17:04 / 30-09-2023
Prezident İlham Əliyev Si Cinpini təbrik edib
15:08 / 30-09-2023
Baş Prokurorluq: separatçı qurumun daha iki təmsilçisi həbs olunub
14:52 / 30-09-2023
Silah-sursat və döyüş texnikası müsadirə olunub - Video
13:06 / 30-09-2023
Sabah hava necə olacaq? - Proqnoz
12:38 / 30-09-2023
Prezident İlham Əliyev Beynəlxalq Astronavtika Federasiyasının prezidentini qəbul edib - Yenilənib
12:35 / 30-09-2023
Milli Qəhrəman Fəxri Xiyabanda dəfn edilib - Fotolar
11:43 / 30-09-2023
XİN: "Ermənistanın Azərbaycana qarşı irəli sürdüyü növbəti iddialar tamamilə əsassızdır"
11:35 / 30-09-2023
Müsadirə edilən artilleriya qurğuları... - Video
11:06 / 30-09-2023
Abşeronda dava: 3 nəfər bir-birlərini bıçaqlayıb, biri ölüb
09:58 / 30-09-2023
Elizabet - Akif Abbasovun tərcüməsi
09:15 / 30-09-2023
Qarabağdakı döyüş mövqeləri ləğv edilir - Video
02:04 / 30-09-2023
Nyu-Yorkda fövqəladə vəziyyət elan edilib - Fotolar
22:02 / 29-09-2023
Şuşa-Xankəndi yolunda tərk edilmiş döyüş mövqeləri... - Video
21:59 / 29-09-2023
Belçikada kilsədə rüsvayçılıq - Din xadimləri illərlə uşaqları zorlayıblar
19:48 / 29-09-2023
İlham Əliyev Zəngilanda Forumda: "Bizim səbrimizlə oynamasınlar" - Tam mətn - Fotolar (Yenilənib)
19:24 / 29-09-2023
İşçi qrup üzvlərinin Xankəndiyə səfəri nəzərdə tutulub
19:20 / 29-09-2023
Yevlaxda ermənilərlə növbəti görüş keçirilib - (Yenilənib) - Foto
19:18 / 29-09-2023
Yeddi ölkə Ukrayna üçün sursat sifarişi verib
19:07 / 29-09-2023
Üç ölkə qanunsuz miqrasiyaya qarşı işçi qrup yaradır
18:50 / 29-09-2023
Ukraynalı diversantlar Rusiya ərazisinə daxil olmağa cəhd ediblər
18:13 / 29-09-2023
Qarabağda müsadirə edilmiş döyüş texnikası, silah və sursatın yeni - Siyahısı (Yenilənib)
18:03 / 29-09-2023
Separatçı rejimin keçmiş “müdafiə naziri” Laçında ələ keçib
17:58 / 29-09-2023
Mikayıl Cabbarov Gürcüstana səfər edib
17:48 / 29-09-2023
FHN: "Xankəndi yaxınlığında partlayışda 48 nəfərin cəsədi çıxarılıb" - Video
17:35 / 29-09-2023
Bakıda əməliyyat: daha üç nəfər tutulub
17:17 / 29-09-2023
Xaricdə doktorantura təhsilinə dair sənəd qəbulunun müddəti uzadılıb
16:56 / 29-09-2023
Azərbaycan BMT-nin müvafiq qurumlarını Qarabağ bölgəsinə dəvət edib
16:33 / 29-09-2023
Qarabağda terrorlar törədən general-mayor həbs edilib - (Video) - Yenilənib
16:11 / 29-09-2023
İlham Əliyev: "Biz Qafqazda sülh və sabitlik istəyirik"
09:31 / 27-09-2023
Şadlıq sarayında yanğın: yüzdən çox insan ölüb, çoxsaylı yaralı var - (Video) - Yenilənib
20:08 / 25-09-2023
Rusiyanın Cənubi Qafqaz siyasəti müzakirə olunub - Fotolar
14:14 / 27-09-2023
Separatçı Ruben Vardanyan sərhəddə saxlanılıb - (Yenilənib+)
11:50 / 26-09-2023
13 550 erməni Qarabağı tərk edib
00:05 / 26-09-2023
“Qənirə Paşayevanın ölməsi ilə bağlı yayılan xəbər yalandır”
00:01 / 26-09-2023
Bakıdan Xankəndinə tibbi yardım göndərilib
00:04 / 27-09-2023
Azərbaycanda Anım Günüdür
19:55 / 27-09-2023
Xocalı soyqırımına görə axtarışda olan terrorçu Laçında ələ keçib
18:00 / 25-09-2023
Ermənilər Əsgəranı boşaldır
13:40 / 28-09-2023
Zülfüqarov: “Ermənilər regionu məqsədli tərk edir, Qarabağ münaqişəsi Zəngəzura keçəcək”
