16:02 / 22-11-2024
Azərbaycan və Macarıstan İşçi Qrupunun növbəti iclası keçiriləcək
15:43 / 22-11-2024
Millətlər Liqası: pley-off mərhələsinin püşkü atılıb
15:30 / 22-11-2024
Nüvə müharibəsi ssenarisi - Təhlükədən qorunmaq üçün bunker sifariş edənlərin sayı artır
15:25 / 22-11-2024
Qazaxın azad olunmuş kəndlərində yeni zastavalar tikiləcək
15:13 / 22-11-2024
AFFA-nın sabiq vitse-prezidenti: "Artıq olanımızı da itirməyə başlamışıq"
14:59 / 22-11-2024
Arvadını öldürən vəzifəli şəxsə bir il cəza verilib
14:50 / 22-11-2024
Həlak olan azərbaycanlı hərbçinin nəşi 2 ay sonra tapılıb
14:47 / 22-11-2024
Pentaqon: ABŞ Rusiya ilə müharibə istəmir, amma...
14:43 / 22-11-2024
Nizami Rayon Məhkəməsində yoxlama başlayıb
14:40 / 22-11-2024
Azərbaycanın təşəbbüsü ilə Qlobal Cənub QHT Platforması yaradılır
14:13 / 22-11-2024
İran ABŞ-la danışıqlara gedəcək, yoxsa...
14:06 / 22-11-2024
Pərviz Şahbazov türkiyəli nazirlə müzakirə aparıb
13:54 / 22-11-2024
Ana və qızı xuliqanlığa görə həbs edilib
13:47 / 22-11-2024
Ruslar şəhərin 25 faizini ələ keçirib, döyüşlər davam edir - Foto
13:36 / 22-11-2024
ABŞ Polşadakı hərbi bazasını yüksək hazırlıq vəziyyətinə gətirib
13:27 / 22-11-2024
Türk ordusu daha beş terrorçunu zərərsizləşdirib
13:23 / 22-11-2024
Dövlət Xidməti daha 12 maşını satışa çıxarıb - Siyahı
13:21 / 22-11-2024
Putin Rusiyasını ifşa edən "Pis ruslar" kitabı nəşr olunub
13:09 / 22-11-2024
Putin nüvə silahından istifadə edə bilər - Xəbərdarlıq
13:02 / 22-11-2024
Keçmiş mərkəz direktoru vəzifəyə təyin olunub
12:53 / 22-11-2024
ABŞ rus ordusunu məğlub edə biləcək silah hazırlayıb
12:47 / 22-11-2024
Sabahın hava proqnozu açıqlanıb
12:35 / 22-11-2024
Ruslar bir məntəqəni işğal edib, daha səkkizinə doğru irəliləyir - Foto
12:23 / 22-11-2024
Dövlətə məxsus 35 su nəqliyyatı vasitəsi hərraca çıxarılıb - Siyahı
12:06 / 22-11-2024
İlham Əliyev İsrailin nəqliyyat və yol təhlükəsizliyi nazirini qəbul edib
12:00 / 22-11-2024
FIFA referisi Kamal Umudlu beynəlxalq oyuna təyinat alıb
11:54 / 22-11-2024
“Əmək miqrasiyası kvotasının müəyyən edilməsi Qaydası” dəyişib
11:45 / 22-11-2024
Polkovnikin oğlu ev dustaqlığına buraxılıb
11:09 / 22-11-2024
Leyla Əliyeva və Arzu Əliyeva sərgiləri ziyarət ediblər - Fotolar
11:05 / 22-11-2024
20 təyyarə və 6 döyüş gəmisi Tayvan sahillərinə yaxınlaşıb
12:28 / 18-11-2024
Turan Manafzadə: “Mədəniyyət diplomatiyasından yararlanmağı bacarmalıyıq” - Müsahibə
12:05 / 19-11-2024
MMC vətəndaşın mənzilini dağıdıb, indi də obyektini ələ keçirmək istəyir - Fotolar
13:32 / 21-11-2024
Dünyanın ən güclü donanmaları... - Qardaş Türkiyə siyahıda neçəncidir?
19:50 / 19-11-2024
Beynəlxalq Bank 272 min manat cərimələnib
16:45 / 20-11-2024
Nazir: "Regionlardakı bəzi poçt şöbələrinin bağlanması araşdırılacaq"
16:22 / 20-11-2024
“Real Betis” klubunun nümayəndəsi Bakıda nəyə təəccüblənib? - Foto
15:29 / 18-11-2024
Daha üç şəhərə konsul təyinatı olub - Siyahı
16:45 / 21-11-2024
Prezident iki Mərkəzi ləğv edib - Sərəncam
10:03 / 20-11-2024
Azərbaycan və Türkiyənin bələdiyyə təşkilatları arasında görüş keçirilib - Fotolar
17:09 / 18-11-2024
Deputatın oğlu yeni vəzifəyə təyin olunub
09:37 / 21-11-2024
Naxçıvan səhiyyəsində həbslər başlayıb
00:07 / 22-11-2024
Hikmət Hacıyev: “Politico”nun üzr istəməsini tələb edirik!”
