16:02 / 22-11-2024
Azərbaycan və Macarıstan İşçi Qrupunun növbəti iclası keçiriləcək
15:43 / 22-11-2024
Millətlər Liqası: pley-off mərhələsinin püşkü atılıb
15:30 / 22-11-2024
Nüvə müharibəsi ssenarisi - Təhlükədən qorunmaq üçün bunker sifariş edənlərin sayı artır
15:25 / 22-11-2024
Qazaxın azad olunmuş kəndlərində yeni zastavalar tikiləcək
15:13 / 22-11-2024
AFFA-nın sabiq vitse-prezidenti: "Artıq olanımızı da itirməyə başlamışıq"
14:59 / 22-11-2024
Arvadını öldürən vəzifəli şəxsə bir il cəza verilib
14:50 / 22-11-2024
Həlak olan azərbaycanlı hərbçinin nəşi 2 ay sonra tapılıb
14:47 / 22-11-2024
Pentaqon: ABŞ Rusiya ilə müharibə istəmir, amma...
14:43 / 22-11-2024
Nizami Rayon Məhkəməsində yoxlama başlayıb
14:40 / 22-11-2024
Azərbaycanın təşəbbüsü ilə Qlobal Cənub QHT Platforması yaradılır
14:13 / 22-11-2024
İran ABŞ-la danışıqlara gedəcək, yoxsa...
14:06 / 22-11-2024
Pərviz Şahbazov türkiyəli nazirlə müzakirə aparıb
13:54 / 22-11-2024
Ana və qızı xuliqanlığa görə həbs edilib
13:47 / 22-11-2024
Ruslar şəhərin 25 faizini ələ keçirib, döyüşlər davam edir - Foto
13:36 / 22-11-2024
ABŞ Polşadakı hərbi bazasını yüksək hazırlıq vəziyyətinə gətirib
13:27 / 22-11-2024
Türk ordusu daha beş terrorçunu zərərsizləşdirib
13:23 / 22-11-2024
Dövlət Xidməti daha 12 maşını satışa çıxarıb - Siyahı
13:21 / 22-11-2024
Putin Rusiyasını ifşa edən "Pis ruslar" kitabı nəşr olunub
13:09 / 22-11-2024
Putin nüvə silahından istifadə edə bilər - Xəbərdarlıq
13:02 / 22-11-2024
Keçmiş mərkəz direktoru vəzifəyə təyin olunub
12:53 / 22-11-2024
ABŞ rus ordusunu məğlub edə biləcək silah hazırlayıb
12:47 / 22-11-2024
Sabahın hava proqnozu açıqlanıb
12:35 / 22-11-2024
Ruslar bir məntəqəni işğal edib, daha səkkizinə doğru irəliləyir - Foto
12:23 / 22-11-2024
Dövlətə məxsus 35 su nəqliyyatı vasitəsi hərraca çıxarılıb - Siyahı
12:06 / 22-11-2024
İlham Əliyev İsrailin nəqliyyat və yol təhlükəsizliyi nazirini qəbul edib
12:00 / 22-11-2024
FIFA referisi Kamal Umudlu beynəlxalq oyuna təyinat alıb
11:54 / 22-11-2024
“Əmək miqrasiyası kvotasının müəyyən edilməsi Qaydası” dəyişib
11:45 / 22-11-2024
Polkovnikin oğlu ev dustaqlığına buraxılıb
11:09 / 22-11-2024
Leyla Əliyeva və Arzu Əliyeva sərgiləri ziyarət ediblər - Fotolar
11:05 / 22-11-2024
20 təyyarə və 6 döyüş gəmisi Tayvan sahillərinə yaxınlaşıb
12:28 / 18-11-2024
Turan Manafzadə: “Mədəniyyət diplomatiyasından yararlanmağı bacarmalıyıq” - Müsahibə
12:05 / 19-11-2024
MMC vətəndaşın mənzilini dağıdıb, indi də obyektini ələ keçirmək istəyir - Fotolar
13:32 / 21-11-2024
Dünyanın ən güclü donanmaları... - Qardaş Türkiyə siyahıda neçəncidir?
