Mehdi Bəyani: İran Milli kitabxanasının qurucusu

Xəbər lenti

18:00 / 17-09-2025

1, 3 və 5 qəpikliklər dövriyyədən çıxarılacaq? - Açıqlama

17:54 / 17-09-2025

Prezident Dövlət Proqramını təsdiqləyib

17:50 / 17-09-2025

Maşın alverçiləri həbs olunub - Yarım milyonluq dələduzluq işi

17:44 / 17-09-2025

Fətəli xan Xoyskinin 150 illik yubileyi keçiriləcək - Sərəncam

17:26 / 17-09-2025

Aktyorun adı ilə dələduzluq ediblər

16:59 / 17-09-2025

Məşhur aktrisalar yenidən cadugərlik edəcəklər - Fotolar

16:56 / 17-09-2025

Aİ komissarı Azərbaycana gəlir

16:39 / 17-09-2025

Keçmiş səfirin qızına cinayət işi açılıb

16:27 / 17-09-2025

Qarabağ Universitetinin yataqxanası istifadəyə verilib - Fotolar

16:23 / 17-09-2025

Azərbaycanlı deputatın şirkətinə cinayət işi açılıb

16:02 / 17-09-2025

Bakı metrosunda iş rejimi uzadılıb

15:57 / 17-09-2025

Azərbaycan Kubokunun 2025/2026 mövsümünün püşkü atılıb

15:30 / 17-09-2025

Yağışlı hava sentyabrın 21-dək davam edəcək

15:17 / 17-09-2025

Alim Qasımov: "Arvaddır, boşayıram, yenə alacağam..."

15:01 / 17-09-2025

Vəkil Cavidan Osmanlıya cinayət işi açılıb

14:49 / 17-09-2025

Azərbaycanlı diaspor sədrinin vətəndaşlığı ləğv edilib

14:27 / 17-09-2025

Toxunuş qızılın kütləsini azaldır

14:00 / 17-09-2025

Müdafiə nazirinin mərhum müavininin cinayət işi üzrə məhkəmə yekunlaşıb

14:00 / 17-09-2025

Rusiya Ukraynanın nəqliyyat arteriyalarını sıradan çıxarmaq istəyir

13:54 / 17-09-2025

Məhkəmə hüquq müdafiəçisi barəsində qərar verib

13:49 / 17-09-2025

"Bakı Kart"a digər şəxs rəhbərlik edəcək

13:44 / 17-09-2025

"Azərpoçt"un adından saxta mesajlar yayılır

13:23 / 17-09-2025

Cəlaloğlu: Regionumuzun gələcək taleyi bu seçkilərdən asılıdır

13:18 / 17-09-2025

"Qarabağ" Çempionlar Liqasında "Barselona"nın nailiyyətini təkrarlayıb

13:03 / 17-09-2025

Ceyms Kemeron "Terminator 7" üzərində işləyir

12:47 / 17-09-2025

Sabah bəzi rayonlara leysan yağacaq - Proqnoz

12:44 / 17-09-2025

Rusların aldadaraq müharibəyə gətirdiyi keniyalı əsir düşüb

12:43 / 17-09-2025

Bir neçə qurum onlayn rejimə keçib - Siyahı

12:39 / 17-09-2025

Deputat: “Güzəşt müddəti uzadılsın”

12:35 / 17-09-2025

Oğruların 15 milyon tələb etdiyi biznesmen xilas edilib

Xəbər lentinin davamı

Ən çox oxunanlar

13:31 / 16-09-2025

Zülfüqarov: Xankəndidə terror törətməklə bir neçə məqsədə çatmaq istəyiblər

22:57 / 14-09-2025

Xankəndidə terrora cəhd edən erməni saxlanılıb, yaralı var - Video - Yenilənib

20:48 / 13-09-2025

Deputat 120 şagirdə məktəb ləvazimatları verib - Fotolar

18:29 / 12-09-2025

Külək Yasamalda yaşayış binasında təhlükəli vəziyyət yaradıb - Video

18:40 / 14-09-2025

İlham Əliyev Qırmızı Bazar, Hadrut qəsəbələri və Sos kəndinin sakinləri ilə görüşüb - (Yenilənib) - Fotolar

