Mən, qarmon və Kor Əhəd - Kənan Hacı yazır
Tarix: 11-06-2022 08:31 | Bölmə: Kənan HACI
Mən, qarmon və Kor Əhəd

Kənan HACI

Qarmona sevgisi hardan, necə yaranmışdı? Xatırlamırdı. Amma ilk dəfə atasının evə alıb gətirdiyi “Kazan” qarmonunu dizlərinin üstünə qoyub barmaqlarını naşıcasına dillərin üstündə gəzdirəndə o qədər sevinmişdi ki!.. Valideynləri qərara gəlmişdilər ki, uşağı qarmon sinfinə qoysunlar. Məşhur xanəndələrin ustadı olmuş Nəriman Əliyev onun nazik barmaqlarına baxıb atasına demişdi ki, bu uşağı skripka sinfinə qoyun. Amma o, skripkaya meyl etmədi, qarmona aşina oldu və musiqi məktəbini əla qiymətlərlə bitirdi. Həmin uşaq qarmon ifaçısı olmadı, ara-sıra qohum-əqraba məclislərində ondan xahiş edərdilər ki, bir-iki oyun havası çalsın. Tanrı o uşağa başqa bir tale yazmışdı... Beş illik musiqi təhsili ona muğamları sevdirdi və sözsüz, bu sevgi ailədən, ailədəki mühitdən qaynaqlanırdı. Evlərində muğamata sevgi görmüşdü və dərsdə muğamları öyrənə-öyrənə muğam ifaçılıq sənətinin tarixiylə də maraqlanmağa başladı. O uşaq Kor Əhəd haqqında hələ uşaq ikən oxumuşdu və onun kədərli taleyi ürəyini göynətmişdi...

Həmin uşaq mən idim. Uşaqlığımın uzaq dünyasından qulağıma muğamın sədaları gəlir. O sədaların içində Kor Əhədin çalğısı da var...

Qarmon. Gəlin görək, bu sözün semantik çənbərini hansı energetik özək, hansı gövhər müəyyənləşdirib? Mən bu sözü harmoniya kimi mənalandırıram. Bu məna qarmonun enerjisini, plastikasını obrazlaşdırır. Doğrudan da içimdə belə bir qənaət var ki, harmoniya qarmonun energetik nüvəsidir, özəyidir. Açılıb yığılan bu aləti cilalamaq, dilə gətirmək, onun içindən şirin təranələr sədalandırmaq üçün insanın içində də harmoniya olmalıdır. İnsan içindəki harmoniyanı alətə köçürür. Belə...

İnsan üçün ən dəhşətli, vahiməli, qorxunc şey işıqdan məhrum olmaqdır. Dünyaya gəlirsən və tale gözlərinin önünə qara bir pərdə çəkir... Üç yaşlı körpə dünyanı, onun rənglərini doyunca görməyə macal tapmır... O, hələ işığın nə olduğunu bilmir, dərdin, qüssənin balaca ürəyində əbədi yurd saldığından xəbərsizdir. Füzuli demiş, “bilməzlik ilə xoş idi halı”. Qarşıdasa upuzun bir həyat, yaşanılası ömür durur. İşıqsız necə yaşayasan?! Amansız zülməti necə yarasan?! Necə?!

Həyatda qalmaq üçün hardansa, nədənsə güc almalıydı. Kor Əhədə Tanrı böyük istedad bəxş etmişdi. Altı yaşı olanda anası ona yeddi dilli qarmon alır ki, uşaq evdə bununla başını qatsın. Və bu qarmon Əhədi qaranlıqdan işığa çıxarır. Əhəd də əvəzində qarmonu xalqa sevdirir, onun əvəzolunmaz çalğısı qarmon ifaçılığında yeni yol, yeni istiqamət açır. Əlbəttə, ona qədər Kərbəlayı Lətif olmuşdu, Abutalıb var idi. Kor Əhəd isə qarmonun şöhrətini bir az da artırdı. Öz improvizələri ilə qarmona şirinlik və məlahət qazandırıb.

Yanğılı ifaları ilə Əhəd həm də öz nisgilini, qüssəsini anladırdı. Həm də taleyinə meydan oxuyurdu!

