10:29 / 14-09-2025
Dünya çempionatı Bakıda keçiriləcək
10:10 / 14-09-2025
Bayramov Fövqəladə Ərəb-İslam Sammitində iştirak edəcək
10:05 / 14-09-2025
İki qəzada üç nəfər həyatını itirib
20:48 / 13-09-2025
Deputat 120 şagirdə məktəb ləvazimatları verib - Fotolar
18:41 / 13-09-2025
Xocalının Daşbulaq kəndinə ilk köç olub - (Yenilənib)
16:41 / 13-09-2025
İqtisadi Şuranın iclası keçirilib - Fotolar
15:55 / 13-09-2025
“Space TV”nin yayımı 6 saatlıq dayandırılacaq
15:48 / 13-09-2025
Sabah Bakıda intensiv yağış yağacaq - Xəbərdarlıq
15:44 / 13-09-2025
Sosial şəbəkələrdə dələduzluq edən şəxs saxlanılıb
13:27 / 13-09-2025
İlk köç karvanı Xocalının Seyidbəyli kəndinə çatıb - (Yenilənib)
12:30 / 13-09-2025
Bakıda tikinti şirkətinin rəhbəri axtarışa verilib
12:25 / 13-09-2025
"Vüsal 300" kimi tanınan iş adamına cinayət işi açılıb
12:21 / 13-09-2025
"Sonsuz qardaşlıq - IV" çoxmillətli birgə təlimi davam edir
11:12 / 13-09-2025
Sosial şəbəkələrdə dələduzluq edən şəxs saxlanılıb
09:29 / 13-09-2025
Kamçatkada 7,1 maqnitudalı zəlzələ olub
23:44 / 12-09-2025
Aİ Rusiyaya qarşı sanksiyaların müddətini uzadıb
22:10 / 12-09-2025
Salyanda 62 yaşlı kişi güllələnib
18:29 / 12-09-2025
Külək Yasamalda yaşayış binasında təhlükəli vəziyyət yaradıb - Video
18:00 / 12-09-2025
“Slavyanka” sularından kəskin qoxu gəlir - AQTA məsələni araşdırır
17:50 / 12-09-2025
Sədr müavini: "Metroda gələcəkdə diferensial qiymət artımı ola bilər"
17:40 / 12-09-2025
Xocalının daha iki kəndinə köç olacaq
17:23 / 12-09-2025
Xırdalan–Sumqayıt–Xırdalan xətti üzrə sərnişin qatarlarının fəaliyyəti dayandırılır
17:12 / 12-09-2025
Premyer Liqada V və VI turun oyun proqramı açıqlanıb
17:01 / 12-09-2025
Donald Tramp: "Biz çox sərt hərəkət etməli olacağıq"
16:55 / 12-09-2025
Milli Süni İntellekt Mərkəzinə direktor təyin olunub
16:15 / 12-09-2025
BDU-da bəzi ixtisaslar üzrə dərslər 4 gün keçiriləcək
15:54 / 12-09-2025
Azərbaycanlı girovların öldürülməsi üzrə sənədlər elan olunub
15:43 / 12-09-2025
Kürşad Zorlu Naxçıvana gəlib - Yenilənib
15:33 / 12-09-2025
Qobustanda şəhidlə vida mərasimi olub
06:10 / 11-09-2025
Qarabağa növbəti köç karvanları gedib - (Yenilənib)
10:19 / 10-09-2025
Putin müharibəni genişləndirir, növbəti hədəf Polşadır
13:31 / 11-09-2025
Professor: Hər iki ölkədə sülhə qarşı çıxanlar var
22:00 / 09-09-2025
DÇ-2026: Azərbaycan millisi bir xal qazanıb
21:32 / 10-09-2025
"Neftçi" Ramil Şeydayevlə yollarını ayırıb
13:08 / 09-09-2025
Cəlaloğlu: Azərbaycan və Ermənistan arasında əməkdaşlıq formasına keçid baş verib
14:28 / 10-09-2025
Zülfüqarov: Rusiya ilə münasibətlərimiz əvvəlki səviyyəyə qayıtmayacaq
18:29 / 12-09-2025
Külək Yasamalda yaşayış binasında təhlükəli vəziyyət yaradıb - Video
17:29 / 10-09-2025
Hacıyev dövlət katibinin müavini ilə ABŞ-Azərbaycan münasibətlərini müzakirə edib
23:25 / 09-09-2025
Rəsmi Bakı: "Qətərə qarşı bugünkü hücumdan dərin narahatıq"
09:46 / 11-09-2025
Marsda həyat izləri aşkar ediblər
10:50 / 12-09-2025
Zülfüqarov: Regiondankənar qüvvələr Ermənistana təzyiqlər göstərirlər
Mirzə Sadıq xan Fərahani kimdir? - Ənvər Çingizoğlu yazır
Tarix: 08-07-2020 20:31 | Bölmə: Ənvər ÇİNGİZOĞLU
XX əsrin önlərində Azərbaycanda milli şüur oyanmışdı. Milli şüurun oyanışı millətin öz əslini-kökünü, tarixini tanıması problemi ilə sıx bağlı idi. Güneyli-quzeyli Azərbaycanda maarifçilik və milli özünüdərk prosesinin yeni mərhələsi başlanır. Maarifçi ziyalılar xalqı kütləvi şəkildə elmə, maarifə yiyələnməyə və bu yolda öz haqqını qorumağa çağırırdı. Azərbaycan cəmiyyətində əsaslı dönüş yaradan ziyalılardan biri də Mirzə Sadıq xan Fərahani idi.
