21:36 / 26-04-2024
Prezident İlham Əliyevin Almaniyaya işgüzar səfəri başa çatıb - Fotolar
20:58 / 26-04-2024
İlham Əliyevlə Olaf Şolts birgə mətbuat konfransı keçiriblər
20:46 / 26-04-2024
Azərbaycan və Almaniya prezidentləri görüşüb - (Yenilənib) - Fotolar
19:35 / 26-04-2024
43 pişiyi ac-susuz saxlayan şəxsi həbs ediblər
19:06 / 26-04-2024
Rusların hücum etmək istədiyi iki xəstəxana təcili boşaldılır
18:43 / 26-04-2024
Türk dövlətləri parlamentlərinin komitə sədrləri Xankəndi və Şuşaya səfər ediblər - (Yenilənib) - Foto
18:41 / 26-04-2024
İsveç Latviyaya qoşun və zirehli texnika göndərir
18:36 / 26-04-2024
Blinken Pekində Çini hədələyib
18:20 / 26-04-2024
20-yə yaxın məhbus həbsxanadan qaçmağa cəhd edib - Foto
18:15 / 26-04-2024
Azərbaycanla Ermənistan arasında sərhəddə koordinatlar dəqiqləşdirilir
18:08 / 26-04-2024
Erməni deputatlar saxlanılıb
17:58 / 26-04-2024
Ermənistan XİN: "Azərbaycandan sülh sazişinə dair təkliflər almışıq"
17:39 / 26-04-2024
"Beşiktaş" daha bir futbolçu ilə müqaviləni yeniləyib
17:30 / 26-04-2024
İlham Əliyev Almaniyada tədbirə qatılıb - (Yenilənib) - Fotolar
17:23 / 26-04-2024
Prezident İlham Əliyev BƏƏ-nin sənaye və qabaqcıl texnologiyalar naziri ilə görüşüb
17:15 / 26-04-2024
Quba-Xaçmaz Regional filialına müdir təyinatı olub
16:58 / 26-04-2024
“Krokus”dakı terror aktına görə daha bir şübhəli saxlanılıb
16:56 / 26-04-2024
Prezident İlham Əliyev Almaniya XİN rəhbəri ilə görüşüb - Foto
16:11 / 26-04-2024
Azərbaycanda partiya rəhbəri həbs edilib
16:05 / 26-04-2024
Əli Əsədov daha bir qərar imzalayıb
15:52 / 26-04-2024
Qəzzada daha 51 dinc sakin həlak olub
15:46 / 26-04-2024
Avtomobil şirkəti daha bir yeniliyə imza atıb - Fotolar
15:33 / 26-04-2024
Keçmiş rektor son söz üçün məhkəmədən yenə vaxt istəyib
15:14 / 26-04-2024
Azərbaycan prezidenti Almaniya kansleri ilə görüşüb - (Yenilənib) - Fotolar
14:06 / 26-04-2024
Rusiyanın yeni silahı ABŞ-a məxsus peykləri vura biləcək
13:54 / 26-04-2024
"Qarabağ" klubu cərimələnib
13:28 / 26-04-2024
Naxçıvan Nazirlər Kabinetinə Aparat rəhbəri təyin edilib
13:21 / 26-04-2024
Tehran-Tel-Əviv qarşıdurmasının növbəti dayanacağı haradadır?
