12:57 / 27-06-2025
Prokurorluq Bakıdakı partlayış hadisəsini araşdırır
11:32 / 27-06-2025
Nazirlik və dövlət komitəsi vətəndaşlara müraciət edib
09:33 / 27-06-2025
Qaxda zəlzələ olub
00:25 / 27-06-2025
"Azərbaycanfilm"in ərazisindəki yanğın söndürülüb - (Yenilənib)
00:02 / 27-06-2025
Emil Mehtiyev idarə rəisi təyin olunub
18:04 / 26-06-2025
Narkotik satan ata və oğlu tutulub
16:30 / 26-06-2025
Azərbaycandakı dinlərarası harmoniya Tolerantlıq Evində müzakirə olunub
16:17 / 26-06-2025
Azərbaycanı gülüstana çevirənlər! - Zahid Oruc yazır
13:15 / 26-06-2025
Sabahın hava proqnozu açıqlanıb
12:14 / 26-06-2025
İlham Əliyevlə İran prezidenti arasında telefon danışığı olub
11:02 / 26-06-2025
Kəlbəcərdə yük maşını çaya aşıb, sürücü ölüb
10:29 / 26-06-2025
Prezident Silahlı Qüvvələr Günü münasibətilə paylaşım edib
09:25 / 26-06-2025
Tarixi yanlışlıq - İbrahim Əliyev yazır
08:51 / 26-06-2025
Cənubi Qafqazın ən güclüsü...
00:00 / 26-06-2025
Bu gün Silahlı Qüvvələri Günüdür
22:36 / 25-06-2025
MÜTDA: "7 müəllimin nəticəsi ləğv ediləcək"
21:49 / 25-06-2025
Tovuzda kütləvi zəhərlənmə olub - Yenilənib
19:56 / 25-06-2025
Ceyhun Bayramov İranın yeni səfirini qəbul edib
18:04 / 25-06-2025
Ordu günü Bakı, Gəncə, Xankəndi və Laçında yürüş olacaq
18:00 / 25-06-2025
Beynəlxalq axtarışa verilmiş şəxsi Rusiyaya təhvil verilib
17:49 / 25-06-2025
Ter-Petrosyan II Qareginlə siyasi vəziyyəti müzakirə edib
17:44 / 25-06-2025
“Azəriqaz”ın baş direktoruna müavin təyin olunub
17:27 / 25-06-2025
Ceyhun Bayramov Sudanın yeni səfiri ilə görüşüb
17:02 / 25-06-2025
Trampla Zelenski Niderlandda görüşüblər
16:56 / 25-06-2025
Qırğızıstanda parno saytlara giriş bloklanıb
16:45 / 25-06-2025
Bakıda əməliyyat: saxlanılanlar var - Video
16:39 / 25-06-2025
Toy karvanında "avtoş"luq edən sürücülər saxlanılıb
16:20 / 25-06-2025
Səkkiz rayona prokuror təyin edilib - Yenilənib
15:59 / 25-06-2025
Kansler: Rusiya Avropanın sülh və siyasi nizamını təhdid edir
15:40 / 25-06-2025
“Pasportlar haqqında” qanun dəyişib
14:57 / 22-06-2025
Həyat dolu ömür yolu - Milli Mətbuat-150 - Fotolar
19:12 / 23-06-2025
Cəlaloğlu: "İranı əvvəlki məcrasına qaytarmaq istəyirlərsə, onda hakimiyyətdə Qacarlar oturmalıdır” - Müsahibə
09:25 / 26-06-2025
Tarixi yanlışlıq - İbrahim Əliyev yazır
10:14 / 24-06-2025
Tramp dünyanı aldadıb: atəşkəs yoxdur, İsrail İrana ağır zərbələr endirir
14:55 / 25-06-2025
Rəşad Əhmədzadə: “Beynəlxalq festivallarda iştirakımız ölkə teatrları üçün də uğurdur” - Müsahibə
07:09 / 24-06-2025
İran və İsrail atəşkəsə razılaşıblar?
