23:52 / 08-11-2025
Bakıda Zəfər Günü münasibətilə konsert və atəşfəşanlıq olub
20:20 / 08-11-2025
Bakıda keçirilən hərbi paradda iştirak edən ölkələr - Siyahı
20:17 / 08-11-2025
Bakıda hərbi parad olub - Video - (Yenilənib) - Fotolar
20:00 / 08-11-2025
Azərbaycan Ordusu regionda ön sıradadır - Fotolar
17:18 / 08-11-2025
Azərbaycan, Türkiyə və Pakistan liderləri birgə nahar edib - Foto
15:40 / 08-11-2025
Prezident: Qarabağ və Şərqi Zəngəzur dirçəlir
14:07 / 08-11-2025
İlham Əliyev: “İndi onlar təcridxanada Azərbaycan çayı içirlər” - Video
12:23 / 08-11-2025
Prezidentlə xanımı Şəhidlər xiyabanında - Fotolar
12:05 / 08-11-2025
Prezident və xanımı Fəxri xiyabanda - Fotolar
10:54 / 08-11-2025
Ərdoğan Azərbaycana gəlib - (Yenilənib)
00:14 / 08-11-2025
Mehriban Əliyeva: "Uca Tanrı xalqımızı və Vətənimizi qorusun!"
00:04 / 08-11-2025
Azərbaycanda Zəfər Günüdür
23:09 / 07-11-2025
Prezident İlham Əliyev Zəfər Günü münasibətilə paylaşım edib - Foto
21:17 / 07-11-2025
İlham Əliyev Məhəmməd Şahbaz Şəriflə görüşb - (Yenilənib) - Fotolar
20:50 / 07-11-2025
Dindarlar Azərbaycan prezidentinə müraciət ünvanlayıblar
19:39 / 07-11-2025
Cəlaloğlu: Azərbaycan və Ermənistandakı partiyalar arasında görüşlər keçirilməlidir
19:36 / 07-11-2025
Yaşar Güler Bakıya gəlib
19:33 / 07-11-2025
Pəncəli Teymurov və Vaqif Qurbanovun ailə üzvlərinə təqaüd təyin olunub
19:01 / 07-11-2025
General: Rusiya NATO-ya hücum edə bilər - Xəbərdarlıq
18:21 / 07-11-2025
Məşhur aktrisanın avtomobilinin qarşısını kəsiblər
18:10 / 07-11-2025
Dronlar Başqırdıstandakı əsas neft-kimya zavodunu vurub
18:06 / 07-11-2025
Hava limanında partlayış olub
18:00 / 07-11-2025
Rus ordusu Donetsk və Xarkovda irəliləyib
17:38 / 07-11-2025
"Bakı Metropoliteni" gücləndirilmiş iş rejiminə keçəcək
17:19 / 07-11-2025
Şəhid Pəncəlinin anası: “10 ildir gözüm yolda idi..."
17:08 / 07-11-2025
Hikmət Hacıyev NATO nümayəndə heyəti ilə görüşüb
16:49 / 07-11-2025
Pəncəli Teymurova Milli Qəhrəman adı verilib
16:45 / 07-11-2025
Tiktoker həbs edilib
16:34 / 07-11-2025
Prezident İlham Əliyev fərman imzalayıb
12:50 / 05-11-2025
“Oğru dünyası”na qarşı əməliyyat: Mirzə Əliyev öldürülüb - Foto
16:49 / 06-11-2025
Deputat: Ermənistan Azərbaycan qarşısında götürdüyü öhdəlikləri yerinə yetirməlidir
14:01 / 04-11-2025
Şərti sərhəddə yenidən gərginlik ola bilər - Ekspert
15:24 / 05-11-2025
Ukraynanın iki şəhərində dəhşətli vəziyyət yaranıb
13:35 / 05-11-2025
Prezident 10 nəfəri təltif edib - Siyahı
15:08 / 06-11-2025
Azərbaycan qonşu ölkəni problemdən xilas edir - Foto
13:05 / 06-11-2025
Mərkəzi Asiya liderləri Trampla görüşdə nəyə ümid edirlər?