19:50 / 19-11-2024
Beynəlxalq Bank 272 min manat cərimələnib
16:45 / 20-11-2024
Nazir: "Regionlardakı bəzi poçt şöbələrinin bağlanması araşdırılacaq"
16:22 / 20-11-2024
“Real Betis” klubunun nümayəndəsi Bakıda nəyə təəccüblənib? - Foto
15:29 / 18-11-2024
Daha üç şəhərə konsul təyinatı olub - Siyahı
16:45 / 21-11-2024
Prezident iki Mərkəzi ləğv edib - Sərəncam
10:03 / 20-11-2024
Azərbaycan və Türkiyənin bələdiyyə təşkilatları arasında görüş keçirilib - Fotolar
17:09 / 18-11-2024
Deputatın oğlu yeni vəzifəyə təyin olunub
09:37 / 21-11-2024
Naxçıvan səhiyyəsində həbslər başlayıb
00:07 / 22-11-2024
Hikmət Hacıyev: “Politico”nun üzr istəməsini tələb edirik!”
Şapşal kimliyinin bilinməyən tərəfi - Fotolar
Tarix: 20-06-2020 14:03 | Bölmə: Ənvər ÇİNGİZOĞLU
Tarix boyu hər bir sahədə böyük nailiyyətlər qazanan, kəşflər edib əsərlər yazan, yaxud siyasi sahədə şöhrət qazanan şəxsiyyətlər çox olub. Amma bir neçə sahədə öz sözünü deyə bilən, hərtərəfli istedada, qabiliyyətə malik şəxsiyyətlər tək-tək olur. Türklərin tarixində belə fenomenal insanlar az olmayıb və onlar mədəniyyətin, ədəbiyyatın inkişafına böyük töhfələr veriblər. Bunlardan biri də Seraye Şapşal idi.
Sizə Karaim əsilli filoloq, şərqşünas, filologiya elmləri doktoru, professor Seraye Mordexayeviç Şapşal haqqında bilgi vermək istəyirik. Yəhudilər arasında Xaxam Seraye, xristianlar arasında Sergey Markoviç, müsəlmanlar arasında Hacı Sürayə xan kimi tanınan Şapşalın bir çox ziddiyyətli tərəfləri var. Azərbaycanın siyasi həyatında önəmli rol oynayıb. Məşrutə hərəkatının adı çox hallanan əcnəbi şəxsiyyətlərdəndir. Daha yaxından tanış olaq:
Seraye Mordexayeviç Şapşal 1873-ci ilin may ayının 20-də Baxçasaray şəhərində Karaim ailəsində doğulmuşdu. Peterburqdakı özəl litseydən məzun olduqdan sonra, 1894-cü ildə Peterburq Universitetinin Şərq elmləri fakültəsində Ərəb-fars-türk dilləri şöbəsinə daxil oldu. Buradan 1899-cu ildə məzun olub V. D. Smirnovun Türk-Tatar folkloru kafedrasında qaldı. 1900-cü illərdə S.M. Şapşal Qacarlar dövlətinin Rusiyadakı səfiri Mirzə Rza xan Ərfəüddövlənin (1853-1937) təşəbbüsü, Rusiya Xarici İşlər Nazirliyinin təqdimatı və çar II Nikolayın (1868-1918) şəxsi razılığı ilə Qacar hökmdarı Müzəfərəddin şah Qacarın (1853-1907) böyük oğlu, Qacarlar dövlətinin vəliəhd şahzadəsi Məhəmmədəli mirzənin (1872-1925) təhsil gördüyü İranın Təbriz şəhərindəki Loğmaniyyə mədrəsəsinə göndərildi.
O, bununla bağlı 1901-1908-ci illərdə İranda yaşayıb işləmişdir. Onunla yaxın yaradıcılıq əlaqələri saxlamış rus türkoloqu Nikolay Baskakovun (1905-1995) yazdığına görə, S. Şapşal həmin illərdə bir müddət Təbrizdəki Loğmaniyyə məktəbində müəllimlik də etmişdir.
