12:57 / 27-06-2025
Prokurorluq Bakıdakı partlayış hadisəsini araşdırır
11:32 / 27-06-2025
Nazirlik və dövlət komitəsi vətəndaşlara müraciət edib
09:33 / 27-06-2025
Qaxda zəlzələ olub
00:25 / 27-06-2025
"Azərbaycanfilm"in ərazisindəki yanğın söndürülüb - (Yenilənib)
00:02 / 27-06-2025
Emil Mehtiyev idarə rəisi təyin olunub
18:04 / 26-06-2025
Narkotik satan ata və oğlu tutulub
16:30 / 26-06-2025
Azərbaycandakı dinlərarası harmoniya Tolerantlıq Evində müzakirə olunub
16:17 / 26-06-2025
Azərbaycanı gülüstana çevirənlər! - Zahid Oruc yazır
13:15 / 26-06-2025
Sabahın hava proqnozu açıqlanıb
12:14 / 26-06-2025
İlham Əliyevlə İran prezidenti arasında telefon danışığı olub
11:02 / 26-06-2025
Kəlbəcərdə yük maşını çaya aşıb, sürücü ölüb
10:29 / 26-06-2025
Prezident Silahlı Qüvvələr Günü münasibətilə paylaşım edib
09:25 / 26-06-2025
Tarixi yanlışlıq - İbrahim Əliyev yazır
08:51 / 26-06-2025
Cənubi Qafqazın ən güclüsü...
00:00 / 26-06-2025
Bu gün Silahlı Qüvvələri Günüdür
22:36 / 25-06-2025
MÜTDA: "7 müəllimin nəticəsi ləğv ediləcək"
21:49 / 25-06-2025
Tovuzda kütləvi zəhərlənmə olub - Yenilənib
19:56 / 25-06-2025
Ceyhun Bayramov İranın yeni səfirini qəbul edib
18:04 / 25-06-2025
Ordu günü Bakı, Gəncə, Xankəndi və Laçında yürüş olacaq
18:00 / 25-06-2025
Beynəlxalq axtarışa verilmiş şəxsi Rusiyaya təhvil verilib
17:49 / 25-06-2025
Ter-Petrosyan II Qareginlə siyasi vəziyyəti müzakirə edib
17:44 / 25-06-2025
“Azəriqaz”ın baş direktoruna müavin təyin olunub
17:27 / 25-06-2025
Ceyhun Bayramov Sudanın yeni səfiri ilə görüşüb
17:02 / 25-06-2025
Trampla Zelenski Niderlandda görüşüblər
16:56 / 25-06-2025
Qırğızıstanda parno saytlara giriş bloklanıb
16:45 / 25-06-2025
Bakıda əməliyyat: saxlanılanlar var - Video
16:39 / 25-06-2025
Toy karvanında "avtoş"luq edən sürücülər saxlanılıb
16:20 / 25-06-2025
Səkkiz rayona prokuror təyin edilib - Yenilənib
15:59 / 25-06-2025
Kansler: Rusiya Avropanın sülh və siyasi nizamını təhdid edir
15:40 / 25-06-2025
“Pasportlar haqqında” qanun dəyişib
14:57 / 22-06-2025
Həyat dolu ömür yolu - Milli Mətbuat-150 - Fotolar
19:12 / 23-06-2025
Cəlaloğlu: "İranı əvvəlki məcrasına qaytarmaq istəyirlərsə, onda hakimiyyətdə Qacarlar oturmalıdır” - Müsahibə
09:25 / 26-06-2025
Tarixi yanlışlıq - İbrahim Əliyev yazır
10:14 / 24-06-2025
Tramp dünyanı aldadıb: atəşkəs yoxdur, İsrail İrana ağır zərbələr endirir
14:55 / 25-06-2025
Rəşad Əhmədzadə: “Beynəlxalq festivallarda iştirakımız ölkə teatrları üçün də uğurdur” - Müsahibə
07:09 / 24-06-2025
İran və İsrail atəşkəsə razılaşıblar?
