09:48 / 19-01-2025
Bu gün magistraturalara sınaq imtahanıdır
23:57 / 18-01-2025
“Azersun Holding”in rəhbəri vəfat edib
21:47 / 18-01-2025
Milli Qəhrəmanın atasının kartından oğurlanan 80 min manat geri qaytarılıb - Yenilənib
21:27 / 18-01-2025
DYP maşını İmişlidə məktəbliləri vurub, ölən və yaralılar var - (Yenilənib)
20:21 / 18-01-2025
ABŞ Konqresinin üzvləri 20 Yanvar faciəsinin ildönümü ilə bağlı bəyanatlar yayıblar
11:53 / 18-01-2025
Prezident İlham Əliyev Hakan Fidanı qəbul edib
11:09 / 18-01-2025
Azərbaycanda meymunçiçəyi virusuna ilk yoluxma qeydə alınıb
09:53 / 18-01-2025
Nüvə silahı istehsalı artır - Foto
09:30 / 18-01-2025
Tramp üç kino ulduzunu xüsusi elçi təyin edib - Fotolar
09:17 / 18-01-2025
Cəbrayıla daha bir köç karvanı gedib
23:53 / 17-01-2025
Abşeronda yaşayış evində partlayış: beş nəfər yaralanıb
21:19 / 17-01-2025
Xərçəng xəstəliyindən ölüm nisbəti ikiqat artıb
20:42 / 17-01-2025
Ukraynalı qaçqınların 61 faizi vətənə qayıtmaq istəyir
20:35 / 17-01-2025
Məşhur rejissorun yeni filmi nümayiş olunacaq - Foto
19:59 / 17-01-2025
Almaniyada immiqrasiya nisbəti iki dəfə azalıb
18:38 / 17-01-2025
Rejissor Devid Linç vəfat edib
18:35 / 17-01-2025
Los-Anceles sakinlərinə psixoloji yardım ediləcək
18:28 / 17-01-2025
"Toplum TV" işi üzrə daha iki nəfər saxlanılıb
18:17 / 17-01-2025
Tallin “Atəş!” əmri verəcək
18:14 / 17-01-2025
Məhkəmə prezidenti həbsdə saxlayıb
18:10 / 17-01-2025
Reper aktrisanın çılpaq video-görüntülərini yayıb
18:08 / 17-01-2025
Cahangir Əsgərovun həyat yoldaşı vəfat edib
18:03 / 17-01-2025
300 yaşı olan nəhəng su heyvanı tapılıb
18:00 / 17-01-2025
Netanyahu müharibəni bərpa edəcək?
17:55 / 17-01-2025
Şəki, Şamaxı, Qobustanda yağış, Şahdağda isə qar yağır
17:44 / 17-01-2025
İrakli Kobaxidzenin Azərbaycana səfəri başa çatıb
17:28 / 17-01-2025
İlham Əliyevin Gürcüstanın baş naziri ilə geniş tərkibdə görüşü olub
17:19 / 17-01-2025
İki milyon manata yaxın mənimsəmə işi: məhkəmə istintaqı yekunlaşıb
16:57 / 17-01-2025
“Toplum TV” işi üzrə həbs edilən şəxslərə əlavə ittiham verilib
14:12 / 15-01-2025
Əfsanəvi metalın sirrini açıblar
21:47 / 18-01-2025
Milli Qəhrəmanın atasının kartından oğurlanan 80 min manat geri qaytarılıb - Yenilənib
00:11 / 16-01-2025
Dünya ərzaq böhranı ilə üzləşir - Xəbərdarlıq
13:43 / 14-01-2025
Tramp niyə Qrelandiyanı almağa can atır?
21:56 / 15-01-2025
Fərhad Əhmədovun mühafizəçisi qəzada ölüb
16:00 / 15-01-2025
Məşhur alim həyəcan təbili çalır: süni intellekt bəşəriyyəti məhv edəcək!