19:39 / 07-11-2025
Cəlaloğlu: Azərbaycan və Ermənistandakı partiyalar arasında görüşlər keçirilməlidir
13:28 / 05-11-2025
Ukrayna daha təhlükəli vəziyyətlə üzləşir
09:27 / 04-11-2025
2025-ci ilin ən böyük buğda istehsalçıları... - Siyahı
09:17 / 06-11-2025
Kosmosda yeni tip nəhəng obyekt kəşf edilib
10:58 / 04-11-2025
Keçmiş vəzifəli şəxslərə hökm oxunub
Mirzə Sadıq xan Müstəşarəddövlə - Fotolar
Tarix: 14-07-2020 11:15 | Bölmə: Ənvər ÇİNGİZOĞLU
Mirzə Sadıq xan Müstəşarəddövlənin çoxşaxəli ictimai-siyasi, sosial-iqtisadi, mədəni və digər sahələrdəki yorulmaz fəaliyyəti, İran xalqı və dövləti qarşısında misilsiz xidmətləri haqqında İranda onlarla məqalələr, kitablar yazılıb. Bu məqalədə isə onu azərbaycanlı oxuculara tanıtmağa çalışacağıq.
Mirzə Sadıq xan Mirzə Cavad xan oğlu 1870-ci ildə Təbriz şəhərinin Xiyaban məhəlləsində anadan olub. Atasından sonra Müstəşarəddövlə ləqəbini daşıyırdı. Şeyx Möhsün xan Müşirəddövlənin bacısıoğlu, Mirzə Yusif xan Müstəşarüddövlənin qardaşıoğludur.
Mirzə Sadıq xan ibtidai təhsilini atasından alıb. Sonra İstanbul Səltənət mədrəsəsini bitirib. Daha sonra ali hüquq təhsili alıb. İranın Xarici İşlər vəzarətində karumənd kimi işə başlayıb. Osmanlı dövlətindəki səfirliyə göndərilib. Dayısı Şeyx Möhsün xan Müşirəddövlə həmin vaxt İranın Osmanlı dövlətində vəziri-muxtarı idi və bacısıoğluna himayədarlıq edirdi.
Mirzə Sadıq xan İrana qayıtdıqdan sonra Xarici İşlər vəzarətində qulluğa başladı və eyni zamanda da Təbrizin kargüzarı olan atasının yanında praktika keçirdi. Həmin dövrdə Sədiqi-Həzrət ləqəbini aldı.
Mirzə Sadıq xan Müstəşarəddövlə framason təşkilatının üzvü idi.
Mirzə Sadıq xan 1906-cı ildə I Məclisin üzvü idi. Təbrizdən vəkil seçilmişdi. Bacarığına, siyasi fəaliyyətinə görə fərqlənirdi. İran Milli Məclisinin rəisi seçilmişdi.
Mirzə Sadıq xan 1908-ci ildə Məhəmmədəli şah Qacar tərəfindən həbs etdirilib, bir neçə ay Baği-şahda zindan çəkib.
Mirzə Sadıq xan Müstəşarəddövlə 15 noyabr 1909-cu ildən 25 dekabr 1911-ci ilədək fəaliyyətdə olan Milli Məclisin fəal üzvlərindən idi.
II çağırış Məclisdə siyasi partiyalar rəsmiyyət qazanmışdılar və iki partiya ortaya çıxmışdı. Bunlardan biri inqilabçı və demokrat təmayüllü “Demokrat-amiyun” (Demokrat Partiyası), digəri isə “İctimaliyun-Etiqaliyun” (Sosial-Liberal) partiyası idi. Məclisdə Demokrat Partiyasını 28, Sosial-Liberalları isə 36 deputat təmsil edirdi. Liberallar ictimai və siyasi dəyişiklər üçün təkamül yolunu təklif edir, silahlı mübarizəni rədd edirdilər. Bu partiya əsasən din xadimlərindən və sahibkarlardan təşkil olunmuşdu. Tehranın din xadimlərindən fars kökənli Seyid Abdullah Behbehani partiyanın lideri idi. Demokrat Partiyasına isə təbrizlilər; Seyid Həsən Tağızadə və Süleyman mirzə İskəndəri rəhbərlik edirdilər.