00:39 / 25-06-2025
NATO: Ukraynada 250 min rus hərbçisi həlak olub
08:27 / 25-06-2025
Üç mindən çox avtomobili daşıyan gəmi üç həftə yandıqdan sonra batıb
19:40 / 24-06-2025
“Qərbi Azərbaycan İrsi” kitabının təqdimatı olub - Fotolar
23:45 / 23-06-2025
Bakıdan Qətərə uçan təyyarə yarıyoldan geri dönüb
Mirzə Sadıq xan Fərahani kimdir? - Ənvər Çingizoğlu yazır
Tarix: 08-07-2020 20:31 | Bölmə: Ənvər ÇİNGİZOĞLU
XX əsrin önlərində Azərbaycanda milli şüur oyanmışdı. Milli şüurun oyanışı millətin öz əslini-kökünü, tarixini tanıması problemi ilə sıx bağlı idi. Güneyli-quzeyli Azərbaycanda maarifçilik və milli özünüdərk prosesinin yeni mərhələsi başlanır. Maarifçi ziyalılar xalqı kütləvi şəkildə elmə, maarifə yiyələnməyə və bu yolda öz haqqını qorumağa çağırırdı. Azərbaycan cəmiyyətində əsaslı dönüş yaradan ziyalılardan biri də Mirzə Sadıq xan Fərahani idi.
Fərahani 22 iyul 1860-cı ildə Sultanabada (indiki Əraka) bağlı Kazəran kəndində doğulmuşdu. Əsl adı Mirzə Sadıq xan olub, atası Hacı Mirzə Hüseyn və anası tərəfindən ünlü Qacar vəziri Mirzə Əbülqasım Qaimməqamın qohumudur. Ailəsində şair və dövlət adamlarının çox olması sayəsində yaxşı bir təhsil görmüşdü. Ərəb dili və ədəbiyyatı, tarix, fəlsəfə, riyaziyyat, astronomiya fənnləri ilə yanaşı Avropa ədəbiyyatını da öyrənmişdi.
Kiçik yaşda şeirlə ilgilənməyə başlayan Fərahani atasının ölümündən sonra (1874) Tehrana yollandı. Burada Əmir Nizam Həsənəli xan Gərrusi və Şahzadə Təhmasib mirzə Müəyyədüddövlənin təqdir və himayəsini gördü. Şeirlərində öncə Pərvanə təxəllüsünü işlədərkən, sonra Əmir Nizama hörmətlə Əmiri təxəllüsü ilə yazmağa başladı. Tez bir zamanda Qacarlar məmləkətində məşhurlaşdı. Müzəffərəddin şah Qacar tərəfındən 1896-cı ildə ona “Ədibülməmalik” ləqəbi verildi. 1898-ci ildə Təbrizdə qurulan Loğmaniyyə mədrəsəsinin müdir müavinliyinə dəvət edildi. Burda Məhəmmədəli xan Tərbiyətlə çiyin-çiyinə çalışmışdı.
Təbrizdə ziyalıların, şair və alimlərin toplaşdığı «Loğmaniyyə» məktəbində ədəbi, dərnək fəaliyyət göstərməyə başladı. Bu ilk ədəbi dərnəyi Mirzə Sadıq xan Ədibülməmalik idarə edirdi.
Maarifçilik hərəkatının fəallarından olan tanınmış ziyalıların bir çoxu millətə, ölkəyə fayda vermək və xalqa xidmət etmək niyyətilə yeni məktəblər, kitabxanalar açır, kitab, qəzet və jurnal nəşr edirdilər. Bu ziyalıların yaradıcılıq fəaliyyətində çox zaman bir çox sahələr ədəbiyyat, tarix, jurnalistika, tədris birləşirdi. Ona görə də tanınmış ziyalılar -elm, sənət və dövlət adamları o dövrdə mətbuat orqanlarının redaktoru və naşiri olurdu. Bunun nəticəsində də ölkədə qəzet və jurnalların sayı artır, mətbuatda keyfiyyət dəyişiklikləri baş verir, onlara kütlələr arasında maraq yüksəlirdi.
Mirzə Sadıq xan Fərahani də jurnalistika ilə məşğul olurdu. 1898-ci ildə həftəlik "Ədəb" qəzetini çıxarmışdı. Qafqaz və Xarəzm səyahətlərindən sonra bu qəzeti Məşhəddə nəşr etməyə davam etdi.
Mirzə Sadıq xan Fərahani 1905-ci ildə Bakıda fars dilində əlavəli türk dilində "İrşad" qəzetini çıxardı.