19:46 / 15-01-2025
Azərbaycan-Türkiyə hərbi təlimi başlayır - Video
00:23 / 16-01-2025
"Bred Pitt" fransız qadının 830 min avrosunu mənimsəyib
22:52 / 15-01-2025
"Qarabağ" Juninyonun transferi barədə açıqlama yayıb
11:03 / 16-01-2025
Analar inananda - Fotolar
16:49 / 14-01-2025
Kikboksinq Federasiyası fəaliyyətini dayandırıb
12:12 / 15-01-2025
Stallonenin yeni filmi nümayiş olunacaq
Əzizə Cəfərzadənin oxuculara tanış olmayan romanı - “Qobustan çökəklərində”
Tarix: 09-03-2023 16:34 | Bölmə: Kənan HACI
Kənan HACI
Azərbaycanda sovet hökumətinin qurulması düşüncəmizdə solğun rənglərlə assosiasiya olunur. Bu ziddiyyətli dövr tarixin yaddaşında qırğınlar, qətliamlar, kütləvi tələfatlar, soyqırımlarla qalıb.
Quruluşun dəyişməsi yüz minlərlə insanın həyatı bahasına başa gəldi. Çarın ailəsiylə birlikdə qətlə yetirilməsi yeni quruluşun da mahiyyətcə əvvəlkindən fərqlənmədiyini ortaya qoydu. Tezliklə “xalqların öz müqəddəratını həll etmə hüququ”nun puç və yalan olduğu üzə çıxdı. Bütün ölkədə pantürkist ovuna çıxdılar, düşünən beyinlər, elm, zəka sahibləri, azad fikirli ziyalılar sıradan çıxarıldı. Qarşıdan isə amansız Stalin repressiyası gəlirdi. 1937-ci ildə təkcə Azərbaycanda nə az, nə çox, iyirmi doqquz min insan günahsız yerə güllələndi, qalanları sürgün edildi, işgəncələrə məruz qaldı. Xanimanlar dağıldı, həyatlar puç oldu, bir ulusun köksünə sağalmayan yaralar vuruldu.
On illər boyu bu mövzuda yazmaq qadağan olunub. Amma qaçaqlar mövzusunda ara-sıra yazan yazıçılarımız olub. Qaçaq teması iki quruluş arasında incə bir xətt kimi keçir və əlbəttə, sovet dönəmində gerçəkləri olduğu kimi yazmaq qeyri-mümkün idi. Fərman Eyvazlının “Qaçaq Kərəm” romanı bu mövzuda yazılmış azsaylı əsərlərdəndir.
Şura hökuməti yenicə yarananda mülkədarlara, bəylərə “qolçomaq” damğası vurulur, bütün var-dövlətləri əllərindən alınırdı. Eldə-obada igidliyi ilə ad çıxarmış cavanlar isə bu hökumətin varlığı ilə barışmayıb dağlara, meşələrə çəkilir, varlılardan alıb kasıb-kusuba paylayırdılar. Buna görə də sadə camaat qaçaqları həmişə qoruyurdu.
Bu günlərdə Xalq yazıçısı Əzizə Cəfərzadənin oğlu Turan İbrahimovla söhbətləşirdik. Söhbət bu mövzudan düşdü. Turan müəllim dedi ki, anamın qaçaqlarla bağlı bir romanı var, 80-ci illərdə yazıb, amma nədənsə heç yerdə çap etdirməyib. Onu da əlavə etdi ki, mən onu anamın yenicə çap edilmiş çoxcildliyinə daxil etmişəm, istəsən, verərəm, oxuyarsan.
“Seçilmiş əsərləri”nin birinci cildinə daxil edilmiş “Qobustan çökəklərində” romanını Əzizə xanım 1983-1986-cı illərdə qələmə alıb. Əsasən tarixi romanlar müəllifi kimi tanıdığımız yazıçının yaradıcılığında bu mövzu demək olar ki, yenidir. Əsəri oxuduqca dilin zənginliyi, gözəlliyi, şəhdi-şirəsi insanı valeh edir. Mütaliə prosesində Əzizə xanımın bu əsəri niyə zamanında çapa vermədiyi tədricən mənə aydın olurdu.
Romanın baş qəhrəmanı Seyidalı adlı qaçaqdır. O, təzə hökumətin düşməni deyil, lakin onu tora salıb hökumətlə düşmən edirlər. Erməni Sərkisin bu oyunda xüsusi rolu olur.