18:51 / 26-09-2023
Naxçıvan səfərinin geostrateji aspektləri - Professor yazır
12:22 / 26-09-2023
Erməni hökuməti Qarabağdan köçə süni maneələr yaradır
Yeddi səyyarənin yeddi sirli aləmi - Kənan Hacı yazır
Tarix: 30-10-2022 23:17 | Bölmə: Kənan HACI
Kənan Hacı
Lətifə Orucun “Sirli gedişlər” romanı üzərinə notlar
Həyatın nə çox sirli gedişləri var imiş... Oğul istəyir ki, bu gedişlərdən baş çıxara bilsin. İnsan bu mübhəm gedişləri qabaqlamaq iqtidarında deyil, amma bu gedişlər insanın həyatına yön verə bilir. Şahmat oynamaq istəyən əvvəlcə bu oyunda fiqurların gediş və trayektoriyasını öyrənir, sonra kombinasiyaları öyrənir, növbəti gedişləri hesablaya bilmək, sonrakı vəziyyətləri təsəvvür etmək üçün isə iti düşüncə, bir az da fəhm lazım gəlir.
Ömür də bir şahmat taxtası deyilmi?! Mən yazıçı Lətifə Orucun “Sirli gedişlər” romanını oxuyandan sonra bu qənaətə gəldim: bəli, ömür də şahmat taxtasıdır və insanın həyatından gəlib keçmiş insanlar da bu müstəvidə hərəkət edən fiqurlardır.
Orxan Pamukun “Yeni həyat” romanı bu sözlərlə başlayır: “Bir gün bir kitab oxudum və bütün həyatım dəyişdi”. “Sirli gedişlər”in mütaliəsi prosesində bir neçə dəfə bu cümləni xatıradım. İradə və xarakter baxımından zəif olan gənclər bəzən həyatın burulğanlarına tab gətirə bilmir və nəticədə onların gələcəyi zədələnir, perspektivlər dumana bürünür. Yüzlərlə, bəlkə də minlərlə gənc bu çətin sınaqlardan çıxmağı bacarmır. Ədəbiyyatın rolu bu mənada əvəzedilməzdir. Həyatımızı xilas edən kitablar haqqında çox danışmışıq, çox yazmışıq. Vaxtilə bu barədə “Xilaskar kitablar” adlı bir esse də yazmışdım. Düşünürəm ki, Lətifə xanımın qələmə aldığı “Sirli gedişlər” romanı çoxları üçün, xüsusən gənclər üçün xilaskar kitab ola bilər. Mən bu yazıda qətiyyən müəllifin zərif cinsin nümayəndəsi olması məsələsinə toxunmayacam. Sabit və lakonik bir fikri xatırladacağam: ədəbiyyatın cinsi olmur.
Amma... Bu əsərin baş qəhrəmanı Leyla da zərif cinsin nümayəndəsidir. Düşünürəm: yeniyetməliyindən bəri həyatın ağır zərbələrinə tuş gəlmiş Leyla bütün bu çətinlikləri necə adlaya bildi? Kitabın səhifələrini çevirdikcə Leylanın həyat hekayətinin izinə düşürəm. Roman paralel süjet xətti üzərində qurulub. Səkkiz yaşlı Rüfətin beynəlxalq şahmat yarışında rəqibiylə oyunu və Leylanın həyat müstəvisində rəqiblərinə qarşı mübarizəsi bir-birini tamamlayır. Həyatının başlanğıcında olan Leyla qarşısına qoyduğu məqsədlərə çatmaq üçün şahmat strategiyasını seçir. Xeyir, o, şahmat oynaya bilmir, onun beynində qurduğu strategiya riyazi təfəkkürə əsaslanır. Axı uşaq vaxtı anası da riyaziyyatı bilmirdi! Amma övladlarını riyaziyyat fənnini daha yaxşı öyrənməyə məcbur edirdi. Bu paradoksallıqda instinktiv bir məntiq gizlənir. Bu qoşa xətt əsərin emosionallıq gücünü artırır. Fəlsəfi düşüncələr hədəfə doğru istiqamət alır və nəticədə uğur əldə edilir. Bu, Azərbaycan ədəbiyyatında bir ilkdir. Şahmat və həyat üzərindən paralellər apararaq süjet xətti qurmaq müasir nəsrimizdə bir yenilikdir. Leylanın qarşısına çıxan insanlar bir növ, şahmat fiqurlarını xatırladır. O, bu mübarizədə qalib gəlməlidir.