00:39 / 25-06-2025
NATO: Ukraynada 250 min rus hərbçisi həlak olub
08:27 / 25-06-2025
Üç mindən çox avtomobili daşıyan gəmi üç həftə yandıqdan sonra batıb
19:40 / 24-06-2025
“Qərbi Azərbaycan İrsi” kitabının təqdimatı olub - Fotolar
23:45 / 23-06-2025
Bakıdan Qətərə uçan təyyarə yarıyoldan geri dönüb
Mirzə Sadıq xan Müstəşarəddövlə - Fotolar
Tarix: 14-07-2020 11:15 | Bölmə: Ənvər ÇİNGİZOĞLU
Mirzə Sadıq xan Müstəşarəddövlənin çoxşaxəli ictimai-siyasi, sosial-iqtisadi, mədəni və digər sahələrdəki yorulmaz fəaliyyəti, İran xalqı və dövləti qarşısında misilsiz xidmətləri haqqında İranda onlarla məqalələr, kitablar yazılıb. Bu məqalədə isə onu azərbaycanlı oxuculara tanıtmağa çalışacağıq.
Mirzə Sadıq xan Mirzə Cavad xan oğlu 1870-ci ildə Təbriz şəhərinin Xiyaban məhəlləsində anadan olub. Atasından sonra Müstəşarəddövlə ləqəbini daşıyırdı. Şeyx Möhsün xan Müşirəddövlənin bacısıoğlu, Mirzə Yusif xan Müstəşarüddövlənin qardaşıoğludur.
Mirzə Sadıq xan ibtidai təhsilini atasından alıb. Sonra İstanbul Səltənət mədrəsəsini bitirib. Daha sonra ali hüquq təhsili alıb. İranın Xarici İşlər vəzarətində karumənd kimi işə başlayıb. Osmanlı dövlətindəki səfirliyə göndərilib. Dayısı Şeyx Möhsün xan Müşirəddövlə həmin vaxt İranın Osmanlı dövlətində vəziri-muxtarı idi və bacısıoğluna himayədarlıq edirdi.
Mirzə Sadıq xan İrana qayıtdıqdan sonra Xarici İşlər vəzarətində qulluğa başladı və eyni zamanda da Təbrizin kargüzarı olan atasının yanında praktika keçirdi. Həmin dövrdə Sədiqi-Həzrət ləqəbini aldı.
Mirzə Sadıq xan Müstəşarəddövlə framason təşkilatının üzvü idi.
Mirzə Sadıq xan 1906-cı ildə I Məclisin üzvü idi. Təbrizdən vəkil seçilmişdi. Bacarığına, siyasi fəaliyyətinə görə fərqlənirdi. İran Milli Məclisinin rəisi seçilmişdi.
Mirzə Sadıq xan 1908-ci ildə Məhəmmədəli şah Qacar tərəfindən həbs etdirilib, bir neçə ay Baği-şahda zindan çəkib.
Mirzə Sadıq xan Müstəşarəddövlə 15 noyabr 1909-cu ildən 25 dekabr 1911-ci ilədək fəaliyyətdə olan Milli Məclisin fəal üzvlərindən idi.
II çağırış Məclisdə siyasi partiyalar rəsmiyyət qazanmışdılar və iki partiya ortaya çıxmışdı. Bunlardan biri inqilabçı və demokrat təmayüllü “Demokrat-amiyun” (Demokrat Partiyası), digəri isə “İctimaliyun-Etiqaliyun” (Sosial-Liberal) partiyası idi. Məclisdə Demokrat Partiyasını 28, Sosial-Liberalları isə 36 deputat təmsil edirdi. Liberallar ictimai və siyasi dəyişiklər üçün təkamül yolunu təklif edir, silahlı mübarizəni rədd edirdilər. Bu partiya əsasən din xadimlərindən və sahibkarlardan təşkil olunmuşdu. Tehranın din xadimlərindən fars kökənli Seyid Abdullah Behbehani partiyanın lideri idi. Demokrat Partiyasına isə təbrizlilər; Seyid Həsən Tağızadə və Süleyman mirzə İskəndəri rəhbərlik edirdilər.
