18:49 / 23-09-2023
Elşad Hacıyev: “Ermənilər Azərbaycan vətəndaşlığı almaq istəyir”
18:01 / 23-09-2023
Baş nazir və nazirlər büdcəni müzakirə ediblər
17:55 / 23-09-2023
İlham Əliyev Toivo Klaarı qəbul edib - Yenilənib
16:36 / 23-09-2023
Azərbaycan Qarabağın erməni sakinləri üçün yanacaq göndərib - Fotolar
16:25 / 23-09-2023
Xocalıda silah-sursat anbarı aşkarlanıb - Fotolar
16:15 / 23-09-2023
Britaniya Rusiya ilə gizli danışıqlar aparır: nüvə təhlükəsizliyi və digər məsələlər müzakirə olunur
15:43 / 23-09-2023
Magistraturaya qəbul imtahanında hansı yeniliklər ediləcək? - Detallar
15:23 / 23-09-2023
Elm və Təhsil Nazirliyinin tabeliyindəki qurumların siyahısı təsdiq edilib - Siyahı
15:07 / 23-09-2023
Prezident İlham Əliyev İtaliya xalqına başsağlığı verib
14:06 / 23-09-2023
Əmirbəyov: “Həm Ağdam, həm də Laçın yolu açıqdır”
13:26 / 23-09-2023
Qar yağacaq, bəzi çaylardan sel keçəcək
13:19 / 23-09-2023
Qarabağdakı məsələlərin həlli üçün İşçi Qrup yaradılıb
11:15 / 23-09-2023
Azərbaycan prezidenti Səudiyyə Ərəbistanının kralına məktub göndərib
11:10 / 23-09-2023
Blinken Fidanla Qarabağdakı son vəziyyəti müzakirə edib
10:54 / 23-09-2023
Azərbaycanda payız fəsli başlayıb
10:48 / 23-09-2023
Ətin sümüyü - Akif Abbasov yazır
10:22 / 23-09-2023
Ermənilərin tərk erdiyi döyüş mövqeyi... - Video - Fotolar
23:45 / 22-09-2023
Azərbaycan və Rusiya XİN başçıları Qarabağdakı vəziyyətlə bağlı müzakirə aparıblar
21:13 / 22-09-2023
Koronavirusun yeni variantına yoluxanların sayı artır
20:52 / 22-09-2023
İrəvanda aksiya: dörd istiqamətdə yürüş başlayıb - Foto
20:42 / 22-09-2023
ABŞ Ukraynaya ATACMS raketləri verəcək
20:20 / 22-09-2023
Ermənilər Xankəndi şəhərində qəsdən yanğınlar törədir
20:13 / 22-09-2023
Qarabağdakı separatçılar silah-sursatlarını təhvil verir - Video
18:59 / 22-09-2023
Borrell: “Putin Avropada miqrasiya problemini kəskinləşdirəcək”
18:28 / 22-09-2023
Sülhməramlıların karvanı Ermənistandan Qarabağa doğru hərəkət edir
18:11 / 22-09-2023
Avropa İttifaqının xüsusi nümayəndəsi Paşinyanla görüşüb
18:05 / 22-09-2023
Nyu-Yorkda TDT XİN başçılarının görüşü keçirilib
18:04 / 22-09-2023
İrəvanda aksiya: polis 98 nəfəri saxlayıb
18:03 / 22-09-2023
Yaşar Nəcəfov Böyük Dəbilqə turnirinin qalibi olub
14:13 / 22-09-2023
Tofiq Zülfüqarov: “Ağdərə-Kəlbəcər yolu açılıb, Xocavənd, Ağdərə və Xankəndini...”
