Qara çadır his tutmaz..

Xəbər lenti

14:48 / 23-10-2025

Professor: Azərbaycan və Ermənistandakı partiyalar arasında da təmaslar olmalıdır

14:36 / 23-10-2025

QHT rəhbəri İrəvandan fotolar paylaşıb

14:16 / 23-10-2025

Hərbi ekspert: Azərbaycan Cənubi Qafqazda sabitliyi təmin edən əsas aktordur

13:40 / 23-10-2025

Xocalıya növbəti köç karvanı gedib - (Yenilənib) - Fotolar

13:21 / 23-10-2025

Suriyadan altı azərbaycanlı ölkəyə gətirilib

13:01 / 23-10-2025

Daxili İşlər Nazirliyinə yeni səlahiyyət verilib

12:43 / 23-10-2025

QHT rəhbəri 148 min manat mənimsəmədə ittiham olunur

12:41 / 23-10-2025

Sabah hava necə olacaq? - Proqnoz

12:34 / 23-10-2025

Deputat: "2026-cı ildən media əməkdaşları da gəlir vergisinə cəlb olunacaq"

12:22 / 23-10-2025

Yarım milyonluq ofis qalmaqalı -“AMAY” rəhbərliyi məhkəmədə uduzub

12:13 / 23-10-2025

İrandan Azərbaycana 35 kq narkotik keçirmək istəyiblər

12:09 / 23-10-2025

Bolton: Tramp Putinə görə Ukraynanın tərəfini tutmayacaq

12:09 / 23-10-2025

Şirvanda 87 min manatlıq dələduzluq: Günalp Abdullayev saxlanılıb

11:43 / 23-10-2025

Almaniyada polislə əsgərlər arasında silahlı qarşıdurma olub

11:37 / 23-10-2025

Bakıda tibb bacısı mənzili qarət edib

11:32 / 23-10-2025

Şəmkirdə maskalı şəxs evə basqın edib - Foto

11:17 / 23-10-2025

İlham Əliyev Viktor Orbana məktub göndərib

11:14 / 23-10-2025

Quldurlar avtobus sərnişinlərini qarət ediblər

11:05 / 23-10-2025

Qarşıdurmada olan iki güclü dövlətin lideri müzakirələrə hazırlaşır

10:54 / 23-10-2025

Neft emalı zavodu və aerodrom vurulub

10:39 / 23-10-2025

Sosial yardım nə qədər artacaq? - Deputatdan açıqlama

10:32 / 23-10-2025

ARDNF-in aktivləri 70 milyard dolları keçib

10:20 / 23-10-2025

Bu gün Avropa Liqasının oyunlarına start veriləcək

10:00 / 23-10-2025

Mikayıl Cabbarov lisenziya ilə bağlı qərar imzalayıb

09:30 / 23-10-2025

Bakıda avtomobildə partlayış olub, yaralı var

09:29 / 23-10-2025

Daxili İşlər Nazirliyi sürücülərə çağırış edib - Video

09:15 / 23-10-2025

Tramp Rusiyanın neft nəhənglərini hədəfə alıb - Sanksiya

08:56 / 23-10-2025

Rusiya üzərində 139 PUA vurulub

08:25 / 23-10-2025

Trampın Rusiya planı dəyişir

08:20 / 23-10-2025

Rusiya Alla Puqaçovaya pensiya vermir

Xəbər lentinin davamı

Ən çox oxunanlar

12:00 / 21-10-2025

Xankəndi: böyük qələbəmiz - Rauf Rəcəbov yazır

15:51 / 20-10-2025

Ramiz Mehdiyev dövlətə təhlükə yaradıb - Professor

16:01 / 18-10-2025

Ramiz Mehdiyev Təhlükəsizlik Şurasının üzvlüyündən azad edilib

16:07 / 20-10-2025

Mollazadə: Putin-Tramp görüşündə müsbət nəticə əldə edilməyəcək

16:05 / 21-10-2025

Akademikin armudu stəkanındakı limon

16:15 / 18-10-2025

ANAMA sədrinə I müavin təyin olunub

