11:04 / 21-08-2025
Nazir müavininin adı 3.8 milyon manatlıq "tender oyunu"nda hallanır
10:54 / 21-08-2025
Kimya Sənaye Parkının ərazisi genişləndirilir - Sərəncam
10:40 / 21-08-2025
Şəmkirdə zəhərlənənlərin sayı artıb: 14-ü uşaqdır - Yenilənib
10:38 / 21-08-2025
Rəsmi Bakı ABŞ ilə daha sıx əlaqələr qurur
10:16 / 21-08-2025
SOCAR qeyri-sabit hava ilə bağlı təhlükəsizliyi gücləndirib
10:04 / 21-08-2025
İrəvan eyni vaxtda iki stulda oturmağa çalışır: həm Vaşinqton, həm də Tehran
09:51 / 21-08-2025
Prezident və birinci xanım Kəlbəcərə gediblər - (Yenilənir)
09:43 / 21-08-2025
Masallıda Viləşçay su anbarında bir nəfər boğulub
09:32 / 21-08-2025
Sumqayıtda döyülən şəxs maşını atəşə tutub
09:29 / 21-08-2025
İlham Əliyev Murovdağ tunelinin texniki açılışını edib
09:27 / 21-08-2025
ABŞ Putinin həbsinə order verən hakimlərə sanksiya tətbiq edib
08:27 / 21-08-2025
Deyv Bautista ən yaxşı aktyor-güləşçidir
08:21 / 21-08-2025
Prezident: ABŞ beynəlxalq hüququn əsas prinsiplərini pozur
08:16 / 21-08-2025
Keçmiş nazir komissiya rəhbərini kəskin tənqid edib
08:08 / 21-08-2025
Sentyabrda Ay, Günəş və Venera tutulacaq
08:04 / 21-08-2025
İsrail ordusu Qəzzaya hücuma keçib
07:58 / 21-08-2025
Putin və Zelenski görüşündə ən vacib məsələ...
07:52 / 21-08-2025
Kiyevə təhlükəsizlik zəmanətini müzakirə edəcəklər
23:38 / 20-08-2025
Tovuzda bir ailənin beş üzvü qidadan zəhərlənib
22:37 / 20-08-2025
Qazaxda 5 ay əvvəl törədilmiş qətlin üstü açılıb
18:57 / 20-08-2025
Bakıda 31 yaşlı kişi öldürülüb
18:40 / 20-08-2025
Şavkat Mirziyoyev İlham Əliyevə məktub göndərib
18:00 / 20-08-2025
QSC-nin Müşahidə Şurasının tərkibi dəyişib
17:55 / 20-08-2025
Şikayətçi: “Rəqsanə və əri ilə şəxsən görüşüb pulları vermişəm”
17:49 / 20-08-2025
Papuaşvili: Aİ Gürcüstandan Rusiya ilə qarşıdurma tələb etməməlidir
17:36 / 20-08-2025
Putin-Zelenski görüşünə şübhələr artır
17:32 / 20-08-2025
Növbəti iki gündə külək güclənəcək - Xəbərdarlıq
17:28 / 20-08-2025
İlham Əliyev və birinci xanım “Hacıkənd”in tikintisi ilə tanış olublar - (Yenilənib) - Fotolar
17:18 / 20-08-2025
Adəm Məmmədovun vəkillik fəaliyyətinə xitam verilib
17:10 / 20-08-2025
Prezident və birinci xanım Gəncəyə gediblər - (Yenilənib) - Fotolar
21:45 / 18-08-2025

17:57 / 18-08-2025

20:53 / 16-08-2025

19:18 / 18-08-2025

17:10 / 20-08-2025

07:52 / 19-08-2025

12:48 / 16-08-2025

21:22 / 17-08-2025

07:47 / 18-08-2025

10:41 / 18-08-2025

12:09 / 19-08-2025

15:30 / 16-08-2025

Abdulla xan Əmir Təhmasibi kimdir? - Fotolar
Tarix: 04-05-2020 01:20 | Bölmə: Ənvər ÇİNGİZOĞLU