13:07 / 26-04-2024
Füzuli şəhərinə növbəti köç karvanı gedib - (Yenilənib)
18:56 / 22-04-2024
Azərbaycan və Rusiya prezidentlərinin təkbətək görüşü olub - (Yenilənib) - Fotolar
00:11 / 23-04-2024
Sağlam və uzun ömür yaşamağın 10 asan yolu var - Siyahı
09:53 / 22-04-2024
Ümid nəğməsi - Etibar Cəbrayıloğlu yazır
13:54 / 22-04-2024
Füzuli şəhərinə növbəti köç olub - (Yenilənib)
14:10 / 23-04-2024
Füzuli şəhərinə növbəti köç karvanı yola salınıb - (Yenilənib)
16:10 / 22-04-2024
Ölkələr sürətlə silahlanır - Ümumi hərbi xərclər 2,4 trilyon dolları keçib
16:58 / 23-04-2024
İlham Əliyev “COP29 və Azərbaycan üçün Yaşıl Baxış” beynəlxalq forumda iştirak edir - (Yenilənib)
14:03 / 24-04-2024
Professor Nəsib Quliyev özünü güllələyib
00:05 / 23-04-2024
Abramoviç yeni futbol klubunu Avropanın ən yaxşısı edəcək
00:02 / 23-04-2024
Məşhur boksçu Mayk Tayson şirkətin səfiri olub
17:30 / 26-04-2024
İlham Əliyev Almaniyada tədbirə qatılıb - (Yenilənib) - Fotolar
00:45 / 22-04-2024
Türkiyədə yenə zəlzələ olub
Ehsanulla xan Dustdar: dostmu, düşmənmi? - Fotolar
Tarix: 18-07-2020 12:35 | Bölmə: Ənvər ÇİNGİZOĞLU
Bizə bir həqiqəti öyrədiblər: hər bir konkret tarixi dövrdə ictimai və siyasi proseslər onlara ayrıca istiqamət və siqlət verən xüsusi dünyagörüşü nümunələri çərçivəsində cərəyan edir və reallaşır. Keçmişin dəf edildiyi və ömrünü başa vurduğu təbii prosesdən fərqli olaraq, tarixi prosesdə keçmişin bu və ya digər cəhətləri hazırkı dövrdə yaşamaqda davam edir. İkili təbiətə malik olan ictimai-tarixi proses bir tərəfdən təkamül, inkişaf və köhnənin inkarı, keçmişlə əlaqənin qırılmasına və yeninin yaranmasına cəhddirsə, digər tərəfdən varislik prinsipinə əsaslanaraq, hələ də yaşamaq iqtidarında olan cəhətlərin qorunub saxlanması və gələcəyə ötürülməsidir. Bu mənada mövcud ictimai-siyasi reallıqları obyektiv şəkildə əks etdirmək iddiasında olan hər hansı bir yazı tarixi həqiqətə söykənmirsə, boş lafdır.
Müraciət etdiyimiz tarixin mahiyyətini müəyyənləşdirmək olduqca aktual problemdir. Bizim qəhrəmanımız ömrü boyu inqilabi işin və əməlin fəal təkanvericisi və təşkilatçısı olmasına baxmayaraq ziddiyyətli bir şəxsdir. Gəlin yaxından tanış olaq.
Ehsanulla xan Mirzə Ələkbər oğlu 20 dekabr 1884-cü ildə Mazandaran əyalətinin Sari şəhərində anadan olmuşdu. Mükəmməl mədrəsə təhsili almışdı. Sonra Tehran Darülfünunda oxumuşdu. Macəraçı ruhda olduğu üçün müxtəlif dərnəklərə baş vurmuşdu. Əvvəlcə bəhaiçilərə (Mehrdad Amanat (2013). Jewish Identities in Iran: Resistance and Conversion to Islam and the Baha'i Faith. I.B.Tauris.), sonra markisistlərə qoşulmuşdu.
Ehsanulla xan Dustdar 1905-1911-ci illər İran inqilabında, 1915-1917-ci illər qərb vilayətlərində və Tehranda mübarizələrdə yaxından itirak etmişdir. O, 1917-ci ildən etibarən Gilan hərəkatına qoşularaq, mübarizənin rəhbərləri sırasında fəaliyyət göstərmişdi.