S. Şapşal Təbrizə gəldikdən bir zaman sonra yerli adət-ənənələrə yaxşı bələd olması, dərin biliyi, diplomatik istedadı, yüksək əxlaqi və peşə keyfiyyətləri sayəsində həm Qacarlar sarayında, həm də vəliəhdin yanında böyük nüfuz və etibar qazana bilmişdi. Vəliəhd Məhəmmədəli mirzə atasının ölümündən sonra 1907-ci ilin yanvarında şah taxtına əyləşərək S. Şapşalı özünün müşaviri və general-adyutantı (Saray naziri) təyin etmişdi. S. Şapşal həmçinin şahın fərmanı ilə İranın bir sıra orden və medalları ilə təltif olunmuşdu. O, Məhəmmədəli şahı tamamilə öz təsiri altına ala bilmişdi və onunla o qədər yaxınlaşmışdı ki, sözün gerçək mənasında Şahın ailə üzvünə çevrilmişdi. Şah hətta bəzi idarəetmə məsələlərini S. Şapşala etibar etmişdi.
S. Şapşal geniş anlamda Rusiya monarxının təmsilçisi olmaqla yanaşı, həm də əqidəsinə görə monarxist idi ki, bu da onu İran monarxı ilə siyasi və mənəvi cəhətdən daha da yaxınlaşdıran cəhətlərdən biri idi. Beləliklə o, İranda gedən hadisələrə təsir edə bilmək üçün olduqca sərfəli imkan qazanmışdı və S. Şapşal belə vəziyyətdən, Rusiya Xarici İşlər Nazirliyi Asiya Departamentinin xətti ilə İrana ezam edilmiş dövlət məmuru (rezidenti) olaraq, öncə Rusiya imperiyasının İrandakı siyasi və iqtisadi maraqlarını uğurla təmin etmək, o cümlədən, o zaman yarımmüstəmləkə halında olan İranın daxili və xarici siyasətinə Rusiya təsirini daha da artırmaq üçün istifadə edirdi.
Sovet şərqşünası və tarixçi professor Vladimir Aleksandroviç Qurko-Kryajin (1887-1931) S. Şapşalın Təbrizdəki elmi və pedaqoji fəaliyyətini görünür ki, tarixşünaslığın marksizm-leninizm təliminə əsasən,”faydalı şərtlərlə iqtisadi müqavilələr hazırlamaq üçün çar Rusiyası hökuməti tərəfindən Məhəmməd Əli şahın yanına qoyulmuş konsessiyalar ovçusu və şübhəli işbaz” kimi səciyyələndirib təqdim etmişdir (“İranın qısa tarixi”. Moskva, “Prometey” nəşriyyatı, 1925).
Pavloviç təxəllüslü rus şərqşünası və publisisti Mixail Lazareviç Veltman (1871-1927) isə “1905-ci il inqilabı və Şərq” adlı elmi-tarixi oçerkində S. Şapşalın fəaliyyətini belə analitik prizmadan işıqlandırmışdır:
“İran inqilabi hərəkatı sıx surətdə Rusiya fəhlə hərəkatı ilə bağlı idi, İran əks-inqilabı isə əksinə, öz qüvvəsini Çar taxt-tacının pyedestalından alırdı. Olduqca maraqlı haldır ki, İran Sosial-Demokrat partiyasının (İctimaiyyun-Amiyyun) əsasını mərhum yoldaş Nəriman Nərimanov qoymuşdu, İran əks-inqilabının başlıca təhrikçisi isə İranda özünə qarşı ümumi nifrət oyatmış rus təbəəsi S. M. Şapşal idi” (“İstorik-marksist” jurnalı, Moskva, 1926, № 1).
S. Şapşalın Məşrutə hərəkatına qarşı yürütdüyü siyasətin səbəbləri onun İrandan qayıtdıqdan sonra verdiyi bir müsahibəsində olduqca aydın şəkildə göstərilmişdir. “Birjevıye vedomosti” qəzetinin 7 avqust 1908-ci il tarixli sayında çap edilmiş “General-adyutant Şapşal Moskvada” adlı məqalədə bu barədə belə açıqlamalar verilmişdir:
“Tanınmış İran xadimi, general Şapşal dünən yolüstü Moskvada dayanmışdı. Şapşal jurnalistlərə verdiyi müsahibədə bildirmişdir ki, qovulmuş İran parlamenti ölkənin həqiqətən də ehtiyac duyduğu məsələlərin mahiyyət etibarilə ifadəçisi deyildi. O, bu fikrini müfəssəl surətdə əsaslandırdı və ümidvar olduğunu bildirdi ki, yeni Parlament İranın bütün fikir və rəylərini ehtiva edən gerçək tribuna olacaqdır və hüquq normalarını həyata keçirə biləcəkdir. Şapşal belə baxışlarını düzənləyən zaman, bizə təsdiq etdi ki, onun özü Konstitusionalizmin gerçək tərəfdarıdır. Lakin onun zənnincə, İran hələlik o səviyyəyə gəlib çatmayıbdır. Buna baxmayaraq, geriyə qayıtmaq mümkünsüzdür, - deyib Şapşal sözünü bitirdi”.