Biz farsdilli qaynaqlara müraciət etməklə Azərbaycan tarixini araşdırmaq baxımından, indiyədək az öyrənilmiş, tədqiq edilməmiş şəxsiyyətləri ortalığa çıxarmağı qarşımıza məqsəd qoymuşuq.
Abdulla xan Əmir Təhmasibin İranın hərb tarixində parlaq iz qoyan tarixi şəxsiyyətlərdən biridir. Ordunun formalaşmasında onun böyük rolu olub.
Abdulla xan Əmir Təhmasibinin ailəsi Şimali Azərbaycandan mühacirət etmişdi. Atası Hacı xan İran Kazak briqadasının zabiti olmuşdu. O, 1881-ci ildə Tehran şəhərində doğulmuşdu. Kazak məktəbində oxumuşdu. (Doktor Baqir Aqili, Şərhi hali ricali siyasi və nizami müasir İran, I cild, s.196)
Abdulla xan Əmir Təhmasibi 1919-cu ildə Əmir tuman rütbəsi daşıyırdı.

Abdulla xan Əmir Təhmasibi Əmir Ləşkər (ordu generalı) rütbəsinə layiq görülmüşdü.
Abdulla xan Əmir Təhmasibi Qacarlar dövləti devriləndən sonra kazak dostu Rza xana xidmət etmişdi. Rza xan hakimiyyətə yiyələnəndən sonra İranda ən varlı adamlardan olan Murtuzaqulu xan Bayatı soymaq qərarına gəldi. Əmir Abdulla xan Təhmasibini onun ardınca göndərib onu həbs etdirdi. (Ənvər Çingizoğlu, Murtuzaqulu xan Bayat, "Soy" dərgisi, 1 (33), Bakı, 2009. s.45.)
A. Təhmasibi prinsip etibarilə ziyalılara Azərbaycanın və Azərbaycan tayfalarının tarixini yazmağı tapşırmışdı və məsələnin bu cəhəti onun əyalətdə böyük nüfuz və hörmət sahibi olması və onun Rza xanla münasibətlərinin xarakteri ilə izah edilə bilər. A. Mostoufi qeyd edir ki, A. Təhmasibi Azərbaycanda olduğu müddət ərzində (1924-1925), adamların elə hörmət və etibarını qazanmışdı ki, ”Azərbaycan dilində söylədiyi nitqləri ilə onları heç bir etiraz etmədən istənilən çətin işə, istənilən fədakarlıq göstərməyə vadar edə bilərdi”. (Abdulla Mustovfi, Şərhi zindəgani mən ba tarix)
Xacə Nuri isə Rza xanın A. Təhmasibiyə qarşı şübhələrinin artdığını qeyd edir.
A. Tahmasibinin Azərbaycan qoşunlarına əyalətdə Qacar sülaləsinin tərəfdarlarının ehtimali çıxışlarının qarşısını almaq üçün komandan təyin edilməsinə baxmayaraq onun özü Rza xanın taxt-taca gedən yolunda ehtimali rəqibinə çevrilmişdi.
Rza xan onu Tehrana - geri çağırmağı qərara aldı, “lakin, azərbaycanlılar çoxlu teleqram göndərərək onun getməsinə mane oldular və hökumət əhalinin tələbi ilə razılaşaraq onu bir müddət orda saxlamağa məcbur oldu. Onu oradan geri çağırmaq çətin olduğu üçün Sərdar sepəh (Rza xan - Ə.Ç.) özü ora getdi və oradan Abdulla xanla Kürdüstana hərəkət edib onu oradan Tehrana apardı.”
Əhalinin A. Təhmasibiyə olan xeyirxah münasibətini bəzi müəlliflər onun şəxsi keyfiyyətləri, köçərilərin özbaşınalığının qarşısını almaq, əyalətdə qayda-qanunun bərqərar edilməsi, burada abadlıq sahəsində gördüyü tədbirlərin təsirliliyi ilə izah edirlər.