II çağırış Məclisdən çox şeylər gözlənilirdi. Anacaq Məclis iki partiya arasındakı sərt çəkişmələrin səhnəsinə çevrilmişdi.
Mirzə Sadıq xan Sipəhdari-Əzəmin Baş nazirliyi dönəmində Daxili İşlər vəziri olub.
Mirzə Sadıq xan Müstəşarəddövlə Samsaməddövlənin Baş nazirliyi dönəmində Poçt və Teleqraf naziri təyin olunub.
Mirzə Sadıq xan Müstəşarəddövlə Mirzə Həsən xan Müşirəddövlənin Baş nazirliyi dönəmində Daxili İşlər naziri idi.
Möcəzat komitəsi 8 iyul 1917-ci ildə hökumət xəzinədarı vəzifəsini daşıyan Müntəxabüddövlənin öldürülməsinə qərar verdi. Komitənin zəruri xərclərini ödəyə bilmədiyindən ondan yardım istəmişdi. O, da ödəmədən boyun qaçırmışdı. Müntəxabüddövlə komitənin fədailəri tərəfindən terror edildi. Onun öldürülməsindən sonra hökumət başçıları arasında vahimə artdı. Bütün məmurları vəhşət bürüdü. Müntəxabüddövlə Vüsuqüddövlənin kürəkəni idi. Bu kimi terrorçuluq əməllərindən ruhlanan “Cəza komitəsi” dövlətə bir siyahı təqdim etdi. Siyahıda işdən çıxarılası və işə qəbul ediləsi adamların adları vardı. (Ə.Ə. Şərif, Xunbəhayi İran, s. 287) Siyahıya əlavə edilən məktubda qeyd olunurdu ki, əgər komitənin tələbləri tezliklə həyata keçirilməsə, vəzifədən uzaqlaşdırılmaları göstərilən dövlət qulluqçular haqqında qərar qəbul ediləcəkdir.
Əbülhəsən Ehtişaminin yazdığına görə, komitənin hökumət kabinəsinə verdiyi tələblər nazirlərin əhval-ruhiyyəsinə dərin təsir bağışladı. Nazirlərdən bəziləri, o cümlədən Ədliyyə naziri Mümtazüddövlə (Mirzə İsmayıl xan Mirzə Ələkbər xan oğlu Mümtaz 1880-1933-Ə.Ç.) komitənin tələbləri ilə razılaşmaq istədi, lakin Daxili işlər naziri Müstaşarüddövlə komitənin tələblərini rədd etməyi təklif etdi. Uzun müzakirədən sonra hökumət kabinəsi komitənin təqib edilməsi və onun təşkilatçılarının tutulması işini Daxili işlər naziri Müstəşarəddövləyə tapşırdı. (Ehtişami Ə. Bazikərani siyasət.. Tehran, s.43)
Mirzə Sadıq xan Müstəşarəddövlə 6 dekabr 1925-ci ildən 13 dekabr 1925-ci ilədək İran Milli Məclisinin sədri vəzifəsini icra etmişdi.
Mirzə Sadıq xan Müstəşarəddövlə 1931-ci ildən 1936-cı ilədək İranin Türkiyədə səlahiyyətli səfiri olub. Dəfələrlə Mustafa Kamal Atatürklə görüşüb.
Mirzə Sadıq xan Müstəşarəddövlə 22 yanvar 1950-ci ildən 7 dekabr 1952-ci ilədək İran Milli Məclis senatının üzvü olub.
Mirzə Sadıq xan Müstəşarəddövlə 7 dekabr 1952-ci ildə Tehran şəhərində vəfat edib.