Fərahani 22 iyul 1860-cı ildə Sultanabada (indiki Əraka) bağlı Kazəran kəndində doğulmuşdu. Əsl adı Mirzə Sadıq xan olub, atası Hacı Mirzə Hüseyn və anası tərəfindən ünlü Qacar vəziri Mirzə Əbülqasım Qaimməqamın qohumudur. Ailəsində şair və dövlət adamlarının çox olması sayəsində yaxşı bir təhsil görmüşdü. Ərəb dili və ədəbiyyatı, tarix, fəlsəfə, riyaziyyat, astronomiya fənnləri ilə yanaşı Avropa ədəbiyyatını da öyrənmişdi.
Kiçik yaşda şeirlə ilgilənməyə başlayan Fərahani atasının ölümündən sonra (1874) Tehrana yollandı. Burada Əmir Nizam Həsənəli xan Gərrusi və Şahzadə Təhmasib mirzə Müəyyədüddövlənin təqdir və himayəsini gördü. Şeirlərində öncə Pərvanə təxəllüsünü işlədərkən, sonra Əmir Nizama hörmətlə Əmiri təxəllüsü ilə yazmağa başladı. Tez bir zamanda Qacarlar məmləkətində məşhurlaşdı. Müzəffərəddin şah Qacar tərəfındən 1896-cı ildə ona “Ədibülməmalik” ləqəbi verildi. 1898-ci ildə Təbrizdə qurulan Loğmaniyyə mədrəsəsinin müdir müavinliyinə dəvət edildi. Burda Məhəmmədəli xan Tərbiyətlə çiyin-çiyinə çalışmışdı.
Təbrizdə ziyalıların, şair və alimlərin toplaşdığı «Loğmaniyyə» məktəbində ədəbi, dərnək fəaliyyət göstərməyə başladı. Bu ilk ədəbi dərnəyi Mirzə Sadıq xan Ədibülməmalik idarə edirdi.
Maarifçilik hərəkatının fəallarından olan tanınmış ziyalıların bir çoxu millətə, ölkəyə fayda vermək və xalqa xidmət etmək niyyətilə yeni məktəblər, kitabxanalar açır, kitab, qəzet və jurnal nəşr edirdilər. Bu ziyalıların yaradıcılıq fəaliyyətində çox zaman bir çox sahələr ədəbiyyat, tarix, jurnalistika, tədris birləşirdi. Ona görə də tanınmış ziyalılar -elm, sənət və dövlət adamları o dövrdə mətbuat orqanlarının redaktoru və naşiri olurdu. Bunun nəticəsində də ölkədə qəzet və jurnalların sayı artır, mətbuatda keyfiyyət dəyişiklikləri baş verir, onlara kütlələr arasında maraq yüksəlirdi.
Mirzə Sadıq xan Fərahani də jurnalistika ilə məşğul olurdu. 1898-ci ildə həftəlik "Ədəb" qəzetini çıxarmışdı. Qafqaz və Xarəzm səyahətlərindən sonra bu qəzeti Məşhəddə nəşr etməyə davam etdi.
