15:43 / 22-11-2024
Millətlər Liqası: pley-off mərhələsinin püşkü atılıb
15:30 / 22-11-2024
Nüvə müharibəsi ssenarisi - Təhlükədən qorunmaq üçün bunker sifariş edənlərin sayı artır
15:25 / 22-11-2024
Qazaxın azad olunmuş kəndlərində yeni zastavalar tikiləcək
15:13 / 22-11-2024
AFFA-nın sabiq vitse-prezidenti: "Artıq olanımızı da itirməyə başlamışıq"
14:59 / 22-11-2024
Arvadını öldürən vəzifəli şəxsə bir il cəza verilib
14:50 / 22-11-2024
Həlak olan azərbaycanlı hərbçinin nəşi 2 ay sonra tapılıb
14:47 / 22-11-2024
Pentaqon: ABŞ Rusiya ilə müharibə istəmir, amma...
14:43 / 22-11-2024
Nizami Rayon Məhkəməsində yoxlama başlayıb
14:40 / 22-11-2024
Azərbaycanın təşəbbüsü ilə Qlobal Cənub QHT Platforması yaradılır
14:13 / 22-11-2024
İran ABŞ-la danışıqlara gedəcək, yoxsa...
14:06 / 22-11-2024
Pərviz Şahbazov türkiyəli nazirlə müzakirə aparıb
13:54 / 22-11-2024
Ana və qızı xuliqanlığa görə həbs edilib
13:47 / 22-11-2024
Ruslar şəhərin 25 faizini ələ keçirib, döyüşlər davam edir - Foto
13:36 / 22-11-2024
ABŞ Polşadakı hərbi bazasını yüksək hazırlıq vəziyyətinə gətirib
13:27 / 22-11-2024
Türk ordusu daha beş terrorçunu zərərsizləşdirib
13:23 / 22-11-2024
Dövlət Xidməti daha 12 maşını satışa çıxarıb - Siyahı
13:21 / 22-11-2024
Putin Rusiyasını ifşa edən "Pis ruslar" kitabı nəşr olunub
13:09 / 22-11-2024
Putin nüvə silahından istifadə edə bilər - Xəbərdarlıq
13:02 / 22-11-2024
Keçmiş mərkəz direktoru vəzifəyə təyin olunub
12:53 / 22-11-2024
ABŞ rus ordusunu məğlub edə biləcək silah hazırlayıb
12:47 / 22-11-2024
Sabahın hava proqnozu açıqlanıb
12:35 / 22-11-2024
Ruslar bir məntəqəni işğal edib, daha səkkizinə doğru irəliləyir - Foto
12:23 / 22-11-2024
Dövlətə məxsus 35 su nəqliyyatı vasitəsi hərraca çıxarılıb - Siyahı
12:06 / 22-11-2024
İlham Əliyev İsrailin nəqliyyat və yol təhlükəsizliyi nazirini qəbul edib
12:00 / 22-11-2024
FIFA referisi Kamal Umudlu beynəlxalq oyuna təyinat alıb
11:54 / 22-11-2024
“Əmək miqrasiyası kvotasının müəyyən edilməsi Qaydası” dəyişib
11:45 / 22-11-2024
Polkovnikin oğlu ev dustaqlığına buraxılıb
11:09 / 22-11-2024
Leyla Əliyeva və Arzu Əliyeva sərgiləri ziyarət ediblər - Fotolar
11:05 / 22-11-2024
20 təyyarə və 6 döyüş gəmisi Tayvan sahillərinə yaxınlaşıb
11:01 / 22-11-2024
Dünyanın ən hündür və ən balaca qadını bir araya gəlib - Foto
12:28 / 18-11-2024
Turan Manafzadə: “Mədəniyyət diplomatiyasından yararlanmağı bacarmalıyıq” - Müsahibə
12:05 / 19-11-2024
MMC vətəndaşın mənzilini dağıdıb, indi də obyektini ələ keçirmək istəyir - Fotolar
13:32 / 21-11-2024
Dünyanın ən güclü donanmaları... - Qardaş Türkiyə siyahıda neçəncidir?