Kasıb bir ailədə yeddi qız övladı böyüyür. Ata-ana bu qız uşaqlarını halal zəhmətlə böyüdürlər. Oqtay təcili yardım maşınında sürücü işləyir, Səriyyə evdar qadındır. Bu kasıblığı mənəvi zənginlik kimi qəbul edir, övladlarının hər birinə təhsil verməyin vacibliyini dərk edirlər. Dolanışığın çətinliyi bu ailənin xoşbəxtliyini pozmaq iqtidarında deyil. Gündəlik qayğılar qarşılıqlı hörmət və sevgi sayəsində dəf olunur. Leyla da, bacıları da belə sağlam bir mühitdə boy atırlar.
Roman oxucuya rus nəsrinin nəhənglərindən olan Vladimir Nabokovun “Lujin müdafiəsi” romanını xatırladır. Doğrudur, Nabokovun romanında Lujin həyatdan məğlub vəziyyətdə ayrılır, amma bu iki əsərin yeganə oxşar cəhəti həyatla şahmat arasındakı paralellərdir.
“Sirli gedişlər”də obrazları mənfiyə-müsbətə ayırmağa ehtiyac qalmır, onların xarakteri müxtəlif situasiyalarda açılır. Leyla Azərbaycan nəsrində bütün parametləriylə yeni bir obrazdır. Bu obrazın timsalında biz ötən əsrin 70-80-ci illərində ali məktəblərdəki eybəcərlikləri, rüşvət sindromunu, ictimai bəlalarımızı görürük. Belə bir qeyri-sağlam mühitdə Leyla əzmkarlıq göstərir, öz biliyi ilə hüquq fakultəsinə qəbul olunur və öz bacılarına da dayaq olur, onların da təhsil alması üçün çalışır. Yeddi bacı Tanrının mələkləri qismində insanları fəlakətlərdən xilas edirlər.
Leyla isə Femidanın bariz simvoludur. O, haqsızlıq və ədalətsizliyə qarşı barışmaz mövqe tutur, günahsız insanların hüquqlarını müdafiə edir, yer üzündə iblisin təmsilçiləri onu ölümlə təhdid edirlər, övladlarıyla hədələyirlər. Leyla isə öz mübarizəsindən geri çəkilmir.
Müəllif yazır:
“Beləliklə, Allahın izni, məqsədilə halal zəhmətin, istedadın sayəsində yeddi səyarənin yeddi sirli aləmi gerçəkləşmişdi və bu hadisə bütün zamanlarda, istənilən çətin şəraitdə zəhmət və elmin köməyilə istənilən məqsədə çatmağın mümkün olduğunu göstərən, yeniyetmələrə, gənclərə faydalı örnək kimi böyük əhəmiyyətə malikdir”.
Əslində romanda bütün hadisələr obrazların təkamül prosesində zəhmət və elmin böyük rolu olduğunu isbatlayır.
Yaddaşımda dərin iz buraxan obrazlar: Oktay, Səriyyə, Məsmə, Qaya, Validə, Abdulla və onların uşaqlarının köhnə ayaqqabıları... Leyla cinayətin izinə düşüb günahsız Abdullanı xilas etmək məqsədilə onların evinə gedir və ailənin çox kasıb yaşadığını görür. Uşaqlar dərsdən gələndə ayaqlarındakı köhnə ayaqqabılar ona “Yerevan” bazarından ayaqqabı alıb gətirəndə bacılarının necə sevindiyinı xatırladır. Rayon bazarına gedib Validənin uşaqlarına ayaqqabı alır, yaxşıca bazarlıq edib kəndə qayıdır və bu ailəni sevindirir. Məni ən çox təsirləndirən, duyğulandıran təsvirlərdir...