Mirzə İbrahim xan Münşizadə: İranı titrədən irəvanlı
Tarix: 14-06-2020 13:01 | Bölmə: Ənvər ÇİNGİZOĞLU
Qüdrətli şəxsiyyət təkcə tarixi izah və şərh etmir, tarixə təsir edir, onu yeni ideyalara, milli və dövlətçilik taleyi ilə bağlı istiqamətə yönəldir. Belə şəxsiyyətlərdən biri də Mirzə İbrahim xan Münşizadədir.
Mirzə İbrahim xan İrəvanda tanınmış münşiyevlər soyundandır. Bu soyun ulu babası Mirzə Əli münşidir. Mirzə Əli xanlıq sarayında rus üsul-idarəsi dönəmində münşi vəzifəsində çalışmışdı.
Mirzə Əlinin Kərim adlı oğlu vardı.
Kərim Mirzə Əli oğlu İrəvan şəhərinin Dəyirmanküçəsi məhəlləsində anadan olmuşdu. İbtidai təhsilini atasından almışdı. Sonra mədrəsədə oxumuşdu. Mirzə ünvanı daşıyırdı.
Mirzə Kərim İrəvan Ruhani Məclisində işə düzəlmiş, dövlətdən bəy ünvanı almışdı.
Mirzə Kərim bəy Münşiyev kollec qeydiyyatçısı çini daşıyırdı.
Nasirəddin şah Qacar Avropaya 3-cu səfərindən qayıdarkən Mirzə Kərim bəy Münsiyev şahdan xahiş edir ki, ona İran vətəndaslığını qəbul edib İrana gəlməsinə icazə versin. Şah bu xahişi qəbul etmisdi. İrana mühacirət etdikdən və İran vətəndaşlığını qəbul etdikdən sonra Münşiyev soyadı Münşizadə ilə əvəz olunmuşdu.
Mirzə Kərim bəy 1889-cu ildə 11 yaşlı oğlu İbrahim bəylə Tehrana gəlmiş və Kazak briqadasında xidmət etməyə baslamışdır.
Nasirəddin şah Qacar Mirzə Kərim bəyə xan ünvanı və sərhəng (polkovnik) rütbəsi vermişdi.
Mirzə Kərim xan Münşizadə Hacı Nazənin xanım Hacı Molla Məhəmmədhəsən bəy qızı ilə ailə qurmuşdu. İbrahim bəy adlı oğlu vardı.
İbrahim xan Mirzə Kərim xan oğlu 1878-ci ildə İrəvan şəhəri Dəyirmanküçəsi məhəlləsində doğulmuşdur. İbtidai təhsilini atasından almışdı. Sonra rus-tatar məktəbində oxumuşdu. 1889-cu ildə ailəsi ilə birlikdə Tehran şəhərinə köçmüşdü.
İbrahim xan da Tehrandakı kazak dəstəsinə daxil olmuşdu. Ata-oğul xidmət etdikləri müddətdə həmişə rus əsgərlərinə nifrətlə yanaşırdılar. Rus zabitləri də onların hərəkətlərini izləyirdilər və ata-baladan şübhələnirdilər. Sərhəng (polkovnik) Mirzə İbrahim xan Münşizadə 1907-ci ilin əvvəllərində dostu və həmkarı general Əsədulla xan Əbülfətzadə ilə birlikdə Kazak briqadasındakı xidmətindən kənarlaşdırıldı. Onlar məşrutəçilərə qosuldular. (Mehdi Bamdad, Şərh-i hal-i rical-i İran dər qərn-i 12 və 13 və 14 hicri, Tehran, 1371 hş., c. III, s.) Burda o, Heydər xan Əmioğlu ilə tanış oldu. Onun vasitəsilə Tehran sosial-demokrat təşkilatına daxil olaraq, hərəkatın ön sıralarında mübarizə aparmışdı. Məşrutə inqilabı qələbə çaldıqdan sonra, Münşizadə ölkədə müxtəlif vəzifələrdə xidmət etmişdir. O cümlədən 1910-cu ildə Firuzkuhda və basqa yerlərdə polis rəisi işləmişdir.
1916-cı ildə Mirzə İbrahim xan Münşizadənin təşəbbüsü ilə xainlərindən intiqam almaq üçün ölkədə “Cəza komitəsi” təşkil olundu. Komitə onun göstərişi ilə fəaliyyət göstərirdi. Onun üzvləri əvvəlcə məmləkətə xəyanət edənləri və anqlofilləri aradan götürməyə başladılar.
Cəza komitəsinə Mirzə İbrahim xan Münşizadə sədr, Əsədulla xan Əbülfətzadə icraçı heyətin başçısı, Məmmədnəzər хan Müşkəlülməmalik isə inzibati işlər müdiri seçilmişdi.
Sonralar bu komitəyə Kərim Dəvatgər, dövlət buğda anbarının rəisi Mirzə İsmayıl хan Şirazi və Hacı Zaman xan Kürdüstani Bahadurüssəltənə də daхil oldular.