II çağırış Məclisdən çox şeylər gözlənilirdi. Anacaq Məclis iki partiya arasındakı sərt çəkişmələrin səhnəsinə çevrilmişdi.
Mirzə Sadıq xan Sipəhdari-Əzəmin Baş nazirliyi dönəmində Daxili İşlər vəziri olub.
Mirzə Sadıq xan Müstəşarəddövlə Samsaməddövlənin Baş nazirliyi dönəmində Poçt və Teleqraf naziri təyin olunub.
Mirzə Sadıq xan Müstəşarəddövlə Mirzə Həsən xan Müşirəddövlənin Baş nazirliyi dönəmində Daxili İşlər naziri idi.
Möcəzat komitəsi 8 iyul 1917-ci ildə hökumət xəzinədarı vəzifəsini daşıyan Müntəxabüddövlənin öldürülməsinə qərar verdi. Komitənin zəruri xərclərini ödəyə bilmədiyindən ondan yardım istəmişdi. O, da ödəmədən boyun qaçırmışdı. Müntəxabüddövlə komitənin fədailəri tərəfindən terror edildi. Onun öldürülməsindən sonra hökumət başçıları arasında vahimə artdı. Bütün məmurları vəhşət bürüdü. Müntəxabüddövlə Vüsuqüddövlənin kürəkəni idi. Bu kimi terrorçuluq əməllərindən ruhlanan “Cəza komitəsi” dövlətə bir siyahı təqdim etdi. Siyahıda işdən çıxarılası və işə qəbul ediləsi adamların adları vardı. (Ə.Ə. Şərif, Xunbəhayi İran, s. 287) Siyahıya əlavə edilən məktubda qeyd olunurdu ki, əgər komitənin tələbləri tezliklə həyata keçirilməsə, vəzifədən uzaqlaşdırılmaları göstərilən dövlət qulluqçular haqqında qərar qəbul ediləcəkdir.
Əbülhəsən Ehtişaminin yazdığına görə, komitənin hökumət kabinəsinə verdiyi tələblər nazirlərin əhval-ruhiyyəsinə dərin təsir bağışladı. Nazirlərdən bəziləri, o cümlədən Ədliyyə naziri Mümtazüddövlə (Mirzə İsmayıl xan Mirzə Ələkbər xan oğlu Mümtaz 1880-1933-Ə.Ç.) komitənin tələbləri ilə razılaşmaq istədi, lakin Daxili işlər naziri Müstaşarüddövlə komitənin tələblərini rədd etməyi təklif etdi. Uzun müzakirədən sonra hökumət kabinəsi komitənin təqib edilməsi və onun təşkilatçılarının tutulması işini Daxili işlər naziri Müstəşarəddövləyə tapşırdı. (Ehtişami Ə. Bazikərani siyasət.. Tehran, s.43)
Mirzə Sadıq xan Müstəşarəddövlə 6 dekabr 1925-ci ildən 13 dekabr 1925-ci ilədək İran Milli Məclisinin sədri vəzifəsini icra etmişdi.
Mirzə Sadıq xan Müstəşarəddövlə 1931-ci ildən 1936-cı ilədək İranin Türkiyədə səlahiyyətli səfiri olub. Dəfələrlə Mustafa Kamal Atatürklə görüşüb.
Mirzə Sadıq xan Müstəşarəddövlə 22 yanvar 1950-ci ildən 7 dekabr 1952-ci ilədək İran Milli Məclis senatının üzvü olub.
Mirzə Sadıq xan Müstəşarəddövlə 7 dekabr 1952-ci ildə Tehran şəhərində vəfat edib.