Hələ 1915-ci il sentyabr, oktyabr aylarında məşhur inqilabçı Ehsanulla xanın başçılığı ilə 300 nəfərə qədər silahlı mücahid və mayor Məhəmmədtağı xan Püsyanın rəhbərliyi ilə jandarm hissələri Həmədanı Antanta məmurlarından və onların tərəfdarlarından təmizləmək istəyirlər. Kirmanşahdan qovulmuş ingilis və çar konsulları, onların tərəfdarları Həmədan valisi Salar Ləşgərin və İran kazaklarının yardımına arxalanaraq, mücahidləri və jandarmları Həmədandan qovub çıxartmağa çalışırdılar.
Ehsanulla xan Dustdar İran azadxahları arasında “Rəfiqi-sürx” (Qırmızı yoldaş) ləqəbi ilə tanınırdı.
Ehsanulla xan Dustdar 1920-1921-ci illərdə İran Komunist Partiyası ilə həmkarlıq etmişdi. 20-ci illərin əvvəllərində Gilandakı “Cəngəlilər”in hərəkatı xeyli genişlənir və qüvvətlənir. Həm də Ehsanulla xanın iştirak etdiyi “Mücazat komitəsi” (“Cəza komitəsi”) Tehranda bir neçə terror əməliyyatını uğursuz həyata keçirdiyi üçün qaçıb Rəştə gəlməsi, dövlət qoşunundan, polisdən, hətta Kazak dəstələrindən “Cəngəlilər”ə qoşulanlar hərəkatı xeyli qüvvətləndirir. Yaranmış fürsətdən istifadə edən “Cəngəllər” mübarizə mərkəzini şəhərə - Rəştə köçürməyə müvəffəq olurlar.
Hərəkatda irəliləyişin yarandığı bir vaxtda parçalanma əmələ gəlir: iki mövqe, “sağ” və “sol” mövqe yaranmış olur. Mötədil mübarizə yolunu seçən Mirzə Kuçik xanın dəstəsi ilə tündlük və bir qədər də “bolşevikçilik” mövqeyinə meyillənən Ehsanulla xanın dəstəsi arasında qütbləşmə dərinləşir. Bu qütbləşməni aradan götürüb vahid strategiya ilə hərəkatı yoluna qoymaq, Mirzə Kuçik xanla Ehsanulla xanı ortaq məxrəcə gətirmək məqsədi ilə hərəkata kömək üçün Ədalət rəhbərliyindən Seyid Cəfər Pişəvəri 30 nəfərlik bir nümayəndəliklə 23 may 1920-ci ildə Rəştə gəlir. S. C. Pişəvəri ilə Mirzə Kuçik və Ehsanulla xan arasında gedən danışıqlarda birgə fəaliyyət haqda razılıq əldə olduğundan S. C. Pişəvəri Rəştdə qalır. O, kütlə qarşısında çıxışlar edir, “Cəngəl” silahlıları arasında izahat işləri aparır və “Cəngəl” qəzetinin nəşrinə kömək edir və s.
4 avqustda Tiflisdə nəşr olunan “Slovo” qəzeti, Gilandakı yeni kommunist hökumətin rəsmi bildirisinə yer verir. Bildiridə bu dəyərləndirmə yer alır: “Kiçik xanın müvəqqəti hökuməti, İran inqilabçı hərəkatına bacarıqla öndərlik edə bilmədiyini və əməkçi kütlələrin ehtiyaclarını qarşılaya bilmədiyini göstərmişdir.” (Slovo, 4 avqust, 1920) Sonrasında İKP(B) üzvləri və sol qanad cəngəlilərin lideri Ehsanullah xan “İran Müvəqqəti İnqilabçı İran Komitəsini qururlar. (Slovo, 10 avqust, 1920)
Ehsanulla xan Dustdar cəngəlilər haqqında Rusiyaya, V. İ. Leninə məlumat ötürürdü. (РГАСПИ, ф. 85, оп. 2, д. 13, л. 4.) Mərkəzə verdiyi məlumatların birində yazırdı ki, Cəngəli hərəkatı artıq bolşeviklərin nəzarətindən çıxıb. Bura burjuyaziyanın nümayəndələri, hətta iri maliklər soxulublar. (Сентябрь, 1920 // Российский государственный военный архив, ф. 110, оп. 1, д. 84, л. 58.)
