22:54 / 24-04-2024
ABŞ Azərbaycan və Ermənistan arasında əldə olunmuş razılaşmanı alqışlayıb
21:42 / 24-04-2024
Erməni xəyanəti: həkim 40 türk əsgərini zəhərləyib
20:28 / 24-04-2024
İlham Əliyev və Sadır Japarov Bakıda Çingiz Aytmatovun abidəsinin açılışını edib - Fotolar
19:29 / 24-04-2024
İran qoşunları Suriyanı tərk edir
19:16 / 24-04-2024
“Su-35”-lər "Patriot"-u aldada bilir
19:04 / 24-04-2024
Sadır Japarovun şərəfinə dövlət ziyafəti verilib
17:55 / 24-04-2024
Milli Məclis 3150 manatlıq kompüteri niyə 6 minə alır? - 830 minlik tenderlə bağlı qalmaqal
17:46 / 24-04-2024
Azərbaycan-Əlcəzair enerji əməkdaşlığı müzakirə edilib
17:29 / 24-04-2024
24 Aprel - Erməni Yalanı Günüdür
17:16 / 24-04-2024
Şadlıq saraylarında şişirdilmiş qiymətlər... - Ekspertdən şərh
17:04 / 24-04-2024
Keçmiş nazirin meyiti tapılıb
16:56 / 24-04-2024
Rus ordusu daha bir yaşayış məntəqəsini ələ keçirib
16:44 / 24-04-2024
Məhkəmə saxlanılan nazir müavini ilə bağlı qərar verib
16:35 / 24-04-2024
Lukaşenko: "Anlamaq olmur, onlar bununla kimin qarşısını almaq istəyirlər?"
16:30 / 24-04-2024
Avropa qeyri-adi vəziyyətlə üzləşib
16:26 / 24-04-2024
Sabiq icra başçısının növbəti məhkəməsi keçirilib
16:08 / 24-04-2024
Yeni robotlar satışa çıxarılıb - Video
15:57 / 24-04-2024
Ərdoğan Almaniya prezidentini qəbul edib
15:26 / 24-04-2024
Borrell: "İranla diplomatik münasibətləri kəsmək olmaz"
15:12 / 24-04-2024
Ələsgər Məmmədlinin sağlıq durumu pisləşir
14:30 / 24-04-2024
Şuşaya ilkin mərhələdə 50 ailə köçürüləcək
14:30 / 24-04-2024
İlham Əliyevlə Sadır Japarov görüşüb, yeni sənədlər imzalanıb - (Yenilənib)
14:17 / 24-04-2024
Qırğızıstan Ağdamda məktəb binası inşa edəcək
14:16 / 24-04-2024
Nəzir - Akif Abbasov yazır
14:03 / 24-04-2024
Professor Nəsib Quliyev özünü güllələyib
13:40 / 24-04-2024
İnfoqrafiya heyvanların ömrü haqqında nə deyir?