19:50 / 19-11-2024
Beynəlxalq Bank 272 min manat cərimələnib
16:45 / 20-11-2024
Nazir: "Regionlardakı bəzi poçt şöbələrinin bağlanması araşdırılacaq"
16:22 / 20-11-2024
“Real Betis” klubunun nümayəndəsi Bakıda nəyə təəccüblənib? - Foto
15:29 / 18-11-2024
Daha üç şəhərə konsul təyinatı olub - Siyahı
16:45 / 21-11-2024
Prezident iki Mərkəzi ləğv edib - Sərəncam
10:03 / 20-11-2024
Azərbaycan və Türkiyənin bələdiyyə təşkilatları arasında görüş keçirilib - Fotolar
17:09 / 18-11-2024
Deputatın oğlu yeni vəzifəyə təyin olunub
09:37 / 21-11-2024
Naxçıvan səhiyyəsində həbslər başlayıb
00:07 / 22-11-2024
Hikmət Hacıyev: “Politico”nun üzr istəməsini tələb edirik!”
Mirzə Sadıq xan Fərahani kimdir? - Ənvər Çingizoğlu yazır
Tarix: 08-07-2020 20:31 | Bölmə: Ənvər ÇİNGİZOĞLU
XX əsrin önlərində Azərbaycanda milli şüur oyanmışdı. Milli şüurun oyanışı millətin öz əslini-kökünü, tarixini tanıması problemi ilə sıx bağlı idi. Güneyli-quzeyli Azərbaycanda maarifçilik və milli özünüdərk prosesinin yeni mərhələsi başlanır. Maarifçi ziyalılar xalqı kütləvi şəkildə elmə, maarifə yiyələnməyə və bu yolda öz haqqını qorumağa çağırırdı. Azərbaycan cəmiyyətində əsaslı dönüş yaradan ziyalılardan biri də Mirzə Sadıq xan Fərahani idi.
Fərahani 22 iyul 1860-cı ildə Sultanabada (indiki Əraka) bağlı Kazəran kəndində doğulmuşdu. Əsl adı Mirzə Sadıq xan olub, atası Hacı Mirzə Hüseyn və anası tərəfindən ünlü Qacar vəziri Mirzə Əbülqasım Qaimməqamın qohumudur. Ailəsində şair və dövlət adamlarının çox olması sayəsində yaxşı bir təhsil görmüşdü. Ərəb dili və ədəbiyyatı, tarix, fəlsəfə, riyaziyyat, astronomiya fənnləri ilə yanaşı Avropa ədəbiyyatını da öyrənmişdi.
Kiçik yaşda şeirlə ilgilənməyə başlayan Fərahani atasının ölümündən sonra (1874) Tehrana yollandı. Burada Əmir Nizam Həsənəli xan Gərrusi və Şahzadə Təhmasib mirzə Müəyyədüddövlənin təqdir və himayəsini gördü. Şeirlərində öncə Pərvanə təxəllüsünü işlədərkən, sonra Əmir Nizama hörmətlə Əmiri təxəllüsü ilə yazmağa başladı. Tez bir zamanda Qacarlar məmləkətində məşhurlaşdı. Müzəffərəddin şah Qacar tərəfındən 1896-cı ildə ona “Ədibülməmalik” ləqəbi verildi. 1898-ci ildə Təbrizdə qurulan Loğmaniyyə mədrəsəsinin müdir müavinliyinə dəvət edildi. Burda Məhəmmədəli xan Tərbiyətlə çiyin-çiyinə çalışmışdı.
Təbrizdə ziyalıların, şair və alimlərin toplaşdığı «Loğmaniyyə» məktəbində ədəbi, dərnək fəaliyyət göstərməyə başladı. Bu ilk ədəbi dərnəyi Mirzə Sadıq xan Ədibülməmalik idarə edirdi.
Maarifçilik hərəkatının fəallarından olan tanınmış ziyalıların bir çoxu millətə, ölkəyə fayda vermək və xalqa xidmət etmək niyyətilə yeni məktəblər, kitabxanalar açır, kitab, qəzet və jurnal nəşr edirdilər. Bu ziyalıların yaradıcılıq fəaliyyətində çox zaman bir çox sahələr ədəbiyyat, tarix, jurnalistika, tədris birləşirdi. Ona görə də tanınmış ziyalılar -elm, sənət və dövlət adamları o dövrdə mətbuat orqanlarının redaktoru və naşiri olurdu. Bunun nəticəsində də ölkədə qəzet və jurnalların sayı artır, mətbuatda keyfiyyət dəyişiklikləri baş verir, onlara kütlələr arasında maraq yüksəlirdi.