Mirzə Sadıq xan Fərahani 1905-ci ildə Bakıda fars dilində əlavəli türk dilində "İrşad" qəzetini çıxardı.
Məşrutə hərəkətlərini dəstəkləyən Fərahani, birinci məclisin açılmasıyla birlikdə Məclis qəzetinin yazı işləri müdirliyinə təyin edildi. 1907-ci ildə həftəlik "İraq-i Əcəm" qəzetini nəşr etdi. Bir müddət müxtəlif şəhərlərdə, o cümlədən Simnan və Yəzddə hakimlik etdi.
Mirzə Sadıq xan Fərahani 1913-cü ildə “Aftab” qəzetinin redaktoru və sahibi idi.
Mirzə Sadıq xan Fərahani 21 fevral 1917-ci ildə Tehranda vəfat etdi. “Kavə” jurnalının 17-ci nömrəsində onun haqqında nekroloq dərc edilmişdi.
Klassik şeirin hər növündə qələmini sınayan Fərahani daha çox qəsidə tərzində uğur qazandı. Qədim şairləri təqlid edərək yazdığı qəsidələrində Nasirəddin şah, Müzəffərəddin şah kimi hökmdarlarla digər əmirləri öydü və qarşılığında onlardan mükafat umdu. Məşrutə dövründən sonra vətən sevgisinin ön plana çıxdığı qəsidələrində dönəminin bütün siyasi fəaliyyətlərini izlədi; sosial hərəkətləri, reformları tərifləyib-öydü. Xalqı hürriyyət və məşrutiyyət yolunda mücadiləyə çağırdı. Gənc şairləri şeirdə yeni mövzular tapmağa və xalqa yönəlik şeir söyləməyə təşviq etdi; vətən və millət sevgisini əks etdirən şeirlərin eşq şeirlərindən daha gözəl olduğunu anlatmağa çalışdı. Məşrutədən öncə yazdığı şeirlərdə anlaşılması çətin sözlərlə yüklü bir dilə sahibkən sosial qaynaqlı şeirlərində xalqın anlaya biləcəyi bir dil işlətdi.
Ədibülməmalik mütərəqqi və bacarıqlı ziyalıları öz ətrafında birləşdirməyə nail olmuşdu.
Şeirləri ölümündən sonra Vahid Dəstgirdi tərəfindən toplanaraq nəşr edilmiş (Tehran, 1312 h.ş.) və bunun daha sonra müxtəlif çapları mövcuddur.
Mirzə Sadıq xan Fərahaninin başlıca üstünlüklərindən biri milli ideyaları ortaya qoymaq üçün daha əlverişli bir vasitəni - mətbuatı seçməsi idi. Onun ideyaları İran əhalisinin inkişafında, milli mənsubiyyətlərini dərk etməsində, bir millət kimi formalaşmalarında istiqamətverici rol oynamışdır. Ədibülməmalikin seçdiyi mətbuat xalqın kütləvi şəkildə maariflənməsi, İran millətinin oyanışı, milli və dini birlik ideyasının yayılması baxımından çox önəmli idi.
Bölməyə aid digər xəbərlər
Tarix: 08-07-2020 20:31 | Bölmə: Ənvər ÇİNGİZOĞLU
XX əsrin önlərində Azərbaycanda milli şüur oyanmışdı. Milli şüurun oyanışı millətin öz əslini-kökünü, tarixini tanıması problemi ilə sıx bağlı idi. Güneyli-quzeyli Azərbaycanda maarifçilik və milli özünüdərk prosesinin yeni mərhələsi başlanır. Maarifçi ziyalılar xalqı kütləvi şəkildə elmə, maarifə yiyələnməyə və bu yolda öz haqqını qorumağa çağırırdı. Azərbaycan cəmiyyətində əsaslı dönüş yaradan ziyalılardan biri də Mirzə Sadıq xan Fərahani idi.
Fərahani 22 iyul 1860-cı ildə Sultanabada (indiki Əraka) bağlı Kazəran kəndində doğulmuşdu. Əsl adı Mirzə Sadıq xan olub, atası Hacı Mirzə Hüseyn və anası tərəfindən ünlü Qacar vəziri Mirzə Əbülqasım Qaimməqamın qohumudur. Ailəsində şair və dövlət adamlarının çox olması sayəsində yaxşı bir təhsil görmüşdü. Ərəb dili və ədəbiyyatı, tarix, fəlsəfə, riyaziyyat, astronomiya fənnləri ilə yanaşı Avropa ədəbiyyatını da öyrənmişdi.
