Mehdiqulu xan Tacbəxş: zəka və zəhmin tacı - Foto
Tarix: 10-07-2020 08:20 | Bölmə: Ənvər ÇİNGİZOĞLU
Mehdiqulu xan Tacbəxş: zəka və zəhmin tacı

Müasir Azərbaycan milli tarixşünaslığı qarşısında duran ən mühüm vəzifələrdən biri milli hərb tarixinin, o cümlədən görkəmli hərbçilərimizin həyat və fəaliyyətini tədqiq etməkdir. Bunu təkcə Quzey Azərbaycana deyil, Güney Azərbaycana da şamil etmək lazımdır. Çar ordusunda xidmət edən türk-azərbaycanlıları “bəh-bəhlə” bəzəyib-düzəyib, oxuculara çatdırırıq. Güneyə gələndə dodaq büzüb, alın qırışdırıq: "Onlar İrana xidmət ediblər”. Tədqiqatçı Azərbaycan tarixinin obyektiv şəkildə araşdırılması məsələsini bir vəzifə kimi önünə qoymalıdır. “Güney-quzey” məhdudiyyəti olmamalıdır. İranda türk əsilli mükəmməl hərbi təhsil almış, yüksək peşəkarlıq qabiliyyətinə və hərbi istedada malik sərkərdələrimiz çox olmuşdur. Onlardan biri də Mehdiqulu xan Tacbəxşdir.

Mehdiqulu xan İranda tanınmış Tacbəxş soyuna mənsubdur. Bu soy Qacar elinin Dəvəli oymağının Qaraxanlı tayfasına bağlı idi. Qaraxanlı tayfasının böyüklərindən olan Hacı Canməhəmməd xan Qacarlar dövlətinin qurulmasında önəmli rol oynamışdı.

Hacı Canməhəmməd xanın dördüncü оğlu Məhəmməd xan Astrabad civarında doğulmuşdu. Mükəmməl mədrəsə təhsili almışdı. Savadlı olduğundan dolayı mirzə ünvanı daşıyırdı. Rüknəddövlə ləqəbinə sahib idi.

Mirzə Məhəmməd xan 1786-cı ildən 1795-ci ilədək Qəzvinin bəylərbəyi olmuşdu.

Mirzə Məhəmməd xan 1795-ci ildən Tehranın bəylərbəyi оlmuşdu. 1797-ci ildə Ağaməhəmməd xan Qarabağa gеdəndə Mirzə Məhəmməd xana tapşırıq vеrmişdi ki, əgər başına bir iş gəlsə, Baba xandan başqa hеç kimi paytaxta buraxmasın.

Mirzə Məhəmməd xan Baba xanı Fətəli şah edəndən sonra Qacarlar dövlətində "Tacbəxş" kimi tanınmışdı.

Mirzə Məhəmməd xanın törəmələri Tacbəxş, Bəylərbəyi soyadını daşıyırlar.

Mirzə Məhəmməd xan Tubu bəyim İbrahimxəlil xan qızı Sarıcalı-Cavanşirlə və başqa bir nеçə xanımla dünya еvinə girmişdi. Rüstəm xan, Nurməhəmməd xan, Allahyar xan, Allahverdi xan, Fətəli xan, Məhəmmədbağır xan, Mehdi xan, Möhbəli xan adlı оğulları, Gövhərtac xanım, Xırda xanım, Nəvvab Haciyə xanım adlı qızları vardı.

Mirzə Məhəmməd xanın ikinci оğlu Allahyar xan Astrabad civarında anadan оlmuşdu. Mükəmməl mədrəsə təhsili almışdı. Asəfəddövlə ləqəbi daşıyırdı. Fətəli şahın vəziri vəzifəsinədək yüksəlmişdi.

Allahyar xan şair idi. Hacib təxəllüsü ilə yaddaqalan şеirlər yazırdı.

Allahyar xan öncə bir nеçə arvadla, sоnra Fətəli şahın qızı Məryəm xanımla dünya еvinə girmişdi. Məhəmmədqulu xan, şahzadədən Məhəmmədhəsən xan, Mirzə Məhəmməd xan, Məhəmmədəli xan, Hüsеyn xan adlı оğulları, Kəramətəssəltənə xanım adlı qızı vardı.

Mehdiqulu xan Tacbəxş: zəka və zəhmin tacı
Mehdiqulu xan

Məhəmmədqulu xan Allahyar xan oğlu Astarabad civarında dоğulmuşdu. Mükəmməl ailə təlim-tərbiyəsi, təhsili görmüşdü. Asəfüddövlə ləqəbini daşıyırdı. Müqəddəs Məkkəyi-müşərrəfi ziyarət еtmişdi.

Hacı Məhəmmədqulu xan II rus-İran müharibəsində iştirak etmişdi. O, Əbdülməliki, Mafi və Xocavənd atlılarına başçılıq etmişdi.

Hacı Məhəmmədqulu xan 1875-ci ildə vəfat edib.

Hacı Məhəmmədqulu xan Mürəssə xanım Fətəli şah Qоvanlı-Qacarla ailə qurmuşdu. Heydər xan adlı oğlu vardı.

Heydər xan Hacı Məhəmmədqulu xan oğlu Tehran şəhərində dünyaya gəlmişdi. Mükəmməl mədrəsə təhsili almışdı. Orduda xidmət etmişdi.

Heydər xanın Əliqulu xan adlı oğlu vardı.