Mirzə Sadıq xan Fərahani də jurnalistika ilə məşğul olurdu. 1898-ci ildə həftəlik "Ədəb" qəzetini çıxarmışdı. Qafqaz və Xarəzm səyahətlərindən sonra bu qəzeti Məşhəddə nəşr etməyə davam etdi.
Mirzə Sadıq xan Fərahani 1905-ci ildə Bakıda fars dilində əlavəli türk dilində "İrşad" qəzetini çıxardı.
Məşrutə hərəkətlərini dəstəkləyən Fərahani, birinci məclisin açılmasıyla birlikdə Məclis qəzetinin yazı işləri müdirliyinə təyin edildi. 1907-ci ildə həftəlik "İraq-i Əcəm" qəzetini nəşr etdi. Bir müddət müxtəlif şəhərlərdə, o cümlədən Simnan və Yəzddə hakimlik etdi.
Mirzə Sadıq xan Fərahani 1913-cü ildə “Aftab” qəzetinin redaktoru və sahibi idi.
Mirzə Sadıq xan Fərahani 21 fevral 1917-ci ildə Tehranda vəfat etdi. “Kavə” jurnalının 17-ci nömrəsində onun haqqında nekroloq dərc edilmişdi.
Klassik şeirin hər növündə qələmini sınayan Fərahani daha çox qəsidə tərzində uğur qazandı. Qədim şairləri təqlid edərək yazdığı qəsidələrində Nasirəddin şah, Müzəffərəddin şah kimi hökmdarlarla digər əmirləri öydü və qarşılığında onlardan mükafat umdu. Məşrutə dövründən sonra vətən sevgisinin ön plana çıxdığı qəsidələrində dönəminin bütün siyasi fəaliyyətlərini izlədi; sosial hərəkətləri, reformları tərifləyib-öydü. Xalqı hürriyyət və məşrutiyyət yolunda mücadiləyə çağırdı. Gənc şairləri şeirdə yeni mövzular tapmağa və xalqa yönəlik şeir söyləməyə təşviq etdi; vətən və millət sevgisini əks etdirən şeirlərin eşq şeirlərindən daha gözəl olduğunu anlatmağa çalışdı. Məşrutədən öncə yazdığı şeirlərdə anlaşılması çətin sözlərlə yüklü bir dilə sahibkən sosial qaynaqlı şeirlərində xalqın anlaya biləcəyi bir dil işlətdi.
Ədibülməmalik mütərəqqi və bacarıqlı ziyalıları öz ətrafında birləşdirməyə nail olmuşdu.
Şeirləri ölümündən sonra Vahid Dəstgirdi tərəfindən toplanaraq nəşr edilmiş (Tehran, 1312 h.ş.) və bunun daha sonra müxtəlif çapları mövcuddur.
Mirzə Sadıq xan Fərahaninin başlıca üstünlüklərindən biri milli ideyaları ortaya qoymaq üçün daha əlverişli bir vasitəni - mətbuatı seçməsi idi. Onun ideyaları İran əhalisinin inkişafında, milli mənsubiyyətlərini dərk etməsində, bir millət kimi formalaşmalarında istiqamətverici rol oynamışdır. Ədibülməmalikin seçdiyi mətbuat xalqın kütləvi şəkildə maariflənməsi, İran millətinin oyanışı, milli və dini birlik ideyasının yayılması baxımından çox önəmli idi.
Bölməyə aid digər xəbərlər
Tarix: 08-07-2020 20:31 | Bölmə: Ənvər ÇİNGİZOĞLU
XX əsrin önlərində Azərbaycanda milli şüur oyanmışdı. Milli şüurun oyanışı millətin öz əslini-kökünü, tarixini tanıması problemi ilə sıx bağlı idi. Güneyli-quzeyli Azərbaycanda maarifçilik və milli özünüdərk prosesinin yeni mərhələsi başlanır. Maarifçi ziyalılar xalqı kütləvi şəkildə elmə, maarifə yiyələnməyə və bu yolda öz haqqını qorumağa çağırırdı. Azərbaycan cəmiyyətində əsaslı dönüş yaradan ziyalılardan biri də Mirzə Sadıq xan Fərahani idi.
Fərahani 22 iyul 1860-cı ildə Sultanabada (indiki Əraka) bağlı Kazəran kəndində doğulmuşdu. Əsl adı Mirzə Sadıq xan olub, atası Hacı Mirzə Hüseyn və anası tərəfindən ünlü Qacar vəziri Mirzə Əbülqasım Qaimməqamın qohumudur. Ailəsində şair və dövlət adamlarının çox olması sayəsində yaxşı bir təhsil görmüşdü. Ərəb dili və ədəbiyyatı, tarix, fəlsəfə, riyaziyyat, astronomiya fənnləri ilə yanaşı Avropa ədəbiyyatını da öyrənmişdi.