Əzizə xanım bütün obrazların xarakterik cizgilərini ustalıqla verir, təhkiyə dastan estetikası üzərində qurulub və hadisələr inkişaf etdikcə obrazların daxili dünyası açılır, onların mahiyyəti üzə çıxır.
İki qaçaq dəstəsi - Muxtar əfəndinin dəstəsi ilə Seyidalının dəstəsi arasında gizli ixtilaf daxili konfliklərlə inkişaf etdirilir. Seyidalı mərd adamdır, Muxtar əfəndi isə hiyləgərliyi ilə onu hökumətin gözündə düşmənə çevirmək istəyir.
Qobustan çökəklərinə sığınmış qaçaqlar arasındakı gərginlik süni şəkildə yaradılır, Səlimbəyovla Sərkisin “dostluğu” da təxribat torunu hörür.
Bədii mətnin dərin strukturunda qaçaqların yeni siyasi quruluşla barışmazlığı nəzərə çarpır. Bu konflikt romana böyük bir genişlik qazandırır, yan süjetlər də əsas ana xətdən şaxələnərək başlıca ideya ətrafında birləşir.
Qaçaqların arvad-uşağı hökumət tərəfindən girov götürülüb, Seyidalı da qarşı tərəfin qadınlarını tutub saxlayır. Lakin hər iki tərəfin kişiləri onlarla ləyaqətlə davranır, bu məqam yazıçı tərəfindən xüsusi həssaslıqla işlənib.
Milis rəisi Nəcəfqulunun gözütoxluğu belə bir situasiyada təqdim edilir: rəis bir torba qızılı evə gətirir, onları səhər hökumətə təhvil verəcək, yorğun olduğu üçün yuyunub yatır. Qızıl torbası arvadı Sonanın marağını çəkir, açıb içindəki zinət əşyalarını görür, qadınlığa xas bəzək-düzək həvəsi ona üstün gəlir, sırğaları qulağına taxır, güzgü qabağında özünə baxır. Düşünür ki, bəlkə ərim bunların hamısını mənə gətirib. Nəcəfqulu bundan xəbər tutunca arvadını tənbeh edir: “Sən nə cürətlə el malına göz dikə bilirsən?” Beləliklə, bütün qızıllar hökumətə təhvil verilir.
Seyidalı dəfələrlə Nəcəfquluya ismarış göndərir ki, mən üzə çıxmaq istəyirəm, hökumətlə işim yoxdur. Amma onun ismarışını rəisə çatdırmırlar.
Qanlı qışlaqdakı Hacı Məlik binəsində saxlanılan qadınlar daxili bir hissin diktəsiylə bu qaçaqlara inanırlar, özlərini güvəndə hiss edirlər. Seyidalının bütöv xarakteri onlarda rəğbət hissi oyadır.
Yaqut fəhmli qadındır, anlayır ki, bu bir qurğudur, qaçaqlarla hökumət qüvvələri arasında qırğın salmaq üçün bu oyunu qurublar.
Digər bir məqam da diqqəti çəkir. Seyidalı Yaqutla söhbət edərkən belə deyir: “Nikolay padşah vaxtında da bizimki gətirmirdi. Fəqir-füqəra hökuməti – Şura hökuməti vaxtında da. Onda da Allahdan gələn bəla muzdura dəyirdi, indi də...”
Müəllif obrazın dilindən deyilən bu fikirlə hər iki quruluşun mahiyyətcə despotik olduğunu vurğulayır. Təbii ki, belə bir əsər sovet dönəmində çap edilə bilməzdi.
“Qobustan çökəklərində” romanı əsasən üç personajın ətrafında qurulmuş silsilə səhnələrdən ibarətdir: Seyidalı, Muxtar əfəndi və Nəcəfqulu. Əsərin ana mövzusu mərdi qova-qova namərd etmək ideyası ətrafında təmərküzləşir. Hiylə və məkrlə Seyidalını, eləcə də ətrafındakı qaçaqları hökumət qüvvələri ilə üz-üzə gətirirlər, arada qırğın baş verir, hər iki tərəfdən ölənlər olur. Seyidalı da həyatını itirir. Milis rəisi Nəcəfqulu ən son məqamda həqiqətlərdən agah olur.
