə dərc olunan məqalələri “Məcmuʿə-i məqalət-i Abbas İqbal Aştiyani” adıyla nəşr edilib. (Tehran 1350 hş./1971).

Abbas İqbal Aştiyani İranın hüdudlarından kənarda da dəyərli alim kimi tanınır. Zəngin elmi və mətnşünaslıq irsi yaradan alimin əsərləri araşdırıcıların istinad yeridir.