1909-cu ildə, İrandan Peterburqa gəlir və Peterburq Universitetinin Şərq elmləri fakültəsində Türk Dili kafedrasında müdir olaraq və eyni zamanda Xarici İşlər nazirliyinin təhsil bölümünə Şərq dilləri müəllimi olaraq seçilir. Onun şagirdləri arasında o zaman S. E. Malov, F. İ. Filonenko və sonradan ünlü olan başqa türkoloqlar vardı.
1911-ci ildə şöbələri də olan Yaxın və Uzaq Şərqdə Rus şərqşünaslar dərnəyi Peterburqda quruldu. Bu dərnəyin “Şərq külliyatı” adlı nəşr orqanı vardı.
S. M. Şapşal, illər boyunca sədr müavini, sonra Yaxın Şərq bölümünün sədr və eyni zamanda “Şərq külliyyat”ın ilgili bölümündə redaktor oldu. Sonradan S. M. Şapşal Şərq elmləri dərnəyi, Coğrafiya Cəmiyyəti, Arxeologiya Cəmiyyəti, Şərq elmləri bölümü və Elmi Arxiv Komisiyasına əsl üzv olaraq seçildi.
S. M. Şapşal, Karaimlərin toplumsal həyatında təsirli bir şəkildə rol oynadı. 1915-ci ildə Kırımda Karaim camaatının sədri olaraq seçildiyində, o Yevpatoriyada Karaim Tarixi-Etnoqrafik Muzeyini və 400 civarında özünün topladığı Karaimlərin tarixi, etnoqrafik və filolojisi kitablarından təşkil olan "Karay Birikliyi" adlı Karaim Kitabxanasını açdı. (Bu kitabxanadakı kitabların yarısı indi Rusiya EA Şərqşünaslıq İnstitutunun Sankt-Peterburq şöbəsində qərar tutur.)
1928-ci ildə S. M. Şapşal Polşaya daşınır. Burada Şərqi Avropa Araşdırma İnstitutunun Türk Dili professorluğu vəzifəsinə, sonra da Vilen Universitetinin professorluğu vəzifəsinə təyin edilir.
Polşada olduğu zamanlarda S. M. Şapşal Polşa Şərqşünaslar Dərnəyinin sədr yardımçısı, Lvov Universitetinin fəlsəfə doktoru və Krakov Elmlər Akademiyası
əsl üzvü olaraq seçilir. S. M. Şapşal, Polşa Şərqşünaslar Dərnəyi çalışmaları üzərində redaktorluq edir və Karaimsk Düşüncəsi adlı dərgini nəşr etdirir.
Alim Vilnusdə Karaim Tarixi, Dili və Ədəbiyatı həvəskarları dərnəyini qurdu və Karaim Etnoqrafiya muzeyini təşkil etdi. Bu muzeyin idarəsini Litvada Sovet hökuməti qurulduqdan sonra Sovet dövlətinə keçirdi.
II Dünya savaşı dönəmində, faşizm işgalının ən çətin zamanlarında, S. M. Şapşal muzeyin bütün qiymətli əşyalarını və bu arada V. İ. Leninin portretini və Karaim rəssamı olan Bari Eqizanın çalışmalarını saxlaya bildi. Bu bilgi "Qızıl Ordu gerçəyi" adlı cəbhə qəzetinin 1944-cü il oktyabr ayındakı nömrəsində işıqlanıb.