Roman Azərbaycanda sovet hakimiyyəti qurulduğu dövrdəki gerçək durumu bütün tərəfləri ilə əks etdirir. Əsərdəki xarakterlər müxtəlif məqamlarda ayrılır, sonra yenidən birləşir, süjet xətti adi hadisələrin sinxronizasiyasından ibarət deyil. Sovet hakimiyyəti yenicə qurulduğu dövrdə yüzlərlə, minlərlə günahsız insan həyatını itirib. Yarımçıq qalmış talelər, gənc yaşda qırılan ömürlər bütöv bir nəslin də taleyinə təsirsiz ötüşməyib, sağalmayan yaralar açıb.
“Qobustan çökəklərində” Əzizə Cəfərzadə yaradıcılığında, eləcə də müasir Azərbaycan ədəbiyyatında əlahiddə yeri olan bir romandır. Romanın yazılmasından az qala, qırx ilə yaxın bir vaxt keçir. Geniş oxucu kütləsi bu romanla tanış deyil. Yaxşı olardı ki, roman ayrıca kitab kimi nəşr olunub oxucuların ixtiyarına veriləydi.
Bölməyə aid digər xəbərlər
Tarix: 09-03-2023 16:34 | Bölmə: Kənan HACI
Kənan HACI
Azərbaycanda sovet hökumətinin qurulması düşüncəmizdə solğun rənglərlə assosiasiya olunur. Bu ziddiyyətli dövr tarixin yaddaşında qırğınlar, qətliamlar, kütləvi tələfatlar, soyqırımlarla qalıb.
Quruluşun dəyişməsi yüz minlərlə insanın həyatı bahasına başa gəldi. Çarın ailəsiylə birlikdə qətlə yetirilməsi yeni quruluşun da mahiyyətcə əvvəlkindən fərqlənmədiyini ortaya qoydu. Tezliklə “xalqların öz müqəddəratını həll etmə hüququ”nun puç və yalan olduğu üzə çıxdı. Bütün ölkədə pantürkist ovuna çıxdılar, düşünən beyinlər, elm, zəka sahibləri, azad fikirli ziyalılar sıradan çıxarıldı. Qarşıdan isə amansız Stalin repressiyası gəlirdi. 1937-ci ildə təkcə Azərbaycanda nə az, nə çox, iyirmi doqquz min insan günahsız yerə güllələndi, qalanları sürgün edildi, işgəncələrə məruz qaldı. Xanimanlar dağıldı, həyatlar puç oldu, bir ulusun köksünə sağalmayan yaralar vuruldu.
On illər boyu bu mövzuda yazmaq qadağan olunub. Amma qaçaqlar mövzusunda ara-sıra yazan yazıçılarımız olub. Qaçaq teması iki quruluş arasında incə bir xətt kimi keçir və əlbəttə, sovet dönəmində gerçəkləri olduğu kimi yazmaq qeyri-mümkün idi. Fərman Eyvazlının “Qaçaq Kərəm” romanı bu mövzuda yazılmış azsaylı əsərlərdəndir.
Şura hökuməti yenicə yarananda mülkədarlara, bəylərə “qolçomaq” damğası vurulur, bütün var-dövlətləri əllərindən alınırdı. Eldə-obada igidliyi ilə ad çıxarmış cavanlar isə bu hökumətin varlığı ilə barışmayıb dağlara, meşələrə çəkilir, varlılardan alıb kasıb-kusuba paylayırdılar. Buna görə də sadə camaat qaçaqları həmişə qoruyurdu.
Bu günlərdə Xalq yazıçısı Əzizə Cəfərzadənin oğlu Turan İbrahimovla söhbətləşirdik. Söhbət bu mövzudan düşdü. Turan müəllim dedi ki, anamın qaçaqlarla bağlı bir romanı var, 80-ci illərdə yazıb, amma nədənsə heç yerdə çap etdirməyib. Onu da əlavə etdi ki, mən onu anamın yenicə çap edilmiş çoxcildliyinə daxil etmişəm, istəsən, verərəm, oxuyarsan.