“Sirli gedişlər” romanı həyata yenicə atılmış bütün yeniyetmələrin, gənclərin stolüstü kitabı olmalıdır. Eyni zamanda hüquq fakultələrinin bütün tələbələri istisnasız olaraq bu əsəri oxumalıdırlar. Bir hüquqşünas, bir vəkil ədalətli cəmiyyətin inkişafına necə töhfə verə bilər? Vicdanlı hüquqşünas əslində necə olmalıdır, bunun üçün hansı meyarlar tələb olunur? Əsər bu suallara müfəssəl və dolğun cavab verir.
“Sirli gedişlər” romanı Leyla və ailəsinin Şuşada, Cıdır düzündəki təsvirləriylə tamamlanır. Əsərin baş qəhrəmanı da, müəllifin mənsub olduğu xalq da qalibdir və bu qalibiyyət romanın təbii sonluğunu şərtləndirir.
İnanıram ki, bu əsər öz oxucularını tapacaq və sevilən əsərlər sırasında yerini tutacaq. Ən əsası, ədəbi tənqid romana layiqi qiymətini verəcək.
P.S. Xatırladaq ki, kitaba ön sözü Xalq şairi Sabir Rüstəmxanlı yazıb.
Bölməyə aid digər xəbərlər
Tarix: 30-10-2022 23:17 | Bölmə: Kənan HACI
Kənan Hacı
Lətifə Orucun “Sirli gedişlər” romanı üzərinə notlar
Həyatın nə çox sirli gedişləri var imiş... Oğul istəyir ki, bu gedişlərdən baş çıxara bilsin. İnsan bu mübhəm gedişləri qabaqlamaq iqtidarında deyil, amma bu gedişlər insanın həyatına yön verə bilir. Şahmat oynamaq istəyən əvvəlcə bu oyunda fiqurların gediş və trayektoriyasını öyrənir, sonra kombinasiyaları öyrənir, növbəti gedişləri hesablaya bilmək, sonrakı vəziyyətləri təsəvvür etmək üçün isə iti düşüncə, bir az da fəhm lazım gəlir.
Ömür də bir şahmat taxtası deyilmi?! Mən yazıçı Lətifə Orucun “Sirli gedişlər” romanını oxuyandan sonra bu qənaətə gəldim: bəli, ömür də şahmat taxtasıdır və insanın həyatından gəlib keçmiş insanlar da bu müstəvidə hərəkət edən fiqurlardır.
Orxan Pamukun “Yeni həyat” romanı bu sözlərlə başlayır: “Bir gün bir kitab oxudum və bütün həyatım dəyişdi”. “Sirli gedişlər”in mütaliəsi prosesində bir neçə dəfə bu cümləni xatıradım. İradə və xarakter baxımından zəif olan gənclər bəzən həyatın burulğanlarına tab gətirə bilmir və nəticədə onların gələcəyi zədələnir, perspektivlər dumana bürünür. Yüzlərlə, bəlkə də minlərlə gənc bu çətin sınaqlardan çıxmağı bacarmır. Ədəbiyyatın rolu bu mənada əvəzedilməzdir. Həyatımızı xilas edən kitablar haqqında çox danışmışıq, çox yazmışıq. Vaxtilə bu barədə “Xilaskar kitablar” adlı bir esse də yazmışdım. Düşünürəm ki, Lətifə xanımın qələmə aldığı “Sirli gedişlər” romanı çoxları üçün, xüsusən gənclər üçün xilaskar kitab ola bilər. Mən bu yazıda qətiyyən müəllifin zərif cinsin nümayəndəsi olması məsələsinə toxunmayacam. Sabit və lakonik bir fikri xatırladacağam: ədəbiyyatın cinsi olmur.