Ehsanulla xan Dustdar 5 fevral 1921-ci ildə V. İ. Leninə Gilan hadisələri ilə bağlı teleqram vurmuşdu. (Срочная телеграмма Эхсанулла хана, Риза Сархоша и Н.Ф.Гикало В.И.Ленину. 05.02.1921 // Коллекция документов РГАСПИ).
İrticanın əli ilə daxildəki təxribat və xaricdən olan xəyanət, hərəkat rəhbərliyindəki çəkişmə və pozuculuğun artması 1919-1920-ci illərdə Gilandakı hərəkatı məğlubiyyətə uğratdı. 1921-ci ilin astanasında Gilandakı hərəkat yatırılmaq ərəfəsində Ehsanulla xanın dəstəsinin Tehrana vaxtsız, məsləhətsiz və yersiz hücumu Tehran qoşunu tərəfindən darmadağın edildikdən sonra Ehsanulla xan sovetlərə qaçmaq məcburiyyətində qaldı. Mirzə Kuçik xanın meşədəki “iqamətinə” məşvərətə çağrılmış Heydər xan Əmioğlunun yatdığı otaq gecə ikən müəmmalı şəkildə yandırıldı. Öz dəstəsi ilə Talış dağlarına çəkilən Mirzə Kuçik xan sərt çovğun və şaxtaya düşüb dondu. Onun donmuş cəsədindəki başı kəsib Rza xana töhfə aparan dönük və xəyanətkar Kürd Xalı Qurban əvəzində Rza xandan polkovnik rütbəsi almağa müvəffəq oldu.
Ehsanulla xan Dustdar Gilan hərəkatı yatırıldıqdan sonra 1921-ci il sentyabr ayında sovetlər ölkəsinə mühacirət etmişdir.
1922-ci ilin əvvəllərində Azərbaycan SSR Xarici işlər komissarının müavini Andreyev Moskvaya məruzə edirdi ki, artıq Gilanla hər şey qurtarıb. Kiçik xan öldürülüb, Ehsanulla xan Azərbaycanda gizlənib. Rotşteyn inqilabçılara təklif edib ki, Rəşti tərk edərək Rusiyaya gəlsinlər. (Телеграмма Андреева в Москву. Декабрь, 1922 // АПД УДПАР, ф. 276, оп. 5, д. 1, л. 66-67)
Ehsanulla xan Dustdar hansı quruma üz tuturdusa, o təşkilat tarmar olub, dağılırdı. Kirmanşah Müvəqqəti hökumətinə qoşuldu, ora dağıldı. “Möcazat təşkilatına daxil oldu, üzvlərdən asılan asıldı, güllələnən güllələndi. Sonda onun qarışdırdığı Gilan Respublikası da yıxıldı. Əvvəlcə Mirzə Kuçik xan, ardınca məşhur inqilabçi Heydər Əmioğlu öldürüldü. Bu qanlı aksiyalarda Qəvamüssəltənə ilə yanaşı Hərbi nazir Rza xan Pəhləvini və dinsiz Ehsanulla xanın rolu az deyildi. Dinsiz hərəkatları ilə hərəkatı laxladan inqilabçı Ehsanulla xan qaçıb Aşqabaddan Xorasan üsyançılarına, kolonel Məhəmmədtağı xan Püsyana öz köməyini təklif etdikdə, vəziyyəti ağırlasan üsyan rəhbəri belə cavab vermişdi: "Sizin yaxşılığınızı istəmirəm, pislik eləməyin".
Ehsanulla xan Dustdar Azərbaycanda qalmayıb Moskvaya getmişdi. Kommunist Partiyasının MK-si ona iş vermişdi. Amma o, Ehsanulla xan idi. Qarışdırmasaydı, sakitləşməzdi. İosif Stalin 1935-ci ildə göstəriş vermişdi: bütün iş və öhdəliklərindən azad edilsin!