“Seçilmiş əsərləri”nin birinci cildinə daxil edilmiş “Qobustan çökəklərində” romanını Əzizə xanım 1983-1986-cı illərdə qələmə alıb. Əsasən tarixi romanlar müəllifi kimi tanıdığımız yazıçının yaradıcılığında bu mövzu demək olar ki, yenidir. Əsəri oxuduqca dilin zənginliyi, gözəlliyi, şəhdi-şirəsi insanı valeh edir. Mütaliə prosesində Əzizə xanımın bu əsəri niyə zamanında çapa vermədiyi tədricən mənə aydın olurdu.
Romanın baş qəhrəmanı Seyidalı adlı qaçaqdır. O, təzə hökumətin düşməni deyil, lakin onu tora salıb hökumətlə düşmən edirlər. Erməni Sərkisin bu oyunda xüsusi rolu olur.
Əzizə xanım bütün obrazların xarakterik cizgilərini ustalıqla verir, təhkiyə dastan estetikası üzərində qurulub və hadisələr inkişaf etdikcə obrazların daxili dünyası açılır, onların mahiyyəti üzə çıxır.
İki qaçaq dəstəsi - Muxtar əfəndinin dəstəsi ilə Seyidalının dəstəsi arasında gizli ixtilaf daxili konfliklərlə inkişaf etdirilir. Seyidalı mərd adamdır, Muxtar əfəndi isə hiyləgərliyi ilə onu hökumətin gözündə düşmənə çevirmək istəyir.
Qobustan çökəklərinə sığınmış qaçaqlar arasındakı gərginlik süni şəkildə yaradılır, Səlimbəyovla Sərkisin “dostluğu” da təxribat torunu hörür.
Bədii mətnin dərin strukturunda qaçaqların yeni siyasi quruluşla barışmazlığı nəzərə çarpır. Bu konflikt romana böyük bir genişlik qazandırır, yan süjetlər də əsas ana xətdən şaxələnərək başlıca ideya ətrafında birləşir.
Qaçaqların arvad-uşağı hökumət tərəfindən girov götürülüb, Seyidalı da qarşı tərəfin qadınlarını tutub saxlayır. Lakin hər iki tərəfin kişiləri onlarla ləyaqətlə davranır, bu məqam yazıçı tərəfindən xüsusi həssaslıqla işlənib.
Milis rəisi Nəcəfqulunun gözütoxluğu belə bir situasiyada təqdim edilir: rəis bir torba qızılı evə gətirir, onları səhər hökumətə təhvil verəcək, yorğun olduğu üçün yuyunub yatır. Qızıl torbası arvadı Sonanın marağını çəkir, açıb içindəki zinət əşyalarını görür, qadınlığa xas bəzək-düzək həvəsi ona üstün gəlir, sırğaları qulağına taxır, güzgü qabağında özünə baxır. Düşünür ki, bəlkə ərim bunların hamısını mənə gətirib. Nəcəfqulu bundan xəbər tutunca arvadını tənbeh edir: “Sən nə cürətlə el malına göz dikə bilirsən?” Beləliklə, bütün qızıllar hökumətə təhvil verilir.
Seyidalı dəfələrlə Nəcəfquluya ismarış göndərir ki, mən üzə çıxmaq istəyirəm, hökumətlə işim yoxdur. Amma onun ismarışını rəisə çatdırmırlar.
Qanlı qışlaqdakı Hacı Məlik binəsində saxlanılan qadınlar daxili bir hissin diktəsiylə bu qaçaqlara inanırlar, özlərini güvəndə hiss edirlər. Seyidalının bütöv xarakteri onlarda rəğbət hissi oyadır.
Yaqut fəhmli qadındır, anlayır ki, bu bir qurğudur, qaçaqlarla hökumət qüvvələri arasında qırğın salmaq üçün bu oyunu qurublar.
Digər bir məqam da diqqəti çəkir. Seyidalı Yaqutla söhbət edərkən belə deyir: “Nikolay padşah vaxtında da bizimki gətirmirdi. Fəqir-füqəra hökuməti – Şura hökuməti vaxtında da. Onda da Allahdan gələn bəla muzdura dəyirdi, indi də...”