Kor Əhədin anadan olmasının 125 illiyində aparıcı, tədqiqatçı alim, filologiya üzrə fəlsəfə doktoru Gülhüseyn Kazımlı bir əhvalat danışdı. Həmin əhvalatı Kor Əhədin qızı Leyla xanım xatirələrində yazıb. Bir gün evlərində işıq sönübmüş, Əhəd uşaqlarına deyib ki, qorxmayın, mən sizi işıqsız qoymaram. Stulu ayağının altına qoyub çıxır, sayğaca neyləyirsə, işıq yanır. Gülhüseyn müəllim dedi ki, işıq Əhədin əllərində idi, o, əlini hara toxundururdusa, orda işıq əmələ gəlirdi. Qarmonun dillərinə toxununca ordan insanların qəlbinə işıq səpələnirdi.

Kor Əhəd təkcə qarmon ifaçılığı ilə yetinməyib, bu aləti təkmilləşdirib. Ona qədər qarmonda yarım tonlu qara dillər olmayıb, təkcə ağ tək tonlu dillər olub. İlk dəfə Kor Əhəd o vaxt Bakıda yaşamış yəhudi əsilli sənətkar Karpuşkin vasitəsilə qarmonu bir alət kimi təkmilləşdirdi. “Yəni həmin qarmonda qara rəngli tək tonlu dillər ağ tək tonlu dillərin arasına yerləşdirildi. Bu dəyişiklikdən sonra qarmonda səslənən musiqilər daha düzün və aydın formada səsləndi”. ( Gülhüseyn Kazımlı, “Qarmonun əfsanəsi”, Bakı, 2018, Təhsil nəşriyyatı, səh.161)

Gülhüseyn Kazımov Kor Əhədin həyat və fəaliyyətini araşdırıb və “Qarmonun əfsanəsi” adlı kitab ərsəyə gətirib. Bu kitabda Kor Əhədin tale yolu əhatəli şəkildə əhatə olunub. Onun qızı Leyla xanımın atasıyla bağlı xatirələri də son dərəcə maraqlıdır. Bu xatirələrə əsasən Kor Əhədi bir insan kimi, ata kimi xarakterizə etmək mümkündür.



Unudulmaz muğam tədqiqatçısı Firudin Şuşinski “Azərbaycan xalq musiqiçiləri” kitabında Kor Əhəddən də bəhs edir. Bu sətirlərin müəllifi də Kor Əhədin adına ilk dəfə bu kitabda rast gəlib. Amma ilk dəfədir ki, bu misilsiz sənətkar haqqında nəfis tərtibatla geniş, əhatəli kitab nəşr olunur. Buna görə Gülhüseyn müəllimə böyük təşəkkür düşür.

Dahi bəstəkarlarımız Üzeyir Hacıbəyov, Müslüm Maqomayev onun ifasını yüksək qiymətləndiriblər və bu barədə də kitabda geniş məlumatlar yer alır. Ən maraqlı cəhət əfsanəvi ifaçının nəticəsi, uzun illərdən bəri Amerikada yaşayan Aleksandriya-Sevinc Sultanzadə fon Brüseldorffun Bakıya gələrək Gülhüseyn müəllimlə birlikdə bu kitabla bağlı araşdırmalar aparmasıdır. Sevinc xanım Amerikada musiqi təhsili alıb və bu gün orada Azərbaycan musiqisini layiqincə təmsil etməkdədir. Ulu babasının Bakıda keçirilən xatirə gecəsində o da iştirak edirdi.

Bu yazıda Əhədin tərcümeyi-halından, sənət yolundan geniş bəhs etmək fikrim yoxdur. Gülhüseyn müəllim “Qarmonun əfsanəsi” kitabında onun ömür və sənət yolunu əhatəli şəkildə qələmə alıb. Bizə kitabı oxumaq qalır. Biz oxuduq, siz də oxuyun. Və Kor Əhədi daha yaxından tanıyın.

Müəllifin bütün yazıları - Kənan HACI



Bölməyə aid digər xəbərlər
{sape_links}{sape_article}