Tarixin istənilən mərhələsini, ictimai-siyasi hadisələri tədqiq edərkən ictimai prosesin iştirakçısı və yaradıcısı olan siyasi liderlərdən, dövrün böyük şəxsiyyətlərindən yan keçmək mümkün olmur. Lakin tarixin özünün də sərt tələbləri, şərtləri mövcuddur. Axı zaman keçdikcə hər bir liderə, şəxsiyyətə illərin yaddaşında yaşamaq nəsib olmur. Bu mənada tarixi şəxsiyyətə, siyasi xadimə, onun xidmətlərinə yaşadığı və fəaliyyət göstərdiyi zamandan uzaqlaşdıqca daha dərindən və tam aydınlığı ilə qiymət vermək mümkün olur. Bu da bizim dəyərləndirməmiz...
Bölməyə aid digər xəbərlər
Tarix: 14-07-2020 11:15 | Bölmə: Ənvər ÇİNGİZOĞLU
Mirzə Sadıq xan Müstəşarəddövlənin çoxşaxəli ictimai-siyasi, sosial-iqtisadi, mədəni və digər sahələrdəki yorulmaz fəaliyyəti, İran xalqı və dövləti qarşısında misilsiz xidmətləri haqqında İranda onlarla məqalələr, kitablar yazılıb. Bu məqalədə isə onu azərbaycanlı oxuculara tanıtmağa çalışacağıq.
Mirzə Sadıq xan Mirzə Cavad xan oğlu 1870-ci ildə Təbriz şəhərinin Xiyaban məhəlləsində anadan olub. Atasından sonra Müstəşarəddövlə ləqəbini daşıyırdı. Şeyx Möhsün xan Müşirəddövlənin bacısıoğlu, Mirzə Yusif xan Müstəşarüddövlənin qardaşıoğludur.
Mirzə Sadıq xan ibtidai təhsilini atasından alıb. Sonra İstanbul Səltənət mədrəsəsini bitirib. Daha sonra ali hüquq təhsili alıb. İranın Xarici İşlər vəzarətində karumənd kimi işə başlayıb. Osmanlı dövlətindəki səfirliyə göndərilib. Dayısı Şeyx Möhsün xan Müşirəddövlə həmin vaxt İranın Osmanlı dövlətində vəziri-muxtarı idi və bacısıoğluna himayədarlıq edirdi.
Mirzə Sadıq xan İrana qayıtdıqdan sonra Xarici İşlər vəzarətində qulluğa başladı və eyni zamanda da Təbrizin kargüzarı olan atasının yanında praktika keçirdi. Həmin dövrdə Sədiqi-Həzrət ləqəbini aldı.
Mirzə Sadıq xan Müstəşarəddövlə framason təşkilatının üzvü idi.
Mirzə Sadıq xan 1906-cı ildə I Məclisin üzvü idi. Təbrizdən vəkil seçilmişdi. Bacarığına, siyasi fəaliyyətinə görə fərqlənirdi. İran Milli Məclisinin rəisi seçilmişdi.
Mirzə Sadıq xan 1908-ci ildə Məhəmmədəli şah Qacar tərəfindən həbs etdirilib, bir neçə ay Baği-şahda zindan çəkib.
Mirzə Sadıq xan Müstəşarəddövlə 15 noyabr 1909-cu ildən 25 dekabr 1911-ci ilədək fəaliyyətdə olan Milli Məclisin fəal üzvlərindən idi.
II çağırış Məclisdə siyasi partiyalar rəsmiyyət qazanmışdılar və iki partiya ortaya çıxmışdı. Bunlardan biri inqilabçı və demokrat təmayüllü “Demokrat-amiyun” (Demokrat Partiyası), digəri isə “İctimaliyun-Etiqaliyun” (Sosial-Liberal) partiyası idi. Məclisdə Demokrat Partiyasını 28, Sosial-Liberalları isə 36 deputat təmsil edirdi. Liberallar ictimai və siyasi dəyişiklər üçün təkamül yolunu təklif edir, silahlı mübarizəni rədd edirdilər. Bu partiya əsasən din xadimlərindən və sahibkarlardan təşkil olunmuşdu. Tehranın din xadimlərindən fars kökənli Seyid Abdullah Behbehani partiyanın lideri idi. Demokrat Partiyasına isə təbrizlilər; Seyid Həsən Tağızadə və Süleyman mirzə İskəndəri rəhbərlik edirdilər.