Amma... Bu əsərin baş qəhrəmanı Leyla da zərif cinsin nümayəndəsidir. Düşünürəm: yeniyetməliyindən bəri həyatın ağır zərbələrinə tuş gəlmiş Leyla bütün bu çətinlikləri necə adlaya bildi? Kitabın səhifələrini çevirdikcə Leylanın həyat hekayətinin izinə düşürəm. Roman paralel süjet xətti üzərində qurulub. Səkkiz yaşlı Rüfətin beynəlxalq şahmat yarışında rəqibiylə oyunu və Leylanın həyat müstəvisində rəqiblərinə qarşı mübarizəsi bir-birini tamamlayır. Həyatının başlanğıcında olan Leyla qarşısına qoyduğu məqsədlərə çatmaq üçün şahmat strategiyasını seçir. Xeyir, o, şahmat oynaya bilmir, onun beynində qurduğu strategiya riyazi təfəkkürə əsaslanır. Axı uşaq vaxtı anası da riyaziyyatı bilmirdi! Amma övladlarını riyaziyyat fənnini daha yaxşı öyrənməyə məcbur edirdi. Bu paradoksallıqda instinktiv bir məntiq gizlənir. Bu qoşa xətt əsərin emosionallıq gücünü artırır. Fəlsəfi düşüncələr hədəfə doğru istiqamət alır və nəticədə uğur əldə edilir. Bu, Azərbaycan ədəbiyyatında bir ilkdir. Şahmat və həyat üzərindən paralellər apararaq süjet xətti qurmaq müasir nəsrimizdə bir yenilikdir. Leylanın qarşısına çıxan insanlar bir növ, şahmat fiqurlarını xatırladır. O, bu mübarizədə qalib gəlməlidir.
Kasıb bir ailədə yeddi qız övladı böyüyür. Ata-ana bu qız uşaqlarını halal zəhmətlə böyüdürlər. Oqtay təcili yardım maşınında sürücü işləyir, Səriyyə evdar qadındır. Bu kasıblığı mənəvi zənginlik kimi qəbul edir, övladlarının hər birinə təhsil verməyin vacibliyini dərk edirlər. Dolanışığın çətinliyi bu ailənin xoşbəxtliyini pozmaq iqtidarında deyil. Gündəlik qayğılar qarşılıqlı hörmət və sevgi sayəsində dəf olunur. Leyla da, bacıları da belə sağlam bir mühitdə boy atırlar.
Roman oxucuya rus nəsrinin nəhənglərindən olan Vladimir Nabokovun “Lujin müdafiəsi” romanını xatırladır. Doğrudur, Nabokovun romanında Lujin həyatdan məğlub vəziyyətdə ayrılır, amma bu iki əsərin yeganə oxşar cəhəti həyatla şahmat arasındakı paralellərdir.
“Sirli gedişlər”də obrazları mənfiyə-müsbətə ayırmağa ehtiyac qalmır, onların xarakteri müxtəlif situasiyalarda açılır. Leyla Azərbaycan nəsrində bütün parametləriylə yeni bir obrazdır. Bu obrazın timsalında biz ötən əsrin 70-80-ci illərində ali məktəblərdəki eybəcərlikləri, rüşvət sindromunu, ictimai bəlalarımızı görürük. Belə bir qeyri-sağlam mühitdə Leyla əzmkarlıq göstərir, öz biliyi ilə hüquq fakultəsinə qəbul olunur və öz bacılarına da dayaq olur, onların da təhsil alması üçün çalışır. Yeddi bacı Tanrının mələkləri qismində insanları fəlakətlərdən xilas edirlər.
Leyla isə Femidanın bariz simvoludur. O, haqsızlıq və ədalətsizliyə qarşı barışmaz mövqe tutur, günahsız insanların hüquqlarını müdafiə edir, yer üzündə iblisin təmsilçiləri onu ölümlə təhdid edirlər, övladlarıyla hədələyirlər. Leyla isə öz mübarizəsindən geri çəkilmir.
Müəllif yazır:
“Beləliklə, Allahın izni, məqsədilə halal zəhmətin, istedadın sayəsində yeddi səyarənin yeddi sirli aləmi gerçəkləşmişdi və bu hadisə bütün zamanlarda, istənilən çətin şəraitdə zəhmət və elmin köməyilə istənilən məqsədə çatmağın mümkün olduğunu göstərən, yeniyetmələrə, gənclərə faydalı örnək kimi böyük əhəmiyyətə malikdir”.