Məşrutə hərəkətlərini dəstəkləyən Fərahani, birinci məclisin açılmasıyla birlikdə Məclis qəzetinin yazı işləri müdirliyinə təyin edildi. 1907-ci ildə həftəlik "İraq-i Əcəm" qəzetini nəşr etdi. Bir müddət müxtəlif şəhərlərdə, o cümlədən Simnan və Yəzddə hakimlik etdi.
Mirzə Sadıq xan Fərahani 1913-cü ildə “Aftab” qəzetinin redaktoru və sahibi idi.
Mirzə Sadıq xan Fərahani 21 fevral 1917-ci ildə Tehranda vəfat etdi. “Kavə” jurnalının 17-ci nömrəsində onun haqqında nekroloq dərc edilmişdi.
Klassik şeirin hər növündə qələmini sınayan Fərahani daha çox qəsidə tərzində uğur qazandı. Qədim şairləri təqlid edərək yazdığı qəsidələrində Nasirəddin şah, Müzəffərəddin şah kimi hökmdarlarla digər əmirləri öydü və qarşılığında onlardan mükafat umdu. Məşrutə dövründən sonra vətən sevgisinin ön plana çıxdığı qəsidələrində dönəminin bütün siyasi fəaliyyətlərini izlədi; sosial hərəkətləri, reformları tərifləyib-öydü. Xalqı hürriyyət və məşrutiyyət yolunda mücadiləyə çağırdı. Gənc şairləri şeirdə yeni mövzular tapmağa və xalqa yönəlik şeir söyləməyə təşviq etdi; vətən və millət sevgisini əks etdirən şeirlərin eşq şeirlərindən daha gözəl olduğunu anlatmağa çalışdı. Məşrutədən öncə yazdığı şeirlərdə anlaşılması çətin sözlərlə yüklü bir dilə sahibkən sosial qaynaqlı şeirlərində xalqın anlaya biləcəyi bir dil işlətdi.
Ədibülməmalik mütərəqqi və bacarıqlı ziyalıları öz ətrafında birləşdirməyə nail olmuşdu.
Şeirləri ölümündən sonra Vahid Dəstgirdi tərəfindən toplanaraq nəşr edilmiş (Tehran, 1312 h.ş.) və bunun daha sonra müxtəlif çapları mövcuddur.
Mirzə Sadıq xan Fərahaninin başlıca üstünlüklərindən biri milli ideyaları ortaya qoymaq üçün daha əlverişli bir vasitəni - mətbuatı seçməsi idi. Onun ideyaları İran əhalisinin inkişafında, milli mənsubiyyətlərini dərk etməsində, bir millət kimi formalaşmalarında istiqamətverici rol oynamışdır. Ədibülməmalikin seçdiyi mətbuat xalqın kütləvi şəkildə maariflənməsi, İran millətinin oyanışı, milli və dini birlik ideyasının yayılması baxımından çox önəmli idi.
Bölməyə aid digər xəbərlər
Tarix: 08-07-2020 20:31 | Bölmə: Ənvər ÇİNGİZOĞLU
XX əsrin önlərində Azərbaycanda milli şüur oyanmışdı. Milli şüurun oyanışı millətin öz əslini-kökünü, tarixini tanıması problemi ilə sıx bağlı idi. Güneyli-quzeyli Azərbaycanda maarifçilik və milli özünüdərk prosesinin yeni mərhələsi başlanır. Maarifçi ziyalılar xalqı kütləvi şəkildə elmə, maarifə yiyələnməyə və bu yolda öz haqqını qorumağa çağırırdı. Azərbaycan cəmiyyətində əsaslı dönüş yaradan ziyalılardan biri də Mirzə Sadıq xan Fərahani idi.
Fərahani 22 iyul 1860-cı ildə Sultanabada (indiki Əraka) bağlı Kazəran kəndində doğulmuşdu. Əsl adı Mirzə Sadıq xan olub, atası Hacı Mirzə Hüseyn və anası tərəfindən ünlü Qacar vəziri Mirzə Əbülqasım Qaimməqamın qohumudur. Ailəsində şair və dövlət adamlarının çox olması sayəsində yaxşı bir təhsil görmüşdü. Ərəb dili və ədəbiyyatı, tarix, fəlsəfə, riyaziyyat, astronomiya fənnləri ilə yanaşı Avropa ədəbiyyatını da öyrənmişdi.
