23:38 / 26-05-2020
ABŞ "Şimal axını-2" layihəsinə qarşı yeni sanksiyalara hazırlaşır
21:54 / 26-05-2020
İspaniyada 10 günlük matəm elan olundu
21:42 / 26-05-2020
"13 xəstə süni nəfəs aparatına qoşulub" - TƏBİB koronavirusla bağlı son vəziyyəti açıqladı + Cədvəl
21:20 / 26-05-2020
Türkiyədə daha 948 nəfər koronavirusa yoluxub, ölənlər var
21:17 / 26-05-2020
Mahmud xan Ənsari: tanımağa dəyər... - Fotolar
20:41 / 26-05-2020
Əli Məsimli seçiciləri ilə onlayn qəbul keçirdi - Video
20:29 / 26-05-2020
Müdriklik və sadəlik mücəssiməsi - Firuz Mustafa yazır
19:42 / 26-05-2020
Makron Əliyevə məktubunda Qarabağdan söz açdı: "Fransanın qərəzsizliyinə arxalana bilərsiniz"
19:36 / 26-05-2020
Koronavirus gözə necə təsir edir?
19:11 / 26-05-2020
Daha 131 azərbaycanlı Rusiyadan təxliyə olunub
19:05 / 26-05-2020
Mingəçevirdə məcburi köçkün intihar edib
18:51 / 26-05-2020
Britaniyada daha 134 nəfər koronavirusdan vəfat edib
18:39 / 26-05-2020
“Azərişıq” ASC-nin üç əməkdaşı güllələnib
18:31 / 26-05-2020
Azərbaycanda indiyədək koronavirusdan 2819 nəfər sağalıb
18:24 / 26-05-2020
Azərbaycanda daha 132 nəfər koronavirusa yoluxub, 1 nəfər vəfat edib
18:11 / 26-05-2020
XİN-dən "Ramil Səfərovun işi" ilə bağlı qərara etiraz: "Yerevanın tələb irəli sürməsinə mənəvi haqqı yoxdur"
17:45 / 26-05-2020
İcra Hakimiyyətindən koronavirusa yoluxan müavinlə bağlı - Açıqlama
17:31 / 26-05-2020
Məşhur aparıcının AzTV-dəki verilişi bağlandı
17:30 / 26-05-2020
İŞİD-in İraqdakı qanadının rəhbəri öldürülüb
17:11 / 26-05-2020
Bakı polisi Milli Məclisin qarşısındakı aksiyaya cəhdlə bağlı məlumat yaydı
17:03 / 26-05-2020
Rusiya ordusunda koronavirusa 5,5 min yoluxma halı aşkarlanıb
16:56 / 26-05-2020
Gəncədə amansızlıqla qətlə yetirilən şəxs keçmiş müstəntiq imiş
16:55 / 26-05-2020
Rusiyada Qələbə Paradı iyunun 24-də keçiriləcək
16:37 / 26-05-2020
Deputat ermənilərlə danışıqların dayandırılmasını istəyir - Foto
16:35 / 26-05-2020
Rusiya Gürcüstana satdığı qazı 15% ucuzlaşdıracaq
16:27 / 26-05-2020
Ruhani Prezident İlham Əliyevə məktub göndərib
16:16 / 26-05-2020
Türkiyə Silahlı Qüvvələrinin sabiq Baş Qərargah rəisi vəfat edib
16:08 / 26-05-2020
ABŞ neft sənayesində 200-dən çox şirkət iflas edib
12:29 / 22-05-2020
Prezident daha bir icra başçısını vəzifədən azad etdi
15:15 / 22-05-2020
Prezident bir qrup şəxsi təltif etdi - Siyahı
18:23 / 24-05-2020
Qiyamçı general Türkiyəyə müharibə elan etdi
14:53 / 24-05-2020
Əbülfəs Qarayevlə Elçin Quliyevə Britaniyada cinayət işi açılıb
14:30 / 26-05-2020
Avropa məhkəməsi Ramil Səfərova görə Azərbaycanın əleyhinə qərar verdi
12:43 / 22-05-2020
Azərbaycanda daha iki vəzifəli şəxs tutuldu
14:28 / 23-05-2020
Naxçıvana Baş Nazir təyin edilib
18:59 / 24-05-2020
Gələcək nazir... kim olmalıdır? - Firuz Mustafa yazır
16:10 / 22-05-2020
11 prezidentin sirrini bilən şəxs koronavirusdan öldü - Fotolar
16:02 / 23-05-2020
Azərbaycanda koronavirusa yeni yoluxmalar qeydə alındı - Ölənlər var
Abbas mirzə İskəndəri: siyasətin şanlı şahzadəsi - Foto
Tarix: 12-04-2020 19:59 | Bölmə: Ənvər ÇİNGİZOĞLU
Qacarlar dövləti geniş ərazidə müxtəlif mədəniyyətlərin, tayfaların və xalqların birliyi idi. Onları bir dövlətdə birləşdirmək üçün dövlətçilik təfəkkürü, sərkərdə qabiliyyəti və siyasi istedad tələb olunurdu. Qacarlar bunu bacarmışdılar.