14:28 / 20-10-2025

ANAMA əməkdaşı Xocavənddə minaya düşüb

13:12 / 21-10-2025

Daş Veysəlli kəndində Şəhidlər Abidə Kompleksi yaradılıb - Fotolar

19:14 / 18-10-2025

İlham Əliyev ABŞ Mərkəzi Komandanlığının komandanını qəbul edib - Fotolar

14:39 / 19-10-2025

Ayı ata və oğula hücum edib

19:39 / 22-10-2025

Azərbaycan və Ermənistan nümayəndələri Yerevanda görüşüblər - Fotolar

08:12 / 19-10-2025

Azərbaycan diplomatiyasının Qızıl Dövrünə düşən 15 gün

Qara çadır his tutmaz.. - Ənvər Çingizoğlu yazır
Tarix: 23-08-2021 14:20 | Bölmə: Ənvər ÇİNGİZOĞLU

Şirift ölçüsü:

(Etnoqrafik etüdlər)

Dədə dünyanın papağını yan qoyan vaxtından türklər köçəbə olublar. Mal-davar ardınca yaylaq-qışlaq binəgüzarlığı ediblər. Yaylaqlarda müxtəlif tipli olacaqlar qurublar. Elat əhlinə məxsus müvəqqəti evlər bunlardır: alaçıq, dəyə, coma, koma, qarakeçə, muxuruçadır, qara çadır və sairə. Bu yazımızda biz qara çadırdan bəhs edəcəyik.

Qara çadır müvəqqəti olacaqların sadəsi və möhkəmidir. Hazırda əsasən İran köçəriləri arasında rast gəlinir. Qaradağlılar, şahsevənlər, qaşqaylar, avşarlar və digərləri istifadə edirlər.

Qara çadırın üst hissәsi keçi qәzilindәn sıx toxunmuş keçәdәn, çıq, ya çit adlandırılan yan hissәlәri isә qamış vә keçi qәzilindәn hazırlanır. Keçi qәzili yuna nisbәtәn gec çürüyür vә yağış yağanda tüklәr şişәrәk su buraxmır.

Köçəbələr qara çadırları qəzildən toxunan təxminən 1 metr enində, 10-15 metr uzunluğunda beş-altı qanadın yan-yana tikilməsiylə meydana gəlir. Yerə səriləndə böyük bir kvadrat təşkil edən çadır, tam ortasından qanadları enləməsinə və dik olaraq keçən qalın bir örkənlə ikiyə ayrılır; örkənin davam edən iki ucu ön və arxa bağları meydana gətirəcək şəkildə hörmə ipə dönüb. Örkən üzərində, eyni boydakı üç və ya çadırın tip və böyüklüyünə görə daha çox sayda çadır dirəyinin gələcəyi yerlərə, dirək uclarının sürüşməsini aradan götürmək üçün yuvalar yerləşdirilir. Çadırın əzilməsini önləyən bu yuvalara şəkil bənzərliyi səbəbiylə “çanaq” və ya bəzi ellərdə “balta” deyilir. Dirəklər üzərinə qaldırılan çadırın arxa ipləri alçaq bir payaya və ya üzərinə ağır bir daş qoyulmuş bir kola, ön ip tüstü çıxmasına şərait yaradacaq bir açıqlık əldə edə bilmək üçün yüksəkcə bir payaya və ya əsasən ön tərəfdə olan bir ağaca, yan qanadların birləşmə yerlərini sağlamlaşdırmaq məqsədiylə tikilən qısa örkənlərin hörmə ip halına gətirilmiş ucları isə yetərli uzaqlığa çaxılmış qısa pazlara, yaxud yenə üzərinə ağır daşlar qoyulmuş kollara bağlanır. İplərin gərilməsi nəticəsində yanlarda meydana gələn boşluq “sitil” deyilən parçaların enləməsinə əlavəsiylə qapadılır; isti havalarda bunlar yuxarı qaldırılaraq hava axımı yaradılır.

