20:09 / 01-05-2024
Sabiq baş mühasib: "134 mini icra başçısına vermişəm"
20:03 / 01-05-2024
Qubad İbadoğlu haqqında daha bir qərar verilib
18:59 / 01-05-2024
İlham Əliyev BMT Baş katibinin köməkçisini qəbul edib
18:06 / 01-05-2024
Keçmiş gömrük əməkdaşına hökm oxunub
17:58 / 01-05-2024
Yeni yaradılan "Həyat ağacı" ekoloji problemləri həll edəcək, insan ömrünü uzadacaq
17:39 / 01-05-2024
Səməd Seyidov: "Sözlərində nifrət nə qədər çox olarsa, bir o qədər siyasətçi kimi batacaqsan"
17:18 / 01-05-2024
İlham Əliyev VI Ümumdünya Mədəniyyətlərarası Dialoq Forumunda iştirak edib - Video - Fotolar (Yenilənib)
17:11 / 01-05-2024
Bir milyonluq mənimsəmə: daha bir qadın məhkəmə zalında həbs edilib
16:48 / 01-05-2024
Prokurorluq əməliyyat keçirib, vəzifəli şəxslər cinayət başında saxlanılıb - (Yenilənib)
16:42 / 01-05-2024
Milli Şuranın mitinq müraciətinə cavab verilib
16:24 / 01-05-2024
Prezident İlham Əliyev Zuhair Əlhartini ilə görüşüb - Yenilənib
16:12 / 01-05-2024
Jurnalistə daha bir vəzifə verilib
16:02 / 01-05-2024
Təhlükəsizlik əməkdaşları 16 yaşlı qızı zorlayaraq öldürüb
16:00 / 01-05-2024
“İpoteka haqqında” qanuna dəyişikliklər təsdiqlənib
15:52 / 01-05-2024
İlham Əliyev baş ravvini qəbul edib
15:33 / 01-05-2024
Prezident Şimali Qafqaz müftilərini qəbul edib - Fotolar
15:10 / 01-05-2024
İlham Əliyev TDT-yə üzv və müşahidəçi dövlətlərin dini rəhbərlərindən ibarət nümayəndə heyətini qəbul edib
14:59 / 01-05-2024
“Taliban” daha çox turist cəlb etmək istəyir
14:42 / 01-05-2024
Müdafiə nazirinin daha bir müavini istintaqa cəlb olunur
14:38 / 01-05-2024
Ceyhun Bayramov UNESCO rəsmisi ilə müzakirə aparıb
14:35 / 01-05-2024
Mərkəzi Bank: “Valyuta bazarında kəskin tələb artımı yoxdur”
14:29 / 01-05-2024
Gürcü deputatlar arasında dava düşüb
14:22 / 01-05-2024
Sülh və qlobal təhlükəsizlik - İsrafil Kərimov yazır
14:14 / 01-05-2024
Oğuzda silahlı şəxs saxlanılıb
14:03 / 01-05-2024
Gəlin və bəy də daxil olmaqla 80 nəfər xəstəxanaya aparılıb - Foto
13:46 / 01-05-2024
MN-də 143 milyonluq korrupsiya: "Azersun”dan 19.5 milyon manat geri alınıb”
13:02 / 01-05-2024
Vüqar Bayramov: "Mərkəzi Bank öz notlarının optimal gəlirliyini qoruyub saxlamağa çalışır"
12:47 / 01-05-2024
Ramin Məmmədovun deputat mandatına xitam verilir
10:09 / 27-04-2024
Marsdakı "hörümçək sürüsü"nün sirri açılıb - Fotolar
21:36 / 26-04-2024
Prezident İlham Əliyevin Almaniyaya işgüzar səfəri başa çatıb - Fotolar
18:49 / 27-04-2024
Abşeronda qətl törədilib
22:50 / 27-04-2024
Şair-publisist Namiq Hacıheydərli vəfat edib
20:46 / 26-04-2024
Azərbaycan və Almaniya prezidentləri görüşüb - (Yenilənib) - Fotolar
13:42 / 27-04-2024
ANAMA əməkdaşı Şuşada minaya düşüb
08:18 / 27-04-2024
"Bir qalanın sirri" Musiqili Teatrda açılacaq - Fotolar
22:39 / 27-04-2024
Yunanıstanın baş naziri Türkiyəyə səfərə hazırlaşır
11:59 / 27-04-2024
Dünyanın ilk süni enerji adası tikilir
14:39 / 27-04-2024
Prezident bir qrup sahibkarı təltif edib - Siyahı
08:08 / 28-04-2024
Azərbaycan cüdoçusu Avropa çempionu olub
09:27 / 27-04-2024
Britaniyanın lüks avtomobilləri Rusiyaya daşınır
Abbas mirzə İskəndəri: siyasətin şanlı şahzadəsi - Foto
Tarix: 12-04-2020 19:59 | Bölmə: Ənvər ÇİNGİZOĞLU
Qacarlar dövləti geniş ərazidə müxtəlif mədəniyyətlərin, tayfaların və xalqların birliyi idi. Onları bir dövlətdə birləşdirmək üçün dövlətçilik təfəkkürü, sərkərdə qabiliyyəti və siyasi istedad tələb olunurdu. Qacarlar bunu bacarmışdılar.
