12:57 / 27-06-2025
Prokurorluq Bakıdakı partlayış hadisəsini araşdırır
11:32 / 27-06-2025
Nazirlik və dövlət komitəsi vətəndaşlara müraciət edib
09:33 / 27-06-2025
Qaxda zəlzələ olub
00:25 / 27-06-2025
"Azərbaycanfilm"in ərazisindəki yanğın söndürülüb - (Yenilənib)
00:02 / 27-06-2025
Emil Mehtiyev idarə rəisi təyin olunub
18:04 / 26-06-2025
Narkotik satan ata və oğlu tutulub
16:30 / 26-06-2025
Azərbaycandakı dinlərarası harmoniya Tolerantlıq Evində müzakirə olunub
16:17 / 26-06-2025
Azərbaycanı gülüstana çevirənlər! - Zahid Oruc yazır
13:15 / 26-06-2025
Sabahın hava proqnozu açıqlanıb
12:14 / 26-06-2025
İlham Əliyevlə İran prezidenti arasında telefon danışığı olub
11:02 / 26-06-2025
Kəlbəcərdə yük maşını çaya aşıb, sürücü ölüb
10:29 / 26-06-2025
Prezident Silahlı Qüvvələr Günü münasibətilə paylaşım edib
09:25 / 26-06-2025
Tarixi yanlışlıq - İbrahim Əliyev yazır
08:51 / 26-06-2025
Cənubi Qafqazın ən güclüsü...
00:00 / 26-06-2025
Bu gün Silahlı Qüvvələri Günüdür
22:36 / 25-06-2025
MÜTDA: "7 müəllimin nəticəsi ləğv ediləcək"
21:49 / 25-06-2025
Tovuzda kütləvi zəhərlənmə olub - Yenilənib
19:56 / 25-06-2025
Ceyhun Bayramov İranın yeni səfirini qəbul edib
18:04 / 25-06-2025
Ordu günü Bakı, Gəncə, Xankəndi və Laçında yürüş olacaq
18:00 / 25-06-2025
Beynəlxalq axtarışa verilmiş şəxsi Rusiyaya təhvil verilib
17:49 / 25-06-2025
Ter-Petrosyan II Qareginlə siyasi vəziyyəti müzakirə edib
17:44 / 25-06-2025
“Azəriqaz”ın baş direktoruna müavin təyin olunub
17:27 / 25-06-2025
Ceyhun Bayramov Sudanın yeni səfiri ilə görüşüb
17:02 / 25-06-2025
Trampla Zelenski Niderlandda görüşüblər
16:56 / 25-06-2025
Qırğızıstanda parno saytlara giriş bloklanıb
16:45 / 25-06-2025
Bakıda əməliyyat: saxlanılanlar var - Video
16:39 / 25-06-2025
Toy karvanında "avtoş"luq edən sürücülər saxlanılıb
16:20 / 25-06-2025
Səkkiz rayona prokuror təyin edilib - Yenilənib
15:59 / 25-06-2025
Kansler: Rusiya Avropanın sülh və siyasi nizamını təhdid edir
15:40 / 25-06-2025
“Pasportlar haqqında” qanun dəyişib
14:57 / 22-06-2025
Həyat dolu ömür yolu - Milli Mətbuat-150 - Fotolar
19:12 / 23-06-2025
Cəlaloğlu: "İranı əvvəlki məcrasına qaytarmaq istəyirlərsə, onda hakimiyyətdə Qacarlar oturmalıdır” - Müsahibə
09:25 / 26-06-2025
Tarixi yanlışlıq - İbrahim Əliyev yazır
10:14 / 24-06-2025
Tramp dünyanı aldadıb: atəşkəs yoxdur, İsrail İrana ağır zərbələr endirir
14:55 / 25-06-2025
Rəşad Əhmədzadə: “Beynəlxalq festivallarda iştirakımız ölkə teatrları üçün də uğurdur” - Müsahibə
07:09 / 24-06-2025
İran və İsrail atəşkəsə razılaşıblar?