Çadırın ətrafında yağış sularının içəri dolmasını önləyəcək bir arx qazılır, ayrıca keçi və toyuq kimi heyvan və quşların üzərinə çıxmasını və yanlardan içinə girməsini əngəlləmək üçün də ətrafına koldan bir çit-çəpər çevrilir.

Bugün köçəbələr əsasən sabit olan yurdlarına köçüb yerləşdiklərində, “çağ” deyilən uzun bir sırığı ucları çatal şəklində sabit iki dirək arasına uzadarak çadırı bunun üzərinə qaldırmaq surətiylə də qururlar; bu durumda ortada olan dirəklərə ehtiyac qalmır və iç məkan genişlənir. Çadırın ön tərəfinə ocağa sipər qurmaq məqsədiylə daş bir divar hörülür və bu divarın sağ və ya soluna bəsit bir qapı taxılır. İlıq havalarda istifadə etmək üçün ayrıca bayırda da “U” şəklində daşdan hörülmüş sadə bir soba olur.

Qara çadırın içi geniş bir otağı andırır. Arxada yerdən bir az yüksəldilmiş olan yüklük qismi yer alır. Qapı ön divarın solunda isə qarşısına gələn yerə, yüklük qismində işlənilməyən, amma “yük” deyilən yerə yığılmiş yataq dəstləri, onun yanına da içərisinə camaşır, çehizlik əşya və digər şeylər qoyulan məfrəşlərlə xurcunlar yerləşdirilir və üzərləri özəl olaraq toxunmuş bir örtmə ilə örtülür. Qapıya görə sağ arxa tərəfdə un, düyü, dən və duz çuvalları, onların önündə də ələk, xəmır taxtası, sini, kirkirə kimi mətbəx əşyasıyla qab-qacaq yığılır; sağ tərəfə isə daha çox tuluq, çəllək kimi lazimi avadanlıqlar düzülür. Qapı sağda olduğunda bu durum tərsinədir. Bəzi köçəbələr qapıya qahalqa deyirlər.

Qara çadırın ən sayqın yerinə dör deyilirdi. Qonaqlar dördə ağırlanırdı.

Köçəbə çadırlarında ərəblərdəki kimi çadırı ikiyə ayıran pərdə yoxdur; qadın kişi bərabər əyləşir.

Qara çadırın bir çox özəlliyi vardı. Söyləndiyi kimi qara çadır yağışı, qarı və eləcə də günəşi keçirmirdi. El arasında “qıl çadır”, “çul çadır” kimi də adlanan bu çadırlar daha çox kasıb təbəqə arasında yayğın idi. Elxanlar, elbəyilər, yüzbaşılar və tavanalı hacılar muxuruçadırdan istifadə edirdilər.

Qara çadır folklorumuza da hopub.Dördguşə bayatılarda deyilir.

Qara çadır his tutmaz,

Aran yerin sis tutmaz.

Xançoban ölməyinən,

Xanın qızı yas tutmaz.

Qara çadır xaraldan,

Boyun seçdim maraldan.

Nə dərdim var, nə balam,

Sənsən məni saraldan.

Qara çadır düzdədir,

Telini yığ, üzdədir.

Dünya gözələ dönsə,

Mənim könlüm sizdədir.

Əski türklər toy-düyün və müxtəlif şülənlərdə çadırlar qurardılar. Bəzən bu çadırlar rənginə görə seçilərdi.

"Kitabi-Dədə Qorqud" eposunun birinci dastanı olan "Dirsə xan oğlu Buğac" boyunda təsvir olunur ki, xanlar xanı Bayındır ildə bir dəfə toy məclisi keçirib, Oğuz bəylərini qonaq edərdi. Bu toy mərasimində ağ, qırmızı və qara rəngdə üç otaq - çadır qurulardı. Gələn qonaqlardan oğlu olanı - ağ çadıra, qızı olanı - qırmızı çadıra, oğlu-qızı olmayanı - qara çadıra yerləşdirərdilər.

Çadırla bağlı anlayışların bu qədər çoxluğu köçəbələrdə çadır mədəniyyətinin nə qədər yüksək olduğunu açıq-aydın göstərir.