08:18 / 27-04-2024
"Bir qalanın sirri" Musiqili Teatrda açılacaq - Fotolar
08:09 / 27-04-2024
Rusiyada azərbaycanlılarla taciklər arasında kütləvi dava: ölən və yaralananlar var
21:36 / 26-04-2024
Prezident İlham Əliyevin Almaniyaya işgüzar səfəri başa çatıb - Fotolar
20:58 / 26-04-2024
İlham Əliyevlə Olaf Şolts birgə mətbuat konfransı keçiriblər
20:46 / 26-04-2024
Azərbaycan və Almaniya prezidentləri görüşüb - (Yenilənib) - Fotolar
19:35 / 26-04-2024
43 pişiyi ac-susuz saxlayan şəxsi həbs ediblər
19:06 / 26-04-2024
Rusların hücum etmək istədiyi iki xəstəxana təcili boşaldılır
18:43 / 26-04-2024
Türk dövlətləri parlamentlərinin komitə sədrləri Xankəndi və Şuşaya səfər ediblər - (Yenilənib) - Foto
18:41 / 26-04-2024
İsveç Latviyaya qoşun və zirehli texnika göndərir
18:36 / 26-04-2024
Blinken Pekində Çini hədələyib
18:20 / 26-04-2024
20-yə yaxın məhbus həbsxanadan qaçmağa cəhd edib - Foto
18:15 / 26-04-2024
Azərbaycanla Ermənistan arasında sərhəddə koordinatlar dəqiqləşdirilir
18:08 / 26-04-2024
Erməni deputatlar saxlanılıb
17:58 / 26-04-2024
Ermənistan XİN: "Azərbaycandan sülh sazişinə dair təkliflər almışıq"
17:39 / 26-04-2024
"Beşiktaş" daha bir futbolçu ilə müqaviləni yeniləyib
17:30 / 26-04-2024
İlham Əliyev Almaniyada tədbirə qatılıb - (Yenilənib) - Fotolar
17:23 / 26-04-2024
Prezident İlham Əliyev BƏƏ-nin sənaye və qabaqcıl texnologiyalar naziri ilə görüşüb
17:15 / 26-04-2024
Quba-Xaçmaz Regional filialına müdir təyinatı olub
16:58 / 26-04-2024
“Krokus”dakı terror aktına görə daha bir şübhəli saxlanılıb
16:56 / 26-04-2024
Prezident İlham Əliyev Almaniya XİN rəhbəri ilə görüşüb - Foto
16:11 / 26-04-2024
Azərbaycanda partiya rəhbəri həbs edilib
16:05 / 26-04-2024
Əli Əsədov daha bir qərar imzalayıb
15:52 / 26-04-2024
Qəzzada daha 51 dinc sakin həlak olub
15:46 / 26-04-2024
Avtomobil şirkəti daha bir yeniliyə imza atıb - Fotolar
15:33 / 26-04-2024
Keçmiş rektor son söz üçün məhkəmədən yenə vaxt istəyib
15:14 / 26-04-2024
Azərbaycan prezidenti Almaniya kansleri ilə görüşüb - (Yenilənib) - Fotolar
14:06 / 26-04-2024
Rusiyanın yeni silahı ABŞ-a məxsus peykləri vura biləcək
13:54 / 26-04-2024
"Qarabağ" klubu cərimələnib
13:28 / 26-04-2024
Naxçıvan Nazirlər Kabinetinə Aparat rəhbəri təyin edilib
13:21 / 26-04-2024
Tehran-Tel-Əviv qarşıdurmasının növbəti dayanacağı haradadır?