20:55 / 20-09-2023
Prezident İlham Əliyev xalqa müraciət edib - Tam mətn (Video)
01:31 / 22-09-2023
Bayramov BMT Təhlükəsizlik Şurasında: “Ermənistanın qarayaxma kampaniyası iflasa uğrayıb”
22:34 / 20-09-2023
Qarabağda Rusiya hərbçiləri öldürülüb - (Yenilənib)
13:09 / 20-09-2023
Qarabağdakı Ermənistan silahlıları təslim olub
23:43 / 20-09-2023
Ərdoğan Əliyevlə antiterror əməliyyatını müzakirə edib
21:37 / 21-09-2023
ABŞ Çinə qarşı casusluq proqramını canlandıracaq
21:13 / 22-09-2023
Koronavirusun yeni variantına yoluxanların sayı artır
23:49 / 21-09-2023
Rəsmi Bakı Cozep Borelin bəyanatına cavab verib
23:45 / 22-09-2023
Azərbaycan və Rusiya XİN başçıları Qarabağdakı vəziyyətlə bağlı müzakirə aparıblar
00:17 / 20-09-2023
Ermənistanın Qarabağdakı hərbi karvanına dağıdıcı zərbələr endirilib - Video
22:54 / 19-09-2023
Ceyhun Bayramovla Hakan Fidan ABŞ-da görüşüblər
Əzizə Cəfərzadənin oxuculara tanış olmayan romanı - “Qobustan çökəklərində”
Tarix: 09-03-2023 16:34 | Bölmə: Kənan HACI
Kənan HACI
Azərbaycanda sovet hökumətinin qurulması düşüncəmizdə solğun rənglərlə assosiasiya olunur. Bu ziddiyyətli dövr tarixin yaddaşında qırğınlar, qətliamlar, kütləvi tələfatlar, soyqırımlarla qalıb.
Quruluşun dəyişməsi yüz minlərlə insanın həyatı bahasına başa gəldi. Çarın ailəsiylə birlikdə qətlə yetirilməsi yeni quruluşun da mahiyyətcə əvvəlkindən fərqlənmədiyini ortaya qoydu. Tezliklə “xalqların öz müqəddəratını həll etmə hüququ”nun puç və yalan olduğu üzə çıxdı. Bütün ölkədə pantürkist ovuna çıxdılar, düşünən beyinlər, elm, zəka sahibləri, azad fikirli ziyalılar sıradan çıxarıldı. Qarşıdan isə amansız Stalin repressiyası gəlirdi. 1937-ci ildə təkcə Azərbaycanda nə az, nə çox, iyirmi doqquz min insan günahsız yerə güllələndi, qalanları sürgün edildi, işgəncələrə məruz qaldı. Xanimanlar dağıldı, həyatlar puç oldu, bir ulusun köksünə sağalmayan yaralar vuruldu.
On illər boyu bu mövzuda yazmaq qadağan olunub. Amma qaçaqlar mövzusunda ara-sıra yazan yazıçılarımız olub. Qaçaq teması iki quruluş arasında incə bir xətt kimi keçir və əlbəttə, sovet dönəmində gerçəkləri olduğu kimi yazmaq qeyri-mümkün idi. Fərman Eyvazlının “Qaçaq Kərəm” romanı bu mövzuda yazılmış azsaylı əsərlərdəndir.
Şura hökuməti yenicə yarananda mülkədarlara, bəylərə “qolçomaq” damğası vurulur, bütün var-dövlətləri əllərindən alınırdı. Eldə-obada igidliyi ilə ad çıxarmış cavanlar isə bu hökumətin varlığı ilə barışmayıb dağlara, meşələrə çəkilir, varlılardan alıb kasıb-kusuba paylayırdılar. Buna görə də sadə camaat qaçaqları həmişə qoruyurdu.
Bu günlərdə Xalq yazıçısı Əzizə Cəfərzadənin oğlu Turan İbrahimovla söhbətləşirdik. Söhbət bu mövzudan düşdü. Turan müəllim dedi ki, anamın qaçaqlarla bağlı bir romanı var, 80-ci illərdə yazıb, amma nədənsə heç yerdə çap etdirməyib. Onu da əlavə etdi ki, mən onu anamın yenicə çap edilmiş çoxcildliyinə daxil etmişəm, istəsən, verərəm, oxuyarsan.
“Seçilmiş əsərləri”nin birinci cildinə daxil edilmiş “Qobustan çökəklərində” romanını Əzizə xanım 1983-1986-cı illərdə qələmə alıb. Əsasən tarixi romanlar müəllifi kimi tanıdığımız yazıçının yaradıcılığında bu mövzu demək olar ki, yenidir. Əsəri oxuduqca dilin zənginliyi, gözəlliyi, şəhdi-şirəsi insanı valeh edir. Mütaliə prosesində Əzizə xanımın bu əsəri niyə zamanında çapa vermədiyi tədricən mənə aydın olurdu.