Kiçik yaşda şeirlə ilgilənməyə başlayan Fərahani atasının ölümündən sonra (1874) Tehrana yollandı. Burada Əmir Nizam Həsənəli xan Gərrusi və Şahzadə Təhmasib mirzə Müəyyədüddövlənin təqdir və himayəsini gördü. Şeirlərində öncə Pərvanə təxəllüsünü işlədərkən, sonra Əmir Nizama hörmətlə Əmiri təxəllüsü ilə yazmağa başladı. Tez bir zamanda Qacarlar məmləkətində məşhurlaşdı. Müzəffərəddin şah Qacar tərəfındən 1896-cı ildə ona “Ədibülməmalik” ləqəbi verildi. 1898-ci ildə Təbrizdə qurulan Loğmaniyyə mədrəsəsinin müdir müavinliyinə dəvət edildi. Burda Məhəmmədəli xan Tərbiyətlə çiyin-çiyinə çalışmışdı.
Təbrizdə ziyalıların, şair və alimlərin toplaşdığı «Loğmaniyyə» məktəbində ədəbi, dərnək fəaliyyət göstərməyə başladı. Bu ilk ədəbi dərnəyi Mirzə Sadıq xan Ədibülməmalik idarə edirdi.
Maarifçilik hərəkatının fəallarından olan tanınmış ziyalıların bir çoxu millətə, ölkəyə fayda vermək və xalqa xidmət etmək niyyətilə yeni məktəblər, kitabxanalar açır, kitab, qəzet və jurnal nəşr edirdilər. Bu ziyalıların yaradıcılıq fəaliyyətində çox zaman bir çox sahələr ədəbiyyat, tarix, jurnalistika, tədris birləşirdi. Ona görə də tanınmış ziyalılar -elm, sənət və dövlət adamları o dövrdə mətbuat orqanlarının redaktoru və naşiri olurdu. Bunun nəticəsində də ölkədə qəzet və jurnalların sayı artır, mətbuatda keyfiyyət dəyişiklikləri baş verir, onlara kütlələr arasında maraq yüksəlirdi.
Mirzə Sadıq xan Fərahani də jurnalistika ilə məşğul olurdu. 1898-ci ildə həftəlik "Ədəb" qəzetini çıxarmışdı. Qafqaz və Xarəzm səyahətlərindən sonra bu qəzeti Məşhəddə nəşr etməyə davam etdi.
Mirzə Sadıq xan Fərahani 1905-ci ildə Bakıda fars dilində əlavəli türk dilində "İrşad" qəzetini çıxardı.
Məşrutə hərəkətlərini dəstəkləyən Fərahani, birinci məclisin açılmasıyla birlikdə Məclis qəzetinin yazı işləri müdirliyinə təyin edildi. 1907-ci ildə həftəlik "İraq-i Əcəm" qəzetini nəşr etdi. Bir müddət müxtəlif şəhərlərdə, o cümlədən Simnan və Yəzddə hakimlik etdi.
Mirzə Sadıq xan Fərahani 1913-cü ildə “Aftab” qəzetinin redaktoru və sahibi idi.
Mirzə Sadıq xan Fərahani 21 fevral 1917-ci ildə Tehranda vəfat etdi. “Kavə” jurnalının 17-ci nömrəsində onun haqqında nekroloq dərc edilmişdi.
Klassik şeirin hər növündə qələmini sınayan Fərahani daha çox qəsidə tərzində uğur qazandı. Qədim şairləri təqlid edərək yazdığı qəsidələrində Nasirəddin şah, Müzəffərəddin şah kimi hökmdarlarla digər əmirləri öydü və qarşılığında onlardan mükafat umdu. Məşrutə dövründən sonra vətən sevgisinin ön plana çıxdığı qəsidələrində dönəminin bütün siyasi fəaliyyətlərini izlədi; sosial hərəkətləri, reformları tərifləyib-öydü. Xalqı hürriyyət və məşrutiyyət yolunda mücadiləyə çağırdı. Gənc şairləri şeirdə yeni mövzular tapmağa və xalqa yönəlik şeir söyləməyə təşviq etdi; vətən və millət sevgisini əks etdirən şeirlərin eşq şeirlərindən daha gözəl olduğunu anlatmağa çalışdı. Məşrutədən öncə yazdığı şeirlərdə anlaşılması çətin sözlərlə yüklü bir dilə sahibkən sosial qaynaqlı şeirlərində xalqın anlaya biləcəyi bir dil işlətdi.