18:56 / 22-04-2024
Azərbaycan və Rusiya prezidentlərinin təkbətək görüşü olub - (Yenilənib) - Fotolar
00:11 / 23-04-2024
Sağlam və uzun ömür yaşamağın 10 asan yolu var - Siyahı
09:53 / 22-04-2024
Ümid nəğməsi - Etibar Cəbrayıloğlu yazır
13:54 / 22-04-2024
Füzuli şəhərinə növbəti köç olub - (Yenilənib)
16:58 / 23-04-2024
İlham Əliyev “COP29 və Azərbaycan üçün Yaşıl Baxış” beynəlxalq forumda iştirak edir - (Yenilənib)
14:10 / 23-04-2024
Füzuli şəhərinə növbəti köç karvanı yola salınıb - (Yenilənib)
16:10 / 22-04-2024
Ölkələr sürətlə silahlanır - Ümumi hərbi xərclər 2,4 trilyon dolları keçib
14:03 / 24-04-2024
Professor Nəsib Quliyev özünü güllələyib
00:05 / 23-04-2024
Abramoviç yeni futbol klubunu Avropanın ən yaxşısı edəcək
00:02 / 23-04-2024
Məşhur boksçu Mayk Tayson şirkətin səfiri olub
17:30 / 26-04-2024
İlham Əliyev Almaniyada tədbirə qatılıb - (Yenilənib) - Fotolar
12:40 / 22-04-2024
Cavanşir Məmmədovun nəvəsi: "Babamın ürəyi haqsızlığa dözmədi"
Mirzə Sadıq xan Fərahani kimdir? - Ənvər Çingizoğlu yazır
Tarix: 08-07-2020 20:31 | Bölmə: Ənvər ÇİNGİZOĞLU
XX əsrin önlərində Azərbaycanda milli şüur oyanmışdı. Milli şüurun oyanışı millətin öz əslini-kökünü, tarixini tanıması problemi ilə sıx bağlı idi. Güneyli-quzeyli Azərbaycanda maarifçilik və milli özünüdərk prosesinin yeni mərhələsi başlanır. Maarifçi ziyalılar xalqı kütləvi şəkildə elmə, maarifə yiyələnməyə və bu yolda öz haqqını qorumağa çağırırdı. Azərbaycan cəmiyyətində əsaslı dönüş yaradan ziyalılardan biri də Mirzə Sadıq xan Fərahani idi.
Fərahani 22 iyul 1860-cı ildə Sultanabada (indiki Əraka) bağlı Kazəran kəndində doğulmuşdu. Əsl adı Mirzə Sadıq xan olub, atası Hacı Mirzə Hüseyn və anası tərəfindən ünlü Qacar vəziri Mirzə Əbülqasım Qaimməqamın qohumudur. Ailəsində şair və dövlət adamlarının çox olması sayəsində yaxşı bir təhsil görmüşdü. Ərəb dili və ədəbiyyatı, tarix, fəlsəfə, riyaziyyat, astronomiya fənnləri ilə yanaşı Avropa ədəbiyyatını da öyrənmişdi.
Kiçik yaşda şeirlə ilgilənməyə başlayan Fərahani atasının ölümündən sonra (1874) Tehrana yollandı. Burada Əmir Nizam Həsənəli xan Gərrusi və Şahzadə Təhmasib mirzə Müəyyədüddövlənin təqdir və himayəsini gördü. Şeirlərində öncə Pərvanə təxəllüsünü işlədərkən, sonra Əmir Nizama hörmətlə Əmiri təxəllüsü ilə yazmağa başladı. Tez bir zamanda Qacarlar məmləkətində məşhurlaşdı. Müzəffərəddin şah Qacar tərəfındən 1896-cı ildə ona “Ədibülməmalik” ləqəbi verildi. 1898-ci ildə Təbrizdə qurulan Loğmaniyyə mədrəsəsinin müdir müavinliyinə dəvət edildi. Burda Məhəmmədəli xan Tərbiyətlə çiyin-çiyinə çalışmışdı.
Təbrizdə ziyalıların, şair və alimlərin toplaşdığı «Loğmaniyyə» məktəbində ədəbi, dərnək fəaliyyət göstərməyə başladı. Bu ilk ədəbi dərnəyi Mirzə Sadıq xan Ədibülməmalik idarə edirdi.
Maarifçilik hərəkatının fəallarından olan tanınmış ziyalıların bir çoxu millətə, ölkəyə fayda vermək və xalqa xidmət etmək niyyətilə yeni məktəblər, kitabxanalar açır, kitab, qəzet və jurnal nəşr edirdilər. Bu ziyalıların yaradıcılıq fəaliyyətində çox zaman bir çox sahələr ədəbiyyat, tarix, jurnalistika, tədris birləşirdi. Ona görə də tanınmış ziyalılar -elm, sənət və dövlət adamları o dövrdə mətbuat orqanlarının redaktoru və naşiri olurdu. Bunun nəticəsində də ölkədə qəzet və jurnalların sayı artır, mətbuatda keyfiyyət dəyişiklikləri baş verir, onlara kütlələr arasında maraq yüksəlirdi.