A. Əmir Təhmasibinin nüfuzuna, görünür, onun azərbaycanlılar qarşısında həmişə azərbaycanca danışması da təsir göstərirdi. Beləliklə, A. Təhmasibi həm özünün gələcək ehtimali dayağını daha dərindən tanımaq, həm də azərbaycanlılar arasında milli, tarixi şüurun geniş yayılmasına yardım etmək üçün Azərbaycan və Azərbaycan tayfalarının tarixini yazmaq tapşırığı verə bilərdi. Əgər, A. Təhmasibinin tapşırığı ilə Təbrizdə yazılmış əlyazmalarının mövcud olması doğrudursa, onda Azərbaycan ziyalılarının bəzi nümayəndələrinin nisbətən inkişaf etmiş tarixi - milli şüura malik olmaları fikri də doğrudur.
Beləliklə, azərbaycanlılar bütövlükdə Qacar sülaləsinin əsas dayağı hesab edilməsə də, Rza xan və onun ətrafındakılar ilk günlərdən Azərbaycan və azərbaycanlıların yeri və əhəmiyyətini nəzərə almağa çalışırdılar. Həm A. Təhmasibini Azərbaycandan aparmaq, həm də əyalətdə anti-Qacar çıxışları təşkil etmək məqsədi ilə Rza xan 1925-ci ildə Azərbaycana səfər etdi. Rza xanın tərəfdarları oktyabrın 29-da Təbrizdə Təbrizin Tehranla əlaqəsini kəsdiyini bildirən fitnəkar elamiyyə çap etdilər. Şəhərdə “paytaxta yürüş üçün könüllülər dəstələri təşkil etməyə” başladılar.
Abdulla xan Tehrana gedəndən sonra yerinə Məhəmmədhüseyn xan Ayrım qaldı.
Abdulla xan Əmir Təhmasibi Məhəmmədəli Füruğinin baş nazirliyi dönəmində (1 noyabr 1925 – 13 iyun 1926) Pəhləvilər dövlətinin hərbi naziri olmuşdu.
Abdulla xan Əmir Təhmasibi Mehdiqulu xan Hidayətin baş nazirliyi dövründə (2 iyun 1927 – 18 sentyabr 1933) ticarət naziri vəzifəsində çalışmışdı.
Abdulla xan Əmir Təhmasibi 4 aprel 1928-ci ildə Borucerd şəhərində vəfat etdi.
Abdulla xan Əmir Təhmasibi şahzadə Tələtəssəltənə xanım Darai ilə ailə qurmuşdu. Bir neçə övladı vardı.
Gələcək nəsillər üçün nümunə ola biləcək belə şəxslərin həyat və fəaliyyətinin tədqiqi və öyrənilməsi davam etdirilməlidir.
Bölməyə aid digər xəbərlər
Tarix: 04-05-2020 01:20 | Bölmə: Ənvər ÇİNGİZOĞLU

Biz farsdilli qaynaqlara müraciət etməklə Azərbaycan tarixini araşdırmaq baxımından, indiyədək az öyrənilmiş, tədqiq edilməmiş şəxsiyyətləri ortalığa çıxarmağı qarşımıza məqsəd qoymuşuq.
Abdulla xan Əmir Təhmasibin İranın hərb tarixində parlaq iz qoyan tarixi şəxsiyyətlərdən biridir. Ordunun formalaşmasında onun böyük rolu olub.
Abdulla xan Əmir Təhmasibinin ailəsi Şimali Azərbaycandan mühacirət etmişdi. Atası Hacı xan İran Kazak briqadasının zabiti olmuşdu. O, 1881-ci ildə Tehran şəhərində doğulmuşdu. Kazak məktəbində oxumuşdu. (Doktor Baqir Aqili, Şərhi hali ricali siyasi və nizami müasir İran, I cild, s.196)
Abdulla xan Əmir Təhmasibi 1919-cu ildə Əmir tuman rütbəsi daşıyırdı.

