Qara çadır his tutmaz..

Xəbər lenti

17:04 / 30-09-2023

Prezident İlham Əliyev Si Cinpini təbrik edib

15:08 / 30-09-2023

Baş Prokurorluq: separatçı qurumun daha iki təmsilçisi həbs olunub

14:52 / 30-09-2023

Silah-sursat və döyüş texnikası müsadirə olunub - Video

13:06 / 30-09-2023

Sabah hava necə olacaq? - Proqnoz

12:38 / 30-09-2023

Prezident İlham Əliyev Beynəlxalq Astronavtika Federasiyasının prezidentini qəbul edib - Yenilənib

12:35 / 30-09-2023

Milli Qəhrəman Fəxri Xiyabanda dəfn edilib - Fotolar

11:43 / 30-09-2023

XİN: "Ermənistanın Azərbaycana qarşı irəli sürdüyü növbəti iddialar tamamilə əsassızdır"

11:35 / 30-09-2023

Müsadirə edilən artilleriya qurğuları... - Video

11:06 / 30-09-2023

Abşeronda dava: 3 nəfər bir-birlərini bıçaqlayıb, biri ölüb

09:58 / 30-09-2023

Elizabet - Akif Abbasovun tərcüməsi

09:15 / 30-09-2023

Qarabağdakı döyüş mövqeləri ləğv edilir - Video

02:04 / 30-09-2023

Nyu-Yorkda fövqəladə vəziyyət elan edilib - Fotolar

22:02 / 29-09-2023

Şuşa-Xankəndi yolunda tərk edilmiş döyüş mövqeləri... - Video

21:59 / 29-09-2023

Belçikada kilsədə rüsvayçılıq - Din xadimləri illərlə uşaqları zorlayıblar

19:48 / 29-09-2023

İlham Əliyev Zəngilanda Forumda: "Bizim səbrimizlə oynamasınlar" - Tam mətn - Fotolar (Yenilənib)

19:24 / 29-09-2023

İşçi qrup üzvlərinin Xankəndiyə səfəri nəzərdə tutulub

19:20 / 29-09-2023

Yevlaxda ermənilərlə növbəti görüş keçirilib - (Yenilənib) - Foto

19:18 / 29-09-2023

Yeddi ölkə Ukrayna üçün sursat sifarişi verib

19:07 / 29-09-2023

Üç ölkə qanunsuz miqrasiyaya qarşı işçi qrup yaradır

18:50 / 29-09-2023

Ukraynalı diversantlar Rusiya ərazisinə daxil olmağa cəhd ediblər

18:13 / 29-09-2023

Qarabağda müsadirə edilmiş döyüş texnikası, silah və sursatın yeni - Siyahısı (Yenilənib)

18:03 / 29-09-2023

Separatçı rejimin keçmiş “müdafiə naziri” Laçında ələ keçib

17:58 / 29-09-2023

Mikayıl Cabbarov Gürcüstana səfər edib

17:48 / 29-09-2023

FHN: "Xankəndi yaxınlığında partlayışda 48 nəfərin cəsədi çıxarılıb" - Video

17:35 / 29-09-2023

Bakıda əməliyyat: daha üç nəfər tutulub

17:17 / 29-09-2023

Xaricdə doktorantura təhsilinə dair sənəd qəbulunun müddəti uzadılıb

16:56 / 29-09-2023

Azərbaycan BMT-nin müvafiq qurumlarını Qarabağ bölgəsinə dəvət edib

16:33 / 29-09-2023

Qarabağda terrorlar törədən general-mayor həbs edilib - (Video) - Yenilənib

16:23 / 29-09-2023

Eldar Əzizov: “Şanlı Qələbənin kökündə İlham Əliyev fenomeni dayanır” - Fotolar

16:11 / 29-09-2023

İlham Əliyev: "Biz Qafqazda sülh və sabitlik istəyirik"

Xəbər lentinin davamı

Ən çox oxunanlar

09:31 / 27-09-2023

Şadlıq sarayında yanğın: yüzdən çox insan ölüb, çoxsaylı yaralı var - (Video) - Yenilənib

20:08 / 25-09-2023

Rusiyanın Cənubi Qafqaz siyasəti müzakirə olunub - Fotolar

14:14 / 27-09-2023

Separatçı Ruben Vardanyan sərhəddə saxlanılıb - (Yenilənib+)