Romanın baş qəhrəmanı Seyidalı adlı qaçaqdır. O, təzə hökumətin düşməni deyil, lakin onu tora salıb hökumətlə düşmən edirlər. Erməni Sərkisin bu oyunda xüsusi rolu olur.
Əzizə xanım bütün obrazların xarakterik cizgilərini ustalıqla verir, təhkiyə dastan estetikası üzərində qurulub və hadisələr inkişaf etdikcə obrazların daxili dünyası açılır, onların mahiyyəti üzə çıxır.
İki qaçaq dəstəsi - Muxtar əfəndinin dəstəsi ilə Seyidalının dəstəsi arasında gizli ixtilaf daxili konfliklərlə inkişaf etdirilir. Seyidalı mərd adamdır, Muxtar əfəndi isə hiyləgərliyi ilə onu hökumətin gözündə düşmənə çevirmək istəyir.
Qobustan çökəklərinə sığınmış qaçaqlar arasındakı gərginlik süni şəkildə yaradılır, Səlimbəyovla Sərkisin “dostluğu” da təxribat torunu hörür.
Bədii mətnin dərin strukturunda qaçaqların yeni siyasi quruluşla barışmazlığı nəzərə çarpır. Bu konflikt romana böyük bir genişlik qazandırır, yan süjetlər də əsas ana xətdən şaxələnərək başlıca ideya ətrafında birləşir.
Qaçaqların arvad-uşağı hökumət tərəfindən girov götürülüb, Seyidalı da qarşı tərəfin qadınlarını tutub saxlayır. Lakin hər iki tərəfin kişiləri onlarla ləyaqətlə davranır, bu məqam yazıçı tərəfindən xüsusi həssaslıqla işlənib.
Milis rəisi Nəcəfqulunun gözütoxluğu belə bir situasiyada təqdim edilir: rəis bir torba qızılı evə gətirir, onları səhər hökumətə təhvil verəcək, yorğun olduğu üçün yuyunub yatır. Qızıl torbası arvadı Sonanın marağını çəkir, açıb içindəki zinət əşyalarını görür, qadınlığa xas bəzək-düzək həvəsi ona üstün gəlir, sırğaları qulağına taxır, güzgü qabağında özünə baxır. Düşünür ki, bəlkə ərim bunların hamısını mənə gətirib. Nəcəfqulu bundan xəbər tutunca arvadını tənbeh edir: “Sən nə cürətlə el malına göz dikə bilirsən?” Beləliklə, bütün qızıllar hökumətə təhvil verilir.
Seyidalı dəfələrlə Nəcəfquluya ismarış göndərir ki, mən üzə çıxmaq istəyirəm, hökumətlə işim yoxdur. Amma onun ismarışını rəisə çatdırmırlar.
Qanlı qışlaqdakı Hacı Məlik binəsində saxlanılan qadınlar daxili bir hissin diktəsiylə bu qaçaqlara inanırlar, özlərini güvəndə hiss edirlər. Seyidalının bütöv xarakteri onlarda rəğbət hissi oyadır.
Yaqut fəhmli qadındır, anlayır ki, bu bir qurğudur, qaçaqlarla hökumət qüvvələri arasında qırğın salmaq üçün bu oyunu qurublar.
Digər bir məqam da diqqəti çəkir. Seyidalı Yaqutla söhbət edərkən belə deyir: “Nikolay padşah vaxtında da bizimki gətirmirdi. Fəqir-füqəra hökuməti – Şura hökuməti vaxtında da. Onda da Allahdan gələn bəla muzdura dəyirdi, indi də...”
Müəllif obrazın dilindən deyilən bu fikirlə hər iki quruluşun mahiyyətcə despotik olduğunu vurğulayır. Təbii ki, belə bir əsər sovet dönəmində çap edilə bilməzdi.
