15:40 / 04-04-2025
Sumqayıt, Bərdə, Xaçmaz, Beyləqan və Şəkidə torpaq hərracı keçirilib
15:21 / 04-04-2025
Prezident İlham Əliyev Türkiyənin enerji və təbii sərvətlər nazirini qəbul edib - (Yenilənib)
15:17 / 04-04-2025
Sabahdan rayonlarda hava dəyişəcək - Xəbərdarlıq
15:07 / 04-04-2025
Əli Əsədov miqrantlarla bağlı qərar imzalayıb
14:55 / 04-04-2025
Prezident İlham Əliyev Avropa İttifaqının rəsmisini qəbul edib (Yenilənib)
14:39 / 04-04-2025
Dünyanın ən hündür binası tikilir - Fotolar
14:39 / 04-04-2025
David Manukyan dövlət ittihamçısının suallarını cavablandırıb
14:22 / 04-04-2025
Məşhur aktyorun baş rolda çəkiləcəyi filmin adı gizli saxlanılır
14:22 / 04-04-2025
Lavrov: "Bu, Cənubi Qafqaz və Xəzər regionunda sabitliyə xidmət edəcək"
14:14 / 04-04-2025
"Mədəniyyət" qəzeti fəaliyyətini dayandırıb
14:07 / 04-04-2025
Bakıda energetika sahəsi üzrə yeni sənədlər imzalanacaq
14:01 / 04-04-2025
Bakıda köçürülmə və söküntü işləri başlayacaq
13:53 / 04-04-2025
Sahibə Qafarova Özbəkistana səfər edib
13:10 / 04-04-2025
İran prezidenti: Tehran müharibə istəmir
12:59 / 04-04-2025
Departament: "Tramp Bakı və İrəvan arasında sülhün imzalanmasını gözləyir"
12:48 / 04-04-2025
Türkiyədə 648 nəfər qidadan zəhərlənib
12:38 / 04-04-2025
Sabah dağlıq rayonlarda yağış və sulu qar yağacaq
12:30 / 04-04-2025
Prezident institutlarla bağlı sərəncam verib
12:10 / 04-04-2025
Müəllimlərin iş yerinin dəyişdirilməsi prosesi başlayıb
11:41 / 04-04-2025
Seyid Əzim Şirvaninin 190 illiyi qeyd ediləcək - Sərəncam
11:31 / 04-04-2025
Ştaynmayer Azərbaycanla bağlı səhvini düzəldib
11:13 / 04-04-2025
Dünya iqtisadiyyatı böyük risklə üzləşib - Xəbərdarlıq
11:07 / 04-04-2025
Generalların vəzifədə olma müddəti dəyişir
11:03 / 04-04-2025
30 yaşdan yuxarı şəxslərə çağırış mesajı gəlir? - Açıqlama
10:44 / 04-04-2025
Ermənistanda zəlzələ baş verib
10:40 / 04-04-2025
Prezident: "Bizim qaz təchizatımızın Avropadakı coğrafiyası birmənalı olaraq genişlənəcək"
10:32 / 04-04-2025
Rusiya üzərində daha 107 PUA vurulub
10:28 / 04-04-2025
İlham Əliyev: "Bu gün enerji təhlükəsizliyi milli təhlükəsizliyin ayrılmaz hissəsidir"
10:22 / 04-04-2025
Universitetin 860 minlik tenderi ləğv edilib
13:54 / 01-04-2025
Professorun arzuları - Etibar Cəbrayıloğlu yazır
23:39 / 30-03-2025
"Zirə" "Şamaxı"ya qalib gəlib
20:02 / 30-03-2025
May ayında iki gün iş olmayacaq
00:03 / 31-03-2025
Azərbaycanlıların soyqırımından 107 il ötür
18:31 / 31-03-2025
PUA və dronlar mövqelərimizə yaxınlaşıb, hərbçilərimiz atəşə tutulub - (Yenilənib)
12:54 / 01-04-2025
İran prezidenti Azərbaycana rəsmi səfərə hazırlaşır
19:41 / 31-03-2025
Keçmişə və gələcəyə yollanmaq reallığa çevriləcək
08:25 / 01-04-2025
Ordumuzun mövqeləri 7 istiqamətdən atəşə tutulub
14:12 / 02-04-2025
Qarabağa növbəti köç karvanı gedib - (Yenilənib)
11:01 / 01-04-2025
CHP-nin boykot çağırışı: Türkiyədə narazılıq dalğası daha da genişlənə bilər
18:01 / 30-03-2025
Şeyx: "Bu, şəxsi işimdir, hər şeyi açıqlamalıyam?"