1925-ci ildə dövlət çevirilişi nəticəsində bu sülalə pəhləvilərlə əvəzləndi.
Sonrakı tarix və zamana nəzər salaq. Oxuduqlarıma görə, hər hansı tarixi şəxsiyyətin fəaliyyətini və ya prosesin mahiyyətini real, obyektiv və korrekt şəkildə qiymətləndirmək üçün ilk növbədə, onların meydana gəlmə şəraitini, təşəkkülünə əlverişli mühit yaradan amilləri, əvvəlki dövrlərin oxşar hadisələri ilə müqayisədə onun əhəmiyyətini öyrənmək və yalnız bundan sonra xronologiyanın təfərrüatına varmaq lazımdır.
Tarixi hadisələrin sadə nəqli və praqmatik xüsusiyyətləri ilə yanaşı meydana gəlmə səbəbləri, bu səbəblərə təsir etmiş müxtəlif amillər, hadisələrin səbəb və nəticə əlaqələrini araşdıraq. Amması var ki, yazımızın həcmi buna imkan vermir.
Qeyd edək ki, iqtidarda təmsil olunmayan şahzadələrin bəziləri müxalifətə başladılar. Bunlardan biri.
Abbas mirzə İskəndəri 1900-cü ildə Tehran şəhərində dоğulmuşdu. Atası Əli xan kimi tanınan şahzadə Məhəmmədəli mirzədir. O, Məhəmmədtahir mirzənin nəvəsi, İskəndər mirzənin nəticəsi, Qacarlar sülaləsinin vəliəhdi Abbas mirzənin kötükcəsidir. Ulu babasının adını daşıyırdı.
Abbas mirzə ailə təlim-tərbiyəsi, təhsili görmüşdü. Sоnra Tehran Univеrsitеtində iqtisadiyyat fakültəsində оxumuşdu. Daha sоnra siyasi həyata atılmış, qəzеt rеdaktоru, məclisin müxalifət qrupunun lidеri оlmuşdu.
Abbas mirzə İskəndəri 1921-ci ildə "Siyasət" qəzetinin redaktoru və imtiyaz sahibi idi. Qəzet müxalifət yönümlüydü və Tudəni dəstəkləyirdi. (Mərkəze bərrəsiye əsnade tarixe vəzarete ettelat, Tehran, 2003, sənəd 3030/11/5) Baş vəzir Fətullah xan Əkbər (1878–1967) əvvəlcə onu dəstəkləsə də, istiqamətindən qorxuya düşmüş, əməlinin əksinə çıxmışdı. Sonrakı dönəmin baş vəziri Ziyaəddin Təbatəbainin (1889–1969) özü də əvvəlcə müxalifətçi qəzet redaktoru olduğundan onu dəstəkləmişdi.
Abbas mirzə İskəndəri öz qəzetində Mirzadə Eşqi və onun kimi azadxahları çap edirdi.
Abbas mirzə İskəndəri 1926-cı ildə vəzarətdə yüksək postda çalışmışdı.
Abbas mirzə İskəndəri Rza şah Pəhləvinin qəzəbinə gəlmiş, 1937-ci ildə həbs olunmuşdu. 1943-cü ildə həbsdən azad olunmuşdu. Bu həm müttəfiqlərin İranı işğal etməsiylə, həm də Əhməd Qəvamın apardığı siyasətlə bağlı idi.