Tarixin istənilən mərhələsini, ictimai-siyasi hadisələri tədqiq edərkən ictimai prosesin iştirakçısı və yaradıcısı olan siyasi liderlərdən, dövrün böyük şəxsiyyətlərindən yan keçmək mümkün olmur. Lakin tarixin özünün də sərt tələbləri, şərtləri mövcuddur. Axı zaman keçdikcə hər bir liderə, şəxsiyyətə illərin yaddaşında yaşamaq nəsib olmur. Bu mənada tarixi şəxsiyyətə, siyasi xadimə, onun xidmətlərinə yaşadığı və fəaliyyət göstərdiyi zamandan uzaqlaşdıqca daha dərindən və tam aydınlığı ilə qiymət vermək mümkün olur. Bu da bizim dəyərləndirməmiz...
Bölməyə aid digər xəbərlər
Tarix: 14-07-2020 11:15 | Bölmə: Ənvər ÇİNGİZOĞLU
Mirzə Sadıq xan Müstəşarəddövlənin çoxşaxəli ictimai-siyasi, sosial-iqtisadi, mədəni və digər sahələrdəki yorulmaz fəaliyyəti, İran xalqı və dövləti qarşısında misilsiz xidmətləri haqqında İranda onlarla məqalələr, kitablar yazılıb. Bu məqalədə isə onu azərbaycanlı oxuculara tanıtmağa çalışacağıq.
Mirzə Sadıq xan Mirzə Cavad xan oğlu 1870-ci ildə Təbriz şəhərinin Xiyaban məhəlləsində anadan olub. Atasından sonra Müstəşarəddövlə ləqəbini daşıyırdı. Şeyx Möhsün xan Müşirəddövlənin bacısıoğlu, Mirzə Yusif xan Müstəşarüddövlənin qardaşıoğludur.
Mirzə Sadıq xan ibtidai təhsilini atasından alıb. Sonra İstanbul Səltənət mədrəsəsini bitirib. Daha sonra ali hüquq təhsili alıb. İranın Xarici İşlər vəzarətində karumənd kimi işə başlayıb. Osmanlı dövlətindəki səfirliyə göndərilib. Dayısı Şeyx Möhsün xan Müşirəddövlə həmin vaxt İranın Osmanlı dövlətində vəziri-muxtarı idi və bacısıoğluna himayədarlıq edirdi.
Mirzə Sadıq xan İrana qayıtdıqdan sonra Xarici İşlər vəzarətində qulluğa başladı və eyni zamanda da Təbrizin kargüzarı olan atasının yanında praktika keçirdi. Həmin dövrdə Sədiqi-Həzrət ləqəbini aldı.
Mirzə Sadıq xan Müstəşarəddövlə framason təşkilatının üzvü idi.
Mirzə Sadıq xan 1906-cı ildə I Məclisin üzvü idi. Təbrizdən vəkil seçilmişdi. Bacarığına, siyasi fəaliyyətinə görə fərqlənirdi. İran Milli Məclisinin rəisi seçilmişdi.
Mirzə Sadıq xan 1908-ci ildə Məhəmmədəli şah Qacar tərəfindən həbs etdirilib, bir neçə ay Baği-şahda zindan çəkib.
Mirzə Sadıq xan Müstəşarəddövlə 15 noyabr 1909-cu ildən 25 dekabr 1911-ci ilədək fəaliyyətdə olan Milli Məclisin fəal üzvlərindən idi.