13:21 / 24-04-2024
Azərbaycanda Rusiya əleyhinə ikinci cəbhə olmayacaq
13:12 / 24-04-2024
Xəzər dənizində birgə təlimlər başlayıb
13:00 / 24-04-2024
Prezident generalı təltif edib - Sərəncam
12:48 / 24-04-2024
MMA döyüşçülərinin həbs müddəti uzadılıb - Biri azadlığa buraxılıb
19:13 / 20-04-2024
Bakıda taxta bazarında yanğın olub - Fotolar (Yenilənib)
22:20 / 20-04-2024
ABŞ Ukraynaya 61 milyard dollar ayırıb
18:56 / 22-04-2024
Azərbaycan və Rusiya prezidentlərinin təkbətək görüşü olub - (Yenilənib) - Fotolar
00:11 / 23-04-2024
Sağlam və uzun ömür yaşamağın 10 asan yolu var - Siyahı
18:01 / 21-04-2024
Dünyanın idman paytaxtı olması üçün Bakının namizədliyi irəli sürülüb
13:54 / 22-04-2024
Füzuli şəhərinə növbəti köç olub - (Yenilənib)
09:53 / 22-04-2024
Ümid nəğməsi - Etibar Cəbrayıloğlu yazır
00:37 / 20-04-2024
Hikmət Hacıyev: "Bu, diplomatik və siyasi cəsarətimizin təcəssümüdür"
16:10 / 22-04-2024
Ölkələr sürətlə silahlanır - Ümumi hərbi xərclər 2,4 trilyon dolları keçib
13:13 / 20-04-2024
Müğənni Cavanşir Məmmədov vəfat edib
14:10 / 23-04-2024
Füzuli şəhərinə növbəti köç karvanı yola salınıb - (Yenilənib)
Mirzə Sadıq xan Müstəşarəddövlə - Fotolar
Tarix: 14-07-2020 11:15 | Bölmə: Ənvər ÇİNGİZOĞLU
Mirzə Sadıq xan Müstəşarəddövlənin çoxşaxəli ictimai-siyasi, sosial-iqtisadi, mədəni və digər sahələrdəki yorulmaz fəaliyyəti, İran xalqı və dövləti qarşısında misilsiz xidmətləri haqqında İranda onlarla məqalələr, kitablar yazılıb. Bu məqalədə isə onu azərbaycanlı oxuculara tanıtmağa çalışacağıq.
Mirzə Sadıq xan Mirzə Cavad xan oğlu 1870-ci ildə Təbriz şəhərinin Xiyaban məhəlləsində anadan olub. Atasından sonra Müstəşarəddövlə ləqəbini daşıyırdı. Şeyx Möhsün xan Müşirəddövlənin bacısıoğlu, Mirzə Yusif xan Müstəşarüddövlənin qardaşıoğludur.
Mirzə Sadıq xan ibtidai təhsilini atasından alıb. Sonra İstanbul Səltənət mədrəsəsini bitirib. Daha sonra ali hüquq təhsili alıb. İranın Xarici İşlər vəzarətində karumənd kimi işə başlayıb. Osmanlı dövlətindəki səfirliyə göndərilib. Dayısı Şeyx Möhsün xan Müşirəddövlə həmin vaxt İranın Osmanlı dövlətində vəziri-muxtarı idi və bacısıoğluna himayədarlıq edirdi.
Mirzə Sadıq xan İrana qayıtdıqdan sonra Xarici İşlər vəzarətində qulluğa başladı və eyni zamanda da Təbrizin kargüzarı olan atasının yanında praktika keçirdi. Həmin dövrdə Sədiqi-Həzrət ləqəbini aldı.
Mirzə Sadıq xan Müstəşarəddövlə framason təşkilatının üzvü idi.
Mirzə Sadıq xan 1906-cı ildə I Məclisin üzvü idi. Təbrizdən vəkil seçilmişdi. Bacarığına, siyasi fəaliyyətinə görə fərqlənirdi. İran Milli Məclisinin rəisi seçilmişdi.
Mirzə Sadıq xan 1908-ci ildə Məhəmmədəli şah Qacar tərəfindən həbs etdirilib, bir neçə ay Baği-şahda zindan çəkib.
Mirzə Sadıq xan Müstəşarəddövlə 15 noyabr 1909-cu ildən 25 dekabr 1911-ci ilədək fəaliyyətdə olan Milli Məclisin fəal üzvlərindən idi.
II çağırış Məclisdə siyasi partiyalar rəsmiyyət qazanmışdılar və iki partiya ortaya çıxmışdı. Bunlardan biri inqilabçı və demokrat təmayüllü “Demokrat-amiyun” (Demokrat Partiyası), digəri isə “İctimaliyun-Etiqaliyun” (Sosial-Liberal) partiyası idi. Məclisdə Demokrat Partiyasını 28, Sosial-Liberalları isə 36 deputat təmsil edirdi. Liberallar ictimai və siyasi dəyişiklər üçün təkamül yolunu təklif edir, silahlı mübarizəni rədd edirdilər. Bu partiya əsasən din xadimlərindən və sahibkarlardan təşkil olunmuşdu. Tehranın din xadimlərindən fars kökənli Seyid Abdullah Behbehani partiyanın lideri idi. Demokrat Partiyasına isə təbrizlilər; Seyid Həsən Tağızadə və Süleyman mirzə İskəndəri rəhbərlik edirdilər.