Mirzə Sadıq xan Fərahani də jurnalistika ilə məşğul olurdu. 1898-ci ildə həftəlik "Ədəb" qəzetini çıxarmışdı. Qafqaz və Xarəzm səyahətlərindən sonra bu qəzeti Məşhəddə nəşr etməyə davam etdi.
Mirzə Sadıq xan Fərahani 1905-ci ildə Bakıda fars dilində əlavəli türk dilində "İrşad" qəzetini çıxardı.
Məşrutə hərəkətlərini dəstəkləyən Fərahani, birinci məclisin açılmasıyla birlikdə Məclis qəzetinin yazı işləri müdirliyinə təyin edildi. 1907-ci ildə həftəlik "İraq-i Əcəm" qəzetini nəşr etdi. Bir müddət müxtəlif şəhərlərdə, o cümlədən Simnan və Yəzddə hakimlik etdi.
Mirzə Sadıq xan Fərahani 1913-cü ildə “Aftab” qəzetinin redaktoru və sahibi idi.
Mirzə Sadıq xan Fərahani 21 fevral 1917-ci ildə Tehranda vəfat etdi. “Kavə” jurnalının 17-ci nömrəsində onun haqqında nekroloq dərc edilmişdi.
Klassik şeirin hər növündə qələmini sınayan Fərahani daha çox qəsidə tərzində uğur qazandı. Qədim şairləri təqlid edərək yazdığı qəsidələrində Nasirəddin şah, Müzəffərəddin şah kimi hökmdarlarla digər əmirləri öydü və qarşılığında onlardan mükafat umdu. Məşrutə dövründən sonra vətən sevgisinin ön plana çıxdığı qəsidələrində dönəminin bütün siyasi fəaliyyətlərini izlədi; sosial hərəkətləri, reformları tərifləyib-öydü. Xalqı hürriyyət və məşrutiyyət yolunda mücadiləyə çağırdı. Gənc şairləri şeirdə yeni mövzular tapmağa və xalqa yönəlik şeir söyləməyə təşviq etdi; vətən və millət sevgisini əks etdirən şeirlərin eşq şeirlərindən daha gözəl olduğunu anlatmağa çalışdı. Məşrutədən öncə yazdığı şeirlərdə anlaşılması çətin sözlərlə yüklü bir dilə sahibkən sosial qaynaqlı şeirlərində xalqın anlaya biləcəyi bir dil işlətdi.
Ədibülməmalik mütərəqqi və bacarıqlı ziyalıları öz ətrafında birləşdirməyə nail olmuşdu.
Şeirləri ölümündən sonra Vahid Dəstgirdi tərəfindən toplanaraq nəşr edilmiş (Tehran, 1312 h.ş.) və bunun daha sonra müxtəlif çapları mövcuddur.
Mirzə Sadıq xan Fərahaninin başlıca üstünlüklərindən biri milli ideyaları ortaya qoymaq üçün daha əlverişli bir vasitəni - mətbuatı seçməsi idi. Onun ideyaları İran əhalisinin inkişafında, milli mənsubiyyətlərini dərk etməsində, bir millət kimi formalaşmalarında istiqamətverici rol oynamışdır. Ədibülməmalikin seçdiyi mətbuat xalqın kütləvi şəkildə maariflənməsi, İran millətinin oyanışı, milli və dini birlik ideyasının yayılması baxımından çox önəmli idi.
Bölməyə aid digər xəbərlər
Tarix: 08-07-2020 20:31 | Bölmə: Ənvər ÇİNGİZOĞLU
XX əsrin önlərində Azərbaycanda milli şüur oyanmışdı. Milli şüurun oyanışı millətin öz əslini-kökünü, tarixini tanıması problemi ilə sıx bağlı idi. Güneyli-quzeyli Azərbaycanda maarifçilik və milli özünüdərk prosesinin yeni mərhələsi başlanır. Maarifçi ziyalılar xalqı kütləvi şəkildə elmə, maarifə yiyələnməyə və bu yolda öz haqqını qorumağa çağırırdı. Azərbaycan cəmiyyətində əsaslı dönüş yaradan ziyalılardan biri də Mirzə Sadıq xan Fərahani idi.