23:44 / 12-09-2025

Aİ Rusiyaya qarşı sanksiyaların müddətini uzadıb

22:10 / 12-09-2025

Salyanda 62 yaşlı kişi güllələnib

15:37 / 14-09-2025

İlham Əliyev Xocavəndin Qırmızı Bazar qəsəbəsində olub - Fotolar

13:50 / 14-09-2025

İlham Əliyev Hadrut qəsəbəsində olub - (Yenilənib) - Fotolar

13:02 / 15-09-2025

Qarabağda ermənilərin gizli silah anbarları var

13:17 / 14-09-2025

Prezident Füzulidə - Qaraxanbəyli kəndinin təməli qoyulub - Fotolar

15:11 / 15-09-2025

Kəlbəcərə köç karvanı gedib - (Yenilənib)

Mehdi Bəyani: İran Milli kitabxanasının qurucusu
Tarix: 04-05-2022 11:30 | Bölmə: Ənvər ÇİNGİZOĞLU

Şirift ölçüsü:

Ənvər ÇİNGİZOĞLU
Jurnalist-etnoqraf

Görkəmli xəttat, mətnşünas-alim Mehdi Bəyaninin İran ədəbiyyatında özünəməxsus yeri var. O, bir çox fundamental tədqiqat əsərlərinə imza atıb.

1906-cı ildə Qacarlar dövlətinə bağlı Həmədan şəhərində doğulan Mehdi Bəyaninin atası Mirzə Məhəmməd xan Fərahani idi. Bəyani ləqəbini də Nasırülmülk Əbülqasım xan Qaragözlünün zamanında mustovfilik vəzifəsində olan babası Mirzə Səlman Bəyanüssəltənədən alıb.

Mehdi Bəyani Tehrandakı orta təhsilinin ardından ali təhsilini Darülmüəllimin-i Alidə (Danişsəra-yi Ali) ədəbiyyat və fəlsəfə sahəsi üzrə davam etdirib. 1933-cü ildə bir yandan buranın kitabxanasında çalışırkən, bir yandan da Tehran Universitetinin ədəbiyyat fakültəsində fars dili və ədəbiyyatı dərsləri verməyə başlayıb. Ertəsi il Maarif Vəkaləti Ümumi Kitabxanası baş müdürlüyünə təyin edilib. 1937-ci ildə İran Milli Kitabxanasını qurub və ilk müdiri olaraq Maarif Vəkaləti Kitabxanasındakı kitabları buraya köçürərək ilk kataloqunu hazırlayıb.

Mehdi Bəyani 1940-cı ildə bir il müddətlə İsfahan əyalətinin təhsil şöbəsinin müdiri vəzifəsində çalışıb. 1945-ci ildə “Təhqiq dər əhval ü asar-i İbn Şihab-ı Yəzdi” adlı dissertasiyası ilə Tehran Universitetində ədəbiyyat üzrə doktorluğunu tamamlayıb. 1956-cı ildə, Qacarlar dönəmində Nasirəddin şah tərəfindən qurulan Səltənət Kitabxanasının müdiri vəzifəsinə gətirilib. Vəfatına qədər başçılıq etdiyi bu zəngin kitabxana onun çalışmaları üçün önəmli qaynaqlara sahib idi. 1963-cü ildə Tehran Universiteti ədəbiyyat fakültəsində, ona İslami xəttatlıq sənəti və inkişafı ilə əlyazmaları mövzusunda dərs verdiyi bir kafedra ayrılıb. Mustovfilik edən ailəsindən bəzi yaxınlarının xəttatlıqla uğraşması onun da ilgiləndirib. Əsasən şikəstə və nəstəliq xətlərində məharət qazanıb. Xətt mövzusunda önəmli bir xidmət olaraq “Əncümən-i himayət-i xətt ü xəttatan”ı qurub. Ayrıca öz dönəminə qədər bir çox xəttatın həyatı və əsərləri haqqında bilgilər verən “Əḥval ü as̱ar-i xoşnevisan” adlı bir əsər qələmə alıb. Bu əsəri tamamlamaq üçün Hindistan, Əfqanıstan, Türkiyə, Almaniya, Polşa və Danimarka kimi ölkələrə səyahət edib. Bu araşdırmaları sırasında bəzi xətt sənəti əsərləri və dəyərli əlyazmalarını ehtiva edən xüsusi bir kolleksiyaya da sahib olub. Bu əsərlərin bir qismi vəfatından sonra Süsləmə Sənətləri Muzeyi və İslami Şura Məclisi Kitabxanasına verilib.