II çağırış Məclisdən çox şeylər gözlənilirdi. Anacaq Məclis iki partiya arasındakı sərt çəkişmələrin səhnəsinə çevrilmişdi.
Mirzə Sadıq xan Sipəhdari-Əzəmin Baş nazirliyi dönəmində Daxili İşlər vəziri olub.
Mirzə Sadıq xan Müstəşarəddövlə Samsaməddövlənin Baş nazirliyi dönəmində Poçt və Teleqraf naziri təyin olunub.
Mirzə Sadıq xan Müstəşarəddövlə Mirzə Həsən xan Müşirəddövlənin Baş nazirliyi dönəmində Daxili İşlər naziri idi.
Möcəzat komitəsi 8 iyul 1917-ci ildə hökumət xəzinədarı vəzifəsini daşıyan Müntəxabüddövlənin öldürülməsinə qərar verdi. Komitənin zəruri xərclərini ödəyə bilmədiyindən ondan yardım istəmişdi. O, da ödəmədən boyun qaçırmışdı. Müntəxabüddövlə komitənin fədailəri tərəfindən terror edildi. Onun öldürülməsindən sonra hökumət başçıları arasında vahimə artdı. Bütün məmurları vəhşət bürüdü. Müntəxabüddövlə Vüsuqüddövlənin kürəkəni idi. Bu kimi terrorçuluq əməllərindən ruhlanan “Cəza komitəsi” dövlətə bir siyahı təqdim etdi. Siyahıda işdən çıxarılası və işə qəbul ediləsi adamların adları vardı. (Ə.Ə. Şərif, Xunbəhayi İran, s. 287) Siyahıya əlavə edilən məktubda qeyd olunurdu ki, əgər komitənin tələbləri tezliklə həyata keçirilməsə, vəzifədən uzaqlaşdırılmaları göstərilən dövlət qulluqçular haqqında qərar qəbul ediləcəkdir.
Əbülhəsən Ehtişaminin yazdığına görə, komitənin hökumət kabinəsinə verdiyi tələblər nazirlərin əhval-ruhiyyəsinə dərin təsir bağışladı. Nazirlərdən bəziləri, o cümlədən Ədliyyə naziri Mümtazüddövlə (Mirzə İsmayıl xan Mirzə Ələkbər xan oğlu Mümtaz 1880-1933-Ə.Ç.) komitənin tələbləri ilə razılaşmaq istədi, lakin Daxili işlər naziri Müstaşarüddövlə komitənin tələblərini rədd etməyi təklif etdi. Uzun müzakirədən sonra hökumət kabinəsi komitənin təqib edilməsi və onun təşkilatçılarının tutulması işini Daxili işlər naziri Müstəşarəddövləyə tapşırdı. (Ehtişami Ə. Bazikərani siyasət.. Tehran, s.43)
Mirzə Sadıq xan Müstəşarəddövlə 6 dekabr 1925-ci ildən 13 dekabr 1925-ci ilədək İran Milli Məclisinin sədri vəzifəsini icra etmişdi.
Mirzə Sadıq xan Müstəşarəddövlə 1931-ci ildən 1936-cı ilədək İranin Türkiyədə səlahiyyətli səfiri olub. Dəfələrlə Mustafa Kamal Atatürklə görüşüb.
Mirzə Sadıq xan Müstəşarəddövlə 22 yanvar 1950-ci ildən 7 dekabr 1952-ci ilədək İran Milli Məclis senatının üzvü olub.