Ehsanulla xan Dustdar 15 oktyabr 1938-ci ildə Moskva şəhərində güllələnmişdi.
Ehsanulla xanın Behzad xan, Kavə xan, Bəhmən xan adlı oğlanları vardı.
Bizim fikirlərimiz, bəlkə də qeyri-adidir, lakin Ehsanulla xan Dustdar haqqında yazmaq olduqca çətindir. Bunun səbəbi ondadır ki, hər hansı bir ziddiyyəti və ya problemi əhatə edən bu və ya digər tarixi zaman kəsiyinin təsvirinə cəsarət edib girişən müəllif onun hərəkətləri ilə sadəcə, ayaqlaşa bilmir. Çünki bir şərait ardıcıl surətdə digəri ilə əvəzlənir, bir iş o birisini üstələyir, bu da tədqiqatçını, tarixçini çox vaxt çaşdırır. Hər halda əlimizdən gələni etdik. Yazı bitsə də, axtarışlarımız bitmir. (Ardı var...)
Bölməyə aid digər xəbərlər
Tarix: 18-07-2020 12:35 | Bölmə: Ənvər ÇİNGİZOĞLU
Bizə bir həqiqəti öyrədiblər: hər bir konkret tarixi dövrdə ictimai və siyasi proseslər onlara ayrıca istiqamət və siqlət verən xüsusi dünyagörüşü nümunələri çərçivəsində cərəyan edir və reallaşır. Keçmişin dəf edildiyi və ömrünü başa vurduğu təbii prosesdən fərqli olaraq, tarixi prosesdə keçmişin bu və ya digər cəhətləri hazırkı dövrdə yaşamaqda davam edir. İkili təbiətə malik olan ictimai-tarixi proses bir tərəfdən təkamül, inkişaf və köhnənin inkarı, keçmişlə əlaqənin qırılmasına və yeninin yaranmasına cəhddirsə, digər tərəfdən varislik prinsipinə əsaslanaraq, hələ də yaşamaq iqtidarında olan cəhətlərin qorunub saxlanması və gələcəyə ötürülməsidir. Bu mənada mövcud ictimai-siyasi reallıqları obyektiv şəkildə əks etdirmək iddiasında olan hər hansı bir yazı tarixi həqiqətə söykənmirsə, boş lafdır.
Müraciət etdiyimiz tarixin mahiyyətini müəyyənləşdirmək olduqca aktual problemdir. Bizim qəhrəmanımız ömrü boyu inqilabi işin və əməlin fəal təkanvericisi və təşkilatçısı olmasına baxmayaraq ziddiyyətli bir şəxsdir. Gəlin yaxından tanış olaq.
Ehsanulla xan Mirzə Ələkbər oğlu 20 dekabr 1884-cü ildə Mazandaran əyalətinin Sari şəhərində anadan olmuşdu. Mükəmməl mədrəsə təhsili almışdı. Sonra Tehran Darülfünunda oxumuşdu. Macəraçı ruhda olduğu üçün müxtəlif dərnəklərə baş vurmuşdu. Əvvəlcə bəhaiçilərə (Mehrdad Amanat (2013). Jewish Identities in Iran: Resistance and Conversion to Islam and the Baha'i Faith. I.B.Tauris.), sonra markisistlərə qoşulmuşdu.
Ehsanulla xan Dustdar 1905-1911-ci illər İran inqilabında, 1915-1917-ci illər qərb vilayətlərində və Tehranda mübarizələrdə yaxından itirak etmişdir. O, 1917-ci ildən etibarən Gilan hərəkatına qoşularaq, mübarizənin rəhbərləri sırasında fəaliyyət göstərmişdi.