Nehdi Bəyani, 6 fevral 1968 tarixində Almanyanın Aaxen şəhərində cərrahi əməliyyat olmaq üçün yatdığı xəstaxanada vəfat edib. Cənazəsi Tehrana gətirilərək İbn Babeveyh gorghında torpağa tapşırılıb.

Apardığı gərgin elmi-tədqiqat işlərinin nəticəsi olaraq Mehdi Bəyani bir çox çap edilmiş əsərlərin müəllifidir. Bunlardan: “Nümunə-i Söxən-i farsi” (Tehran, 1317 hş.), “Rəhnüma-yi gəncinə-i Qurʾan dər Muze-i İran bastan” (Tehran, 1328 hş.), “Fihrist-e nümayişgah-i xuṭuṭ-i xoş-i kitabxanə-i milli” (Tehran, 1328 hş.), “Fihrist-i nümunə-i xüṭuṭ-i xoş-i Kitabḫanə-i Şahənşahi” (Tehran, 1329 hş.), “Əḥval ü assar-i Mir İmad” (Tehran, 1331 hş.), “Nümunə-i çənd əz xuṭuṭ-i xoşnevisan” (Tehran, 1332 hş.), “Karnamə-i büzürgan-i İran” (Tehran, 1340 hş.), “Fihrist-i natamam-i taʿdadi əz kütüb-i kitabxanə-i səlṭənəti” (Tehran, 1346 hş.), “Pənṣəd sal-i tarix-i cəvahirat-i səlṭənəti-yi İran” (Tehran, 1348 hş.), “Kitabşinasi-ye kitabha-ye xəṭṭi” (Tehran, 1353 hş.), “Təḥqiq dər əḥval ü as̱ar-ı İbn Şihab-ı Yəzdi” (nşr. Nadir Mutallibi Kaşani, Qum, 1393 hş.) adlı əsərləri göstərmək olar.

Görkəmli alim mətnşünaslığa dair də səmərəli tədqiqatlar aparıb. Onun klassik İran ədəbiyyatının, xüsusilə də, orta çağ ədəbi irsinin öyrənilməsi sahəsində gərgin elmi axtarışlarının bəhrəsi olan əsərlər həmişə elmi ictimaiyyətin marağına səbəb olub. Görkəmli alim həm də bir sıra əlyazmaları toplayaraq çap etdirib. Bu nəşrlərdən “Dü risalə-i farsi” (Tehran, 1318 hş., Şəhabəddin əs-Sührəvərdinin “Risalə fi ḥalətiṭ-tufuliyyə və risalə-i ruzi ba cəmaʿat-i sufiyan” adlı əsərlərinin nəşridir) əsəri alimin ciddi araşdırması nəticəsində işıq üzü görüb. Eləcə də Sührəvərdinin “Risalə-i farsi ʿəql-i surx” (İsfahan, 1319 hş.); Əhməd əl-Qəzzalinin “Risalə-i farsi səvaniḥ fil-ʿeşq” (Tehran, 1322 hş.); Əbu Hamid Əfzaləddin Kirmaninin “Bədayiʿul-əzman fi vəqayiʿi Kirman” (Tarix-i Əfzal; Tehran, 1326 hş.); İbn Sinanın “Meracnamə” (Tehran, 1331 hş.); “Çənd rubaʿi əz həkim ʿÖmər Xəyyam” (Tehran, 1331 hş.); Sührəvərdinin “Risalə-i farsi avaz-ı pərr-i Cəbraʾil” (Pəyam-i Nəv, sy. 13, Tehran, 1325 hş., s. 36-45) adlı əsərlərini nişan verə bilərik.

Mehdi Bəyani Yahya Məhdəvi ilə birlikdə Əbu Bəkir Atiq Nişapurinin təfsirindən qissələri iki cild olaraq fars dilinə tərcümə edib (Tərcəmə-i qiṣṣaha-yi Qurʾan əz ruy-i nüsxə-i mevḳufə bər tərbət Şeyx Cam Mübtəni bər Təfsir-i Əbu Bəkir ʿAtiq Nişapuri, Tehran, 1338 hş.).