Mirzə Sadıq xan Müstəşarəddövlə 7 dekabr 1952-ci ildə Tehran şəhərində vəfat edib.
Tarixin istənilən mərhələsini, ictimai-siyasi hadisələri tədqiq edərkən ictimai prosesin iştirakçısı və yaradıcısı olan siyasi liderlərdən, dövrün böyük şəxsiyyətlərindən yan keçmək mümkün olmur. Lakin tarixin özünün də sərt tələbləri, şərtləri mövcuddur. Axı zaman keçdikcə hər bir liderə, şəxsiyyətə illərin yaddaşında yaşamaq nəsib olmur. Bu mənada tarixi şəxsiyyətə, siyasi xadimə, onun xidmətlərinə yaşadığı və fəaliyyət göstərdiyi zamandan uzaqlaşdıqca daha dərindən və tam aydınlığı ilə qiymət vermək mümkün olur. Bu da bizim dəyərləndirməmiz...
Bölməyə aid digər xəbərlər
Tarix: 14-07-2020 11:15 | Bölmə: Ənvər ÇİNGİZOĞLU
Mirzə Sadıq xan Müstəşarəddövlənin çoxşaxəli ictimai-siyasi, sosial-iqtisadi, mədəni və digər sahələrdəki yorulmaz fəaliyyəti, İran xalqı və dövləti qarşısında misilsiz xidmətləri haqqında İranda onlarla məqalələr, kitablar yazılıb. Bu məqalədə isə onu azərbaycanlı oxuculara tanıtmağa çalışacağıq.
Mirzə Sadıq xan Mirzə Cavad xan oğlu 1870-ci ildə Təbriz şəhərinin Xiyaban məhəlləsində anadan olub. Atasından sonra Müstəşarəddövlə ləqəbini daşıyırdı. Şeyx Möhsün xan Müşirəddövlənin bacısıoğlu, Mirzə Yusif xan Müstəşarüddövlənin qardaşıoğludur.
Mirzə Sadıq xan ibtidai təhsilini atasından alıb. Sonra İstanbul Səltənət mədrəsəsini bitirib. Daha sonra ali hüquq təhsili alıb. İranın Xarici İşlər vəzarətində karumənd kimi işə başlayıb. Osmanlı dövlətindəki səfirliyə göndərilib. Dayısı Şeyx Möhsün xan Müşirəddövlə həmin vaxt İranın Osmanlı dövlətində vəziri-muxtarı idi və bacısıoğluna himayədarlıq edirdi.
Mirzə Sadıq xan İrana qayıtdıqdan sonra Xarici İşlər vəzarətində qulluğa başladı və eyni zamanda da Təbrizin kargüzarı olan atasının yanında praktika keçirdi. Həmin dövrdə Sədiqi-Həzrət ləqəbini aldı.
Mirzə Sadıq xan Müstəşarəddövlə framason təşkilatının üzvü idi.
Mirzə Sadıq xan 1906-cı ildə I Məclisin üzvü idi. Təbrizdən vəkil seçilmişdi. Bacarığına, siyasi fəaliyyətinə görə fərqlənirdi. İran Milli Məclisinin rəisi seçilmişdi.
Mirzə Sadıq xan 1908-ci ildə Məhəmmədəli şah Qacar tərəfindən həbs etdirilib, bir neçə ay Baği-şahda zindan çəkib.
Mirzə Sadıq xan Müstəşarəddövlə 15 noyabr 1909-cu ildən 25 dekabr 1911-ci ilədək fəaliyyətdə olan Milli Məclisin fəal üzvlərindən idi.