Cəza komitəsinin məramnaməsi əldə yoxdur. Əvəzində başqa sənədlər var. “Komiteyi-Möcəzat”ın elamiyyələri, müraciətnamələri, komitənin sədri İbrahim xan Münşizadənin bu təşkilatın məqsədi haqqında polis idarəsində verdiyi ətraflı izahat və digər bu kimi materiallar göstərir ki, Cəza komitəsinin məqsədi imperialistlərə satılmış yerli siyasi xadimləri məhv etməklə ölkənin müstəqilliyini qorumaq, onun müstəmləkəyə çevrilməsinin qarşısını almaq idi. Belə bir mühüm məqsəd üçün bu təşkilat hökumət kabinəsini dəyişdirmək, vətənpərvər siyasi xadimləri, o cümlədən Cəza komitəsi başçılarını və tərəfdarlarını mühüm vəzifələrə yerləşdirməklə demokratik üsul-idarə yaratmaq istəyirdi.
Komitəyə təsadüfi, mənfəətgüdən tamahkarlar daxil olduqda komitənin bütün sirləri açıldı. Hacı Zaman хan Kürdüstani komitənin bütün sirlərini faş etdi. Onun hiyləsilə Komitə uzvləri Kürdustana, Bani səhərinə sürgün olundular, 9 ay zindanda qaldıqdan sonra azad edildilər.
Komitə üzvlərinin vasitəsi ilə əhalini soyub-talayan bir neçə nəfərə ölüm hökmü kəsildi. Ölümə məhkum olanlar arasında, Tehran dövlət buğda anbarının rəisi Mirzə İsmayıl xan Şirazi də vardı. O, 17 fevral 1917-ci ildə qətlə yetirildi. Onun ingilis səfirliyi, şəxsən Mirzə Həsən xan Vüsuqəddövlə ilə yaxınlığı vardı. Mirzə İsmayıl xanın öldürülməsi xəbəri Tehranda həyəcana səbəb oldu. Hədələr göstərirdi ki, qatilləri ciddi cəza gözləyir. Bu vaхt komitə üzvü Kərim Dəvatgər komitənin sirlərini açmaq fikrinə düşdü. 3 aprel 1917-ci ildə “Komiteyi-Möcəzat”ın fəalları Rəşidəssultan Seyid Murtuza ilə birlikdə satqın Kərim Davətgəri cəzalandırdı. (Ə.Ə. Şərif, Xunbəhayi İran, s. 270)
Bu hadisədən sonra Cəza komitəsinin adı İranda daha da hallanmağa başladı. Məşrutə hərəkatının görkəmli inqilabçılarından Hacı Baba xan Ərdəbili, Mirzə Əli Zəncani də komitənin üzvülüyünə qəbul olundu. (Ə.Ə. Şərif, Xunbəhayi İran, s. 278)
1917-ci ilin aprel ayının axırında İbrahim xan Münşizadənin başçılığı ilə Cəza komitəsi Xarici İşlər nazirliyində mühüm vəzifələr tutan və xaricilərə xidmət göstərən Məcdüssəltənə, Etilaüddövlə və Mənşurülmülkü öldürmək qərarına gələrək, onun icra edilməsinə göstəriş verdi. Lakin bir neçə gün sonra həmin üç nəfərin öz vəzifələrindən istefa vermələri və gizlənmələri məlum oldu. (Ə. Ə. Şərif, Xunbəhayi İran, s. 278)
Mirzə İbrahim xan Münşizadə dostu Əsədulla xan Əbülfətzadə ilə bacarıqlı, qorxmaz, zirək gənc icraçı tapmağa və komitəyə cəlb etməyə çalışırdılar. 1917-ci ilin may ayının önlərində Ələkbər xan, Mahmud xan, Mehdi xan və Abbasqulu Mücahid kimi vətənpərvərlər komitənin icra heyətinə üzv oldular. (Ə.Ə. Şərif, Xunbəhayi İran, s. 280)
Cəza komitəsinin fəaliyyətinin davam etdiyi aprel, may aylarında qərb vilayətləri cəbhəsindən Tehrana qayıtmış mübariz vətənpərvərlərdən on nəfərlik bir qrup komitəyə müraciət edərək, ona üzv olmaq və ya başqa bir terror komitəsi təşkil etmək niyyətində olduğunu bildirdi. Həmin qrupun nümayəndəsi Hüseyn xan Lələ komitə ilə əlaqə yaratmaq üçün Mirzə Ələkbər Ərdaqi və İmadülkittab kimi tanınan Mirzə Ələkbər Seyfi ilə görüşür. Hüseyn xan Lələ Ərdaqinin və İmadülkittabın Məşrutə inqilabı dövrü silahdaşlarından idi. Həmin qrupun görkəmli üzvlərindən Hüseyn xan Lələ, Ehsanulla xan Dustdar, Hacı Ələsgər Mücahid, Əbdülhüseyn xan Şərəfülmülk komitə üzvlüyünə qəbul olunurlar. O vaxtda qədər komitənin mərkəzi komitəsinin üzvləri 5 nəfərdən ibarət idi.