Ədibülməmalik mütərəqqi və bacarıqlı ziyalıları öz ətrafında birləşdirməyə nail olmuşdu.
Şeirləri ölümündən sonra Vahid Dəstgirdi tərəfindən toplanaraq nəşr edilmiş (Tehran, 1312 h.ş.) və bunun daha sonra müxtəlif çapları mövcuddur.
Mirzə Sadıq xan Fərahaninin başlıca üstünlüklərindən biri milli ideyaları ortaya qoymaq üçün daha əlverişli bir vasitəni - mətbuatı seçməsi idi. Onun ideyaları İran əhalisinin inkişafında, milli mənsubiyyətlərini dərk etməsində, bir millət kimi formalaşmalarında istiqamətverici rol oynamışdır. Ədibülməmalikin seçdiyi mətbuat xalqın kütləvi şəkildə maariflənməsi, İran millətinin oyanışı, milli və dini birlik ideyasının yayılması baxımından çox önəmli idi.
Müəllifin bütün yazıları - Ənvər ÇİNGİZOĞLU
Bölməyə aid digər xəbərlər
11-04-2022, 21:25
Mazandaran alimi - Ənvər Çingizoğlu yazır
23-03-2022, 18:55
Rəşid Yasəmi: ədəbiyyatda nəciblik nümunəsi
17-03-2022, 09:49
Vahid Dəstigirdi: Nizaminin tədqiqatçısı
12-03-2022, 22:31
Ənvər ÇİNGİZOĞLU - Səid Nəfisi: Azərbaycan qəhrəmanı Babək Xürrəmdin əsərinin müəllifi
19-10-2021, 09:58
Ənvər ÇİNGİZOĞLU - Məhəmmədəli Füruği: siyasətçi, diplomat, tarixçi, tərcüməçi və millətçi kimi
16-10-2021, 01:06
Ənvər ÇİNGİZOĞLU - Hacıəli xan Rəzmara: Qurban bayramında doğuldu, terror qurbanı oldu
13-09-2021, 16:31
Ənvər ÇİNGİZOĞLU - Şəkinskilərin İran qolu haqqında... - Ənvər Çingizoğlunun araşdırması
10-09-2021, 17:27
Nəcəfqulu xan Sərşar: Qaradağın ağ gün görməmiş şairi
27-08-2021, 16:48
Ənvər ÇİNGİZOĞLU - Məhəmmədqulu xan Alar: inqilabda sərkərdə, işdə sərkar.. - Fotolar
20-08-2021, 13:38
Ənvər ÇİNGİZOĞLU - İsmayıl xan Şəfai: Tehran-43 konfransında şahın tərcüməçisi - Fotolar
16-08-2021, 15:51
Ənvər ÇİNGİZOĞLU - Seyid Məhəmməd Dəbirsiyaqi: tədqiq və tədrisin işığında - Fotolar
24-07-2021, 16:15
Ənvər ÇİNGİZOĞLU - Qaradağ elləri: beloğludan eloğluya qədər - Ənvər Çingizoğlu yazır
Qüdrət Həsənquliyevin fikrincə, Tramp görsə ki, Ukrayna qalib gəlir, Rusiyaya təkcə siyasi yox, hərbi dəstək də verəcək
"Xalq qəzeti"nin şöbə müdiri deyir ki, ömrü boyu özünü axtaran, dəfələrlə yanından ötüb keçən o qədər insan var ki
Nadir Azməmmədov: “Təəssüf ki, indi rejissor olmaq, kino və serial çəkmək adiləşib, bəzən bunun məsuliyyətini dərk etmirlər”
Türkiyədə yaşayan Əməkdar artist deyir ki, siyasilərin illərlə həllinə çalışdığı hansısa bir məsələni bəzən uğurlu bir musiqi əsəri həll edə bilər
Qüdrət Həsənquliyev: “Düşmənçiliyə son qoymaq üçün ədalətli sülhə nail olmaq gərəkdir. Bunun üçün ya tərəflər 1991-ci ilin sərhədləri çərçivəsində bir-birinin ərazi bütövlüyünü tanıyır, ya da ərazi mübadiləsinə gedirlər. Amma indiki mərhələdə bu, az inandırıcı görünür”