II çağırış Məclisdə siyasi partiyalar rəsmiyyət qazanmışdılar və iki partiya ortaya çıxmışdı. Bunlardan biri inqilabçı və demokrat təmayüllü “Demokrat-amiyun” (Demokrat Partiyası), digəri isə “İctimaliyun-Etiqaliyun” (Sosial-Liberal) partiyası idi. Məclisdə Demokrat Partiyasını 28, Sosial-Liberalları isə 36 deputat təmsil edirdi. Liberallar ictimai və siyasi dəyişiklər üçün təkamül yolunu təklif edir, silahlı mübarizəni rədd edirdilər. Bu partiya əsasən din xadimlərindən və sahibkarlardan təşkil olunmuşdu. Tehranın din xadimlərindən fars kökənli Seyid Abdullah Behbehani partiyanın lideri idi. Demokrat Partiyasına isə təbrizlilər; Seyid Həsən Tağızadə və Süleyman mirzə İskəndəri rəhbərlik edirdilər.
II çağırış Məclisdən çox şeylər gözlənilirdi. Anacaq Məclis iki partiya arasındakı sərt çəkişmələrin səhnəsinə çevrilmişdi.
Mirzə Sadıq xan Sipəhdari-Əzəmin Baş nazirliyi dönəmində Daxili İşlər vəziri olub.
Mirzə Sadıq xan Müstəşarəddövlə Samsaməddövlənin Baş nazirliyi dönəmində Poçt və Teleqraf naziri təyin olunub.
Mirzə Sadıq xan Müstəşarəddövlə Mirzə Həsən xan Müşirəddövlənin Baş nazirliyi dönəmində Daxili İşlər naziri idi.
Möcəzat komitəsi 8 iyul 1917-ci ildə hökumət xəzinədarı vəzifəsini daşıyan Müntəxabüddövlənin öldürülməsinə qərar verdi. Komitənin zəruri xərclərini ödəyə bilmədiyindən ondan yardım istəmişdi. O, da ödəmədən boyun qaçırmışdı. Müntəxabüddövlə komitənin fədailəri tərəfindən terror edildi. Onun öldürülməsindən sonra hökumət başçıları arasında vahimə artdı. Bütün məmurları vəhşət bürüdü. Müntəxabüddövlə Vüsuqüddövlənin kürəkəni idi. Bu kimi terrorçuluq əməllərindən ruhlanan “Cəza komitəsi” dövlətə bir siyahı təqdim etdi. Siyahıda işdən çıxarılası və işə qəbul ediləsi adamların adları vardı. (Ə.Ə. Şərif, Xunbəhayi İran, s. 287) Siyahıya əlavə edilən məktubda qeyd olunurdu ki, əgər komitənin tələbləri tezliklə həyata keçirilməsə, vəzifədən uzaqlaşdırılmaları göstərilən dövlət qulluqçular haqqında qərar qəbul ediləcəkdir.
Əbülhəsən Ehtişaminin yazdığına görə, komitənin hökumət kabinəsinə verdiyi tələblər nazirlərin əhval-ruhiyyəsinə dərin təsir bağışladı. Nazirlərdən bəziləri, o cümlədən Ədliyyə naziri Mümtazüddövlə (Mirzə İsmayıl xan Mirzə Ələkbər xan oğlu Mümtaz 1880-1933-Ə.Ç.) komitənin tələbləri ilə razılaşmaq istədi, lakin Daxili işlər naziri Müstaşarüddövlə komitənin tələblərini rədd etməyi təklif etdi. Uzun müzakirədən sonra hökumət kabinəsi komitənin təqib edilməsi və onun təşkilatçılarının tutulması işini Daxili işlər naziri Müstəşarəddövləyə tapşırdı. (Ehtişami Ə. Bazikərani siyasət.. Tehran, s.43)
Mirzə Sadıq xan Müstəşarəddövlə 6 dekabr 1925-ci ildən 13 dekabr 1925-ci ilədək İran Milli Məclisinin sədri vəzifəsini icra etmişdi.
Mirzə Sadıq xan Müstəşarəddövlə 1931-ci ildən 1936-cı ilədək İranin Türkiyədə səlahiyyətli səfiri olub. Dəfələrlə Mustafa Kamal Atatürklə görüşüb.
Mirzə Sadıq xan Müstəşarəddövlə 22 yanvar 1950-ci ildən 7 dekabr 1952-ci ilədək İran Milli Məclis senatının üzvü olub.