“Qobustan çökəklərində” romanı əsasən üç personajın ətrafında qurulmuş silsilə səhnələrdən ibarətdir: Seyidalı, Muxtar əfəndi və Nəcəfqulu. Əsərin ana mövzusu mərdi qova-qova namərd etmək ideyası ətrafında təmərküzləşir. Hiylə və məkrlə Seyidalını, eləcə də ətrafındakı qaçaqları hökumət qüvvələri ilə üz-üzə gətirirlər, arada qırğın baş verir, hər iki tərəfdən ölənlər olur. Seyidalı da həyatını itirir. Milis rəisi Nəcəfqulu ən son məqamda həqiqətlərdən agah olur.
Roman Azərbaycanda sovet hakimiyyəti qurulduğu dövrdəki gerçək durumu bütün tərəfləri ilə əks etdirir. Əsərdəki xarakterlər müxtəlif məqamlarda ayrılır, sonra yenidən birləşir, süjet xətti adi hadisələrin sinxronizasiyasından ibarət deyil. Sovet hakimiyyəti yenicə qurulduğu dövrdə yüzlərlə, minlərlə günahsız insan həyatını itirib. Yarımçıq qalmış talelər, gənc yaşda qırılan ömürlər bütöv bir nəslin də taleyinə təsirsiz ötüşməyib, sağalmayan yaralar açıb.
“Qobustan çökəklərində” Əzizə Cəfərzadə yaradıcılığında, eləcə də müasir Azərbaycan ədəbiyyatında əlahiddə yeri olan bir romandır. Romanın yazılmasından az qala, qırx ilə yaxın bir vaxt keçir. Geniş oxucu kütləsi bu romanla tanış deyil. Yaxşı olardı ki, roman ayrıca kitab kimi nəşr olunub oxucuların ixtiyarına veriləydi.
Bölməyə aid digər xəbərlər
Tarix: 09-03-2023 16:34 | Bölmə: Kənan HACI
Kənan HACI
Azərbaycanda sovet hökumətinin qurulması düşüncəmizdə solğun rənglərlə assosiasiya olunur. Bu ziddiyyətli dövr tarixin yaddaşında qırğınlar, qətliamlar, kütləvi tələfatlar, soyqırımlarla qalıb.
Quruluşun dəyişməsi yüz minlərlə insanın həyatı bahasına başa gəldi. Çarın ailəsiylə birlikdə qətlə yetirilməsi yeni quruluşun da mahiyyətcə əvvəlkindən fərqlənmədiyini ortaya qoydu. Tezliklə “xalqların öz müqəddəratını həll etmə hüququ”nun puç və yalan olduğu üzə çıxdı. Bütün ölkədə pantürkist ovuna çıxdılar, düşünən beyinlər, elm, zəka sahibləri, azad fikirli ziyalılar sıradan çıxarıldı. Qarşıdan isə amansız Stalin repressiyası gəlirdi. 1937-ci ildə təkcə Azərbaycanda nə az, nə çox, iyirmi doqquz min insan günahsız yerə güllələndi, qalanları sürgün edildi, işgəncələrə məruz qaldı. Xanimanlar dağıldı, həyatlar puç oldu, bir ulusun köksünə sağalmayan yaralar vuruldu.
On illər boyu bu mövzuda yazmaq qadağan olunub. Amma qaçaqlar mövzusunda ara-sıra yazan yazıçılarımız olub. Qaçaq teması iki quruluş arasında incə bir xətt kimi keçir və əlbəttə, sovet dönəmində gerçəkləri olduğu kimi yazmaq qeyri-mümkün idi. Fərman Eyvazlının “Qaçaq Kərəm” romanı bu mövzuda yazılmış azsaylı əsərlərdəndir.
Şura hökuməti yenicə yarananda mülkədarlara, bəylərə “qolçomaq” damğası vurulur, bütün var-dövlətləri əllərindən alınırdı. Eldə-obada igidliyi ilə ad çıxarmış cavanlar isə bu hökumətin varlığı ilə barışmayıb dağlara, meşələrə çəkilir, varlılardan alıb kasıb-kusuba paylayırdılar. Buna görə də sadə camaat qaçaqları həmişə qoruyurdu.
Bu günlərdə Xalq yazıçısı Əzizə Cəfərzadənin oğlu Turan İbrahimovla söhbətləşirdik. Söhbət bu mövzudan düşdü. Turan müəllim dedi ki, anamın qaçaqlarla bağlı bir romanı var, 80-ci illərdə yazıb, amma nədənsə heç yerdə çap etdirməyib. Onu da əlavə etdi ki, mən onu anamın yenicə çap edilmiş çoxcildliyinə daxil etmişəm, istəsən, verərəm, oxuyarsan.