Qeyd etmək lazımdır ki, “Cəza komitəsi” öz terrorçuluq əməlləri ilə Tehranda böyük qorxuya, panikaya, həyəcana səbəb olmuşdu. Dövlətin bütün məqam sahibləri, idarə məsulları və məmurları dəhşət içində idilər. Gecə evlərində rahat yata bilmirdilər. Xarici ölkələrin diplomatik nümayəndələri də rahatsız olmuşdular. Hər terror əməliyyatının ardınca yazıçı Ərdaqi və xəttat İmadülkittab qorxusaçan elamiyyələr yazıb jelatin çapı ilə çoxaldıb, küçə və xiyabanlarda yayırdılar. “Növbəti sənsən” şüarı satqın və rüşvətxor məmurları gizlənməyə məcbur edirdi.
Tarixçi Müvərrixüddövlənin yazdığına görə elə hallar olmuşdu ki, komitənin polis tərəfindən tutulmuş üzvü “Cəza komitəsi”nin tələbi nəticəsində dərhal azad olunmuşdu. (Sepehr, İran və Birinci müharibə, s. 420)
“Cəza komitəsi”nin yaratdığı qorxu hətta Baş nazir Mirzə Həsən xan Vüsuqüddövləni (1874-1950) istefa verməyə məcbur etmişdi. Ondan sonra Baş nazir Mirzə Məhəmmədəli xan Əlaüssəltənə (1829-1936) oldu. Onun dönəmində “Cəza komitəsi”nin fədailəri Tehran ruhanilərindən Ayətullah əl-üzma Mirzə Möhsün Müctəhidi öldürdülər. Komitənin verdiyi elamiyyədə qeyd olunurdu ki, Mirzə Möhsün Müctəhid vətənin müstəqilliyinə qarşı hazırlanmaqda olan yeni fitnəkarlığın ən böyük iştirakçılarından biri idi. Əgər öldürülməsəydi bu fitnəkarlıq tezliklə həyata keçirilə bilərdi. (Sepehr, İran və Birinci müharibə, s. 425)
Mirzə İbrahim xan Münşizadə 8 iyul 1917-ci ildə hökumət xəzinədarı vəzifəsini daşıyan Müntəxabüddövlənin öldürülməsinə qərar verdi. Komitənin zəruri xərclərini ödəyə bilmədiyindən ondan yardım istəmişdi. O da ödəmədən boyun qaçırmışdı. Müntəxabüddövlə komitənin fədailəri tərəfindən terrora məruz qaldı. Onun öldürülməsindən sonra hökumət başçıları arasında vahimə artdı. Bütün məmurları vəhşət bürüdü. Müntəxabüddövlə Vüsuqüddövlənin kürəkəni idi. Bu kimi terrorçuluq əməllərindən ruhlanan “Cəza komitəsi” dövlətə bir siyahı təqdim etdi. Siyahıda işdən çıxarılası və işə qəbul ediləsi adamların adları vardı. (Ə.Ə. Şərif, Xunbəhayi İran, s. 287) Siyahıya əlavə edilən məktubda qeyd edilirdi ki, əgər komitənin tələbləri tezliklə həyata keçirilməsə, vəzifədən uzaqlaşdırılmaları göstərilən dövlət qulluqçular haqqında qərar qəbul ediləcəkdir. Əbülhəsən Ehtişaminin yazdığına görə, komitənin hökumət kabinəsinə verdiyi tələblər nazirlərin əhval-ruhiyyəsinə dərin təsir bağışladı. Nazirlərdən bəziləri, o cümlədən Ədliyyə naziri Mümtazüddövlə (Mirzə İsmayıl xan Mirzə Ələkbər xan oğlu Mümtaz 1880-1933-Ə.Ç.) komitənin tələbləri ilə razılaşmaq istədi, lakin Daxili işlər naziri Müstaşarüddövlə (Mirzə Sadıq xan Mirzə Cavad xan oğlu Müstəşarəddövlə 1863-1953-Ə.Ç.) komitənin tələblərini rədd etməyi təklif etdi. Uzun müzakirədən sonra hökumət kabinəsi komitənin təqib edilməsi və onun təşkilatçılarının tutulması işini Daxili işlər naziri Müstəşarəddövləyə tapşırdı. (Ehtişami Ə. Bazikərani siyasət.. Tehran, s.43)
1917-ci ilin avqust ayının 13-də komitənin başçıları həbs edildilər. Bir çox polis məmurları vəzifədən istefa verdilər. Heç kim istintaqı boynuna götürmədi. Əhməd xan Səfa adlı saf-sadəlövh bir polis məmuru tapdılar. O, işin təhqiqatını öhdəsinə aldı. İlk istintaqdan sonra gecə evinə gedərkən yolda öldürüldü. Qəsdçi tapılmadı. (Sepehr, İran və Birinci müharibə, s. 421)
Baş nazir Mirzə Məhəmmədəli xan Əlaüssəltənə komitənin başçılarını çox incitmədi. Ondan sonra, 1918-ci ilin may ayında Baş nazir seçilən Səmsamüssəltənə Nəcəfqulu xan Bəxtiyari (1846-1930) komitə başçılarını zindandan azad etdi. Yalnız Bahadurüssəltənə komitə üzvlərinin qorxusundan zindanda qaldı.