Mehdi Bəyaninin elmi yaradıcılığı çoxcəhətlidir. Ancaq xəttatlığın tədqiqi onun fəaliyyətində əsas yer tutur. Bu mövzuda çap etdirdiyi ən məşhur əsəri “Əḥval ü as̱ar-e xoşnevisan” (I-IV, Tehran 1345-1358 hş., 1363 hş.) adlanır.

Doktor Mehdi Bəyani 1966-cı ildən başlayaraq çap etdirdiyi “Əhval və asare-xoşnevisan” adlı qiymətli əsərində Kişvərini nəstəliq xəttinin ustad xəttatları sırasına daxil edib. Lakin burada o, nədənsə Kişvəri haqqında Əlişir Nəvainin deyil, yalnız Sam mirzənin yazdıqlarını qeyd edib. Mövzu ilə əlaqədar “Məcalisün-nəfais”in bir əlyazma və bir farscaya tərcümə edilmiş çap nüsxəsini nəzərdən keçirdik. Bunların heç birində Kişvəriyə aid söz-söhbətə rast gəlmədik. Ehtimal etmək olar ki, doktor Bəyani Kişvəri divanının xəttindən danışarkən səhvən Sam mirzənin “Töhfeyi-Sami”si əvəzinə Ə. Nəvainin “Məcalisün-nəfais”inin adını çəkib. Müəllif “Əhval və asare-xoşnevisan” əsərini yazarkən Kişvərinin öz xətti ilə yazdığı divanını gördüyünü də unudub. O yazır: “Kişvəri “Töhfeyi-Sami”də yazılmışdır ki, Qəzvinin Rudbarındandır. Nəstəliq xəttini yaxşı yazardı. Onun xətti ilə yazı məndə vardır. Sədi “Bustan”ının bir neçə nüsxəsini mütəvəssit (orta) qələmlə, Sultan Əli Məşhədi üslubunda bu tarixdə köçürmüşdür. Kətəbə əlzəif Kişvari 896”.

Mehdi Bəyani «Məcmue-ye Mehdəvi»də («Mehdi almanaxı») Abdulla Seyrəfinin qələmindən çıxmış digər Quran nüsxəsini də öz gözləri ilə gördüyü barədə məlumat verib. O, hər iki nüsxənin yüksək səviyyədə işləndiyini bildirib. M. Bəyaninin verdiyi məlumata görə, Abdulla Seyrəfinin qızıl əllərinin məhsulu olan, süls, nəsx və rüqə xətləri ilə yazılmış bir səhifəlik mətn (qitə) bir mürəqqənin (albom) tərkibində İstanbul Universitetində, təkcə süls xətti ilə yazdığı bir səhifəlik əlyazması yenə də bir mürəqqənin tərkibində İstanbul Universitetində, nəsx və rüqə xətləri ilə yazdığı bir səhifə başqa bir mürəqqənin daxilində yenə də İstanbul Universitetində, nəsx və rüqə xətləri ilə yazdığı bir səhifəlik mətn bir mürəqqənin daxilində Ketabxaneyi-səltənətidə (İran), süls və nəsx xətləri ilə yazdığı qitə bir mürəqqənin daxilində Türkiyənin Topqapı sarayının fondunda, süls, nəsx və rüqə xətləri ilə yazdığı bir qitə isə başqa bir mürəqqənin tərkibində yenə də Topqapı sarayında qorunub saxlanılır.

Mehdi Bəyani görkəmli tədqiqatçı alim olmaqla bərabər, həm də elmi işləri tədrislə sıx əlaqələndirməyi bacaran müəllim idi. O, Bakı Dövlət Universitetində və bir sıra digər auditoriyalarda iqtisadiyyat və coğrafiya fənlərindən mühazirələr oxuyub, ali məktəblər üçün bir sıra dərsliklərin yazılmasında müəllif kimi iştirak edib və bəzilərinin elmi redaktoru olub.

Onun xəttatlığa aid 40-dan çox elmi məqaləsi çap olunub və çox sayda İran və Beynəlxalq simpozium və konfranslarda elmi-metodik məruzələrlə çıxış edib. Bu məqalələrin bir qismini Hüseyn Məhbubi Ərdəkani bir araya gətirərək “Məcmuʿa-i Duktur Mehdi Bəyani” adıyla nəşr etdirib.