Abdulla xan Əmir Təhmasibi Əmir Ləşkər (ordu generalı) rütbəsinə layiq görülmüşdü.
Abdulla xan Əmir Təhmasibi Qacarlar dövləti devriləndən sonra kazak dostu Rza xana xidmət etmişdi. Rza xan hakimiyyətə yiyələnəndən sonra İranda ən varlı adamlardan olan Murtuzaqulu xan Bayatı soymaq qərarına gəldi. Əmir Abdulla xan Təhmasibini onun ardınca göndərib onu həbs etdirdi. (Ənvər Çingizoğlu, Murtuzaqulu xan Bayat, "Soy" dərgisi, 1 (33), Bakı, 2009. s.45.)
A. Təhmasibi prinsip etibarilə ziyalılara Azərbaycanın və Azərbaycan tayfalarının tarixini yazmağı tapşırmışdı və məsələnin bu cəhəti onun əyalətdə böyük nüfuz və hörmət sahibi olması və onun Rza xanla münasibətlərinin xarakteri ilə izah edilə bilər. A. Mostoufi qeyd edir ki, A. Təhmasibi Azərbaycanda olduğu müddət ərzində (1924-1925), adamların elə hörmət və etibarını qazanmışdı ki, ”Azərbaycan dilində söylədiyi nitqləri ilə onları heç bir etiraz etmədən istənilən çətin işə, istənilən fədakarlıq göstərməyə vadar edə bilərdi”. (Abdulla Mustovfi, Şərhi zindəgani mən ba tarix)
Xacə Nuri isə Rza xanın A. Təhmasibiyə qarşı şübhələrinin artdığını qeyd edir.
A. Tahmasibinin Azərbaycan qoşunlarına əyalətdə Qacar sülaləsinin tərəfdarlarının ehtimali çıxışlarının qarşısını almaq üçün komandan təyin edilməsinə baxmayaraq onun özü Rza xanın taxt-taca gedən yolunda ehtimali rəqibinə çevrilmişdi.
Rza xan onu Tehrana - geri çağırmağı qərara aldı, “lakin, azərbaycanlılar çoxlu teleqram göndərərək onun getməsinə mane oldular və hökumət əhalinin tələbi ilə razılaşaraq onu bir müddət orda saxlamağa məcbur oldu. Onu oradan geri çağırmaq çətin olduğu üçün Sərdar sepəh (Rza xan - Ə.Ç.) özü ora getdi və oradan Abdulla xanla Kürdüstana hərəkət edib onu oradan Tehrana apardı.”
Əhalinin A. Təhmasibiyə olan xeyirxah münasibətini bəzi müəlliflər onun şəxsi keyfiyyətləri, köçərilərin özbaşınalığının qarşısını almaq, əyalətdə qayda-qanunun bərqərar edilməsi, burada abadlıq sahəsində gördüyü tədbirlərin təsirliliyi ilə izah edirlər.