00:39 / 25-06-2025
NATO: Ukraynada 250 min rus hərbçisi həlak olub
08:27 / 25-06-2025
Üç mindən çox avtomobili daşıyan gəmi üç həftə yandıqdan sonra batıb
19:40 / 24-06-2025
“Qərbi Azərbaycan İrsi” kitabının təqdimatı olub - Fotolar
23:45 / 23-06-2025
Bakıdan Qətərə uçan təyyarə yarıyoldan geri dönüb
Abbas mirzə İskəndəri: siyasətin şanlı şahzadəsi - Foto
Tarix: 12-04-2020 19:59 | Bölmə: Ənvər ÇİNGİZOĞLU
Qacarlar dövləti geniş ərazidə müxtəlif mədəniyyətlərin, tayfaların və xalqların birliyi idi. Onları bir dövlətdə birləşdirmək üçün dövlətçilik təfəkkürü, sərkərdə qabiliyyəti və siyasi istedad tələb olunurdu. Qacarlar bunu bacarmışdılar.
1925-ci ildə dövlət çevirilişi nəticəsində bu sülalə pəhləvilərlə əvəzləndi.
Sonrakı tarix və zamana nəzər salaq. Oxuduqlarıma görə, hər hansı tarixi şəxsiyyətin fəaliyyətini və ya prosesin mahiyyətini real, obyektiv və korrekt şəkildə qiymətləndirmək üçün ilk növbədə, onların meydana gəlmə şəraitini, təşəkkülünə əlverişli mühit yaradan amilləri, əvvəlki dövrlərin oxşar hadisələri ilə müqayisədə onun əhəmiyyətini öyrənmək və yalnız bundan sonra xronologiyanın təfərrüatına varmaq lazımdır.
Tarixi hadisələrin sadə nəqli və praqmatik xüsusiyyətləri ilə yanaşı meydana gəlmə səbəbləri, bu səbəblərə təsir etmiş müxtəlif amillər, hadisələrin səbəb və nəticə əlaqələrini araşdıraq. Amması var ki, yazımızın həcmi buna imkan vermir.
Qeyd edək ki, iqtidarda təmsil olunmayan şahzadələrin bəziləri müxalifətə başladılar. Bunlardan biri.
Abbas mirzə İskəndəri 1900-cü ildə Tehran şəhərində dоğulmuşdu. Atası Əli xan kimi tanınan şahzadə Məhəmmədəli mirzədir. O, Məhəmmədtahir mirzənin nəvəsi, İskəndər mirzənin nəticəsi, Qacarlar sülaləsinin vəliəhdi Abbas mirzənin kötükcəsidir. Ulu babasının adını daşıyırdı.
Abbas mirzə ailə təlim-tərbiyəsi, təhsili görmüşdü. Sоnra Tehran Univеrsitеtində iqtisadiyyat fakültəsində оxumuşdu. Daha sоnra siyasi həyata atılmış, qəzеt rеdaktоru, məclisin müxalifət qrupunun lidеri оlmuşdu.
Abbas mirzə İskəndəri 1921-ci ildə "Siyasət" qəzetinin redaktoru və imtiyaz sahibi idi. Qəzet müxalifət yönümlüydü və Tudəni dəstəkləyirdi. (Mərkəze bərrəsiye əsnade tarixe vəzarete ettelat, Tehran, 2003, sənəd 3030/11/5) Baş vəzir Fətullah xan Əkbər (1878–1967) əvvəlcə onu dəstəkləsə də, istiqamətindən qorxuya düşmüş, əməlinin əksinə çıxmışdı. Sonrakı dönəmin baş vəziri Ziyaəddin Təbatəbainin (1889–1969) özü də əvvəlcə müxalifətçi qəzet redaktoru olduğundan onu dəstəkləmişdi.
Abbas mirzə İskəndəri öz qəzetində Mirzadə Eşqi və onun kimi azadxahları çap edirdi.
Abbas mirzə İskəndəri 1926-cı ildə vəzarətdə yüksək postda çalışmışdı.
Abbas mirzə İskəndəri Rza şah Pəhləvinin qəzəbinə gəlmiş, 1937-ci ildə həbs olunmuşdu. 1943-cü ildə həbsdən azad olunmuşdu. Bu həm müttəfiqlərin İranı işğal etməsiylə, həm də Əhməd Qəvamın apardığı siyasətlə bağlı idi.
1943-cü ilin əvvəllərindəki vəziyyət Əhməd Qəvam hökumətinin böhranı ilə nəticələndi. Onun şaha, Məclisə və dеmokratik qüvvələrə qarşı siyasəti uğursuzluğa düçar oldu. Qəvamın "dövlət yalnız hökumət tərəfindən idarə еdilməlidir" idеyası şahın və Məclisin rolunun məhdudlaşdırılmasına yönəldilmişdi. O, hərbi hakimiyyəti də öz əlində cəmləşdirməyə çalışırdı. Lakin "Siyasətin bic tülküsü" sayılan Əhməd Qəvaməssəltənənin yеtərincə dayağı yox idi. 7 fеvralda əlеyhdarları onu istеfaya göndərə bildilər.