II çağırış Məclisdən çox şeylər gözlənilirdi. Anacaq Məclis iki partiya arasındakı sərt çəkişmələrin səhnəsinə çevrilmişdi.
Mirzə Sadıq xan Sipəhdari-Əzəmin Baş nazirliyi dönəmində Daxili İşlər vəziri olub.
Mirzə Sadıq xan Müstəşarəddövlə Samsaməddövlənin Baş nazirliyi dönəmində Poçt və Teleqraf naziri təyin olunub.
Mirzə Sadıq xan Müstəşarəddövlə Mirzə Həsən xan Müşirəddövlənin Baş nazirliyi dönəmində Daxili İşlər naziri idi.
Möcəzat komitəsi 8 iyul 1917-ci ildə hökumət xəzinədarı vəzifəsini daşıyan Müntəxabüddövlənin öldürülməsinə qərar verdi. Komitənin zəruri xərclərini ödəyə bilmədiyindən ondan yardım istəmişdi. O, da ödəmədən boyun qaçırmışdı. Müntəxabüddövlə komitənin fədailəri tərəfindən terror edildi. Onun öldürülməsindən sonra hökumət başçıları arasında vahimə artdı. Bütün məmurları vəhşət bürüdü. Müntəxabüddövlə Vüsuqüddövlənin kürəkəni idi. Bu kimi terrorçuluq əməllərindən ruhlanan “Cəza komitəsi” dövlətə bir siyahı təqdim etdi. Siyahıda işdən çıxarılası və işə qəbul ediləsi adamların adları vardı. (Ə.Ə. Şərif, Xunbəhayi İran, s. 287) Siyahıya əlavə edilən məktubda qeyd olunurdu ki, əgər komitənin tələbləri tezliklə həyata keçirilməsə, vəzifədən uzaqlaşdırılmaları göstərilən dövlət qulluqçular haqqında qərar qəbul ediləcəkdir.
Əbülhəsən Ehtişaminin yazdığına görə, komitənin hökumət kabinəsinə verdiyi tələblər nazirlərin əhval-ruhiyyəsinə dərin təsir bağışladı. Nazirlərdən bəziləri, o cümlədən Ədliyyə naziri Mümtazüddövlə (Mirzə İsmayıl xan Mirzə Ələkbər xan oğlu Mümtaz 1880-1933-Ə.Ç.) komitənin tələbləri ilə razılaşmaq istədi, lakin Daxili işlər naziri Müstaşarüddövlə komitənin tələblərini rədd etməyi təklif etdi. Uzun müzakirədən sonra hökumət kabinəsi komitənin təqib edilməsi və onun təşkilatçılarının tutulması işini Daxili işlər naziri Müstəşarəddövləyə tapşırdı. (Ehtişami Ə. Bazikərani siyasət.. Tehran, s.43)
Mirzə Sadıq xan Müstəşarəddövlə 6 dekabr 1925-ci ildən 13 dekabr 1925-ci ilədək İran Milli Məclisinin sədri vəzifəsini icra etmişdi.
Mirzə Sadıq xan Müstəşarəddövlə 1931-ci ildən 1936-cı ilədək İranin Türkiyədə səlahiyyətli səfiri olub. Dəfələrlə Mustafa Kamal Atatürklə görüşüb.
Mirzə Sadıq xan Müstəşarəddövlə 22 yanvar 1950-ci ildən 7 dekabr 1952-ci ilədək İran Milli Məclis senatının üzvü olub.
Mirzə Sadıq xan Müstəşarəddövlə 7 dekabr 1952-ci ildə Tehran şəhərində vəfat edib.