II çağırış Məclisdə siyasi partiyalar rəsmiyyət qazanmışdılar və iki partiya ortaya çıxmışdı. Bunlardan biri inqilabçı və demokrat təmayüllü “Demokrat-amiyun” (Demokrat Partiyası), digəri isə “İctimaliyun-Etiqaliyun” (Sosial-Liberal) partiyası idi. Məclisdə Demokrat Partiyasını 28, Sosial-Liberalları isə 36 deputat təmsil edirdi. Liberallar ictimai və siyasi dəyişiklər üçün təkamül yolunu təklif edir, silahlı mübarizəni rədd edirdilər. Bu partiya əsasən din xadimlərindən və sahibkarlardan təşkil olunmuşdu. Tehranın din xadimlərindən fars kökənli Seyid Abdullah Behbehani partiyanın lideri idi. Demokrat Partiyasına isə təbrizlilər; Seyid Həsən Tağızadə və Süleyman mirzə İskəndəri rəhbərlik edirdilər.
II çağırış Məclisdən çox şeylər gözlənilirdi. Anacaq Məclis iki partiya arasındakı sərt çəkişmələrin səhnəsinə çevrilmişdi.
Mirzə Sadıq xan Sipəhdari-Əzəmin Baş nazirliyi dönəmində Daxili İşlər vəziri olub.
Mirzə Sadıq xan Müstəşarəddövlə Samsaməddövlənin Baş nazirliyi dönəmində Poçt və Teleqraf naziri təyin olunub.
Mirzə Sadıq xan Müstəşarəddövlə Mirzə Həsən xan Müşirəddövlənin Baş nazirliyi dönəmində Daxili İşlər naziri idi.
Möcəzat komitəsi 8 iyul 1917-ci ildə hökumət xəzinədarı vəzifəsini daşıyan Müntəxabüddövlənin öldürülməsinə qərar verdi. Komitənin zəruri xərclərini ödəyə bilmədiyindən ondan yardım istəmişdi. O, da ödəmədən boyun qaçırmışdı. Müntəxabüddövlə komitənin fədailəri tərəfindən terror edildi. Onun öldürülməsindən sonra hökumət başçıları arasında vahimə artdı. Bütün məmurları vəhşət bürüdü. Müntəxabüddövlə Vüsuqüddövlənin kürəkəni idi. Bu kimi terrorçuluq əməllərindən ruhlanan “Cəza komitəsi” dövlətə bir siyahı təqdim etdi. Siyahıda işdən çıxarılası və işə qəbul ediləsi adamların adları vardı. (Ə.Ə. Şərif, Xunbəhayi İran, s. 287) Siyahıya əlavə edilən məktubda qeyd olunurdu ki, əgər komitənin tələbləri tezliklə həyata keçirilməsə, vəzifədən uzaqlaşdırılmaları göstərilən dövlət qulluqçular haqqında qərar qəbul ediləcəkdir.
Əbülhəsən Ehtişaminin yazdığına görə, komitənin hökumət kabinəsinə verdiyi tələblər nazirlərin əhval-ruhiyyəsinə dərin təsir bağışladı. Nazirlərdən bəziləri, o cümlədən Ədliyyə naziri Mümtazüddövlə (Mirzə İsmayıl xan Mirzə Ələkbər xan oğlu Mümtaz 1880-1933-Ə.Ç.) komitənin tələbləri ilə razılaşmaq istədi, lakin Daxili işlər naziri Müstaşarüddövlə komitənin tələblərini rədd etməyi təklif etdi. Uzun müzakirədən sonra hökumət kabinəsi komitənin təqib edilməsi və onun təşkilatçılarının tutulması işini Daxili işlər naziri Müstəşarəddövləyə tapşırdı. (Ehtişami Ə. Bazikərani siyasət.. Tehran, s.43)
Mirzə Sadıq xan Müstəşarəddövlə 6 dekabr 1925-ci ildən 13 dekabr 1925-ci ilədək İran Milli Məclisinin sədri vəzifəsini icra etmişdi.
Mirzə Sadıq xan Müstəşarəddövlə 1931-ci ildən 1936-cı ilədək İranin Türkiyədə səlahiyyətli səfiri olub. Dəfələrlə Mustafa Kamal Atatürklə görüşüb.
Mirzə Sadıq xan Müstəşarəddövlə 22 yanvar 1950-ci ildən 7 dekabr 1952-ci ilədək İran Milli Məclis senatının üzvü olub.