15:44 / 02-04-2025
Bakı və İrəvan vaxtında sülhə nail olmasa... - Kreml fürsət gözləyir
Mirzə Sadıq xan Müstəşarəddövlə - Fotolar
Tarix: 14-07-2020 11:15 | Bölmə: Ənvər ÇİNGİZOĞLU
Mirzə Sadıq xan Müstəşarəddövlənin çoxşaxəli ictimai-siyasi, sosial-iqtisadi, mədəni və digər sahələrdəki yorulmaz fəaliyyəti, İran xalqı və dövləti qarşısında misilsiz xidmətləri haqqında İranda onlarla məqalələr, kitablar yazılıb. Bu məqalədə isə onu azərbaycanlı oxuculara tanıtmağa çalışacağıq.
Mirzə Sadıq xan Mirzə Cavad xan oğlu 1870-ci ildə Təbriz şəhərinin Xiyaban məhəlləsində anadan olub. Atasından sonra Müstəşarəddövlə ləqəbini daşıyırdı. Şeyx Möhsün xan Müşirəddövlənin bacısıoğlu, Mirzə Yusif xan Müstəşarüddövlənin qardaşıoğludur.
Mirzə Sadıq xan ibtidai təhsilini atasından alıb. Sonra İstanbul Səltənət mədrəsəsini bitirib. Daha sonra ali hüquq təhsili alıb. İranın Xarici İşlər vəzarətində karumənd kimi işə başlayıb. Osmanlı dövlətindəki səfirliyə göndərilib. Dayısı Şeyx Möhsün xan Müşirəddövlə həmin vaxt İranın Osmanlı dövlətində vəziri-muxtarı idi və bacısıoğluna himayədarlıq edirdi.
Mirzə Sadıq xan İrana qayıtdıqdan sonra Xarici İşlər vəzarətində qulluğa başladı və eyni zamanda da Təbrizin kargüzarı olan atasının yanında praktika keçirdi. Həmin dövrdə Sədiqi-Həzrət ləqəbini aldı.
Mirzə Sadıq xan Müstəşarəddövlə framason təşkilatının üzvü idi.
Mirzə Sadıq xan 1906-cı ildə I Məclisin üzvü idi. Təbrizdən vəkil seçilmişdi. Bacarığına, siyasi fəaliyyətinə görə fərqlənirdi. İran Milli Məclisinin rəisi seçilmişdi.
Mirzə Sadıq xan 1908-ci ildə Məhəmmədəli şah Qacar tərəfindən həbs etdirilib, bir neçə ay Baği-şahda zindan çəkib.
Mirzə Sadıq xan Müstəşarəddövlə 15 noyabr 1909-cu ildən 25 dekabr 1911-ci ilədək fəaliyyətdə olan Milli Məclisin fəal üzvlərindən idi.
II çağırış Məclisdə siyasi partiyalar rəsmiyyət qazanmışdılar və iki partiya ortaya çıxmışdı. Bunlardan biri inqilabçı və demokrat təmayüllü “Demokrat-amiyun” (Demokrat Partiyası), digəri isə “İctimaliyun-Etiqaliyun” (Sosial-Liberal) partiyası idi. Məclisdə Demokrat Partiyasını 28, Sosial-Liberalları isə 36 deputat təmsil edirdi. Liberallar ictimai və siyasi dəyişiklər üçün təkamül yolunu təklif edir, silahlı mübarizəni rədd edirdilər. Bu partiya əsasən din xadimlərindən və sahibkarlardan təşkil olunmuşdu. Tehranın din xadimlərindən fars kökənli Seyid Abdullah Behbehani partiyanın lideri idi. Demokrat Partiyasına isə təbrizlilər; Seyid Həsən Tağızadə və Süleyman mirzə İskəndəri rəhbərlik edirdilər.