1918-ci ilin avqust ayında Vüsuquddövlə yenidən Baş nazir oldu və dərhal “Cəza komitəsi”nin bütün üzvilərini həbs etdi. Komitə üzvləri dar ağacından asıldılar. General Əsədulla xan Əbulfətzadə və polkovnik Mirzə İbrahim xan Münşizadə zahirən Xorasan tərəfdə olan Kelata sürgün edildilər. 1918-ci ilin sentyabr ayında yolda ikən Vüsuqüddövlənin tapsırığı ilə Simnanla Damğan arasında gullələndilər.
Mirzə İbrahim xanın Davud xan adlı oğlu vardı.
Böyük tarixi şəxsiyyət təkcə böyük ideoloq və dövlət xadimi yox, həm də tarixin, cəmiyyətin gedişatına təsir edən bir sima olmalıdır. Eynən Mirzə İbrahim xan Münşizadə kimi...
Bölməyə aid digər xəbərlər
Tarix: 14-06-2020 13:01 | Bölmə: Ənvər ÇİNGİZOĞLU
Qüdrətli şəxsiyyət təkcə tarixi izah və şərh etmir, tarixə təsir edir, onu yeni ideyalara, milli və dövlətçilik taleyi ilə bağlı istiqamətə yönəldir. Belə şəxsiyyətlərdən biri də Mirzə İbrahim xan Münşizadədir.
Mirzə İbrahim xan İrəvanda tanınmış münşiyevlər soyundandır. Bu soyun ulu babası Mirzə Əli münşidir. Mirzə Əli xanlıq sarayında rus üsul-idarəsi dönəmində münşi vəzifəsində çalışmışdı.
Mirzə Əlinin Kərim adlı oğlu vardı.
Kərim Mirzə Əli oğlu İrəvan şəhərinin Dəyirmanküçəsi məhəlləsində anadan olmuşdu. İbtidai təhsilini atasından almışdı. Sonra mədrəsədə oxumuşdu. Mirzə ünvanı daşıyırdı.
Mirzə Kərim İrəvan Ruhani Məclisində işə düzəlmiş, dövlətdən bəy ünvanı almışdı.
Mirzə Kərim bəy Münşiyev kollec qeydiyyatçısı çini daşıyırdı.
Nasirəddin şah Qacar Avropaya 3-cu səfərindən qayıdarkən Mirzə Kərim bəy Münsiyev şahdan xahiş edir ki, ona İran vətəndaslığını qəbul edib İrana gəlməsinə icazə versin. Şah bu xahişi qəbul etmisdi. İrana mühacirət etdikdən və İran vətəndaşlığını qəbul etdikdən sonra Münşiyev soyadı Münşizadə ilə əvəz olunmuşdu.
Mirzə Kərim bəy 1889-cu ildə 11 yaşlı oğlu İbrahim bəylə Tehrana gəlmiş və Kazak briqadasında xidmət etməyə baslamışdır.
Nasirəddin şah Qacar Mirzə Kərim bəyə xan ünvanı və sərhəng (polkovnik) rütbəsi vermişdi.
Mirzə Kərim xan Münşizadə Hacı Nazənin xanım Hacı Molla Məhəmmədhəsən bəy qızı ilə ailə qurmuşdu. İbrahim bəy adlı oğlu vardı.
İbrahim xan Mirzə Kərim xan oğlu 1878-ci ildə İrəvan şəhəri Dəyirmanküçəsi məhəlləsində doğulmuşdur. İbtidai təhsilini atasından almışdı. Sonra rus-tatar məktəbində oxumuşdu. 1889-cu ildə ailəsi ilə birlikdə Tehran şəhərinə köçmüşdü.
İbrahim xan da Tehrandakı kazak dəstəsinə daxil olmuşdu. Ata-oğul xidmət etdikləri müddətdə həmişə rus əsgərlərinə nifrətlə yanaşırdılar. Rus zabitləri də onların hərəkətlərini izləyirdilər və ata-baladan şübhələnirdilər. Sərhəng (polkovnik) Mirzə İbrahim xan Münşizadə 1907-ci ilin əvvəllərində dostu və həmkarı general Əsədulla xan Əbülfətzadə ilə birlikdə Kazak briqadasındakı xidmətindən kənarlaşdırıldı. Onlar məşrutəçilərə qosuldular. (Mehdi Bamdad, Şərh-i hal-i rical-i İran dər qərn-i 12 və 13 və 14 hicri, Tehran, 1371 hş., c. III, s.) Burda o, Heydər xan Əmioğlu ilə tanış oldu. Onun vasitəsilə Tehran sosial-demokrat təşkilatına daxil olaraq, hərəkatın ön sıralarında mübarizə aparmışdı. Məşrutə inqilabı qələbə çaldıqdan sonra, Münşizadə ölkədə müxtəlif vəzifələrdə xidmət etmişdir. O cümlədən 1910-cu ildə Firuzkuhda və basqa yerlərdə polis rəisi işləmişdir.