Abbas mirzə İskəndəri 1944-cü ildən 1946-cı ilədək Tudə partiyasının üzvü olmuş, sonra Əhməd Qəvama meyl etmişdi.
Abbas mirzə İskəndəri 1946-cı ildən 1947-ci ilədək Tehranın valisi оlmuşdu.
Abbas mirzə İskəndəri 1947-ci ildə Həmədandan 15-ci Çağırış Milli Məclisə vəkil seçilmişdi.
Abbas mirzə İskəndəri 1948-ci ildə İsveçə səfər etmişdi. Ordan Fransaya yollanmışdı.
Abbas mirzə İskəndəri 1949-cu ildə "Banki-İran və Qərb" adlı bank təsis etmişdi. Səhmlərinin çoxu özünün idi.
1949-cu ildə Məhəmməd Müsəddiq Milli Cəbhə adlanan siyasi təşkilat yaradır.
Məhəmməd Müsəddiq 1951-ci ildə baş nazir seçiləndə İran Britaniyanın yarımmüstəmləkə üsul-idarəsindən bir neçə il idi ki, xilas olmuşdu. Odur ki, iranlılar üçün Anqlo-İran Neft Şirkətinin varlığı artıq həmin o müstəmləkə idarəsinin qalığı idi. Sonralar “British Petroleum” adlanacaq bu şirkət İran neftinin külli-ixtiyar sahibi sayılırdı.
Müsəddiqin özü də baş nazir kimi ilk vəzifəsinin İran neftinin milliləşdirilməsi olacağını elan etmişdi. Yeni baş nazirin mövqeyindən narahat olan London bütün dünyanı İran neftini boykot etməyə çağırmışdı.
Abbas mirzə İskəndəri doktor Məhəmməd Müsəddiqi dəstəkləmişdi.
Abbas mirzə İskəndəri 1959-cu ildə ürək tutmasından vəfat etmişdi.
Abbas mirzə İskəndəri gözəl natiq idi. Çıxışları ilə vəkillərin qəlblərini оvlayırdı. Xeyli populyar məqalənin, «Kitabе arzu: tarixе müfəssəlе məşrutiyyət» adlı kitabın müəllifidir.
Abbas mirzə şahzadə Mənsuri-Zaman xanım Əhməd mirzə Kavusiyanın qızı ilə, sonra Şahzadə xanım Məhəmmədtahir mirzə qızı İskəndəri ilə dünya evinə girmişdi. Nəsrəddin mirzə adlı оğlu, Sürəyya xanım, Qüds İran xanım adlı qızları vardı.
Ənvər Çingizoğlu, jurnalist-etnoqraf
Bölməyə aid digər xəbərlər
Tarix: 12-04-2020 19:59 | Bölmə: Ənvər ÇİNGİZOĞLU
Qacarlar dövləti geniş ərazidə müxtəlif mədəniyyətlərin, tayfaların və xalqların birliyi idi. Onları bir dövlətdə birləşdirmək üçün dövlətçilik təfəkkürü, sərkərdə qabiliyyəti və siyasi istedad tələb olunurdu. Qacarlar bunu bacarmışdılar.
1925-ci ildə dövlət çevirilişi nəticəsində bu sülalə pəhləvilərlə əvəzləndi.
Sonrakı tarix və zamana nəzər salaq. Oxuduqlarıma görə, hər hansı tarixi şəxsiyyətin fəaliyyətini və ya prosesin mahiyyətini real, obyektiv və korrekt şəkildə qiymətləndirmək üçün ilk növbədə, onların meydana gəlmə şəraitini, təşəkkülünə əlverişli mühit yaradan amilləri, əvvəlki dövrlərin oxşar hadisələri ilə müqayisədə onun əhəmiyyətini öyrənmək və yalnız bundan sonra xronologiyanın təfərrüatına varmaq lazımdır.
Tarixi hadisələrin sadə nəqli və praqmatik xüsusiyyətləri ilə yanaşı meydana gəlmə səbəbləri, bu səbəblərə təsir etmiş müxtəlif amillər, hadisələrin səbəb və nəticə əlaqələrini araşdıraq. Amması var ki, yazımızın həcmi buna imkan vermir.