“Seçilmiş əsərləri”nin birinci cildinə daxil edilmiş “Qobustan çökəklərində” romanını Əzizə xanım 1983-1986-cı illərdə qələmə alıb. Əsasən tarixi romanlar müəllifi kimi tanıdığımız yazıçının yaradıcılığında bu mövzu demək olar ki, yenidir. Əsəri oxuduqca dilin zənginliyi, gözəlliyi, şəhdi-şirəsi insanı valeh edir. Mütaliə prosesində Əzizə xanımın bu əsəri niyə zamanında çapa vermədiyi tədricən mənə aydın olurdu.
Romanın baş qəhrəmanı Seyidalı adlı qaçaqdır. O, təzə hökumətin düşməni deyil, lakin onu tora salıb hökumətlə düşmən edirlər. Erməni Sərkisin bu oyunda xüsusi rolu olur.
Əzizə xanım bütün obrazların xarakterik cizgilərini ustalıqla verir, təhkiyə dastan estetikası üzərində qurulub və hadisələr inkişaf etdikcə obrazların daxili dünyası açılır, onların mahiyyəti üzə çıxır.
İki qaçaq dəstəsi - Muxtar əfəndinin dəstəsi ilə Seyidalının dəstəsi arasında gizli ixtilaf daxili konfliklərlə inkişaf etdirilir. Seyidalı mərd adamdır, Muxtar əfəndi isə hiyləgərliyi ilə onu hökumətin gözündə düşmənə çevirmək istəyir.
Qobustan çökəklərinə sığınmış qaçaqlar arasındakı gərginlik süni şəkildə yaradılır, Səlimbəyovla Sərkisin “dostluğu” da təxribat torunu hörür.
Bədii mətnin dərin strukturunda qaçaqların yeni siyasi quruluşla barışmazlığı nəzərə çarpır. Bu konflikt romana böyük bir genişlik qazandırır, yan süjetlər də əsas ana xətdən şaxələnərək başlıca ideya ətrafında birləşir.
Qaçaqların arvad-uşağı hökumət tərəfindən girov götürülüb, Seyidalı da qarşı tərəfin qadınlarını tutub saxlayır. Lakin hər iki tərəfin kişiləri onlarla ləyaqətlə davranır, bu məqam yazıçı tərəfindən xüsusi həssaslıqla işlənib.
Milis rəisi Nəcəfqulunun gözütoxluğu belə bir situasiyada təqdim edilir: rəis bir torba qızılı evə gətirir, onları səhər hökumətə təhvil verəcək, yorğun olduğu üçün yuyunub yatır. Qızıl torbası arvadı Sonanın marağını çəkir, açıb içindəki zinət əşyalarını görür, qadınlığa xas bəzək-düzək həvəsi ona üstün gəlir, sırğaları qulağına taxır, güzgü qabağında özünə baxır. Düşünür ki, bəlkə ərim bunların hamısını mənə gətirib. Nəcəfqulu bundan xəbər tutunca arvadını tənbeh edir: “Sən nə cürətlə el malına göz dikə bilirsən?” Beləliklə, bütün qızıllar hökumətə təhvil verilir.
Seyidalı dəfələrlə Nəcəfquluya ismarış göndərir ki, mən üzə çıxmaq istəyirəm, hökumətlə işim yoxdur. Amma onun ismarışını rəisə çatdırmırlar.
Qanlı qışlaqdakı Hacı Məlik binəsində saxlanılan qadınlar daxili bir hissin diktəsiylə bu qaçaqlara inanırlar, özlərini güvəndə hiss edirlər. Seyidalının bütöv xarakteri onlarda rəğbət hissi oyadır.
Yaqut fəhmli qadındır, anlayır ki, bu bir qurğudur, qaçaqlarla hökumət qüvvələri arasında qırğın salmaq üçün bu oyunu qurublar.
Digər bir məqam da diqqəti çəkir. Seyidalı Yaqutla söhbət edərkən belə deyir: “Nikolay padşah vaxtında da bizimki gətirmirdi. Fəqir-füqəra hökuməti – Şura hökuməti vaxtında da. Onda da Allahdan gələn bəla muzdura dəyirdi, indi də...”