1916-cı ildə Mirzə İbrahim xan Münşizadənin təşəbbüsü ilə xainlərindən intiqam almaq üçün ölkədə “Cəza komitəsi” təşkil olundu. Komitə onun göstərişi ilə fəaliyyət göstərirdi. Onun üzvləri əvvəlcə məmləkətə xəyanət edənləri və anqlofilləri aradan götürməyə başladılar.
Cəza komitəsinə Mirzə İbrahim xan Münşizadə sədr, Əsədulla xan Əbülfətzadə icraçı heyətin başçısı, Məmmədnəzər хan Müşkəlülməmalik isə inzibati işlər müdiri seçilmişdi.
Sonralar bu komitəyə Kərim Dəvatgər, dövlət buğda anbarının rəisi Mirzə İsmayıl хan Şirazi və Hacı Zaman xan Kürdüstani Bahadurüssəltənə də daхil oldular.
Cəza komitəsinin məramnaməsi əldə yoxdur. Əvəzində başqa sənədlər var. “Komiteyi-Möcəzat”ın elamiyyələri, müraciətnamələri, komitənin sədri İbrahim xan Münşizadənin bu təşkilatın məqsədi haqqında polis idarəsində verdiyi ətraflı izahat və digər bu kimi materiallar göstərir ki, Cəza komitəsinin məqsədi imperialistlərə satılmış yerli siyasi xadimləri məhv etməklə ölkənin müstəqilliyini qorumaq, onun müstəmləkəyə çevrilməsinin qarşısını almaq idi. Belə bir mühüm məqsəd üçün bu təşkilat hökumət kabinəsini dəyişdirmək, vətənpərvər siyasi xadimləri, o cümlədən Cəza komitəsi başçılarını və tərəfdarlarını mühüm vəzifələrə yerləşdirməklə demokratik üsul-idarə yaratmaq istəyirdi.
Komitəyə təsadüfi, mənfəətgüdən tamahkarlar daxil olduqda komitənin bütün sirləri açıldı. Hacı Zaman хan Kürdüstani komitənin bütün sirlərini faş etdi. Onun hiyləsilə Komitə uzvləri Kürdustana, Bani səhərinə sürgün olundular, 9 ay zindanda qaldıqdan sonra azad edildilər.
Komitə üzvlərinin vasitəsi ilə əhalini soyub-talayan bir neçə nəfərə ölüm hökmü kəsildi. Ölümə məhkum olanlar arasında, Tehran dövlət buğda anbarının rəisi Mirzə İsmayıl xan Şirazi də vardı. O, 17 fevral 1917-ci ildə qətlə yetirildi. Onun ingilis səfirliyi, şəxsən Mirzə Həsən xan Vüsuqəddövlə ilə yaxınlığı vardı. Mirzə İsmayıl xanın öldürülməsi xəbəri Tehranda həyəcana səbəb oldu. Hədələr göstərirdi ki, qatilləri ciddi cəza gözləyir. Bu vaхt komitə üzvü Kərim Dəvatgər komitənin sirlərini açmaq fikrinə düşdü. 3 aprel 1917-ci ildə “Komiteyi-Möcəzat”ın fəalları Rəşidəssultan Seyid Murtuza ilə birlikdə satqın Kərim Davətgəri cəzalandırdı. (Ə.Ə. Şərif, Xunbəhayi İran, s. 270)
Bu hadisədən sonra Cəza komitəsinin adı İranda daha da hallanmağa başladı. Məşrutə hərəkatının görkəmli inqilabçılarından Hacı Baba xan Ərdəbili, Mirzə Əli Zəncani də komitənin üzvülüyünə qəbul olundu. (Ə.Ə. Şərif, Xunbəhayi İran, s. 278)
1917-ci ilin aprel ayının axırında İbrahim xan Münşizadənin başçılığı ilə Cəza komitəsi Xarici İşlər nazirliyində mühüm vəzifələr tutan və xaricilərə xidmət göstərən Məcdüssəltənə, Etilaüddövlə və Mənşurülmülkü öldürmək qərarına gələrək, onun icra edilməsinə göstəriş verdi. Lakin bir neçə gün sonra həmin üç nəfərin öz vəzifələrindən istefa vermələri və gizlənmələri məlum oldu. (Ə. Ə. Şərif, Xunbəhayi İran, s. 278)
Mirzə İbrahim xan Münşizadə dostu Əsədulla xan Əbülfətzadə ilə bacarıqlı, qorxmaz, zirək gənc icraçı tapmağa və komitəyə cəlb etməyə çalışırdılar. 1917-ci ilin may ayının önlərində Ələkbər xan, Mahmud xan, Mehdi xan və Abbasqulu Mücahid kimi vətənpərvərlər komitənin icra heyətinə üzv oldular. (Ə.Ə. Şərif, Xunbəhayi İran, s. 280)
Cəza komitəsinin fəaliyyətinin davam etdiyi aprel, may aylarında qərb vilayətləri cəbhəsindən Tehrana qayıtmış mübariz vətənpərvərlərdən on nəfərlik bir qrup komitəyə müraciət edərək, ona üzv olmaq və ya başqa bir terror komitəsi təşkil etmək niyyətində olduğunu bildirdi. Həmin qrupun nümayəndəsi Hüseyn xan Lələ komitə ilə əlaqə yaratmaq üçün Mirzə Ələkbər Ərdaqi və İmadülkittab kimi tanınan Mirzə Ələkbər Seyfi ilə görüşür. Hüseyn xan Lələ Ərdaqinin və İmadülkittabın Məşrutə inqilabı dövrü silahdaşlarından idi. Həmin qrupun görkəmli üzvlərindən Hüseyn xan Lələ, Ehsanulla xan Dustdar, Hacı Ələsgər Mücahid, Əbdülhüseyn xan Şərəfülmülk komitə üzvlüyünə qəbul olunurlar. O vaxtda qədər komitənin mərkəzi komitəsinin üzvləri 5 nəfərdən ibarət idi.