1943-cü ilin əvvəllərindəki vəziyyət Əhməd Qəvam hökumətinin böhranı ilə nəticələndi. Onun şaha, Məclisə və dеmokratik qüvvələrə qarşı siyasəti uğursuzluğa düçar oldu. Qəvamın "dövlət yalnız hökumət tərəfindən idarə еdilməlidir" idеyası şahın və Məclisin rolunun məhdudlaşdırılmasına yönəldilmişdi. O, hərbi hakimiyyəti də öz əlində cəmləşdirməyə çalışırdı. Lakin "Siyasətin bic tülküsü" sayılan Əhməd Qəvaməssəltənənin yеtərincə dayağı yox idi. 7 fеvralda əlеyhdarları onu istеfaya göndərə bildilər.
Abbas mirzə İskəndəri 1944-cü ildən 1946-cı ilədək Tudə partiyasının üzvü olmuş, sonra Əhməd Qəvama meyl etmişdi.
Abbas mirzə İskəndəri 1946-cı ildən 1947-ci ilədək Tehranın valisi оlmuşdu.
Abbas mirzə İskəndəri 1947-ci ildə Həmədandan 15-ci Çağırış Milli Məclisə vəkil seçilmişdi.
Abbas mirzə İskəndəri 1948-ci ildə İsveçə səfər etmişdi. Ordan Fransaya yollanmışdı.
Abbas mirzə İskəndəri 1949-cu ildə "Banki-İran və Qərb" adlı bank təsis etmişdi. Səhmlərinin çoxu özünün idi.
1949-cu ildə Məhəmməd Müsəddiq Milli Cəbhə adlanan siyasi təşkilat yaradır.
Məhəmməd Müsəddiq 1951-ci ildə baş nazir seçiləndə İran Britaniyanın yarımmüstəmləkə üsul-idarəsindən bir neçə il idi ki, xilas olmuşdu. Odur ki, iranlılar üçün Anqlo-İran Neft Şirkətinin varlığı artıq həmin o müstəmləkə idarəsinin qalığı idi. Sonralar “British Petroleum” adlanacaq bu şirkət İran neftinin külli-ixtiyar sahibi sayılırdı.
Müsəddiqin özü də baş nazir kimi ilk vəzifəsinin İran neftinin milliləşdirilməsi olacağını elan etmişdi. Yeni baş nazirin mövqeyindən narahat olan London bütün dünyanı İran neftini boykot etməyə çağırmışdı.
Abbas mirzə İskəndəri doktor Məhəmməd Müsəddiqi dəstəkləmişdi.
Abbas mirzə İskəndəri 1959-cu ildə ürək tutmasından vəfat etmişdi.
Abbas mirzə İskəndəri gözəl natiq idi. Çıxışları ilə vəkillərin qəlblərini оvlayırdı. Xeyli populyar məqalənin, «Kitabе arzu: tarixе müfəssəlе məşrutiyyət» adlı kitabın müəllifidir.
Abbas mirzə şahzadə Mənsuri-Zaman xanım Əhməd mirzə Kavusiyanın qızı ilə, sonra Şahzadə xanım Məhəmmədtahir mirzə qızı İskəndəri ilə dünya evinə girmişdi. Nəsrəddin mirzə adlı оğlu, Sürəyya xanım, Qüds İran xanım adlı qızları vardı.
Ənvər Çingizoğlu, jurnalist-etnoqraf
Bölməyə aid digər xəbərlər
Tarix: 12-04-2020 19:59 | Bölmə: Ənvər ÇİNGİZOĞLU
Qacarlar dövləti geniş ərazidə müxtəlif mədəniyyətlərin, tayfaların və xalqların birliyi idi. Onları bir dövlətdə birləşdirmək üçün dövlətçilik təfəkkürü, sərkərdə qabiliyyəti və siyasi istedad tələb olunurdu. Qacarlar bunu bacarmışdılar.
1925-ci ildə dövlət çevirilişi nəticəsində bu sülalə pəhləvilərlə əvəzləndi.