Əslində romanda bütün hadisələr obrazların təkamül prosesində zəhmət və elmin böyük rolu olduğunu isbatlayır.
Yaddaşımda dərin iz buraxan obrazlar: Oktay, Səriyyə, Məsmə, Qaya, Validə, Abdulla və onların uşaqlarının köhnə ayaqqabıları... Leyla cinayətin izinə düşüb günahsız Abdullanı xilas etmək məqsədilə onların evinə gedir və ailənin çox kasıb yaşadığını görür. Uşaqlar dərsdən gələndə ayaqlarındakı köhnə ayaqqabılar ona “Yerevan” bazarından ayaqqabı alıb gətirəndə bacılarının necə sevindiyinı xatırladır. Rayon bazarına gedib Validənin uşaqlarına ayaqqabı alır, yaxşıca bazarlıq edib kəndə qayıdır və bu ailəni sevindirir. Məni ən çox təsirləndirən, duyğulandıran təsvirlərdir...
“Sirli gedişlər” romanı həyata yenicə atılmış bütün yeniyetmələrin, gənclərin stolüstü kitabı olmalıdır. Eyni zamanda hüquq fakultələrinin bütün tələbələri istisnasız olaraq bu əsəri oxumalıdırlar. Bir hüquqşünas, bir vəkil ədalətli cəmiyyətin inkişafına necə töhfə verə bilər? Vicdanlı hüquqşünas əslində necə olmalıdır, bunun üçün hansı meyarlar tələb olunur? Əsər bu suallara müfəssəl və dolğun cavab verir.
“Sirli gedişlər” romanı Leyla və ailəsinin Şuşada, Cıdır düzündəki təsvirləriylə tamamlanır. Əsərin baş qəhrəmanı da, müəllifin mənsub olduğu xalq da qalibdir və bu qalibiyyət romanın təbii sonluğunu şərtləndirir.
İnanıram ki, bu əsər öz oxucularını tapacaq və sevilən əsərlər sırasında yerini tutacaq. Ən əsası, ədəbi tənqid romana layiqi qiymətini verəcək.
P.S. Xatırladaq ki, kitaba ön sözü Xalq şairi Sabir Rüstəmxanlı yazıb.
Müəllifin bütün yazıları - Kənan HACI
Bölməyə aid digər xəbərlər
9-03-2023, 16:34
Kənan HACI - Əzizə Cəfərzadənin oxuculara tanış olmayan romanı - “Qobustan çökəklərində”
26-12-2022, 17:30
Kənan HACI - Azərbaycanın dünya ədəbiyyatındakı boş qalmış yeri - Kənan Hacı yazır
15-08-2022, 17:31
“Hamı yoldan yarısın...” - Kənan Hacı yazır
4-07-2022, 12:08
Yazıçının son əsəri - “Eşq sultanı” - Kənan Hacı yazır
31-01-2022, 10:43
Epifaniya və ya “Omikron” mövsümü - Kənan Hacı yazır
3-04-2020, 17:50
Kənan HACI - Virussuz dünya və ya Hararinin görə bilmədiyi fəlakət - Kənan Hacı yazır
Pavlo Narojnı deyir ki, Rusiyada hərbi obyektlər çoxdur və ruslar bunları hücumlardan qoruya bilməyəcəklər
Valeri Kondratyuk deyir ki, ya Rusiya elitasının, ya da silahlı qüvvələrin sui-qəsdi Putini hakimiyyətdən uzaqlaşdıra bilər
Taras Jovtenko deyir ki, Rusiyanın hərbi-siyasi rəhbərliyi uzunmüddətli qarşıdurmanı özünün geosiyasi planlarına daxil edib
Avropa Kino Akademiyasının üzvü deyir ki, Azərbaycan kinosunun problemləri çoxdur: “Azərbaycanfilm” kimi unikal sənət ocağına 6-7 aydır ki, dövlətdən maliyyə ayrılmırsa milli kinodakı vəziyyətdən necə rahat olmaq olar?”
Ukrayna Hərbi Dəniz Qüvvələrinin ehtiyatda olan zabiti: “Hərbi əməliyyatlar başlayandan bəri rusların 18 gəmi və katerini zədələmiş və məhv etmişik”