Müəllif obrazın dilindən deyilən bu fikirlə hər iki quruluşun mahiyyətcə despotik olduğunu vurğulayır. Təbii ki, belə bir əsər sovet dönəmində çap edilə bilməzdi.
“Qobustan çökəklərində” romanı əsasən üç personajın ətrafında qurulmuş silsilə səhnələrdən ibarətdir: Seyidalı, Muxtar əfəndi və Nəcəfqulu. Əsərin ana mövzusu mərdi qova-qova namərd etmək ideyası ətrafında təmərküzləşir. Hiylə və məkrlə Seyidalını, eləcə də ətrafındakı qaçaqları hökumət qüvvələri ilə üz-üzə gətirirlər, arada qırğın baş verir, hər iki tərəfdən ölənlər olur. Seyidalı da həyatını itirir. Milis rəisi Nəcəfqulu ən son məqamda həqiqətlərdən agah olur.
Roman Azərbaycanda sovet hakimiyyəti qurulduğu dövrdəki gerçək durumu bütün tərəfləri ilə əks etdirir. Əsərdəki xarakterlər müxtəlif məqamlarda ayrılır, sonra yenidən birləşir, süjet xətti adi hadisələrin sinxronizasiyasından ibarət deyil. Sovet hakimiyyəti yenicə qurulduğu dövrdə yüzlərlə, minlərlə günahsız insan həyatını itirib. Yarımçıq qalmış talelər, gənc yaşda qırılan ömürlər bütöv bir nəslin də taleyinə təsirsiz ötüşməyib, sağalmayan yaralar açıb.
“Qobustan çökəklərində” Əzizə Cəfərzadə yaradıcılığında, eləcə də müasir Azərbaycan ədəbiyyatında əlahiddə yeri olan bir romandır. Romanın yazılmasından az qala, qırx ilə yaxın bir vaxt keçir. Geniş oxucu kütləsi bu romanla tanış deyil. Yaxşı olardı ki, roman ayrıca kitab kimi nəşr olunub oxucuların ixtiyarına veriləydi.
Müəllifin bütün yazıları - Kənan HACI
Bölməyə aid digər xəbərlər
9-03-2023, 16:34
Kənan HACI - Əzizə Cəfərzadənin oxuculara tanış olmayan romanı - “Qobustan çökəklərində”
26-12-2022, 17:30
Kənan HACI - Azərbaycanın dünya ədəbiyyatındakı boş qalmış yeri - Kənan Hacı yazır
15-08-2022, 17:31
“Hamı yoldan yarısın...” - Kənan Hacı yazır
4-07-2022, 12:08
Yazıçının son əsəri - “Eşq sultanı” - Kənan Hacı yazır
31-01-2022, 10:43
Epifaniya və ya “Omikron” mövsümü - Kənan Hacı yazır
3-04-2020, 17:50
Kənan HACI - Virussuz dünya və ya Hararinin görə bilmədiyi fəlakət - Kənan Hacı yazır
Nadir Azməmmədov: “Təəssüf ki, indi rejissor olmaq, kino və serial çəkmək adiləşib, bəzən bunun məsuliyyətini dərk etmirlər”
Türkiyədə yaşayan Əməkdar artist deyir ki, siyasilərin illərlə həllinə çalışdığı hansısa bir məsələni bəzən uğurlu bir musiqi əsəri həll edə bilər
Deputatlığa namizəd Milli Məclisdə təmsil etmək istədiyi bölgənin problemlərinin təsnifatını artıq ağlına yazıb və işə nədən başlayacağını sıralayıb
Qüdrət Həsənquliyev: “Düşmənçiliyə son qoymaq üçün ədalətli sülhə nail olmaq gərəkdir. Bunun üçün ya tərəflər 1991-ci ilin sərhədləri çərçivəsində bir-birinin ərazi bütövlüyünü tanıyır, ya da ərazi mübadiləsinə gedirlər. Amma indiki mərhələdə bu, az inandırıcı görünür”
“Tənha insanın monoloqu”nun ssenari müəllifi və rejissoru deyir ki, kinomuzu yaşatmaq və irəli aparmaq üçün film istehsalını artırmalı və onun bazarını düşünməliyik