Qeyd etmək lazımdır ki, “Cəza komitəsi” öz terrorçuluq əməlləri ilə Tehranda böyük qorxuya, panikaya, həyəcana səbəb olmuşdu. Dövlətin bütün məqam sahibləri, idarə məsulları və məmurları dəhşət içində idilər. Gecə evlərində rahat yata bilmirdilər. Xarici ölkələrin diplomatik nümayəndələri də rahatsız olmuşdular. Hər terror əməliyyatının ardınca yazıçı Ərdaqi və xəttat İmadülkittab qorxusaçan elamiyyələr yazıb jelatin çapı ilə çoxaldıb, küçə və xiyabanlarda yayırdılar. “Növbəti sənsən” şüarı satqın və rüşvətxor məmurları gizlənməyə məcbur edirdi.
Tarixçi Müvərrixüddövlənin yazdığına görə elə hallar olmuşdu ki, komitənin polis tərəfindən tutulmuş üzvü “Cəza komitəsi”nin tələbi nəticəsində dərhal azad olunmuşdu. (Sepehr, İran və Birinci müharibə, s. 420)
“Cəza komitəsi”nin yaratdığı qorxu hətta Baş nazir Mirzə Həsən xan Vüsuqüddövləni (1874-1950) istefa verməyə məcbur etmişdi. Ondan sonra Baş nazir Mirzə Məhəmmədəli xan Əlaüssəltənə (1829-1936) oldu. Onun dönəmində “Cəza komitəsi”nin fədailəri Tehran ruhanilərindən Ayətullah əl-üzma Mirzə Möhsün Müctəhidi öldürdülər. Komitənin verdiyi elamiyyədə qeyd olunurdu ki, Mirzə Möhsün Müctəhid vətənin müstəqilliyinə qarşı hazırlanmaqda olan yeni fitnəkarlığın ən böyük iştirakçılarından biri idi. Əgər öldürülməsəydi bu fitnəkarlıq tezliklə həyata keçirilə bilərdi. (Sepehr, İran və Birinci müharibə, s. 425)
Mirzə İbrahim xan Münşizadə 8 iyul 1917-ci ildə hökumət xəzinədarı vəzifəsini daşıyan Müntəxabüddövlənin öldürülməsinə qərar verdi. Komitənin zəruri xərclərini ödəyə bilmədiyindən ondan yardım istəmişdi. O da ödəmədən boyun qaçırmışdı. Müntəxabüddövlə komitənin fədailəri tərəfindən terrora məruz qaldı. Onun öldürülməsindən sonra hökumət başçıları arasında vahimə artdı. Bütün məmurları vəhşət bürüdü. Müntəxabüddövlə Vüsuqüddövlənin kürəkəni idi. Bu kimi terrorçuluq əməllərindən ruhlanan “Cəza komitəsi” dövlətə bir siyahı təqdim etdi. Siyahıda işdən çıxarılası və işə qəbul ediləsi adamların adları vardı. (Ə.Ə. Şərif, Xunbəhayi İran, s. 287) Siyahıya əlavə edilən məktubda qeyd edilirdi ki, əgər komitənin tələbləri tezliklə həyata keçirilməsə, vəzifədən uzaqlaşdırılmaları göstərilən dövlət qulluqçular haqqında qərar qəbul ediləcəkdir. Əbülhəsən Ehtişaminin yazdığına görə, komitənin hökumət kabinəsinə verdiyi tələblər nazirlərin əhval-ruhiyyəsinə dərin təsir bağışladı. Nazirlərdən bəziləri, o cümlədən Ədliyyə naziri Mümtazüddövlə (Mirzə İsmayıl xan Mirzə Ələkbər xan oğlu Mümtaz 1880-1933-Ə.Ç.) komitənin tələbləri ilə razılaşmaq istədi, lakin Daxili işlər naziri Müstaşarüddövlə (Mirzə Sadıq xan Mirzə Cavad xan oğlu Müstəşarəddövlə 1863-1953-Ə.Ç.) komitənin tələblərini rədd etməyi təklif etdi. Uzun müzakirədən sonra hökumət kabinəsi komitənin təqib edilməsi və onun təşkilatçılarının tutulması işini Daxili işlər naziri Müstəşarəddövləyə tapşırdı. (Ehtişami Ə. Bazikərani siyasət.. Tehran, s.43)
1917-ci ilin avqust ayının 13-də komitənin başçıları həbs edildilər. Bir çox polis məmurları vəzifədən istefa verdilər. Heç kim istintaqı boynuna götürmədi. Əhməd xan Səfa adlı saf-sadəlövh bir polis məmuru tapdılar. O, işin təhqiqatını öhdəsinə aldı. İlk istintaqdan sonra gecə evinə gedərkən yolda öldürüldü. Qəsdçi tapılmadı. (Sepehr, İran və Birinci müharibə, s. 421)
Baş nazir Mirzə Məhəmmədəli xan Əlaüssəltənə komitənin başçılarını çox incitmədi. Ondan sonra, 1918-ci ilin may ayında Baş nazir seçilən Səmsamüssəltənə Nəcəfqulu xan Bəxtiyari (1846-1930) komitə başçılarını zindandan azad etdi. Yalnız Bahadurüssəltənə komitə üzvlərinin qorxusundan zindanda qaldı.