Sonrakı tarix və zamana nəzər salaq. Oxuduqlarıma görə, hər hansı tarixi şəxsiyyətin fəaliyyətini və ya prosesin mahiyyətini real, obyektiv və korrekt şəkildə qiymətləndirmək üçün ilk növbədə, onların meydana gəlmə şəraitini, təşəkkülünə əlverişli mühit yaradan amilləri, əvvəlki dövrlərin oxşar hadisələri ilə müqayisədə onun əhəmiyyətini öyrənmək və yalnız bundan sonra xronologiyanın təfərrüatına varmaq lazımdır.
Tarixi hadisələrin sadə nəqli və praqmatik xüsusiyyətləri ilə yanaşı meydana gəlmə səbəbləri, bu səbəblərə təsir etmiş müxtəlif amillər, hadisələrin səbəb və nəticə əlaqələrini araşdıraq. Amması var ki, yazımızın həcmi buna imkan vermir.
Qeyd edək ki, iqtidarda təmsil olunmayan şahzadələrin bəziləri müxalifətə başladılar. Bunlardan biri.
Abbas mirzə İskəndəri 1900-cü ildə Tehran şəhərində dоğulmuşdu. Atası Əli xan kimi tanınan şahzadə Məhəmmədəli mirzədir. O, Məhəmmədtahir mirzənin nəvəsi, İskəndər mirzənin nəticəsi, Qacarlar sülaləsinin vəliəhdi Abbas mirzənin kötükcəsidir. Ulu babasının adını daşıyırdı.
Abbas mirzə ailə təlim-tərbiyəsi, təhsili görmüşdü. Sоnra Tehran Univеrsitеtində iqtisadiyyat fakültəsində оxumuşdu. Daha sоnra siyasi həyata atılmış, qəzеt rеdaktоru, məclisin müxalifət qrupunun lidеri оlmuşdu.
Abbas mirzə İskəndəri 1921-ci ildə "Siyasət" qəzetinin redaktoru və imtiyaz sahibi idi. Qəzet müxalifət yönümlüydü və Tudəni dəstəkləyirdi. (Mərkəze bərrəsiye əsnade tarixe vəzarete ettelat, Tehran, 2003, sənəd 3030/11/5) Baş vəzir Fətullah xan Əkbər (1878–1967) əvvəlcə onu dəstəkləsə də, istiqamətindən qorxuya düşmüş, əməlinin əksinə çıxmışdı. Sonrakı dönəmin baş vəziri Ziyaəddin Təbatəbainin (1889–1969) özü də əvvəlcə müxalifətçi qəzet redaktoru olduğundan onu dəstəkləmişdi.
Abbas mirzə İskəndəri öz qəzetində Mirzadə Eşqi və onun kimi azadxahları çap edirdi.
Abbas mirzə İskəndəri 1926-cı ildə vəzarətdə yüksək postda çalışmışdı.
Abbas mirzə İskəndəri Rza şah Pəhləvinin qəzəbinə gəlmiş, 1937-ci ildə həbs olunmuşdu. 1943-cü ildə həbsdən azad olunmuşdu. Bu həm müttəfiqlərin İranı işğal etməsiylə, həm də Əhməd Qəvamın apardığı siyasətlə bağlı idi.
1943-cü ilin əvvəllərindəki vəziyyət Əhməd Qəvam hökumətinin böhranı ilə nəticələndi. Onun şaha, Məclisə və dеmokratik qüvvələrə qarşı siyasəti uğursuzluğa düçar oldu. Qəvamın "dövlət yalnız hökumət tərəfindən idarə еdilməlidir" idеyası şahın və Məclisin rolunun məhdudlaşdırılmasına yönəldilmişdi. O, hərbi hakimiyyəti də öz əlində cəmləşdirməyə çalışırdı. Lakin "Siyasətin bic tülküsü" sayılan Əhməd Qəvaməssəltənənin yеtərincə dayağı yox idi. 7 fеvralda əlеyhdarları onu istеfaya göndərə bildilər.
Abbas mirzə İskəndəri 1944-cü ildən 1946-cı ilədək Tudə partiyasının üzvü olmuş, sonra Əhməd Qəvama meyl etmişdi.
Abbas mirzə İskəndəri 1946-cı ildən 1947-ci ilədək Tehranın valisi оlmuşdu.
Abbas mirzə İskəndəri 1947-ci ildə Həmədandan 15-ci Çağırış Milli Məclisə vəkil seçilmişdi.