Mirzə Sadıq xan Müstəşarəddövlə 7 dekabr 1952-ci ildə Tehran şəhərində vəfat edib.
Tarixin istənilən mərhələsini, ictimai-siyasi hadisələri tədqiq edərkən ictimai prosesin iştirakçısı və yaradıcısı olan siyasi liderlərdən, dövrün böyük şəxsiyyətlərindən yan keçmək mümkün olmur. Lakin tarixin özünün də sərt tələbləri, şərtləri mövcuddur. Axı zaman keçdikcə hər bir liderə, şəxsiyyətə illərin yaddaşında yaşamaq nəsib olmur. Bu mənada tarixi şəxsiyyətə, siyasi xadimə, onun xidmətlərinə yaşadığı və fəaliyyət göstərdiyi zamandan uzaqlaşdıqca daha dərindən və tam aydınlığı ilə qiymət vermək mümkün olur. Bu da bizim dəyərləndirməmiz...
Müəllifin bütün yazıları - Ənvər ÇİNGİZOĞLU
Bölməyə aid digər xəbərlər
11-04-2022, 21:25
Mazandaran alimi - Ənvər Çingizoğlu yazır
23-03-2022, 18:55
Rəşid Yasəmi: ədəbiyyatda nəciblik nümunəsi
17-03-2022, 09:49
Vahid Dəstigirdi: Nizaminin tədqiqatçısı
12-03-2022, 22:31
Ənvər ÇİNGİZOĞLU - Səid Nəfisi: Azərbaycan qəhrəmanı Babək Xürrəmdin əsərinin müəllifi
19-10-2021, 09:58
Ənvər ÇİNGİZOĞLU - Məhəmmədəli Füruği: siyasətçi, diplomat, tarixçi, tərcüməçi və millətçi kimi
16-10-2021, 01:06
Ənvər ÇİNGİZOĞLU - Hacıəli xan Rəzmara: Qurban bayramında doğuldu, terror qurbanı oldu
13-09-2021, 16:31
Ənvər ÇİNGİZOĞLU - Şəkinskilərin İran qolu haqqında... - Ənvər Çingizoğlunun araşdırması
10-09-2021, 17:27
Nəcəfqulu xan Sərşar: Qaradağın ağ gün görməmiş şairi
27-08-2021, 16:48
Ənvər ÇİNGİZOĞLU - Məhəmmədqulu xan Alar: inqilabda sərkərdə, işdə sərkar.. - Fotolar
20-08-2021, 13:38
Ənvər ÇİNGİZOĞLU - İsmayıl xan Şəfai: Tehran-43 konfransında şahın tərcüməçisi - Fotolar
16-08-2021, 15:51
Ənvər ÇİNGİZOĞLU - Seyid Məhəmməd Dəbirsiyaqi: tədqiq və tədrisin işığında - Fotolar
24-07-2021, 16:15
Ənvər ÇİNGİZOĞLU - Qaradağ elləri: beloğludan eloğluya qədər - Ənvər Çingizoğlu yazır
Mikayıl Mikayılov deyir ki, festivalda nümayiş olunan tamaşa Azərbaycanla Meksika arasında teatr əlaqələrinin başlanğıcı sayıla bilər
ADP sədri ehtimal edir ki, “Tərtər işi” yaxşı araşdırılsa, onun da altından Mehdiyev və əlaltıları çıxacaq
Xalq artisti deyir ki, rəqqasların səhnə ömrü çox qısa olur. Bu az müddətdə uğur qazanmaq, əsl sənətkar kimi yetişmək üçün daha çox zəhmət çəkmək lazımıdır
Rus Dram Teatrının aktyoru deyir ki. bölgə teatrlarında diplomlu aktyor və rejissor tapmaq müşkül məsələdir
Qüdrət Həsənquliyevin fikrincə, Tramp görsə ki, Ukrayna qalib gəlir, Rusiyaya təkcə siyasi yox, hərbi dəstək də verəcək