Fərahani 22 iyul 1860-cı ildə Sultanabada (indiki Əraka) bağlı Kazəran kəndində doğulmuşdu. Əsl adı Mirzə Sadıq xan olub, atası Hacı Mirzə Hüseyn və anası tərəfindən ünlü Qacar vəziri Mirzə Əbülqasım Qaimməqamın qohumudur. Ailəsində şair və dövlət adamlarının çox olması sayəsində yaxşı bir təhsil görmüşdü. Ərəb dili və ədəbiyyatı, tarix, fəlsəfə, riyaziyyat, astronomiya fənnləri ilə yanaşı Avropa ədəbiyyatını da öyrənmişdi.
Kiçik yaşda şeirlə ilgilənməyə başlayan Fərahani atasının ölümündən sonra (1874) Tehrana yollandı. Burada Əmir Nizam Həsənəli xan Gərrusi və Şahzadə Təhmasib mirzə Müəyyədüddövlənin təqdir və himayəsini gördü. Şeirlərində öncə Pərvanə təxəllüsünü işlədərkən, sonra Əmir Nizama hörmətlə Əmiri təxəllüsü ilə yazmağa başladı. Tez bir zamanda Qacarlar məmləkətində məşhurlaşdı. Müzəffərəddin şah Qacar tərəfındən 1896-cı ildə ona “Ədibülməmalik” ləqəbi verildi. 1898-ci ildə Təbrizdə qurulan Loğmaniyyə mədrəsəsinin müdir müavinliyinə dəvət edildi. Burda Məhəmmədəli xan Tərbiyətlə çiyin-çiyinə çalışmışdı.
Təbrizdə ziyalıların, şair və alimlərin toplaşdığı «Loğmaniyyə» məktəbində ədəbi, dərnək fəaliyyət göstərməyə başladı. Bu ilk ədəbi dərnəyi Mirzə Sadıq xan Ədibülməmalik idarə edirdi.
Maarifçilik hərəkatının fəallarından olan tanınmış ziyalıların bir çoxu millətə, ölkəyə fayda vermək və xalqa xidmət etmək niyyətilə yeni məktəblər, kitabxanalar açır, kitab, qəzet və jurnal nəşr edirdilər. Bu ziyalıların yaradıcılıq fəaliyyətində çox zaman bir çox sahələr ədəbiyyat, tarix, jurnalistika, tədris birləşirdi. Ona görə də tanınmış ziyalılar -elm, sənət və dövlət adamları o dövrdə mətbuat orqanlarının redaktoru və naşiri olurdu. Bunun nəticəsində də ölkədə qəzet və jurnalların sayı artır, mətbuatda keyfiyyət dəyişiklikləri baş verir, onlara kütlələr arasında maraq yüksəlirdi.
Mirzə Sadıq xan Fərahani də jurnalistika ilə məşğul olurdu. 1898-ci ildə həftəlik "Ədəb" qəzetini çıxarmışdı. Qafqaz və Xarəzm səyahətlərindən sonra bu qəzeti Məşhəddə nəşr etməyə davam etdi.
Mirzə Sadıq xan Fərahani 1905-ci ildə Bakıda fars dilində əlavəli türk dilində "İrşad" qəzetini çıxardı.
Məşrutə hərəkətlərini dəstəkləyən Fərahani, birinci məclisin açılmasıyla birlikdə Məclis qəzetinin yazı işləri müdirliyinə təyin edildi. 1907-ci ildə həftəlik "İraq-i Əcəm" qəzetini nəşr etdi. Bir müddət müxtəlif şəhərlərdə, o cümlədən Simnan və Yəzddə hakimlik etdi.
Mirzə Sadıq xan Fərahani 1913-cü ildə “Aftab” qəzetinin redaktoru və sahibi idi.
Mirzə Sadıq xan Fərahani 21 fevral 1917-ci ildə Tehranda vəfat etdi. “Kavə” jurnalının 17-ci nömrəsində onun haqqında nekroloq dərc edilmişdi.
Klassik şeirin hər növündə qələmini sınayan Fərahani daha çox qəsidə tərzində uğur qazandı. Qədim şairləri təqlid edərək yazdığı qəsidələrində Nasirəddin şah, Müzəffərəddin şah kimi hökmdarlarla digər əmirləri öydü və qarşılığında onlardan mükafat umdu. Məşrutə dövründən sonra vətən sevgisinin ön plana çıxdığı qəsidələrində dönəminin bütün siyasi fəaliyyətlərini izlədi; sosial hərəkətləri, reformları tərifləyib-öydü. Xalqı hürriyyət və məşrutiyyət yolunda mücadiləyə çağırdı. Gənc şairləri şeirdə yeni mövzular tapmağa və xalqa yönəlik şeir söyləməyə təşviq etdi; vətən və millət sevgisini əks etdirən şeirlərin eşq şeirlərindən daha gözəl olduğunu anlatmağa çalışdı. Məşrutədən öncə yazdığı şeirlərdə anlaşılması çətin sözlərlə yüklü bir dilə sahibkən sosial qaynaqlı şeirlərində xalqın anlaya biləcəyi bir dil işlətdi.