Kiçik yaşda şeirlə ilgilənməyə başlayan Fərahani atasının ölümündən sonra (1874) Tehrana yollandı. Burada Əmir Nizam Həsənəli xan Gərrusi və Şahzadə Təhmasib mirzə Müəyyədüddövlənin təqdir və himayəsini gördü. Şeirlərində öncə Pərvanə təxəllüsünü işlədərkən, sonra Əmir Nizama hörmətlə Əmiri təxəllüsü ilə yazmağa başladı. Tez bir zamanda Qacarlar məmləkətində məşhurlaşdı. Müzəffərəddin şah Qacar tərəfındən 1896-cı ildə ona “Ədibülməmalik” ləqəbi verildi. 1898-ci ildə Təbrizdə qurulan Loğmaniyyə mədrəsəsinin müdir müavinliyinə dəvət edildi. Burda Məhəmmədəli xan Tərbiyətlə çiyin-çiyinə çalışmışdı.
Təbrizdə ziyalıların, şair və alimlərin toplaşdığı «Loğmaniyyə» məktəbində ədəbi, dərnək fəaliyyət göstərməyə başladı. Bu ilk ədəbi dərnəyi Mirzə Sadıq xan Ədibülməmalik idarə edirdi.
Maarifçilik hərəkatının fəallarından olan tanınmış ziyalıların bir çoxu millətə, ölkəyə fayda vermək və xalqa xidmət etmək niyyətilə yeni məktəblər, kitabxanalar açır, kitab, qəzet və jurnal nəşr edirdilər. Bu ziyalıların yaradıcılıq fəaliyyətində çox zaman bir çox sahələr ədəbiyyat, tarix, jurnalistika, tədris birləşirdi. Ona görə də tanınmış ziyalılar -elm, sənət və dövlət adamları o dövrdə mətbuat orqanlarının redaktoru və naşiri olurdu. Bunun nəticəsində də ölkədə qəzet və jurnalların sayı artır, mətbuatda keyfiyyət dəyişiklikləri baş verir, onlara kütlələr arasında maraq yüksəlirdi.
Mirzə Sadıq xan Fərahani də jurnalistika ilə məşğul olurdu. 1898-ci ildə həftəlik "Ədəb" qəzetini çıxarmışdı. Qafqaz və Xarəzm səyahətlərindən sonra bu qəzeti Məşhəddə nəşr etməyə davam etdi.
Mirzə Sadıq xan Fərahani 1905-ci ildə Bakıda fars dilində əlavəli türk dilində "İrşad" qəzetini çıxardı.
Məşrutə hərəkətlərini dəstəkləyən Fərahani, birinci məclisin açılmasıyla birlikdə Məclis qəzetinin yazı işləri müdirliyinə təyin edildi. 1907-ci ildə həftəlik "İraq-i Əcəm" qəzetini nəşr etdi. Bir müddət müxtəlif şəhərlərdə, o cümlədən Simnan və Yəzddə hakimlik etdi.
Mirzə Sadıq xan Fərahani 1913-cü ildə “Aftab” qəzetinin redaktoru və sahibi idi.
Mirzə Sadıq xan Fərahani 21 fevral 1917-ci ildə Tehranda vəfat etdi. “Kavə” jurnalının 17-ci nömrəsində onun haqqında nekroloq dərc edilmişdi.
Klassik şeirin hər növündə qələmini sınayan Fərahani daha çox qəsidə tərzində uğur qazandı. Qədim şairləri təqlid edərək yazdığı qəsidələrində Nasirəddin şah, Müzəffərəddin şah kimi hökmdarlarla digər əmirləri öydü və qarşılığında onlardan mükafat umdu. Məşrutə dövründən sonra vətən sevgisinin ön plana çıxdığı qəsidələrində dönəminin bütün siyasi fəaliyyətlərini izlədi; sosial hərəkətləri, reformları tərifləyib-öydü. Xalqı hürriyyət və məşrutiyyət yolunda mücadiləyə çağırdı. Gənc şairləri şeirdə yeni mövzular tapmağa və xalqa yönəlik şeir söyləməyə təşviq etdi; vətən və millət sevgisini əks etdirən şeirlərin eşq şeirlərindən daha gözəl olduğunu anlatmağa çalışdı. Məşrutədən öncə yazdığı şeirlərdə anlaşılması çətin sözlərlə yüklü bir dilə sahibkən sosial qaynaqlı şeirlərində xalqın anlaya biləcəyi bir dil işlətdi.