A. Əmir Təhmasibinin nüfuzuna, görünür, onun azərbaycanlılar qarşısında həmişə azərbaycanca danışması da təsir göstərirdi. Beləliklə, A. Təhmasibi həm özünün gələcək ehtimali dayağını daha dərindən tanımaq, həm də azərbaycanlılar arasında milli, tarixi şüurun geniş yayılmasına yardım etmək üçün Azərbaycan və Azərbaycan tayfalarının tarixini yazmaq tapşırığı verə bilərdi. Əgər, A. Təhmasibinin tapşırığı ilə Təbrizdə yazılmış əlyazmalarının mövcud olması doğrudursa, onda Azərbaycan ziyalılarının bəzi nümayəndələrinin nisbətən inkişaf etmiş tarixi - milli şüura malik olmaları fikri də doğrudur.
Beləliklə, azərbaycanlılar bütövlükdə Qacar sülaləsinin əsas dayağı hesab edilməsə də, Rza xan və onun ətrafındakılar ilk günlərdən Azərbaycan və azərbaycanlıların yeri və əhəmiyyətini nəzərə almağa çalışırdılar. Həm A. Təhmasibini Azərbaycandan aparmaq, həm də əyalətdə anti-Qacar çıxışları təşkil etmək məqsədi ilə Rza xan 1925-ci ildə Azərbaycana səfər etdi. Rza xanın tərəfdarları oktyabrın 29-da Təbrizdə Təbrizin Tehranla əlaqəsini kəsdiyini bildirən fitnəkar elamiyyə çap etdilər. Şəhərdə “paytaxta yürüş üçün könüllülər dəstələri təşkil etməyə” başladılar.
Abdulla xan Tehrana gedəndən sonra yerinə Məhəmmədhüseyn xan Ayrım qaldı.
Abdulla xan Əmir Təhmasibi Məhəmmədəli Füruğinin baş nazirliyi dönəmində (1 noyabr 1925 – 13 iyun 1926) Pəhləvilər dövlətinin hərbi naziri olmuşdu.
Abdulla xan Əmir Təhmasibi Mehdiqulu xan Hidayətin baş nazirliyi dövründə (2 iyun 1927 – 18 sentyabr 1933) ticarət naziri vəzifəsində çalışmışdı.
Abdulla xan Əmir Təhmasibi 4 aprel 1928-ci ildə Borucerd şəhərində vəfat etdi.
Abdulla xan Əmir Təhmasibi şahzadə Tələtəssəltənə xanım Darai ilə ailə qurmuşdu. Bir neçə övladı vardı.
Gələcək nəsillər üçün nümunə ola biləcək belə şəxslərin həyat və fəaliyyətinin tədqiqi və öyrənilməsi davam etdirilməlidir.

Müəllifin bütün yazıları - Ənvər ÇİNGİZOĞLU
Bölməyə aid digər xəbərlər
11-04-2022, 21:25
Mazandaran alimi - Ənvər Çingizoğlu yazır
23-03-2022, 18:55
Rəşid Yasəmi: ədəbiyyatda nəciblik nümunəsi
17-03-2022, 09:49
Vahid Dəstigirdi: Nizaminin tədqiqatçısı
12-03-2022, 22:31
Ənvər ÇİNGİZOĞLU - Səid Nəfisi: Azərbaycan qəhrəmanı Babək Xürrəmdin əsərinin müəllifi
19-10-2021, 09:58
Ənvər ÇİNGİZOĞLU - Məhəmmədəli Füruği: siyasətçi, diplomat, tarixçi, tərcüməçi və millətçi kimi
16-10-2021, 01:06
Ənvər ÇİNGİZOĞLU - Hacıəli xan Rəzmara: Qurban bayramında doğuldu, terror qurbanı oldu
13-09-2021, 16:31
Ənvər ÇİNGİZOĞLU - Şəkinskilərin İran qolu haqqında... - Ənvər Çingizoğlunun araşdırması
10-09-2021, 17:27
Nəcəfqulu xan Sərşar: Qaradağın ağ gün görməmiş şairi
27-08-2021, 16:48
Ənvər ÇİNGİZOĞLU - Məhəmmədqulu xan Alar: inqilabda sərkərdə, işdə sərkar.. - Fotolar
20-08-2021, 13:38
Ənvər ÇİNGİZOĞLU - İsmayıl xan Şəfai: Tehran-43 konfransında şahın tərcüməçisi - Fotolar
16-08-2021, 15:51
Ənvər ÇİNGİZOĞLU - Seyid Məhəmməd Dəbirsiyaqi: tədqiq və tədrisin işığında - Fotolar
24-07-2021, 16:15
Ənvər ÇİNGİZOĞLU - Qaradağ elləri: beloğludan eloğluya qədər - Ənvər Çingizoğlu yazır