Mirzə Sadıq xan Müstəşarəddövlə 7 dekabr 1952-ci ildə Tehran şəhərində vəfat edib.
Tarixin istənilən mərhələsini, ictimai-siyasi hadisələri tədqiq edərkən ictimai prosesin iştirakçısı və yaradıcısı olan siyasi liderlərdən, dövrün böyük şəxsiyyətlərindən yan keçmək mümkün olmur. Lakin tarixin özünün də sərt tələbləri, şərtləri mövcuddur. Axı zaman keçdikcə hər bir liderə, şəxsiyyətə illərin yaddaşında yaşamaq nəsib olmur. Bu mənada tarixi şəxsiyyətə, siyasi xadimə, onun xidmətlərinə yaşadığı və fəaliyyət göstərdiyi zamandan uzaqlaşdıqca daha dərindən və tam aydınlığı ilə qiymət vermək mümkün olur. Bu da bizim dəyərləndirməmiz...
Müəllifin bütün yazıları - Ənvər ÇİNGİZOĞLU
Bölməyə aid digər xəbərlər
11-04-2022, 21:25
Mazandaran alimi - Ənvər Çingizoğlu yazır
23-03-2022, 18:55
Rəşid Yasəmi: ədəbiyyatda nəciblik nümunəsi
17-03-2022, 09:49
Vahid Dəstigirdi: Nizaminin tədqiqatçısı
12-03-2022, 22:31
Ənvər ÇİNGİZOĞLU - Səid Nəfisi: Azərbaycan qəhrəmanı Babək Xürrəmdin əsərinin müəllifi
19-10-2021, 09:58
Ənvər ÇİNGİZOĞLU - Məhəmmədəli Füruği: siyasətçi, diplomat, tarixçi, tərcüməçi və millətçi kimi
16-10-2021, 01:06
Ənvər ÇİNGİZOĞLU - Hacıəli xan Rəzmara: Qurban bayramında doğuldu, terror qurbanı oldu
13-09-2021, 16:31
Ənvər ÇİNGİZOĞLU - Şəkinskilərin İran qolu haqqında... - Ənvər Çingizoğlunun araşdırması
10-09-2021, 17:27
Nəcəfqulu xan Sərşar: Qaradağın ağ gün görməmiş şairi
27-08-2021, 16:48
Ənvər ÇİNGİZOĞLU - Məhəmmədqulu xan Alar: inqilabda sərkərdə, işdə sərkar.. - Fotolar
20-08-2021, 13:38
Ənvər ÇİNGİZOĞLU - İsmayıl xan Şəfai: Tehran-43 konfransında şahın tərcüməçisi - Fotolar
16-08-2021, 15:51
Ənvər ÇİNGİZOĞLU - Seyid Məhəmməd Dəbirsiyaqi: tədqiq və tədrisin işığında - Fotolar
24-07-2021, 16:15
Ənvər ÇİNGİZOĞLU - Qaradağ elləri: beloğludan eloğluya qədər - Ənvər Çingizoğlu yazır
Milli Qəhrəman Pəhlivan Fərzəliyevin oğlu deyir ki, 44 günlük savaşda iştirak etmək arzusu həyata keçməsə də, döyüşlərin şiddətli vaxtında atasının şəhid olduğu Xəzəz dağını ziyarət edə bilib
Şair deyir ki, nə tənqidçiləri qınayır, nə də pul verib onlara tənqid adı altında tərif yazdıranları
Əks-kəşfiyyat xidmətinin sabiq rəhbəri deyir ki, hava hücumu reallaşarsa, itkilər böyük ola bilər
Eyni tamaşada həm Dövşanı, həm də Tülkünü səsləndirən Aygül Ağayeva deyir ki, kuklaçı olmaq çox çətindir
Məhəmməd Şahməmmədli “Apatiya”nı şedevr hesab etmir və filmdə səhvlərin olduğunu deyir