Hələ 1915-ci il sentyabr, oktyabr aylarında məşhur inqilabçı Ehsanulla xanın başçılığı ilə 300 nəfərə qədər silahlı mücahid və mayor Məhəmmədtağı xan Püsyanın rəhbərliyi ilə jandarm hissələri Həmədanı Antanta məmurlarından və onların tərəfdarlarından təmizləmək istəyirlər. Kirmanşahdan qovulmuş ingilis və çar konsulları, onların tərəfdarları Həmədan valisi Salar Ləşgərin və İran kazaklarının yardımına arxalanaraq, mücahidləri və jandarmları Həmədandan qovub çıxartmağa çalışırdılar.
Ehsanulla xan Dustdar İran azadxahları arasında “Rəfiqi-sürx” (Qırmızı yoldaş) ləqəbi ilə tanınırdı.
Ehsanulla xan Dustdar 1920-1921-ci illərdə İran Komunist Partiyası ilə həmkarlıq etmişdi. 20-ci illərin əvvəllərində Gilandakı “Cəngəlilər”in hərəkatı xeyli genişlənir və qüvvətlənir. Həm də Ehsanulla xanın iştirak etdiyi “Mücazat komitəsi” (“Cəza komitəsi”) Tehranda bir neçə terror əməliyyatını uğursuz həyata keçirdiyi üçün qaçıb Rəştə gəlməsi, dövlət qoşunundan, polisdən, hətta Kazak dəstələrindən “Cəngəlilər”ə qoşulanlar hərəkatı xeyli qüvvətləndirir. Yaranmış fürsətdən istifadə edən “Cəngəllər” mübarizə mərkəzini şəhərə - Rəştə köçürməyə müvəffəq olurlar.
Hərəkatda irəliləyişin yarandığı bir vaxtda parçalanma əmələ gəlir: iki mövqe, “sağ” və “sol” mövqe yaranmış olur. Mötədil mübarizə yolunu seçən Mirzə Kuçik xanın dəstəsi ilə tündlük və bir qədər də “bolşevikçilik” mövqeyinə meyillənən Ehsanulla xanın dəstəsi arasında qütbləşmə dərinləşir. Bu qütbləşməni aradan götürüb vahid strategiya ilə hərəkatı yoluna qoymaq, Mirzə Kuçik xanla Ehsanulla xanı ortaq məxrəcə gətirmək məqsədi ilə hərəkata kömək üçün Ədalət rəhbərliyindən Seyid Cəfər Pişəvəri 30 nəfərlik bir nümayəndəliklə 23 may 1920-ci ildə Rəştə gəlir. S. C. Pişəvəri ilə Mirzə Kuçik və Ehsanulla xan arasında gedən danışıqlarda birgə fəaliyyət haqda razılıq əldə olduğundan S. C. Pişəvəri Rəştdə qalır. O, kütlə qarşısında çıxışlar edir, “Cəngəl” silahlıları arasında izahat işləri aparır və “Cəngəl” qəzetinin nəşrinə kömək edir və s.
4 avqustda Tiflisdə nəşr olunan “Slovo” qəzeti, Gilandakı yeni kommunist hökumətin rəsmi bildirisinə yer verir. Bildiridə bu dəyərləndirmə yer alır: “Kiçik xanın müvəqqəti hökuməti, İran inqilabçı hərəkatına bacarıqla öndərlik edə bilmədiyini və əməkçi kütlələrin ehtiyaclarını qarşılaya bilmədiyini göstərmişdir.” (Slovo, 4 avqust, 1920) Sonrasında İKP(B) üzvləri və sol qanad cəngəlilərin lideri Ehsanullah xan “İran Müvəqqəti İnqilabçı İran Komitəsini qururlar. (Slovo, 10 avqust, 1920)
Ehsanulla xan Dustdar cəngəlilər haqqında Rusiyaya, V. İ. Leninə məlumat ötürürdü. (РГАСПИ, ф. 85, оп. 2, д. 13, л. 4.) Mərkəzə verdiyi məlumatların birində yazırdı ki, Cəngəli hərəkatı artıq bolşeviklərin nəzarətindən çıxıb. Bura burjuyaziyanın nümayəndələri, hətta iri maliklər soxulublar. (Сентябрь, 1920 // Российский государственный военный архив, ф. 110, оп. 1, д. 84, л. 58.)