Tarixin istənilən mərhələsini, ictimai-siyasi hadisələri tədqiq edərkən ictimai prosesin iştirakçısı və yaradıcısı olan siyasi liderlərdən, dövrün böyük şəxsiyyətlərindən yan keçmək mümkün olmur. Lakin tarixin özünün də sərt tələbləri, şərtləri mövcuddur. Axı zaman keçdikcə hər bir liderə, şəxsiyyətə illərin yaddaşında yaşamaq nəsib olmur. Bu mənada tarixi şəxsiyyətə, siyasi xadimə, onun xidmətlərinə yaşadığı və fəaliyyət göstərdiyi zamandan uzaqlaşdıqca daha dərindən və tam aydınlığı ilə qiymət vermək mümkün olur. Bu da bizim dəyərləndirməmiz...
Müəllifin bütün yazıları - Ənvər ÇİNGİZOĞLU
Bölməyə aid digər xəbərlər
11-04-2022, 21:25
Mazandaran alimi - Ənvər Çingizoğlu yazır
23-03-2022, 18:55
Rəşid Yasəmi: ədəbiyyatda nəciblik nümunəsi
17-03-2022, 09:49
Vahid Dəstigirdi: Nizaminin tədqiqatçısı
12-03-2022, 22:31
Ənvər ÇİNGİZOĞLU - Səid Nəfisi: Azərbaycan qəhrəmanı Babək Xürrəmdin əsərinin müəllifi
19-10-2021, 09:58
Ənvər ÇİNGİZOĞLU - Məhəmmədəli Füruği: siyasətçi, diplomat, tarixçi, tərcüməçi və millətçi kimi
16-10-2021, 01:06
Ənvər ÇİNGİZOĞLU - Hacıəli xan Rəzmara: Qurban bayramında doğuldu, terror qurbanı oldu
13-09-2021, 16:31
Ənvər ÇİNGİZOĞLU - Şəkinskilərin İran qolu haqqında... - Ənvər Çingizoğlunun araşdırması
10-09-2021, 17:27
Nəcəfqulu xan Sərşar: Qaradağın ağ gün görməmiş şairi
27-08-2021, 16:48
Ənvər ÇİNGİZOĞLU - Məhəmmədqulu xan Alar: inqilabda sərkərdə, işdə sərkar.. - Fotolar
20-08-2021, 13:38
Ənvər ÇİNGİZOĞLU - İsmayıl xan Şəfai: Tehran-43 konfransında şahın tərcüməçisi - Fotolar
16-08-2021, 15:51
Ənvər ÇİNGİZOĞLU - Seyid Məhəmməd Dəbirsiyaqi: tədqiq və tədrisin işığında - Fotolar
24-07-2021, 16:15
Ənvər ÇİNGİZOĞLU - Qaradağ elləri: beloğludan eloğluya qədər - Ənvər Çingizoğlu yazır
Qüdrət Həsənquliyevin fikrincə, Tramp görsə ki, Ukrayna qalib gəlir, Rusiyaya təkcə siyasi yox, hərbi dəstək də verəcək
"Xalq qəzeti"nin şöbə müdiri deyir ki, ömrü boyu özünü axtaran, dəfələrlə yanından ötüb keçən o qədər insan var ki
Nadir Azməmmədov: “Təəssüf ki, indi rejissor olmaq, kino və serial çəkmək adiləşib, bəzən bunun məsuliyyətini dərk etmirlər”
Türkiyədə yaşayan Əməkdar artist deyir ki, siyasilərin illərlə həllinə çalışdığı hansısa bir məsələni bəzən uğurlu bir musiqi əsəri həll edə bilər
Qüdrət Həsənquliyev: “Düşmənçiliyə son qoymaq üçün ədalətli sülhə nail olmaq gərəkdir. Bunun üçün ya tərəflər 1991-ci ilin sərhədləri çərçivəsində bir-birinin ərazi bütövlüyünü tanıyır, ya da ərazi mübadiləsinə gedirlər. Amma indiki mərhələdə bu, az inandırıcı görünür”