II çağırış Məclisdən çox şeylər gözlənilirdi. Anacaq Məclis iki partiya arasındakı sərt çəkişmələrin səhnəsinə çevrilmişdi.
Mirzə Sadıq xan Sipəhdari-Əzəmin Baş nazirliyi dönəmində Daxili İşlər vəziri olub.
Mirzə Sadıq xan Müstəşarəddövlə Samsaməddövlənin Baş nazirliyi dönəmində Poçt və Teleqraf naziri təyin olunub.
Mirzə Sadıq xan Müstəşarəddövlə Mirzə Həsən xan Müşirəddövlənin Baş nazirliyi dönəmində Daxili İşlər naziri idi.
Möcəzat komitəsi 8 iyul 1917-ci ildə hökumət xəzinədarı vəzifəsini daşıyan Müntəxabüddövlənin öldürülməsinə qərar verdi. Komitənin zəruri xərclərini ödəyə bilmədiyindən ondan yardım istəmişdi. O, da ödəmədən boyun qaçırmışdı. Müntəxabüddövlə komitənin fədailəri tərəfindən terror edildi. Onun öldürülməsindən sonra hökumət başçıları arasında vahimə artdı. Bütün məmurları vəhşət bürüdü. Müntəxabüddövlə Vüsuqüddövlənin kürəkəni idi. Bu kimi terrorçuluq əməllərindən ruhlanan “Cəza komitəsi” dövlətə bir siyahı təqdim etdi. Siyahıda işdən çıxarılası və işə qəbul ediləsi adamların adları vardı. (Ə.Ə. Şərif, Xunbəhayi İran, s. 287) Siyahıya əlavə edilən məktubda qeyd olunurdu ki, əgər komitənin tələbləri tezliklə həyata keçirilməsə, vəzifədən uzaqlaşdırılmaları göstərilən dövlət qulluqçular haqqında qərar qəbul ediləcəkdir.
Əbülhəsən Ehtişaminin yazdığına görə, komitənin hökumət kabinəsinə verdiyi tələblər nazirlərin əhval-ruhiyyəsinə dərin təsir bağışladı. Nazirlərdən bəziləri, o cümlədən Ədliyyə naziri Mümtazüddövlə (Mirzə İsmayıl xan Mirzə Ələkbər xan oğlu Mümtaz 1880-1933-Ə.Ç.) komitənin tələbləri ilə razılaşmaq istədi, lakin Daxili işlər naziri Müstaşarüddövlə komitənin tələblərini rədd etməyi təklif etdi. Uzun müzakirədən sonra hökumət kabinəsi komitənin təqib edilməsi və onun təşkilatçılarının tutulması işini Daxili işlər naziri Müstəşarəddövləyə tapşırdı. (Ehtişami Ə. Bazikərani siyasət.. Tehran, s.43)
Mirzə Sadıq xan Müstəşarəddövlə 6 dekabr 1925-ci ildən 13 dekabr 1925-ci ilədək İran Milli Məclisinin sədri vəzifəsini icra etmişdi.
Mirzə Sadıq xan Müstəşarəddövlə 1931-ci ildən 1936-cı ilədək İranin Türkiyədə səlahiyyətli səfiri olub. Dəfələrlə Mustafa Kamal Atatürklə görüşüb.
Mirzə Sadıq xan Müstəşarəddövlə 22 yanvar 1950-ci ildən 7 dekabr 1952-ci ilədək İran Milli Məclis senatının üzvü olub.
Mirzə Sadıq xan Müstəşarəddövlə 7 dekabr 1952-ci ildə Tehran şəhərində vəfat edib.