Ehsanulla xan Dustdar 5 fevral 1921-ci ildə V. İ. Leninə Gilan hadisələri ilə bağlı teleqram vurmuşdu. (Срочная телеграмма Эхсанулла хана, Риза Сархоша и Н.Ф.Гикало В.И.Ленину. 05.02.1921 // Коллекция документов РГАСПИ).
İrticanın əli ilə daxildəki təxribat və xaricdən olan xəyanət, hərəkat rəhbərliyindəki çəkişmə və pozuculuğun artması 1919-1920-ci illərdə Gilandakı hərəkatı məğlubiyyətə uğratdı. 1921-ci ilin astanasında Gilandakı hərəkat yatırılmaq ərəfəsində Ehsanulla xanın dəstəsinin Tehrana vaxtsız, məsləhətsiz və yersiz hücumu Tehran qoşunu tərəfindən darmadağın edildikdən sonra Ehsanulla xan sovetlərə qaçmaq məcburiyyətində qaldı. Mirzə Kuçik xanın meşədəki “iqamətinə” məşvərətə çağrılmış Heydər xan Əmioğlunun yatdığı otaq gecə ikən müəmmalı şəkildə yandırıldı. Öz dəstəsi ilə Talış dağlarına çəkilən Mirzə Kuçik xan sərt çovğun və şaxtaya düşüb dondu. Onun donmuş cəsədindəki başı kəsib Rza xana töhfə aparan dönük və xəyanətkar Kürd Xalı Qurban əvəzində Rza xandan polkovnik rütbəsi almağa müvəffəq oldu.
Ehsanulla xan Dustdar Gilan hərəkatı yatırıldıqdan sonra 1921-ci il sentyabr ayında sovetlər ölkəsinə mühacirət etmişdir.
1922-ci ilin əvvəllərində Azərbaycan SSR Xarici işlər komissarının müavini Andreyev Moskvaya məruzə edirdi ki, artıq Gilanla hər şey qurtarıb. Kiçik xan öldürülüb, Ehsanulla xan Azərbaycanda gizlənib. Rotşteyn inqilabçılara təklif edib ki, Rəşti tərk edərək Rusiyaya gəlsinlər. (Телеграмма Андреева в Москву. Декабрь, 1922 // АПД УДПАР, ф. 276, оп. 5, д. 1, л. 66-67)
Ehsanulla xan Dustdar hansı quruma üz tuturdusa, o təşkilat tarmar olub, dağılırdı. Kirmanşah Müvəqqəti hökumətinə qoşuldu, ora dağıldı. “Möcazat təşkilatına daxil oldu, üzvlərdən asılan asıldı, güllələnən güllələndi. Sonda onun qarışdırdığı Gilan Respublikası da yıxıldı. Əvvəlcə Mirzə Kuçik xan, ardınca məşhur inqilabçi Heydər Əmioğlu öldürüldü. Bu qanlı aksiyalarda Qəvamüssəltənə ilə yanaşı Hərbi nazir Rza xan Pəhləvini və dinsiz Ehsanulla xanın rolu az deyildi. Dinsiz hərəkatları ilə hərəkatı laxladan inqilabçı Ehsanulla xan qaçıb Aşqabaddan Xorasan üsyançılarına, kolonel Məhəmmədtağı xan Püsyana öz köməyini təklif etdikdə, vəziyyəti ağırlasan üsyan rəhbəri belə cavab vermişdi: "Sizin yaxşılığınızı istəmirəm, pislik eləməyin".
Ehsanulla xan Dustdar Azərbaycanda qalmayıb Moskvaya getmişdi. Kommunist Partiyasının MK-si ona iş vermişdi. Amma o, Ehsanulla xan idi. Qarışdırmasaydı, sakitləşməzdi. İosif Stalin 1935-ci ildə göstəriş vermişdi: bütün iş və öhdəliklərindən azad edilsin!