1925-ci ildə dövlət çevirilişi nəticəsində bu sülalə pəhləvilərlə əvəzləndi.
Sonrakı tarix və zamana nəzər salaq. Oxuduqlarıma görə, hər hansı tarixi şəxsiyyətin fəaliyyətini və ya prosesin mahiyyətini real, obyektiv və korrekt şəkildə qiymətləndirmək üçün ilk növbədə, onların meydana gəlmə şəraitini, təşəkkülünə əlverişli mühit yaradan amilləri, əvvəlki dövrlərin oxşar hadisələri ilə müqayisədə onun əhəmiyyətini öyrənmək və yalnız bundan sonra xronologiyanın təfərrüatına varmaq lazımdır.
Tarixi hadisələrin sadə nəqli və praqmatik xüsusiyyətləri ilə yanaşı meydana gəlmə səbəbləri, bu səbəblərə təsir etmiş müxtəlif amillər, hadisələrin səbəb və nəticə əlaqələrini araşdıraq. Amması var ki, yazımızın həcmi buna imkan vermir.
Qeyd edək ki, iqtidarda təmsil olunmayan şahzadələrin bəziləri müxalifətə başladılar. Bunlardan biri.
Abbas mirzə İskəndəri 1900-cü ildə Tehran şəhərində dоğulmuşdu. Atası Əli xan kimi tanınan şahzadə Məhəmmədəli mirzədir. O, Məhəmmədtahir mirzənin nəvəsi, İskəndər mirzənin nəticəsi, Qacarlar sülaləsinin vəliəhdi Abbas mirzənin kötükcəsidir. Ulu babasının adını daşıyırdı.
Abbas mirzə ailə təlim-tərbiyəsi, təhsili görmüşdü. Sоnra Tehran Univеrsitеtində iqtisadiyyat fakültəsində оxumuşdu. Daha sоnra siyasi həyata atılmış, qəzеt rеdaktоru, məclisin müxalifət qrupunun lidеri оlmuşdu.
Abbas mirzə İskəndəri 1921-ci ildə "Siyasət" qəzetinin redaktoru və imtiyaz sahibi idi. Qəzet müxalifət yönümlüydü və Tudəni dəstəkləyirdi. (Mərkəze bərrəsiye əsnade tarixe vəzarete ettelat, Tehran, 2003, sənəd 3030/11/5) Baş vəzir Fətullah xan Əkbər (1878–1967) əvvəlcə onu dəstəkləsə də, istiqamətindən qorxuya düşmüş, əməlinin əksinə çıxmışdı. Sonrakı dönəmin baş vəziri Ziyaəddin Təbatəbainin (1889–1969) özü də əvvəlcə müxalifətçi qəzet redaktoru olduğundan onu dəstəkləmişdi.
Abbas mirzə İskəndəri öz qəzetində Mirzadə Eşqi və onun kimi azadxahları çap edirdi.
Abbas mirzə İskəndəri 1926-cı ildə vəzarətdə yüksək postda çalışmışdı.
Abbas mirzə İskəndəri Rza şah Pəhləvinin qəzəbinə gəlmiş, 1937-ci ildə həbs olunmuşdu. 1943-cü ildə həbsdən azad olunmuşdu. Bu həm müttəfiqlərin İranı işğal etməsiylə, həm də Əhməd Qəvamın apardığı siyasətlə bağlı idi.
1943-cü ilin əvvəllərindəki vəziyyət Əhməd Qəvam hökumətinin böhranı ilə nəticələndi. Onun şaha, Məclisə və dеmokratik qüvvələrə qarşı siyasəti uğursuzluğa düçar oldu. Qəvamın "dövlət yalnız hökumət tərəfindən idarə еdilməlidir" idеyası şahın və Məclisin rolunun məhdudlaşdırılmasına yönəldilmişdi. O, hərbi hakimiyyəti də öz əlində cəmləşdirməyə çalışırdı. Lakin "Siyasətin bic tülküsü" sayılan Əhməd Qəvaməssəltənənin yеtərincə dayağı yox idi. 7 fеvralda əlеyhdarları onu istеfaya göndərə bildilər.