Tarixin istənilən mərhələsini, ictimai-siyasi hadisələri tədqiq edərkən ictimai prosesin iştirakçısı və yaradıcısı olan siyasi liderlərdən, dövrün böyük şəxsiyyətlərindən yan keçmək mümkün olmur. Lakin tarixin özünün də sərt tələbləri, şərtləri mövcuddur. Axı zaman keçdikcə hər bir liderə, şəxsiyyətə illərin yaddaşında yaşamaq nəsib olmur. Bu mənada tarixi şəxsiyyətə, siyasi xadimə, onun xidmətlərinə yaşadığı və fəaliyyət göstərdiyi zamandan uzaqlaşdıqca daha dərindən və tam aydınlığı ilə qiymət vermək mümkün olur. Bu da bizim dəyərləndirməmiz...
Bölməyə aid digər xəbərlər
Tarix: 14-07-2020 11:15 | Bölmə: Ənvər ÇİNGİZOĞLU
Mirzə Sadıq xan Müstəşarəddövlənin çoxşaxəli ictimai-siyasi, sosial-iqtisadi, mədəni və digər sahələrdəki yorulmaz fəaliyyəti, İran xalqı və dövləti qarşısında misilsiz xidmətləri haqqında İranda onlarla məqalələr, kitablar yazılıb. Bu məqalədə isə onu azərbaycanlı oxuculara tanıtmağa çalışacağıq.
Mirzə Sadıq xan Mirzə Cavad xan oğlu 1870-ci ildə Təbriz şəhərinin Xiyaban məhəlləsində anadan olub. Atasından sonra Müstəşarəddövlə ləqəbini daşıyırdı. Şeyx Möhsün xan Müşirəddövlənin bacısıoğlu, Mirzə Yusif xan Müstəşarüddövlənin qardaşıoğludur.
Mirzə Sadıq xan ibtidai təhsilini atasından alıb. Sonra İstanbul Səltənət mədrəsəsini bitirib. Daha sonra ali hüquq təhsili alıb. İranın Xarici İşlər vəzarətində karumənd kimi işə başlayıb. Osmanlı dövlətindəki səfirliyə göndərilib. Dayısı Şeyx Möhsün xan Müşirəddövlə həmin vaxt İranın Osmanlı dövlətində vəziri-muxtarı idi və bacısıoğluna himayədarlıq edirdi.
Mirzə Sadıq xan İrana qayıtdıqdan sonra Xarici İşlər vəzarətində qulluğa başladı və eyni zamanda da Təbrizin kargüzarı olan atasının yanında praktika keçirdi. Həmin dövrdə Sədiqi-Həzrət ləqəbini aldı.
Mirzə Sadıq xan Müstəşarəddövlə framason təşkilatının üzvü idi.
Mirzə Sadıq xan 1906-cı ildə I Məclisin üzvü idi. Təbrizdən vəkil seçilmişdi. Bacarığına, siyasi fəaliyyətinə görə fərqlənirdi. İran Milli Məclisinin rəisi seçilmişdi.
Mirzə Sadıq xan 1908-ci ildə Məhəmmədəli şah Qacar tərəfindən həbs etdirilib, bir neçə ay Baği-şahda zindan çəkib.
Mirzə Sadıq xan Müstəşarəddövlə 15 noyabr 1909-cu ildən 25 dekabr 1911-ci ilədək fəaliyyətdə olan Milli Məclisin fəal üzvlərindən idi.
II çağırış Məclisdə siyasi partiyalar rəsmiyyət qazanmışdılar və iki partiya ortaya çıxmışdı. Bunlardan biri inqilabçı və demokrat təmayüllü “Demokrat-amiyun” (Demokrat Partiyası), digəri isə “İctimaliyun-Etiqaliyun” (Sosial-Liberal) partiyası idi. Məclisdə Demokrat Partiyasını 28, Sosial-Liberalları isə 36 deputat təmsil edirdi. Liberallar ictimai və siyasi dəyişiklər üçün təkamül yolunu təklif edir, silahlı mübarizəni rədd edirdilər. Bu partiya əsasən din xadimlərindən və sahibkarlardan təşkil olunmuşdu. Tehranın din xadimlərindən fars kökənli Seyid Abdullah Behbehani partiyanın lideri idi. Demokrat Partiyasına isə təbrizlilər; Seyid Həsən Tağızadə və Süleyman mirzə İskəndəri rəhbərlik edirdilər.