Vilnüsü Hitler işgalçılarından boşaltdıqdan sonra alim, Karaim muzeyinin çalışmalarını yönətməyə davam etdi və muzey fondlarını Litva SSR Elmlər Akademiyasının Tarix və Hüquq İnstitutunun elmi məmuru oldu. Alimə V. V. Bartold, V. V. Struve, İ. İ. Kraçkovski, V. A. Qordlevski, İ. İ. Tolstoy və başqa qocaman professorların təklifləriylə “honor is causa” fəxri filoloji doktoru elmi adı verildi.
S. M. Şapşal 18 noyabr1961-ci ildə Vilnüs şəhərində vəfat etdi.
Seraye Şapşal tarixdə təkcə dövlət xadimi, alim kimi deyil, həm də dəyərli şəxsiyyət, gözəl insan kimi də qalmaqdadır. Ona görə də bu sirli şəxsiyyətin zəngin həyat yolunun və dəyərli yaradıcılığının bizə məlum olmayan məqamlarının incəliklərindən ətraflı söhbət açmaq qərarına gəldik. Bacardıqsa, türklər demişkən, nə mutlu bizə...
Bölməyə aid digər xəbərlər
Tarix: 20-06-2020 14:03 | Bölmə: Ənvər ÇİNGİZOĞLU
Tarix boyu hər bir sahədə böyük nailiyyətlər qazanan, kəşflər edib əsərlər yazan, yaxud siyasi sahədə şöhrət qazanan şəxsiyyətlər çox olub. Amma bir neçə sahədə öz sözünü deyə bilən, hərtərəfli istedada, qabiliyyətə malik şəxsiyyətlər tək-tək olur. Türklərin tarixində belə fenomenal insanlar az olmayıb və onlar mədəniyyətin, ədəbiyyatın inkişafına böyük töhfələr veriblər. Bunlardan biri də Seraye Şapşal idi.
Sizə Karaim əsilli filoloq, şərqşünas, filologiya elmləri doktoru, professor Seraye Mordexayeviç Şapşal haqqında bilgi vermək istəyirik. Yəhudilər arasında Xaxam Seraye, xristianlar arasında Sergey Markoviç, müsəlmanlar arasında Hacı Sürayə xan kimi tanınan Şapşalın bir çox ziddiyyətli tərəfləri var. Azərbaycanın siyasi həyatında önəmli rol oynayıb. Məşrutə hərəkatının adı çox hallanan əcnəbi şəxsiyyətlərdəndir. Daha yaxından tanış olaq:
Seraye Mordexayeviç Şapşal 1873-ci ilin may ayının 20-də Baxçasaray şəhərində Karaim ailəsində doğulmuşdu. Peterburqdakı özəl litseydən məzun olduqdan sonra, 1894-cü ildə Peterburq Universitetinin Şərq elmləri fakültəsində Ərəb-fars-türk dilləri şöbəsinə daxil oldu. Buradan 1899-cu ildə məzun olub V. D. Smirnovun Türk-Tatar folkloru kafedrasında qaldı. 1900-cü illərdə S.M. Şapşal Qacarlar dövlətinin Rusiyadakı səfiri Mirzə Rza xan Ərfəüddövlənin (1853-1937) təşəbbüsü, Rusiya Xarici İşlər Nazirliyinin təqdimatı və çar II Nikolayın (1868-1918) şəxsi razılığı ilə Qacar hökmdarı Müzəfərəddin şah Qacarın (1853-1907) böyük oğlu, Qacarlar dövlətinin vəliəhd şahzadəsi Məhəmmədəli mirzənin (1872-1925) təhsil gördüyü İranın Təbriz şəhərindəki Loğmaniyyə mədrəsəsinə göndərildi.
O, bununla bağlı 1901-1908-ci illərdə İranda yaşayıb işləmişdir. Onunla yaxın yaradıcılıq əlaqələri saxlamış rus türkoloqu Nikolay Baskakovun (1905-1995) yazdığına görə, S. Şapşal həmin illərdə bir müddət Təbrizdəki Loğmaniyyə məktəbində müəllimlik də etmişdir.