11:50 / 26-09-2023

13 550 erməni Qarabağı tərk edib

00:05 / 26-09-2023

“Qənirə Paşayevanın ölməsi ilə bağlı yayılan xəbər yalandır”

00:01 / 26-09-2023

Bakıdan Xankəndinə tibbi yardım göndərilib

00:04 / 27-09-2023

Azərbaycanda Anım Günüdür

19:55 / 27-09-2023

Xocalı soyqırımına görə axtarışda olan terrorçu Laçında ələ keçib

18:00 / 25-09-2023

Ermənilər Əsgəranı boşaldır

13:40 / 28-09-2023

Zülfüqarov: “Ermənilər regionu məqsədli tərk edir, Qarabağ münaqişəsi Zəngəzura keçəcək”

18:51 / 26-09-2023

Naxçıvan səfərinin geostrateji aspektləri - Professor yazır

12:22 / 26-09-2023

Erməni hökuməti Qarabağdan köçə süni maneələr yaradır

Qara çadır his tutmaz.. - Ənvər Çingizoğlu yazır
Tarix: 23-08-2021 14:20 | Bölmə: Ənvər ÇİNGİZOĞLU

Şirift ölçüsü:

(Etnoqrafik etüdlər)

Dədə dünyanın papağını yan qoyan vaxtından türklər köçəbə olublar. Mal-davar ardınca yaylaq-qışlaq binəgüzarlığı ediblər. Yaylaqlarda müxtəlif tipli olacaqlar qurublar. Elat əhlinə məxsus müvəqqəti evlər bunlardır: alaçıq, dəyə, coma, koma, qarakeçə, muxuruçadır, qara çadır və sairə. Bu yazımızda biz qara çadırdan bəhs edəcəyik.

Qara çadır müvəqqəti olacaqların sadəsi və möhkəmidir. Hazırda əsasən İran köçəriləri arasında rast gəlinir. Qaradağlılar, şahsevənlər, qaşqaylar, avşarlar və digərləri istifadə edirlər.

Qara çadırın üst hissәsi keçi qәzilindәn sıx toxunmuş keçәdәn, çıq, ya çit adlandırılan yan hissәlәri isә qamış vә keçi qәzilindәn hazırlanır. Keçi qәzili yuna nisbәtәn gec çürüyür vә yağış yağanda tüklәr şişәrәk su buraxmır.

Köçəbələr qara çadırları qəzildən toxunan təxminən 1 metr enində, 10-15 metr uzunluğunda beş-altı qanadın yan-yana tikilməsiylə meydana gəlir. Yerə səriləndə böyük bir kvadrat təşkil edən çadır, tam ortasından qanadları enləməsinə və dik olaraq keçən qalın bir örkənlə ikiyə ayrılır; örkənin davam edən iki ucu ön və arxa bağları meydana gətirəcək şəkildə hörmə ipə dönüb. Örkən üzərində, eyni boydakı üç və ya çadırın tip və böyüklüyünə görə daha çox sayda çadır dirəyinin gələcəyi yerlərə, dirək uclarının sürüşməsini aradan götürmək üçün yuvalar yerləşdirilir. Çadırın əzilməsini önləyən bu yuvalara şəkil bənzərliyi səbəbiylə “çanaq” və ya bəzi ellərdə “balta” deyilir. Dirəklər üzərinə qaldırılan çadırın arxa ipləri alçaq bir payaya və ya üzərinə ağır bir daş qoyulmuş bir kola, ön ip tüstü çıxmasına şərait yaradacaq bir açıqlık əldə edə bilmək üçün yüksəkcə bir payaya və ya əsasən ön tərəfdə olan bir ağaca, yan qanadların birləşmə yerlərini sağlamlaşdırmaq məqsədiylə tikilən qısa örkənlərin hörmə ip halına gətirilmiş ucları isə yetərli uzaqlığa çaxılmış qısa pazlara, yaxud yenə üzərinə ağır daşlar qoyulmuş kollara bağlanır. İplərin gərilməsi nəticəsində yanlarda meydana gələn boşluq “sitil” deyilən parçaların enləməsinə əlavəsiylə qapadılır; isti havalarda bunlar yuxarı qaldırılaraq hava axımı yaradılır.