II çağırış Məclisdən çox şeylər gözlənilirdi. Anacaq Məclis iki partiya arasındakı sərt çəkişmələrin səhnəsinə çevrilmişdi.
Mirzə Sadıq xan Sipəhdari-Əzəmin Baş nazirliyi dönəmində Daxili İşlər vəziri olub.
Mirzə Sadıq xan Müstəşarəddövlə Samsaməddövlənin Baş nazirliyi dönəmində Poçt və Teleqraf naziri təyin olunub.
Mirzə Sadıq xan Müstəşarəddövlə Mirzə Həsən xan Müşirəddövlənin Baş nazirliyi dönəmində Daxili İşlər naziri idi.
Möcəzat komitəsi 8 iyul 1917-ci ildə hökumət xəzinədarı vəzifəsini daşıyan Müntəxabüddövlənin öldürülməsinə qərar verdi. Komitənin zəruri xərclərini ödəyə bilmədiyindən ondan yardım istəmişdi. O, da ödəmədən boyun qaçırmışdı. Müntəxabüddövlə komitənin fədailəri tərəfindən terror edildi. Onun öldürülməsindən sonra hökumət başçıları arasında vahimə artdı. Bütün məmurları vəhşət bürüdü. Müntəxabüddövlə Vüsuqüddövlənin kürəkəni idi. Bu kimi terrorçuluq əməllərindən ruhlanan “Cəza komitəsi” dövlətə bir siyahı təqdim etdi. Siyahıda işdən çıxarılası və işə qəbul ediləsi adamların adları vardı. (Ə.Ə. Şərif, Xunbəhayi İran, s. 287) Siyahıya əlavə edilən məktubda qeyd olunurdu ki, əgər komitənin tələbləri tezliklə həyata keçirilməsə, vəzifədən uzaqlaşdırılmaları göstərilən dövlət qulluqçular haqqında qərar qəbul ediləcəkdir.
Əbülhəsən Ehtişaminin yazdığına görə, komitənin hökumət kabinəsinə verdiyi tələblər nazirlərin əhval-ruhiyyəsinə dərin təsir bağışladı. Nazirlərdən bəziləri, o cümlədən Ədliyyə naziri Mümtazüddövlə (Mirzə İsmayıl xan Mirzə Ələkbər xan oğlu Mümtaz 1880-1933-Ə.Ç.) komitənin tələbləri ilə razılaşmaq istədi, lakin Daxili işlər naziri Müstaşarüddövlə komitənin tələblərini rədd etməyi təklif etdi. Uzun müzakirədən sonra hökumət kabinəsi komitənin təqib edilməsi və onun təşkilatçılarının tutulması işini Daxili işlər naziri Müstəşarəddövləyə tapşırdı. (Ehtişami Ə. Bazikərani siyasət.. Tehran, s.43)
Mirzə Sadıq xan Müstəşarəddövlə 6 dekabr 1925-ci ildən 13 dekabr 1925-ci ilədək İran Milli Məclisinin sədri vəzifəsini icra etmişdi.
Mirzə Sadıq xan Müstəşarəddövlə 1931-ci ildən 1936-cı ilədək İranin Türkiyədə səlahiyyətli səfiri olub. Dəfələrlə Mustafa Kamal Atatürklə görüşüb.
Mirzə Sadıq xan Müstəşarəddövlə 22 yanvar 1950-ci ildən 7 dekabr 1952-ci ilədək İran Milli Məclis senatının üzvü olub.
Mirzə Sadıq xan Müstəşarəddövlə 7 dekabr 1952-ci ildə Tehran şəhərində vəfat edib.