S. Şapşal Təbrizə gəldikdən bir zaman sonra yerli adət-ənənələrə yaxşı bələd olması, dərin biliyi, diplomatik istedadı, yüksək əxlaqi və peşə keyfiyyətləri sayəsində həm Qacarlar sarayında, həm də vəliəhdin yanında böyük nüfuz və etibar qazana bilmişdi. Vəliəhd Məhəmmədəli mirzə atasının ölümündən sonra 1907-ci ilin yanvarında şah taxtına əyləşərək S. Şapşalı özünün müşaviri və general-adyutantı (Saray naziri) təyin etmişdi. S. Şapşal həmçinin şahın fərmanı ilə İranın bir sıra orden və medalları ilə təltif olunmuşdu. O, Məhəmmədəli şahı tamamilə öz təsiri altına ala bilmişdi və onunla o qədər yaxınlaşmışdı ki, sözün gerçək mənasında Şahın ailə üzvünə çevrilmişdi. Şah hətta bəzi idarəetmə məsələlərini S. Şapşala etibar etmişdi.
S. Şapşal geniş anlamda Rusiya monarxının təmsilçisi olmaqla yanaşı, həm də əqidəsinə görə monarxist idi ki, bu da onu İran monarxı ilə siyasi və mənəvi cəhətdən daha da yaxınlaşdıran cəhətlərdən biri idi. Beləliklə o, İranda gedən hadisələrə təsir edə bilmək üçün olduqca sərfəli imkan qazanmışdı və S. Şapşal belə vəziyyətdən, Rusiya Xarici İşlər Nazirliyi Asiya Departamentinin xətti ilə İrana ezam edilmiş dövlət məmuru (rezidenti) olaraq, öncə Rusiya imperiyasının İrandakı siyasi və iqtisadi maraqlarını uğurla təmin etmək, o cümlədən, o zaman yarımmüstəmləkə halında olan İranın daxili və xarici siyasətinə Rusiya təsirini daha da artırmaq üçün istifadə edirdi.
Sovet şərqşünası və tarixçi professor Vladimir Aleksandroviç Qurko-Kryajin (1887-1931) S. Şapşalın Təbrizdəki elmi və pedaqoji fəaliyyətini görünür ki, tarixşünaslığın marksizm-leninizm təliminə əsasən,”faydalı şərtlərlə iqtisadi müqavilələr hazırlamaq üçün çar Rusiyası hökuməti tərəfindən Məhəmməd Əli şahın yanına qoyulmuş konsessiyalar ovçusu və şübhəli işbaz” kimi səciyyələndirib təqdim etmişdir (“İranın qısa tarixi”. Moskva, “Prometey” nəşriyyatı, 1925).
Pavloviç təxəllüslü rus şərqşünası və publisisti Mixail Lazareviç Veltman (1871-1927) isə “1905-ci il inqilabı və Şərq” adlı elmi-tarixi oçerkində S. Şapşalın fəaliyyətini belə analitik prizmadan işıqlandırmışdır:
“İran inqilabi hərəkatı sıx surətdə Rusiya fəhlə hərəkatı ilə bağlı idi, İran əks-inqilabı isə əksinə, öz qüvvəsini Çar taxt-tacının pyedestalından alırdı. Olduqca maraqlı haldır ki, İran Sosial-Demokrat partiyasının (İctimaiyyun-Amiyyun) əsasını mərhum yoldaş Nəriman Nərimanov qoymuşdu, İran əks-inqilabının başlıca təhrikçisi isə İranda özünə qarşı ümumi nifrət oyatmış rus təbəəsi S. M. Şapşal idi” (“İstorik-marksist” jurnalı, Moskva, 1926, № 1).