Ədibülməmalik mütərəqqi və bacarıqlı ziyalıları öz ətrafında birləşdirməyə nail olmuşdu.
Şeirləri ölümündən sonra Vahid Dəstgirdi tərəfindən toplanaraq nəşr edilmiş (Tehran, 1312 h.ş.) və bunun daha sonra müxtəlif çapları mövcuddur.
Mirzə Sadıq xan Fərahaninin başlıca üstünlüklərindən biri milli ideyaları ortaya qoymaq üçün daha əlverişli bir vasitəni - mətbuatı seçməsi idi. Onun ideyaları İran əhalisinin inkişafında, milli mənsubiyyətlərini dərk etməsində, bir millət kimi formalaşmalarında istiqamətverici rol oynamışdır. Ədibülməmalikin seçdiyi mətbuat xalqın kütləvi şəkildə maariflənməsi, İran millətinin oyanışı, milli və dini birlik ideyasının yayılması baxımından çox önəmli idi.
Müəllifin bütün yazıları - Ənvər ÇİNGİZOĞLU
Bölməyə aid digər xəbərlər
11-04-2022, 21:25
Mazandaran alimi - Ənvər Çingizoğlu yazır
23-03-2022, 18:55
Rəşid Yasəmi: ədəbiyyatda nəciblik nümunəsi
17-03-2022, 09:49
Vahid Dəstigirdi: Nizaminin tədqiqatçısı
12-03-2022, 22:31
Ənvər ÇİNGİZOĞLU - Səid Nəfisi: Azərbaycan qəhrəmanı Babək Xürrəmdin əsərinin müəllifi
19-10-2021, 09:58
Ənvər ÇİNGİZOĞLU - Məhəmmədəli Füruği: siyasətçi, diplomat, tarixçi, tərcüməçi və millətçi kimi
16-10-2021, 01:06
Ənvər ÇİNGİZOĞLU - Hacıəli xan Rəzmara: Qurban bayramında doğuldu, terror qurbanı oldu
13-09-2021, 16:31
Ənvər ÇİNGİZOĞLU - Şəkinskilərin İran qolu haqqında... - Ənvər Çingizoğlunun araşdırması
10-09-2021, 17:27
Nəcəfqulu xan Sərşar: Qaradağın ağ gün görməmiş şairi
27-08-2021, 16:48
Ənvər ÇİNGİZOĞLU - Məhəmmədqulu xan Alar: inqilabda sərkərdə, işdə sərkar.. - Fotolar
20-08-2021, 13:38
Ənvər ÇİNGİZOĞLU - İsmayıl xan Şəfai: Tehran-43 konfransında şahın tərcüməçisi - Fotolar
16-08-2021, 15:51
Ənvər ÇİNGİZOĞLU - Seyid Məhəmməd Dəbirsiyaqi: tədqiq və tədrisin işığında - Fotolar
24-07-2021, 16:15
Ənvər ÇİNGİZOĞLU - Qaradağ elləri: beloğludan eloğluya qədər - Ənvər Çingizoğlu yazır
Deputatlığa namizəd Milli Məclisdə təmsil etmək istədiyi bölgənin problemlərinin təsnifatını artıq ağlına yazıb və işə nədən başlayacağını sıralayıb
Qüdrət Həsənquliyev: “Düşmənçiliyə son qoymaq üçün ədalətli sülhə nail olmaq gərəkdir. Bunun üçün ya tərəflər 1991-ci ilin sərhədləri çərçivəsində bir-birinin ərazi bütövlüyünü tanıyır, ya da ərazi mübadiləsinə gedirlər. Amma indiki mərhələdə bu, az inandırıcı görünür”
“Tənha insanın monoloqu”nun ssenari müəllifi və rejissoru deyir ki, kinomuzu yaşatmaq və irəli aparmaq üçün film istehsalını artırmalı və onun bazarını düşünməliyik
Mirəli Sarızadə: “Gənc yaşımda arzum həyata keçdi, inşallah, yeni mövsümdə teatrımızın səhnəsində də Məcnun obrazı ilə tamaşaçılar qarşısına çıxacam”