Tarixin istənilən mərhələsini, ictimai-siyasi hadisələri tədqiq edərkən ictimai prosesin iştirakçısı və yaradıcısı olan siyasi liderlərdən, dövrün böyük şəxsiyyətlərindən yan keçmək mümkün olmur. Lakin tarixin özünün də sərt tələbləri, şərtləri mövcuddur. Axı zaman keçdikcə hər bir liderə, şəxsiyyətə illərin yaddaşında yaşamaq nəsib olmur. Bu mənada tarixi şəxsiyyətə, siyasi xadimə, onun xidmətlərinə yaşadığı və fəaliyyət göstərdiyi zamandan uzaqlaşdıqca daha dərindən və tam aydınlığı ilə qiymət vermək mümkün olur. Bu da bizim dəyərləndirməmiz...
Müəllifin bütün yazıları - Ənvər ÇİNGİZOĞLU
Bölməyə aid digər xəbərlər
11-04-2022, 21:25
Mazandaran alimi - Ənvər Çingizoğlu yazır
23-03-2022, 18:55
Rəşid Yasəmi: ədəbiyyatda nəciblik nümunəsi
17-03-2022, 09:49
Vahid Dəstigirdi: Nizaminin tədqiqatçısı
12-03-2022, 22:31
Ənvər ÇİNGİZOĞLU - Səid Nəfisi: Azərbaycan qəhrəmanı Babək Xürrəmdin əsərinin müəllifi
19-10-2021, 09:58
Ənvər ÇİNGİZOĞLU - Məhəmmədəli Füruği: siyasətçi, diplomat, tarixçi, tərcüməçi və millətçi kimi
16-10-2021, 01:06
Ənvər ÇİNGİZOĞLU - Hacıəli xan Rəzmara: Qurban bayramında doğuldu, terror qurbanı oldu
13-09-2021, 16:31
Ənvər ÇİNGİZOĞLU - Şəkinskilərin İran qolu haqqında... - Ənvər Çingizoğlunun araşdırması
10-09-2021, 17:27
Nəcəfqulu xan Sərşar: Qaradağın ağ gün görməmiş şairi
27-08-2021, 16:48
Ənvər ÇİNGİZOĞLU - Məhəmmədqulu xan Alar: inqilabda sərkərdə, işdə sərkar.. - Fotolar
20-08-2021, 13:38
Ənvər ÇİNGİZOĞLU - İsmayıl xan Şəfai: Tehran-43 konfransında şahın tərcüməçisi - Fotolar
16-08-2021, 15:51
Ənvər ÇİNGİZOĞLU - Seyid Məhəmməd Dəbirsiyaqi: tədqiq və tədrisin işığında - Fotolar
24-07-2021, 16:15
Ənvər ÇİNGİZOĞLU - Qaradağ elləri: beloğludan eloğluya qədər - Ənvər Çingizoğlu yazır
Qüdrət Həsənquliyevin fikrincə, Tramp görsə ki, Ukrayna qalib gəlir, Rusiyaya təkcə siyasi yox, hərbi dəstək də verəcək
"Xalq qəzeti"nin şöbə müdiri deyir ki, ömrü boyu özünü axtaran, dəfələrlə yanından ötüb keçən o qədər insan var ki
Nadir Azməmmədov: “Təəssüf ki, indi rejissor olmaq, kino və serial çəkmək adiləşib, bəzən bunun məsuliyyətini dərk etmirlər”
Türkiyədə yaşayan Əməkdar artist deyir ki, siyasilərin illərlə həllinə çalışdığı hansısa bir məsələni bəzən uğurlu bir musiqi əsəri həll edə bilər
Qüdrət Həsənquliyev: “Düşmənçiliyə son qoymaq üçün ədalətli sülhə nail olmaq gərəkdir. Bunun üçün ya tərəflər 1991-ci ilin sərhədləri çərçivəsində bir-birinin ərazi bütövlüyünü tanıyır, ya da ərazi mübadiləsinə gedirlər. Amma indiki mərhələdə bu, az inandırıcı görünür”