S. Şapşalın Məşrutə hərəkatına qarşı yürütdüyü siyasətin səbəbləri onun İrandan qayıtdıqdan sonra verdiyi bir müsahibəsində olduqca aydın şəkildə göstərilmişdir. “Birjevıye vedomosti” qəzetinin 7 avqust 1908-ci il tarixli sayında çap edilmiş “General-adyutant Şapşal Moskvada” adlı məqalədə bu barədə belə açıqlamalar verilmişdir:
“Tanınmış İran xadimi, general Şapşal dünən yolüstü Moskvada dayanmışdı. Şapşal jurnalistlərə verdiyi müsahibədə bildirmişdir ki, qovulmuş İran parlamenti ölkənin həqiqətən də ehtiyac duyduğu məsələlərin mahiyyət etibarilə ifadəçisi deyildi. O, bu fikrini müfəssəl surətdə əsaslandırdı və ümidvar olduğunu bildirdi ki, yeni Parlament İranın bütün fikir və rəylərini ehtiva edən gerçək tribuna olacaqdır və hüquq normalarını həyata keçirə biləcəkdir. Şapşal belə baxışlarını düzənləyən zaman, bizə təsdiq etdi ki, onun özü Konstitusionalizmin gerçək tərəfdarıdır. Lakin onun zənnincə, İran hələlik o səviyyəyə gəlib çatmayıbdır. Buna baxmayaraq, geriyə qayıtmaq mümkünsüzdür, - deyib Şapşal sözünü bitirdi”.
1909-cu ildə, İrandan Peterburqa gəlir və Peterburq Universitetinin Şərq elmləri fakültəsində Türk Dili kafedrasında müdir olaraq və eyni zamanda Xarici İşlər nazirliyinin təhsil bölümünə Şərq dilləri müəllimi olaraq seçilir. Onun şagirdləri arasında o zaman S. E. Malov, F. İ. Filonenko və sonradan ünlü olan başqa türkoloqlar vardı.
1911-ci ildə şöbələri də olan Yaxın və Uzaq Şərqdə Rus şərqşünaslar dərnəyi Peterburqda quruldu. Bu dərnəyin “Şərq külliyatı” adlı nəşr orqanı vardı.
S. M. Şapşal, illər boyunca sədr müavini, sonra Yaxın Şərq bölümünün sədr və eyni zamanda “Şərq külliyyat”ın ilgili bölümündə redaktor oldu. Sonradan S. M. Şapşal Şərq elmləri dərnəyi, Coğrafiya Cəmiyyəti, Arxeologiya Cəmiyyəti, Şərq elmləri bölümü və Elmi Arxiv Komisiyasına əsl üzv olaraq seçildi.
S. M. Şapşal, Karaimlərin toplumsal həyatında təsirli bir şəkildə rol oynadı. 1915-ci ildə Kırımda Karaim camaatının sədri olaraq seçildiyində, o Yevpatoriyada Karaim Tarixi-Etnoqrafik Muzeyini və 400 civarında özünün topladığı Karaimlərin tarixi, etnoqrafik və filolojisi kitablarından təşkil olan "Karay Birikliyi" adlı Karaim Kitabxanasını açdı. (Bu kitabxanadakı kitabların yarısı indi Rusiya EA Şərqşünaslıq İnstitutunun Sankt-Peterburq şöbəsində qərar tutur.)
1928-ci ildə S. M. Şapşal Polşaya daşınır. Burada Şərqi Avropa Araşdırma İnstitutunun Türk Dili professorluğu vəzifəsinə, sonra da Vilen Universitetinin professorluğu vəzifəsinə təyin edilir.
Polşada olduğu zamanlarda S. M. Şapşal Polşa Şərqşünaslar Dərnəyinin sədr yardımçısı, Lvov Universitetinin fəlsəfə doktoru və Krakov Elmlər Akademiyası
əsl üzvü olaraq seçilir. S. M. Şapşal, Polşa Şərqşünaslar Dərnəyi çalışmaları üzərində redaktorluq edir və Karaimsk Düşüncəsi adlı dərgini nəşr etdirir.
Alim Vilnusdə Karaim Tarixi, Dili və Ədəbiyatı həvəskarları dərnəyini qurdu və Karaim Etnoqrafiya muzeyini təşkil etdi. Bu muzeyin idarəsini Litvada Sovet hökuməti qurulduqdan sonra Sovet dövlətinə keçirdi.
II Dünya savaşı dönəmində, faşizm işgalının ən çətin zamanlarında, S. M. Şapşal muzeyin bütün qiymətli əşyalarını və bu arada V. İ. Leninin portretini və Karaim rəssamı olan Bari Eqizanın çalışmalarını saxlaya bildi. Bu bilgi "Qızıl Ordu gerçəyi" adlı cəbhə qəzetinin 1944-cü il oktyabr ayındakı nömrəsində işıqlanıb.