Ehsanulla xan Dustdar 15 oktyabr 1938-ci ildə Moskva şəhərində güllələnmişdi.
Ehsanulla xanın Behzad xan, Kavə xan, Bəhmən xan adlı oğlanları vardı.
Bizim fikirlərimiz, bəlkə də qeyri-adidir, lakin Ehsanulla xan Dustdar haqqında yazmaq olduqca çətindir. Bunun səbəbi ondadır ki, hər hansı bir ziddiyyəti və ya problemi əhatə edən bu və ya digər tarixi zaman kəsiyinin təsvirinə cəsarət edib girişən müəllif onun hərəkətləri ilə sadəcə, ayaqlaşa bilmir. Çünki bir şərait ardıcıl surətdə digəri ilə əvəzlənir, bir iş o birisini üstələyir, bu da tədqiqatçını, tarixçini çox vaxt çaşdırır. Hər halda əlimizdən gələni etdik. Yazı bitsə də, axtarışlarımız bitmir. (Ardı var...)
Müəllifin bütün yazıları - Ənvər ÇİNGİZOĞLU
Bölməyə aid digər xəbərlər
11-04-2022, 21:25
Mazandaran alimi - Ənvər Çingizoğlu yazır
23-03-2022, 18:55
Rəşid Yasəmi: ədəbiyyatda nəciblik nümunəsi
17-03-2022, 09:49
Vahid Dəstigirdi: Nizaminin tədqiqatçısı
12-03-2022, 22:31
Ənvər ÇİNGİZOĞLU - Səid Nəfisi: Azərbaycan qəhrəmanı Babək Xürrəmdin əsərinin müəllifi
19-10-2021, 09:58
Ənvər ÇİNGİZOĞLU - Məhəmmədəli Füruği: siyasətçi, diplomat, tarixçi, tərcüməçi və millətçi kimi
16-10-2021, 01:06
Ənvər ÇİNGİZOĞLU - Hacıəli xan Rəzmara: Qurban bayramında doğuldu, terror qurbanı oldu
13-09-2021, 16:31
Ənvər ÇİNGİZOĞLU - Şəkinskilərin İran qolu haqqında... - Ənvər Çingizoğlunun araşdırması
10-09-2021, 17:27
Nəcəfqulu xan Sərşar: Qaradağın ağ gün görməmiş şairi
27-08-2021, 16:48
Ənvər ÇİNGİZOĞLU - Məhəmmədqulu xan Alar: inqilabda sərkərdə, işdə sərkar.. - Fotolar
20-08-2021, 13:38
Ənvər ÇİNGİZOĞLU - İsmayıl xan Şəfai: Tehran-43 konfransında şahın tərcüməçisi - Fotolar
16-08-2021, 15:51
Ənvər ÇİNGİZOĞLU - Seyid Məhəmməd Dəbirsiyaqi: tədqiq və tədrisin işığında - Fotolar
24-07-2021, 16:15
Ənvər ÇİNGİZOĞLU - Qaradağ elləri: beloğludan eloğluya qədər - Ənvər Çingizoğlu yazır
Milli Qəhrəman Pəhlivan Fərzəliyevin oğlu deyir ki, 44 günlük savaşda iştirak etmək arzusu həyata keçməsə də, döyüşlərin şiddətli vaxtında atasının şəhid olduğu Xəzəz dağını ziyarət edə bilib
Şair deyir ki, nə tənqidçiləri qınayır, nə də pul verib onlara tənqid adı altında tərif yazdıranları
Əks-kəşfiyyat xidmətinin sabiq rəhbəri deyir ki, hava hücumu reallaşarsa, itkilər böyük ola bilər
Eyni tamaşada həm Dövşanı, həm də Tülkünü səsləndirən Aygül Ağayeva deyir ki, kuklaçı olmaq çox çətindir
Məhəmməd Şahməmmədli “Apatiya”nı şedevr hesab etmir və filmdə səhvlərin olduğunu deyir