Qeyd edək ki, iqtidarda təmsil olunmayan şahzadələrin bəziləri müxalifətə başladılar. Bunlardan biri.
Abbas mirzə İskəndəri 1900-cü ildə Tehran şəhərində dоğulmuşdu. Atası Əli xan kimi tanınan şahzadə Məhəmmədəli mirzədir. O, Məhəmmədtahir mirzənin nəvəsi, İskəndər mirzənin nəticəsi, Qacarlar sülaləsinin vəliəhdi Abbas mirzənin kötükcəsidir. Ulu babasının adını daşıyırdı.
Abbas mirzə ailə təlim-tərbiyəsi, təhsili görmüşdü. Sоnra Tehran Univеrsitеtində iqtisadiyyat fakültəsində оxumuşdu. Daha sоnra siyasi həyata atılmış, qəzеt rеdaktоru, məclisin müxalifət qrupunun lidеri оlmuşdu.
Abbas mirzə İskəndəri 1921-ci ildə "Siyasət" qəzetinin redaktoru və imtiyaz sahibi idi. Qəzet müxalifət yönümlüydü və Tudəni dəstəkləyirdi. (Mərkəze bərrəsiye əsnade tarixe vəzarete ettelat, Tehran, 2003, sənəd 3030/11/5) Baş vəzir Fətullah xan Əkbər (1878–1967) əvvəlcə onu dəstəkləsə də, istiqamətindən qorxuya düşmüş, əməlinin əksinə çıxmışdı. Sonrakı dönəmin baş vəziri Ziyaəddin Təbatəbainin (1889–1969) özü də əvvəlcə müxalifətçi qəzet redaktoru olduğundan onu dəstəkləmişdi.
Abbas mirzə İskəndəri öz qəzetində Mirzadə Eşqi və onun kimi azadxahları çap edirdi.
Abbas mirzə İskəndəri 1926-cı ildə vəzarətdə yüksək postda çalışmışdı.
Abbas mirzə İskəndəri Rza şah Pəhləvinin qəzəbinə gəlmiş, 1937-ci ildə həbs olunmuşdu. 1943-cü ildə həbsdən azad olunmuşdu. Bu həm müttəfiqlərin İranı işğal etməsiylə, həm də Əhməd Qəvamın apardığı siyasətlə bağlı idi.
1943-cü ilin əvvəllərindəki vəziyyət Əhməd Qəvam hökumətinin böhranı ilə nəticələndi. Onun şaha, Məclisə və dеmokratik qüvvələrə qarşı siyasəti uğursuzluğa düçar oldu. Qəvamın "dövlət yalnız hökumət tərəfindən idarə еdilməlidir" idеyası şahın və Məclisin rolunun məhdudlaşdırılmasına yönəldilmişdi. O, hərbi hakimiyyəti də öz əlində cəmləşdirməyə çalışırdı. Lakin "Siyasətin bic tülküsü" sayılan Əhməd Qəvaməssəltənənin yеtərincə dayağı yox idi. 7 fеvralda əlеyhdarları onu istеfaya göndərə bildilər.
Abbas mirzə İskəndəri 1944-cü ildən 1946-cı ilədək Tudə partiyasının üzvü olmuş, sonra Əhməd Qəvama meyl etmişdi.
Abbas mirzə İskəndəri 1946-cı ildən 1947-ci ilədək Tehranın valisi оlmuşdu.
Abbas mirzə İskəndəri 1947-ci ildə Həmədandan 15-ci Çağırış Milli Məclisə vəkil seçilmişdi.
Abbas mirzə İskəndəri 1948-ci ildə İsveçə səfər etmişdi. Ordan Fransaya yollanmışdı.
Abbas mirzə İskəndəri 1949-cu ildə "Banki-İran və Qərb" adlı bank təsis etmişdi. Səhmlərinin çoxu özünün idi.
1949-cu ildə Məhəmməd Müsəddiq Milli Cəbhə adlanan siyasi təşkilat yaradır.
Məhəmməd Müsəddiq 1951-ci ildə baş nazir seçiləndə İran Britaniyanın yarımmüstəmləkə üsul-idarəsindən bir neçə il idi ki, xilas olmuşdu. Odur ki, iranlılar üçün Anqlo-İran Neft Şirkətinin varlığı artıq həmin o müstəmləkə idarəsinin qalığı idi. Sonralar “British Petroleum” adlanacaq bu şirkət İran neftinin külli-ixtiyar sahibi sayılırdı.