Vilnüsü Hitler işgalçılarından boşaltdıqdan sonra alim, Karaim muzeyinin çalışmalarını yönətməyə davam etdi və muzey fondlarını Litva SSR Elmlər Akademiyasının Tarix və Hüquq İnstitutunun elmi məmuru oldu. Alimə V. V. Bartold, V. V. Struve, İ. İ. Kraçkovski, V. A. Qordlevski, İ. İ. Tolstoy və başqa qocaman professorların təklifləriylə “honor is causa” fəxri filoloji doktoru elmi adı verildi.
S. M. Şapşal 18 noyabr1961-ci ildə Vilnüs şəhərində vəfat etdi.
Seraye Şapşal tarixdə təkcə dövlət xadimi, alim kimi deyil, həm də dəyərli şəxsiyyət, gözəl insan kimi də qalmaqdadır. Ona görə də bu sirli şəxsiyyətin zəngin həyat yolunun və dəyərli yaradıcılığının bizə məlum olmayan məqamlarının incəliklərindən ətraflı söhbət açmaq qərarına gəldik. Bacardıqsa, türklər demişkən, nə mutlu bizə...
Müəllifin bütün yazıları - Ənvər ÇİNGİZOĞLU
Bölməyə aid digər xəbərlər
11-04-2022, 21:25
Mazandaran alimi - Ənvər Çingizoğlu yazır
23-03-2022, 18:55
Rəşid Yasəmi: ədəbiyyatda nəciblik nümunəsi
17-03-2022, 09:49
Vahid Dəstigirdi: Nizaminin tədqiqatçısı
12-03-2022, 22:31
Ənvər ÇİNGİZOĞLU - Səid Nəfisi: Azərbaycan qəhrəmanı Babək Xürrəmdin əsərinin müəllifi
19-10-2021, 09:58
Ənvər ÇİNGİZOĞLU - Məhəmmədəli Füruği: siyasətçi, diplomat, tarixçi, tərcüməçi və millətçi kimi
16-10-2021, 01:06
Ənvər ÇİNGİZOĞLU - Hacıəli xan Rəzmara: Qurban bayramında doğuldu, terror qurbanı oldu
13-09-2021, 16:31
Ənvər ÇİNGİZOĞLU - Şəkinskilərin İran qolu haqqında... - Ənvər Çingizoğlunun araşdırması
10-09-2021, 17:27
Nəcəfqulu xan Sərşar: Qaradağın ağ gün görməmiş şairi
27-08-2021, 16:48
Ənvər ÇİNGİZOĞLU - Məhəmmədqulu xan Alar: inqilabda sərkərdə, işdə sərkar.. - Fotolar
20-08-2021, 13:38
Ənvər ÇİNGİZOĞLU - İsmayıl xan Şəfai: Tehran-43 konfransında şahın tərcüməçisi - Fotolar
16-08-2021, 15:51
Ənvər ÇİNGİZOĞLU - Seyid Məhəmməd Dəbirsiyaqi: tədqiq və tədrisin işığında - Fotolar
24-07-2021, 16:15
Ənvər ÇİNGİZOĞLU - Qaradağ elləri: beloğludan eloğluya qədər - Ənvər Çingizoğlu yazır
Deputatlığa namizəd Milli Məclisdə təmsil etmək istədiyi bölgənin problemlərinin təsnifatını artıq ağlına yazıb və işə nədən başlayacağını sıralayıb
Qüdrət Həsənquliyev: “Düşmənçiliyə son qoymaq üçün ədalətli sülhə nail olmaq gərəkdir. Bunun üçün ya tərəflər 1991-ci ilin sərhədləri çərçivəsində bir-birinin ərazi bütövlüyünü tanıyır, ya da ərazi mübadiləsinə gedirlər. Amma indiki mərhələdə bu, az inandırıcı görünür”
“Tənha insanın monoloqu”nun ssenari müəllifi və rejissoru deyir ki, kinomuzu yaşatmaq və irəli aparmaq üçün film istehsalını artırmalı və onun bazarını düşünməliyik
Mirəli Sarızadə: “Gənc yaşımda arzum həyata keçdi, inşallah, yeni mövsümdə teatrımızın səhnəsində də Məcnun obrazı ilə tamaşaçılar qarşısına çıxacam”