Ədibülməmalik mütərəqqi və bacarıqlı ziyalıları öz ətrafında birləşdirməyə nail olmuşdu.
Şeirləri ölümündən sonra Vahid Dəstgirdi tərəfindən toplanaraq nəşr edilmiş (Tehran, 1312 h.ş.) və bunun daha sonra müxtəlif çapları mövcuddur.
Mirzə Sadıq xan Fərahaninin başlıca üstünlüklərindən biri milli ideyaları ortaya qoymaq üçün daha əlverişli bir vasitəni - mətbuatı seçməsi idi. Onun ideyaları İran əhalisinin inkişafında, milli mənsubiyyətlərini dərk etməsində, bir millət kimi formalaşmalarında istiqamətverici rol oynamışdır. Ədibülməmalikin seçdiyi mətbuat xalqın kütləvi şəkildə maariflənməsi, İran millətinin oyanışı, milli və dini birlik ideyasının yayılması baxımından çox önəmli idi.
Müəllifin bütün yazıları - Ənvər ÇİNGİZOĞLU
Bölməyə aid digər xəbərlər
11-04-2022, 21:25
Mazandaran alimi - Ənvər Çingizoğlu yazır
23-03-2022, 18:55
Rəşid Yasəmi: ədəbiyyatda nəciblik nümunəsi
17-03-2022, 09:49
Vahid Dəstigirdi: Nizaminin tədqiqatçısı
12-03-2022, 22:31
Ənvər ÇİNGİZOĞLU - Səid Nəfisi: Azərbaycan qəhrəmanı Babək Xürrəmdin əsərinin müəllifi
19-10-2021, 09:58
Ənvər ÇİNGİZOĞLU - Məhəmmədəli Füruği: siyasətçi, diplomat, tarixçi, tərcüməçi və millətçi kimi
16-10-2021, 01:06
Ənvər ÇİNGİZOĞLU - Hacıəli xan Rəzmara: Qurban bayramında doğuldu, terror qurbanı oldu
13-09-2021, 16:31
Ənvər ÇİNGİZOĞLU - Şəkinskilərin İran qolu haqqında... - Ənvər Çingizoğlunun araşdırması
10-09-2021, 17:27
Nəcəfqulu xan Sərşar: Qaradağın ağ gün görməmiş şairi
27-08-2021, 16:48
Ənvər ÇİNGİZOĞLU - Məhəmmədqulu xan Alar: inqilabda sərkərdə, işdə sərkar.. - Fotolar
20-08-2021, 13:38
Ənvər ÇİNGİZOĞLU - İsmayıl xan Şəfai: Tehran-43 konfransında şahın tərcüməçisi - Fotolar
16-08-2021, 15:51
Ənvər ÇİNGİZOĞLU - Seyid Məhəmməd Dəbirsiyaqi: tədqiq və tədrisin işığında - Fotolar
24-07-2021, 16:15
Ənvər ÇİNGİZOĞLU - Qaradağ elləri: beloğludan eloğluya qədər - Ənvər Çingizoğlu yazır
Milli Qəhrəman Pəhlivan Fərzəliyevin oğlu deyir ki, 44 günlük savaşda iştirak etmək arzusu həyata keçməsə də, döyüşlərin şiddətli vaxtında atasının şəhid olduğu Xəzəz dağını ziyarət edə bilib
Şair deyir ki, nə tənqidçiləri qınayır, nə də pul verib onlara tənqid adı altında tərif yazdıranları
Əks-kəşfiyyat xidmətinin sabiq rəhbəri deyir ki, hava hücumu reallaşarsa, itkilər böyük ola bilər
Eyni tamaşada həm Dövşanı, həm də Tülkünü səsləndirən Aygül Ağayeva deyir ki, kuklaçı olmaq çox çətindir
Məhəmməd Şahməmmədli “Apatiya”nı şedevr hesab etmir və filmdə səhvlərin olduğunu deyir