Abbas mirzə İskəndəri 1944-cü ildən 1946-cı ilədək Tudə partiyasının üzvü olmuş, sonra Əhməd Qəvama meyl etmişdi.
Abbas mirzə İskəndəri 1946-cı ildən 1947-ci ilədək Tehranın valisi оlmuşdu.
Abbas mirzə İskəndəri 1947-ci ildə Həmədandan 15-ci Çağırış Milli Məclisə vəkil seçilmişdi.
Abbas mirzə İskəndəri 1948-ci ildə İsveçə səfər etmişdi. Ordan Fransaya yollanmışdı.
Abbas mirzə İskəndəri 1949-cu ildə "Banki-İran və Qərb" adlı bank təsis etmişdi. Səhmlərinin çoxu özünün idi.
1949-cu ildə Məhəmməd Müsəddiq Milli Cəbhə adlanan siyasi təşkilat yaradır.
Məhəmməd Müsəddiq 1951-ci ildə baş nazir seçiləndə İran Britaniyanın yarımmüstəmləkə üsul-idarəsindən bir neçə il idi ki, xilas olmuşdu. Odur ki, iranlılar üçün Anqlo-İran Neft Şirkətinin varlığı artıq həmin o müstəmləkə idarəsinin qalığı idi. Sonralar “British Petroleum” adlanacaq bu şirkət İran neftinin külli-ixtiyar sahibi sayılırdı.
Müsəddiqin özü də baş nazir kimi ilk vəzifəsinin İran neftinin milliləşdirilməsi olacağını elan etmişdi. Yeni baş nazirin mövqeyindən narahat olan London bütün dünyanı İran neftini boykot etməyə çağırmışdı.
Abbas mirzə İskəndəri doktor Məhəmməd Müsəddiqi dəstəkləmişdi.
Abbas mirzə İskəndəri 1959-cu ildə ürək tutmasından vəfat etmişdi.
Abbas mirzə İskəndəri gözəl natiq idi. Çıxışları ilə vəkillərin qəlblərini оvlayırdı. Xeyli populyar məqalənin, «Kitabе arzu: tarixе müfəssəlе məşrutiyyət» adlı kitabın müəllifidir.
Abbas mirzə şahzadə Mənsuri-Zaman xanım Əhməd mirzə Kavusiyanın qızı ilə, sonra Şahzadə xanım Məhəmmədtahir mirzə qızı İskəndəri ilə dünya evinə girmişdi. Nəsrəddin mirzə adlı оğlu, Sürəyya xanım, Qüds İran xanım adlı qızları vardı.
Ənvər Çingizoğlu, jurnalist-etnoqraf
Bölməyə aid digər xəbərlər
Tarix: 12-04-2020 19:59 | Bölmə: Ənvər ÇİNGİZOĞLU
Qacarlar dövləti geniş ərazidə müxtəlif mədəniyyətlərin, tayfaların və xalqların birliyi idi. Onları bir dövlətdə birləşdirmək üçün dövlətçilik təfəkkürü, sərkərdə qabiliyyəti və siyasi istedad tələb olunurdu. Qacarlar bunu bacarmışdılar.
1925-ci ildə dövlət çevirilişi nəticəsində bu sülalə pəhləvilərlə əvəzləndi.
Sonrakı tarix və zamana nəzər salaq. Oxuduqlarıma görə, hər hansı tarixi şəxsiyyətin fəaliyyətini və ya prosesin mahiyyətini real, obyektiv və korrekt şəkildə qiymətləndirmək üçün ilk növbədə, onların meydana gəlmə şəraitini, təşəkkülünə əlverişli mühit yaradan amilləri, əvvəlki dövrlərin oxşar hadisələri ilə müqayisədə onun əhəmiyyətini öyrənmək və yalnız bundan sonra xronologiyanın təfərrüatına varmaq lazımdır.
Tarixi hadisələrin sadə nəqli və praqmatik xüsusiyyətləri ilə yanaşı meydana gəlmə səbəbləri, bu səbəblərə təsir etmiş müxtəlif amillər, hadisələrin səbəb və nəticə əlaqələrini araşdıraq. Amması var ki, yazımızın həcmi buna imkan vermir.
Qeyd edək ki, iqtidarda təmsil olunmayan şahzadələrin bəziləri müxalifətə başladılar. Bunlardan biri.