Əliqulu xan Heydər xan oğlu Tehran şəhərində dünyaya göz açmışdı. Hərbi məktəb bitirmişdi. Orduda xidmət etmişdi. Müqəddəs Məkkəyi-müşərrəfi ziyarət еtmişdi.

Hacı Əliqulu xanın Məhəmmədqulu xan, Mehdiqulu xan adlı oğlanları vardı.

Hacı Əliqulu xanın ikinci oğlu Mehdiqulu xan 1886-cı ildə Tehran şəhərində anadan olmuşdu. İbtidai təhsilini məhəllə mollaxanasında almışdı. Jandarm məktəbini bitirmişdi. Bir müddət İsfahanda xidmət etmişdi.

Mehdiqulu xan Tacbəxş Birinci Dünya müharibəsi dönəmində Kirmanşahda Nizamüssəltənin hökumətində iştirak etmişdi. Hökumətin jandarm qüvvələrinin başçılarından biri idi. Müvəqqəti hökumətin bütün qüvvələrinin sayı 20 minə yaxın idi. Bunlardan 10 minə qədəri jandarm, 10 minə qədəri də müxtəlif köçəri ellərin – Avşar, Kəlhor, Səncabi, Ərdəlan, Gərus və başqa qurumların silahlı dəstələri, Təbriz, Rəşt, Tehran və Həmədanın silahlı mücahidləri və iki alay Osmanlı əsgəri idi. Bu qüvvələrin ancaq jandarm hissələrinin yarısı döyüş qabiliyyətinə malik idi. (Y. Dövlətabadi, Tarixi müasir, III cild, s. 329)

Müvəqqəti hökumətin hərbi məğlubiyyətindən sonra Qəsri-Şirində 3 min nəfərə yaxın jandarm qalmışdı. Onlar da silah-sursat, geyim-yeyim cəhətdən çox pis təchiz olmuşdular. (Yenə orda, s.351)

Mehdiqulu xan Tacbəxş müharibə bitəndən sonra yenidən dövlət jandarm qüvvələrinə dönmüşdü. 1920-ci ildə mayor rütbəsi ilə Ərak və Məlayir jandarm dəstəsinə başçılıq etmişdi.

Mehdiqulu xan Tacbəxş hərb sənətinin inkişafında, 1920-1924-cü illərdə İranda nizami ordu quruculuğu sahəsində və milli hərbi kadrların hazırlanmasında misilsiz xidmətlər göstərmişdir.

Mehdiqulu xan Tacbəxş 1924-cü ildə yeni yaranmış orduda sərhəng (polkovnik) rütbəsinə yüksəlmişdi. Köçəri tayfalar arasında başlayan qiyamın yatırılmasında fəal iştirak etmişdi.

Dərin zəkası, iti ağlı, hərb elminin mahir bilicisi və qeyri-adi bacarığı ilə seçilən Mehdiqulu xan Tacbəxş 1930-cu illərdə general-mayor rütbəsinə layiq görülmüşdü. O, Loristan, Kirmanşah döyüşlərində iştirak etmişdi. Fars əyalətində Qaşqay və digər ellərin çıxışını yatırmışdı. Loristan, Mükran və Kirman ordularına başçılıq etmişdi.

Mehdiqulu xan Tacbəxş 1939-cu ildə Əhməd Mətin-Dəftərinin kabinəsində İranın Əkinçilik idarəsinin rəisi olmuşdu.

Mehdiqulu xan Tacbəxş 1942-ci ildə yenidən Loristan əyaləti hərbi hissələrinə komandanlıq etmişdi.

Mehdiqulu xan Tacbəxş hərb sahəsində göstərdiyi misilsiz xidmətlərə görə bir çox orden və medallarla təltif olunmuşdu. O, fəaliyyəti müddətində cəsur hərbçi və məharətli sərkərdə kimi tanınmış, öz xidmətlərinə görə bu yüksək mükafatları qazanmışdır.

Mehdiqulu xan Tacbəxş ömrünün sonunadək hərb sənətinin inkişafında əvəzsiz xidmətlər göstərib.

Mehdiqulu xan Tacbəxş 1951-ci ildə vəfat edib.

Mehdiqulu xan Tacbəxşin Asəf xan adlı oğlu vardı.

Mehdiqulu xan Tacbəxş bir çoxlarından fərqli olaraq nəinki öz şöhrətli nəslinin ənənələrini zənginləşdirmiş, həm də igidliyi, bilik və bacarığı ilə sonrakı nəsillər üçün unudulmayacaq yüksək qəhrəmanlıq nümunəsi qoyub getmişdir. Biz inanmalıyıq ki, tariximiz böyük bir məhəbbətlə qorunur, bu tarixin şanlı səhifələrinə şərəflə, ləyaqətlə, şücaətlə düşən görkəmli hərbçilərimizin adı daim yaşadılır.

Azərbaycanın qəhrəmanlıq ənənələrinin davam etdirilməsi, zəngin hərb tarixinin canlandırılması, gənclərin qəhrəmanlıq ənənələri əsasında tərbiyə edilməsi, görkəmli hərb xadimlərinin şərəfli yolunun davam etdirilməsi hər zaman bizim diqqət mərkəzimizdə olmalıdır.

Müəllifin bütün yazıları - Ənvər ÇİNGİZOĞLU



Bölməyə aid digər xəbərlər
bütün xəbərlər