1918-ci ilin avqust ayında Vüsuquddövlə yenidən Baş nazir oldu və dərhal “Cəza komitəsi”nin bütün üzvilərini həbs etdi. Komitə üzvləri dar ağacından asıldılar. General Əsədulla xan Əbulfətzadə və polkovnik Mirzə İbrahim xan Münşizadə zahirən Xorasan tərəfdə olan Kelata sürgün edildilər. 1918-ci ilin sentyabr ayında yolda ikən Vüsuqüddövlənin tapsırığı ilə Simnanla Damğan arasında gullələndilər.
Mirzə İbrahim xanın Davud xan adlı oğlu vardı.
Böyük tarixi şəxsiyyət təkcə böyük ideoloq və dövlət xadimi yox, həm də tarixin, cəmiyyətin gedişatına təsir edən bir sima olmalıdır. Eynən Mirzə İbrahim xan Münşizadə kimi...
Müəllifin bütün yazıları - Ənvər ÇİNGİZOĞLU
Bölməyə aid digər xəbərlər
11-04-2022, 21:25
Mazandaran alimi - Ənvər Çingizoğlu yazır
23-03-2022, 18:55
Rəşid Yasəmi: ədəbiyyatda nəciblik nümunəsi
17-03-2022, 09:49
Vahid Dəstigirdi: Nizaminin tədqiqatçısı
12-03-2022, 22:31
Ənvər ÇİNGİZOĞLU - Səid Nəfisi: Azərbaycan qəhrəmanı Babək Xürrəmdin əsərinin müəllifi
19-10-2021, 09:58
Ənvər ÇİNGİZOĞLU - Məhəmmədəli Füruği: siyasətçi, diplomat, tarixçi, tərcüməçi və millətçi kimi
16-10-2021, 01:06
Ənvər ÇİNGİZOĞLU - Hacıəli xan Rəzmara: Qurban bayramında doğuldu, terror qurbanı oldu
13-09-2021, 16:31
Ənvər ÇİNGİZOĞLU - Şəkinskilərin İran qolu haqqında... - Ənvər Çingizoğlunun araşdırması
10-09-2021, 17:27
Nəcəfqulu xan Sərşar: Qaradağın ağ gün görməmiş şairi
27-08-2021, 16:48
Ənvər ÇİNGİZOĞLU - Məhəmmədqulu xan Alar: inqilabda sərkərdə, işdə sərkar.. - Fotolar
20-08-2021, 13:38
Ənvər ÇİNGİZOĞLU - İsmayıl xan Şəfai: Tehran-43 konfransında şahın tərcüməçisi - Fotolar
16-08-2021, 15:51
Ənvər ÇİNGİZOĞLU - Seyid Məhəmməd Dəbirsiyaqi: tədqiq və tədrisin işığında - Fotolar
24-07-2021, 16:15
Ənvər ÇİNGİZOĞLU - Qaradağ elləri: beloğludan eloğluya qədər - Ənvər Çingizoğlu yazır
Deputatlığa namizəd Milli Məclisdə təmsil etmək istədiyi bölgənin problemlərinin təsnifatını artıq ağlına yazıb və işə nədən başlayacağını sıralayıb
Qüdrət Həsənquliyev: “Düşmənçiliyə son qoymaq üçün ədalətli sülhə nail olmaq gərəkdir. Bunun üçün ya tərəflər 1991-ci ilin sərhədləri çərçivəsində bir-birinin ərazi bütövlüyünü tanıyır, ya da ərazi mübadiləsinə gedirlər. Amma indiki mərhələdə bu, az inandırıcı görünür”
“Tənha insanın monoloqu”nun ssenari müəllifi və rejissoru deyir ki, kinomuzu yaşatmaq və irəli aparmaq üçün film istehsalını artırmalı və onun bazarını düşünməliyik
Mirəli Sarızadə: “Gənc yaşımda arzum həyata keçdi, inşallah, yeni mövsümdə teatrımızın səhnəsində də Məcnun obrazı ilə tamaşaçılar qarşısına çıxacam”