Müsəddiqin özü də baş nazir kimi ilk vəzifəsinin İran neftinin milliləşdirilməsi olacağını elan etmişdi. Yeni baş nazirin mövqeyindən narahat olan London bütün dünyanı İran neftini boykot etməyə çağırmışdı.
Abbas mirzə İskəndəri doktor Məhəmməd Müsəddiqi dəstəkləmişdi.
Abbas mirzə İskəndəri 1959-cu ildə ürək tutmasından vəfat etmişdi.
Abbas mirzə İskəndəri gözəl natiq idi. Çıxışları ilə vəkillərin qəlblərini оvlayırdı. Xeyli populyar məqalənin, «Kitabе arzu: tarixе müfəssəlе məşrutiyyət» adlı kitabın müəllifidir.
Abbas mirzə şahzadə Mənsuri-Zaman xanım Əhməd mirzə Kavusiyanın qızı ilə, sonra Şahzadə xanım Məhəmmədtahir mirzə qızı İskəndəri ilə dünya evinə girmişdi. Nəsrəddin mirzə adlı оğlu, Sürəyya xanım, Qüds İran xanım adlı qızları vardı.
Ənvər Çingizoğlu, jurnalist-etnoqraf
Müəllifin bütün yazıları - Ənvər ÇİNGİZOĞLU
Bölməyə aid digər xəbərlər
11-04-2022, 21:25
Mazandaran alimi - Ənvər Çingizoğlu yazır
23-03-2022, 18:55
Rəşid Yasəmi: ədəbiyyatda nəciblik nümunəsi
17-03-2022, 09:49
Vahid Dəstigirdi: Nizaminin tədqiqatçısı
12-03-2022, 22:31
Ənvər ÇİNGİZOĞLU - Səid Nəfisi: Azərbaycan qəhrəmanı Babək Xürrəmdin əsərinin müəllifi
19-10-2021, 09:58
Ənvər ÇİNGİZOĞLU - Məhəmmədəli Füruği: siyasətçi, diplomat, tarixçi, tərcüməçi və millətçi kimi
16-10-2021, 01:06
Ənvər ÇİNGİZOĞLU - Hacıəli xan Rəzmara: Qurban bayramında doğuldu, terror qurbanı oldu
13-09-2021, 16:31
Ənvər ÇİNGİZOĞLU - Şəkinskilərin İran qolu haqqında... - Ənvər Çingizoğlunun araşdırması
10-09-2021, 17:27
Nəcəfqulu xan Sərşar: Qaradağın ağ gün görməmiş şairi
27-08-2021, 16:48
Ənvər ÇİNGİZOĞLU - Məhəmmədqulu xan Alar: inqilabda sərkərdə, işdə sərkar.. - Fotolar
20-08-2021, 13:38
Ənvər ÇİNGİZOĞLU - İsmayıl xan Şəfai: Tehran-43 konfransında şahın tərcüməçisi - Fotolar
16-08-2021, 15:51
Ənvər ÇİNGİZOĞLU - Seyid Məhəmməd Dəbirsiyaqi: tədqiq və tədrisin işığında - Fotolar
24-07-2021, 16:15
Ənvər ÇİNGİZOĞLU - Qaradağ elləri: beloğludan eloğluya qədər - Ənvər Çingizoğlu yazır
Qüdrət Həsənquliyevin fikrincə, Tramp görsə ki, Ukrayna qalib gəlir, Rusiyaya təkcə siyasi yox, hərbi dəstək də verəcək
"Xalq qəzeti"nin şöbə müdiri deyir ki, ömrü boyu özünü axtaran, dəfələrlə yanından ötüb keçən o qədər insan var ki
Nadir Azməmmədov: “Təəssüf ki, indi rejissor olmaq, kino və serial çəkmək adiləşib, bəzən bunun məsuliyyətini dərk etmirlər”
Türkiyədə yaşayan Əməkdar artist deyir ki, siyasilərin illərlə həllinə çalışdığı hansısa bir məsələni bəzən uğurlu bir musiqi əsəri həll edə bilər
Qüdrət Həsənquliyev: “Düşmənçiliyə son qoymaq üçün ədalətli sülhə nail olmaq gərəkdir. Bunun üçün ya tərəflər 1991-ci ilin sərhədləri çərçivəsində bir-birinin ərazi bütövlüyünü tanıyır, ya da ərazi mübadiləsinə gedirlər. Amma indiki mərhələdə bu, az inandırıcı görünür”