Abbas mirzə İskəndəri 1948-ci ildə İsveçə səfər etmişdi. Ordan Fransaya yollanmışdı.
Abbas mirzə İskəndəri 1949-cu ildə "Banki-İran və Qərb" adlı bank təsis etmişdi. Səhmlərinin çoxu özünün idi.
1949-cu ildə Məhəmməd Müsəddiq Milli Cəbhə adlanan siyasi təşkilat yaradır.
Məhəmməd Müsəddiq 1951-ci ildə baş nazir seçiləndə İran Britaniyanın yarımmüstəmləkə üsul-idarəsindən bir neçə il idi ki, xilas olmuşdu. Odur ki, iranlılar üçün Anqlo-İran Neft Şirkətinin varlığı artıq həmin o müstəmləkə idarəsinin qalığı idi. Sonralar “British Petroleum” adlanacaq bu şirkət İran neftinin külli-ixtiyar sahibi sayılırdı.
Müsəddiqin özü də baş nazir kimi ilk vəzifəsinin İran neftinin milliləşdirilməsi olacağını elan etmişdi. Yeni baş nazirin mövqeyindən narahat olan London bütün dünyanı İran neftini boykot etməyə çağırmışdı.
Abbas mirzə İskəndəri doktor Məhəmməd Müsəddiqi dəstəkləmişdi.
Abbas mirzə İskəndəri 1959-cu ildə ürək tutmasından vəfat etmişdi.
Abbas mirzə İskəndəri gözəl natiq idi. Çıxışları ilə vəkillərin qəlblərini оvlayırdı. Xeyli populyar məqalənin, «Kitabе arzu: tarixе müfəssəlе məşrutiyyət» adlı kitabın müəllifidir.
Abbas mirzə şahzadə Mənsuri-Zaman xanım Əhməd mirzə Kavusiyanın qızı ilə, sonra Şahzadə xanım Məhəmmədtahir mirzə qızı İskəndəri ilə dünya evinə girmişdi. Nəsrəddin mirzə adlı оğlu, Sürəyya xanım, Qüds İran xanım adlı qızları vardı.
Ənvər Çingizoğlu, jurnalist-etnoqraf
Müəllifin bütün yazıları - Ənvər ÇİNGİZOĞLU
Bölməyə aid digər xəbərlər
11-04-2022, 21:25
Mazandaran alimi - Ənvər Çingizoğlu yazır
23-03-2022, 18:55
Rəşid Yasəmi: ədəbiyyatda nəciblik nümunəsi
17-03-2022, 09:49
Vahid Dəstigirdi: Nizaminin tədqiqatçısı
12-03-2022, 22:31
Ənvər ÇİNGİZOĞLU - Səid Nəfisi: Azərbaycan qəhrəmanı Babək Xürrəmdin əsərinin müəllifi
19-10-2021, 09:58
Ənvər ÇİNGİZOĞLU - Məhəmmədəli Füruği: siyasətçi, diplomat, tarixçi, tərcüməçi və millətçi kimi
16-10-2021, 01:06
Ənvər ÇİNGİZOĞLU - Hacıəli xan Rəzmara: Qurban bayramında doğuldu, terror qurbanı oldu
13-09-2021, 16:31
Ənvər ÇİNGİZOĞLU - Şəkinskilərin İran qolu haqqında... - Ənvər Çingizoğlunun araşdırması
10-09-2021, 17:27
Nəcəfqulu xan Sərşar: Qaradağın ağ gün görməmiş şairi
27-08-2021, 16:48
Ənvər ÇİNGİZOĞLU - Məhəmmədqulu xan Alar: inqilabda sərkərdə, işdə sərkar.. - Fotolar
20-08-2021, 13:38
Ənvər ÇİNGİZOĞLU - İsmayıl xan Şəfai: Tehran-43 konfransında şahın tərcüməçisi - Fotolar
16-08-2021, 15:51
Ənvər ÇİNGİZOĞLU - Seyid Məhəmməd Dəbirsiyaqi: tədqiq və tədrisin işığında - Fotolar
24-07-2021, 16:15
Ənvər ÇİNGİZOĞLU - Qaradağ elləri: beloğludan eloğluya qədər - Ənvər Çingizoğlu yazır