Müəllif obrazın dilindən deyilən bu fikirlə hər iki quruluşun mahiyyətcə despotik olduğunu vurğulayır. Təbii ki, belə bir əsər sovet dönəmində çap edilə bilməzdi.
“Qobustan çökəklərində” romanı əsasən üç personajın ətrafında qurulmuş silsilə səhnələrdən ibarətdir: Seyidalı, Muxtar əfəndi və Nəcəfqulu. Əsərin ana mövzusu mərdi qova-qova namərd etmək ideyası ətrafında təmərküzləşir. Hiylə və məkrlə Seyidalını, eləcə də ətrafındakı qaçaqları hökumət qüvvələri ilə üz-üzə gətirirlər, arada qırğın baş verir, hər iki tərəfdən ölənlər olur. Seyidalı da həyatını itirir. Milis rəisi Nəcəfqulu ən son məqamda həqiqətlərdən agah olur.
Roman Azərbaycanda sovet hakimiyyəti qurulduğu dövrdəki gerçək durumu bütün tərəfləri ilə əks etdirir. Əsərdəki xarakterlər müxtəlif məqamlarda ayrılır, sonra yenidən birləşir, süjet xətti adi hadisələrin sinxronizasiyasından ibarət deyil. Sovet hakimiyyəti yenicə qurulduğu dövrdə yüzlərlə, minlərlə günahsız insan həyatını itirib. Yarımçıq qalmış talelər, gənc yaşda qırılan ömürlər bütöv bir nəslin də taleyinə təsirsiz ötüşməyib, sağalmayan yaralar açıb.
“Qobustan çökəklərində” Əzizə Cəfərzadə yaradıcılığında, eləcə də müasir Azərbaycan ədəbiyyatında əlahiddə yeri olan bir romandır. Romanın yazılmasından az qala, qırx ilə yaxın bir vaxt keçir. Geniş oxucu kütləsi bu romanla tanış deyil. Yaxşı olardı ki, roman ayrıca kitab kimi nəşr olunub oxucuların ixtiyarına veriləydi.
Müəllifin bütün yazıları - Kənan HACI
Bölməyə aid digər xəbərlər
9-03-2023, 16:34
Kənan HACI - Əzizə Cəfərzadənin oxuculara tanış olmayan romanı - “Qobustan çökəklərində”
26-12-2022, 17:30
Kənan HACI - Azərbaycanın dünya ədəbiyyatındakı boş qalmış yeri - Kənan Hacı yazır
15-08-2022, 17:31
“Hamı yoldan yarısın...” - Kənan Hacı yazır
4-07-2022, 12:08
Yazıçının son əsəri - “Eşq sultanı” - Kənan Hacı yazır
31-01-2022, 10:43
Epifaniya və ya “Omikron” mövsümü - Kənan Hacı yazır
3-04-2020, 17:50
Kənan HACI - Virussuz dünya və ya Hararinin görə bilmədiyi fəlakət - Kənan Hacı yazır
Pavlo Narojnı deyir ki, Rusiyada hərbi obyektlər çoxdur və ruslar bunları hücumlardan qoruya bilməyəcəklər
Valeri Kondratyuk deyir ki, ya Rusiya elitasının, ya da silahlı qüvvələrin sui-qəsdi Putini hakimiyyətdən uzaqlaşdıra bilər
Taras Jovtenko deyir ki, Rusiyanın hərbi-siyasi rəhbərliyi uzunmüddətli qarşıdurmanı özünün geosiyasi planlarına daxil edib
Avropa Kino Akademiyasının üzvü deyir ki, Azərbaycan kinosunun problemləri çoxdur: “Azərbaycanfilm” kimi unikal sənət ocağına 6-7 aydır ki, dövlətdən maliyyə ayrılmırsa milli kinodakı vəziyyətdən necə rahat olmaq olar?”
Ukrayna Hərbi Dəniz Qüvvələrinin ehtiyatda olan zabiti: “Hərbi əməliyyatlar başlayandan bəri rusların 18 gəmi və katerini zədələmiş və məhv etmişik”