Kiçik yaşda şeirlə ilgilənməyə başlayan Fərahani atasının ölümündən sonra (1874) Tehrana yollandı. Burada Əmir Nizam Həsənəli xan Gərrusi və Şahzadə Təhmasib mirzə Müəyyədüddövlənin təqdir və himayəsini gördü. Şeirlərində öncə Pərvanə təxəllüsünü işlədərkən, sonra Əmir Nizama hörmətlə Əmiri təxəllüsü ilə yazmağa başladı. Tez bir zamanda Qacarlar məmləkətində məşhurlaşdı. Müzəffərəddin şah Qacar tərəfındən 1896-cı ildə ona “Ədibülməmalik” ləqəbi verildi. 1898-ci ildə Təbrizdə qurulan Loğmaniyyə mədrəsəsinin müdir müavinliyinə dəvət edildi. Burda Məhəmmədəli xan Tərbiyətlə çiyin-çiyinə çalışmışdı.
Təbrizdə ziyalıların, şair və alimlərin toplaşdığı «Loğmaniyyə» məktəbində ədəbi, dərnək fəaliyyət göstərməyə başladı. Bu ilk ədəbi dərnəyi Mirzə Sadıq xan Ədibülməmalik idarə edirdi.
Maarifçilik hərəkatının fəallarından olan tanınmış ziyalıların bir çoxu millətə, ölkəyə fayda vermək və xalqa xidmət etmək niyyətilə yeni məktəblər, kitabxanalar açır, kitab, qəzet və jurnal nəşr edirdilər. Bu ziyalıların yaradıcılıq fəaliyyətində çox zaman bir çox sahələr ədəbiyyat, tarix, jurnalistika, tədris birləşirdi. Ona görə də tanınmış ziyalılar -elm, sənət və dövlət adamları o dövrdə mətbuat orqanlarının redaktoru və naşiri olurdu. Bunun nəticəsində də ölkədə qəzet və jurnalların sayı artır, mətbuatda keyfiyyət dəyişiklikləri baş verir, onlara kütlələr arasında maraq yüksəlirdi.
Mirzə Sadıq xan Fərahani də jurnalistika ilə məşğul olurdu. 1898-ci ildə həftəlik "Ədəb" qəzetini çıxarmışdı. Qafqaz və Xarəzm səyahətlərindən sonra bu qəzeti Məşhəddə nəşr etməyə davam etdi.
Mirzə Sadıq xan Fərahani 1905-ci ildə Bakıda fars dilində əlavəli türk dilində "İrşad" qəzetini çıxardı.
Məşrutə hərəkətlərini dəstəkləyən Fərahani, birinci məclisin açılmasıyla birlikdə Məclis qəzetinin yazı işləri müdirliyinə təyin edildi. 1907-ci ildə həftəlik "İraq-i Əcəm" qəzetini nəşr etdi. Bir müddət müxtəlif şəhərlərdə, o cümlədən Simnan və Yəzddə hakimlik etdi.
Mirzə Sadıq xan Fərahani 1913-cü ildə “Aftab” qəzetinin redaktoru və sahibi idi.
Mirzə Sadıq xan Fərahani 21 fevral 1917-ci ildə Tehranda vəfat etdi. “Kavə” jurnalının 17-ci nömrəsində onun haqqında nekroloq dərc edilmişdi.
Klassik şeirin hər növündə qələmini sınayan Fərahani daha çox qəsidə tərzində uğur qazandı. Qədim şairləri təqlid edərək yazdığı qəsidələrində Nasirəddin şah, Müzəffərəddin şah kimi hökmdarlarla digər əmirləri öydü və qarşılığında onlardan mükafat umdu. Məşrutə dövründən sonra vətən sevgisinin ön plana çıxdığı qəsidələrində dönəminin bütün siyasi fəaliyyətlərini izlədi; sosial hərəkətləri, reformları tərifləyib-öydü. Xalqı hürriyyət və məşrutiyyət yolunda mücadiləyə çağırdı. Gənc şairləri şeirdə yeni mövzular tapmağa və xalqa yönəlik şeir söyləməyə təşviq etdi; vətən və millət sevgisini əks etdirən şeirlərin eşq şeirlərindən daha gözəl olduğunu anlatmağa çalışdı. Məşrutədən öncə yazdığı şeirlərdə anlaşılması çətin sözlərlə yüklü bir dilə sahibkən sosial qaynaqlı şeirlərində xalqın anlaya biləcəyi bir dil işlətdi.