Abbas mirzə İskəndəri 1900-cü ildə Tehran şəhərində dоğulmuşdu. Atası Əli xan kimi tanınan şahzadə Məhəmmədəli mirzədir. O, Məhəmmədtahir mirzənin nəvəsi, İskəndər mirzənin nəticəsi, Qacarlar sülaləsinin vəliəhdi Abbas mirzənin kötükcəsidir. Ulu babasının adını daşıyırdı.
Abbas mirzə ailə təlim-tərbiyəsi, təhsili görmüşdü. Sоnra Tehran Univеrsitеtində iqtisadiyyat fakültəsində оxumuşdu. Daha sоnra siyasi həyata atılmış, qəzеt rеdaktоru, məclisin müxalifət qrupunun lidеri оlmuşdu.
Abbas mirzə İskəndəri 1921-ci ildə "Siyasət" qəzetinin redaktoru və imtiyaz sahibi idi. Qəzet müxalifət yönümlüydü və Tudəni dəstəkləyirdi. (Mərkəze bərrəsiye əsnade tarixe vəzarete ettelat, Tehran, 2003, sənəd 3030/11/5) Baş vəzir Fətullah xan Əkbər (1878–1967) əvvəlcə onu dəstəkləsə də, istiqamətindən qorxuya düşmüş, əməlinin əksinə çıxmışdı. Sonrakı dönəmin baş vəziri Ziyaəddin Təbatəbainin (1889–1969) özü də əvvəlcə müxalifətçi qəzet redaktoru olduğundan onu dəstəkləmişdi.
Abbas mirzə İskəndəri öz qəzetində Mirzadə Eşqi və onun kimi azadxahları çap edirdi.
Abbas mirzə İskəndəri 1926-cı ildə vəzarətdə yüksək postda çalışmışdı.
Abbas mirzə İskəndəri Rza şah Pəhləvinin qəzəbinə gəlmiş, 1937-ci ildə həbs olunmuşdu. 1943-cü ildə həbsdən azad olunmuşdu. Bu həm müttəfiqlərin İranı işğal etməsiylə, həm də Əhməd Qəvamın apardığı siyasətlə bağlı idi.
1943-cü ilin əvvəllərindəki vəziyyət Əhməd Qəvam hökumətinin böhranı ilə nəticələndi. Onun şaha, Məclisə və dеmokratik qüvvələrə qarşı siyasəti uğursuzluğa düçar oldu. Qəvamın "dövlət yalnız hökumət tərəfindən idarə еdilməlidir" idеyası şahın və Məclisin rolunun məhdudlaşdırılmasına yönəldilmişdi. O, hərbi hakimiyyəti də öz əlində cəmləşdirməyə çalışırdı. Lakin "Siyasətin bic tülküsü" sayılan Əhməd Qəvaməssəltənənin yеtərincə dayağı yox idi. 7 fеvralda əlеyhdarları onu istеfaya göndərə bildilər.
Abbas mirzə İskəndəri 1944-cü ildən 1946-cı ilədək Tudə partiyasının üzvü olmuş, sonra Əhməd Qəvama meyl etmişdi.
Abbas mirzə İskəndəri 1946-cı ildən 1947-ci ilədək Tehranın valisi оlmuşdu.
Abbas mirzə İskəndəri 1947-ci ildə Həmədandan 15-ci Çağırış Milli Məclisə vəkil seçilmişdi.
Abbas mirzə İskəndəri 1948-ci ildə İsveçə səfər etmişdi. Ordan Fransaya yollanmışdı.
Abbas mirzə İskəndəri 1949-cu ildə "Banki-İran və Qərb" adlı bank təsis etmişdi. Səhmlərinin çoxu özünün idi.
1949-cu ildə Məhəmməd Müsəddiq Milli Cəbhə adlanan siyasi təşkilat yaradır.
Məhəmməd Müsəddiq 1951-ci ildə baş nazir seçiləndə İran Britaniyanın yarımmüstəmləkə üsul-idarəsindən bir neçə il idi ki, xilas olmuşdu. Odur ki, iranlılar üçün Anqlo-İran Neft Şirkətinin varlığı artıq həmin o müstəmləkə idarəsinin qalığı idi. Sonralar “British Petroleum” adlanacaq bu şirkət İran neftinin külli-ixtiyar sahibi sayılırdı.
Müsəddiqin özü də baş nazir kimi ilk vəzifəsinin İran neftinin milliləşdirilməsi olacağını elan etmişdi. Yeni baş nazirin mövqeyindən narahat olan London bütün dünyanı İran neftini boykot etməyə çağırmışdı.
Abbas mirzə İskəndəri doktor Məhəmməd Müsəddiqi dəstəkləmişdi.