Çadırın ətrafında yağış sularının içəri dolmasını önləyəcək bir arx qazılır, ayrıca keçi və toyuq kimi heyvan və quşların üzərinə çıxmasını və yanlardan içinə girməsini əngəlləmək üçün də ətrafına koldan bir çit-çəpər çevrilir.

Bugün köçəbələr əsasən sabit olan yurdlarına köçüb yerləşdiklərində, “çağ” deyilən uzun bir sırığı ucları çatal şəklində sabit iki dirək arasına uzadarak çadırı bunun üzərinə qaldırmaq surətiylə də qururlar; bu durumda ortada olan dirəklərə ehtiyac qalmır və iç məkan genişlənir. Çadırın ön tərəfinə ocağa sipər qurmaq məqsədiylə daş bir divar hörülür və bu divarın sağ və ya soluna bəsit bir qapı taxılır. İlıq havalarda istifadə etmək üçün ayrıca bayırda da “U” şəklində daşdan hörülmüş sadə bir soba olur.

Qara çadırın içi geniş bir otağı andırır. Arxada yerdən bir az yüksəldilmiş olan yüklük qismi yer alır. Qapı ön divarın solunda isə qarşısına gələn yerə, yüklük qismində işlənilməyən, amma “yük” deyilən yerə yığılmiş yataq dəstləri, onun yanına da içərisinə camaşır, çehizlik əşya və digər şeylər qoyulan məfrəşlərlə xurcunlar yerləşdirilir və üzərləri özəl olaraq toxunmuş bir örtmə ilə örtülür. Qapıya görə sağ arxa tərəfdə un, düyü, dən və duz çuvalları, onların önündə də ələk, xəmır taxtası, sini, kirkirə kimi mətbəx əşyasıyla qab-qacaq yığılır; sağ tərəfə isə daha çox tuluq, çəllək kimi lazimi avadanlıqlar düzülür. Qapı sağda olduğunda bu durum tərsinədir. Bəzi köçəbələr qapıya qahalqa deyirlər.

Qara çadırın ən sayqın yerinə dör deyilirdi. Qonaqlar dördə ağırlanırdı.

Köçəbə çadırlarında ərəblərdəki kimi çadırı ikiyə ayıran pərdə yoxdur; qadın kişi bərabər əyləşir.

Qara çadırın bir çox özəlliyi vardı. Söyləndiyi kimi qara çadır yağışı, qarı və eləcə də günəşi keçirmirdi. El arasında “qıl çadır”, “çul çadır” kimi də adlanan bu çadırlar daha çox kasıb təbəqə arasında yayğın idi. Elxanlar, elbəyilər, yüzbaşılar və tavanalı hacılar muxuruçadırdan istifadə edirdilər.

Qara çadır folklorumuza da hopub.Dördguşə bayatılarda deyilir.

Qara çadır his tutmaz,

Aran yerin sis tutmaz.

Xançoban ölməyinən,

Xanın qızı yas tutmaz.

Qara çadır xaraldan,

Boyun seçdim maraldan.

Nə dərdim var, nə balam,

Sənsən məni saraldan.

Qara çadır düzdədir,

Telini yığ, üzdədir.

Dünya gözələ dönsə,

Mənim könlüm sizdədir.

Əski türklər toy-düyün və müxtəlif şülənlərdə çadırlar qurardılar. Bəzən bu çadırlar rənginə görə seçilərdi.

"Kitabi-Dədə Qorqud" eposunun birinci dastanı olan "Dirsə xan oğlu Buğac" boyunda təsvir olunur ki, xanlar xanı Bayındır ildə bir dəfə toy məclisi keçirib, Oğuz bəylərini qonaq edərdi. Bu toy mərasimində ağ, qırmızı və qara rəngdə üç otaq - çadır qurulardı. Gələn qonaqlardan oğlu olanı - ağ çadıra, qızı olanı - qırmızı çadıra, oğlu-qızı olmayanı - qara çadıra yerləşdirərdilər.

Çadırla bağlı anlayışların bu qədər çoxluğu köçəbələrdə çadır mədəniyyətinin nə qədər yüksək olduğunu açıq-aydın göstərir.