Ədibülməmalik mütərəqqi və bacarıqlı ziyalıları öz ətrafında birləşdirməyə nail olmuşdu.
Şeirləri ölümündən sonra Vahid Dəstgirdi tərəfindən toplanaraq nəşr edilmiş (Tehran, 1312 h.ş.) və bunun daha sonra müxtəlif çapları mövcuddur.
Mirzə Sadıq xan Fərahaninin başlıca üstünlüklərindən biri milli ideyaları ortaya qoymaq üçün daha əlverişli bir vasitəni - mətbuatı seçməsi idi. Onun ideyaları İran əhalisinin inkişafında, milli mənsubiyyətlərini dərk etməsində, bir millət kimi formalaşmalarında istiqamətverici rol oynamışdır. Ədibülməmalikin seçdiyi mətbuat xalqın kütləvi şəkildə maariflənməsi, İran millətinin oyanışı, milli və dini birlik ideyasının yayılması baxımından çox önəmli idi.
Müəllifin bütün yazıları - Ənvər ÇİNGİZOĞLU
Bölməyə aid digər xəbərlər
11-04-2022, 21:25
Mazandaran alimi - Ənvər Çingizoğlu yazır
23-03-2022, 18:55
Rəşid Yasəmi: ədəbiyyatda nəciblik nümunəsi
17-03-2022, 09:49
Vahid Dəstigirdi: Nizaminin tədqiqatçısı
12-03-2022, 22:31
Ənvər ÇİNGİZOĞLU - Səid Nəfisi: Azərbaycan qəhrəmanı Babək Xürrəmdin əsərinin müəllifi
19-10-2021, 09:58
Ənvər ÇİNGİZOĞLU - Məhəmmədəli Füruği: siyasətçi, diplomat, tarixçi, tərcüməçi və millətçi kimi
16-10-2021, 01:06
Ənvər ÇİNGİZOĞLU - Hacıəli xan Rəzmara: Qurban bayramında doğuldu, terror qurbanı oldu
13-09-2021, 16:31
Ənvər ÇİNGİZOĞLU - Şəkinskilərin İran qolu haqqında... - Ənvər Çingizoğlunun araşdırması
10-09-2021, 17:27
Nəcəfqulu xan Sərşar: Qaradağın ağ gün görməmiş şairi
27-08-2021, 16:48
Ənvər ÇİNGİZOĞLU - Məhəmmədqulu xan Alar: inqilabda sərkərdə, işdə sərkar.. - Fotolar
20-08-2021, 13:38
Ənvər ÇİNGİZOĞLU - İsmayıl xan Şəfai: Tehran-43 konfransında şahın tərcüməçisi - Fotolar
16-08-2021, 15:51
Ənvər ÇİNGİZOĞLU - Seyid Məhəmməd Dəbirsiyaqi: tədqiq və tədrisin işığında - Fotolar
24-07-2021, 16:15
Ənvər ÇİNGİZOĞLU - Qaradağ elləri: beloğludan eloğluya qədər - Ənvər Çingizoğlu yazır
Xalq artisti deyir ki, rəqqasların səhnə ömrü çox qısa olur. Bu az müddətdə uğur qazanmaq, əsl sənətkar kimi yetişmək üçün daha çox zəhmət çəkmək lazımıdır
Rus Dram Teatrının aktyoru deyir ki. bölgə teatrlarında diplomlu aktyor və rejissor tapmaq müşkül məsələdir
Qüdrət Həsənquliyevin fikrincə, Tramp görsə ki, Ukrayna qalib gəlir, Rusiyaya təkcə siyasi yox, hərbi dəstək də verəcək
"Xalq qəzeti"nin şöbə müdiri deyir ki, ömrü boyu özünü axtaran, dəfələrlə yanından ötüb keçən o qədər insan var ki
Nadir Azməmmədov: “Təəssüf ki, indi rejissor olmaq, kino və serial çəkmək adiləşib, bəzən bunun məsuliyyətini dərk etmirlər”