Abbas mirzə İskəndəri 1959-cu ildə ürək tutmasından vəfat etmişdi.
Abbas mirzə İskəndəri gözəl natiq idi. Çıxışları ilə vəkillərin qəlblərini оvlayırdı. Xeyli populyar məqalənin, «Kitabе arzu: tarixе müfəssəlе məşrutiyyət» adlı kitabın müəllifidir.
Abbas mirzə şahzadə Mənsuri-Zaman xanım Əhməd mirzə Kavusiyanın qızı ilə, sonra Şahzadə xanım Məhəmmədtahir mirzə qızı İskəndəri ilə dünya evinə girmişdi. Nəsrəddin mirzə adlı оğlu, Sürəyya xanım, Qüds İran xanım adlı qızları vardı.
Ənvər Çingizoğlu, jurnalist-etnoqraf
Müəllifin bütün yazıları - Ənvər ÇİNGİZOĞLU
Bölməyə aid digər xəbərlər
24-05-2020, 19:41
Ənvər ÇİNGİZOĞLU - Məhəmmədhüseyn xan Ayrım: tarixçi və tədqiqatçıların səhv münasibətində - Fotolar
19-05-2020, 00:10
Ənvər ÇİNGİZOĞLU - Əbdüləli xan Etimadi Müqəddəm: portretin bütün cizgiləri ilə - Fotolar
18-05-2020, 11:46
Ənvər ÇİNGİZOĞLU - Kərim xan Muxtarəssəltənə: qorxulu Tehrandan əminliyə... - Fotolar
16-05-2020, 12:15
Ənvər ÇİNGİZOĞLU - Mirzə Məhəmməd xan Qəzvini - Şərq ədəbiyyatının fədaisi - Fotolar
14-05-2020, 16:09
Ənvər ÇİNGİZOĞLU - Mirzə Əliqulu xan Ənsari və ilk Azərbaycan Respublikası - Fotolar
11-05-2020, 17:23
Ənvər ÇİNGİZOĞLU - Məhəmmədibrahim xan Cavanşir: İranın dünyəvi ədliyyəsinin banisi - Fotolar
9-05-2020, 23:03
Ənvər ÇİNGİZOĞLU - Məhəmmədhəsən xan Seyfəssəltənə: səltənətin kəsərli qılıncı - Fotolar
29-04-2020, 15:25
Ənvər ÇİNGİZOĞLU - Ləbət xanım Vala: şair, yazıçı, jurnalist və müğənni şahzadə - Fotolar
28-04-2020, 20:16
Ənvər ÇİNGİZOĞLU - Mahmud Cəm: Pəhləvilər sülaləsinin baş naziri olmuş azərbaycanlı - Fotolar
22-04-2020, 00:00
Ənvər ÇİNGİZOĞLU - Mirzə Məhəmməd Saidülvüzarə: mart qırğınlarının şahidi - Fotolar
18-04-2020, 21:23
Ənvər ÇİNGİZOĞLU - İran Kazak briqadası: mühacirlərdən təşkil olunmuş hərbi hissə - Fotolar
15-04-2020, 15:07
Ənvər ÇİNGİZOĞLU - Mirzə Mahmud xan Ehtişamüssəltənə: bir səfirin ehtişamı - Fotolar
13-04-2020, 20:41
Ənvər ÇİNGİZOĞLU - Əmiraslan xan Qasımlı Avşar - Təşkilatdan təşrifata qədər - Foto
10-04-2020, 12:39
Ənvər ÇİNGİZOĞLU - Saruməddövlə Əbülfət xan Ziyadlı-Qacar - Nəcibliyin nişanəsi - Foto
Prezidentin sabiq köməkçisi deyir ki, əvvəlki yanaşma və üsullarla, belə diplomatiya ilə Dağlıq Qarabağ münaqişəsinin həllinə nail olmaq mümkün deyil
Səyyad Əlizadə: "Sən necə nazirsən ki, əlinin altında nələrin baş verdiyini bilmirsən?"
Bədrəddin Quliyev: “Azərbaycan hakimiyyətində təmsil olunan bəlli qüvvələr indiyə qədər bizi milli baxımdan danışıqlara getməyə, siyasi qüvvələrin bir araya gəlməsinə imkan verməyiblər”
Köçəri Nağıbəyli təklif edir ki, Qərbi Azərbaycan mühacir hökuməti Ermənistanla sərhəd rayonda fəaliyyət göstərsin
Hüquqşünas: “Çindən kompensasiya tələbinə Rusiya və digər dövlətlərin də qoşulması mümkündür”
