19:37 / 22-11-2024
Quterreş: "İqlim ədaləti üçün beynəlxalq əməkdaşlıq vacibdir"
18:58 / 22-11-2024
"Apple" "iPhone 16 Pro"-nu kosmosa göndərib - Fotolar
18:23 / 22-11-2024
Ölmüş şəxsin gözü oğurlanıb
18:13 / 22-11-2024
Leyla Əliyevanın iştirakı ilə növbəti ağacəkmə aksiyası keçirilib - Fotolar
18:00 / 22-11-2024
Avropada nüvə təhlükəsi artır
17:39 / 22-11-2024
Türkiyə ordusu İraqda uğurlu əməliyyat keçirib
17:17 / 22-11-2024
Füzuli Hüseynov: "Dedim, özünüzü yormayın, filmlərə dəvət edilirəm, amma çəkilmirəm"
17:09 / 22-11-2024
COP29 Sədrliyi bəyanat yayıb
17:03 / 22-11-2024
Türkiyədə baş məşqçi öldürülüb
16:50 / 22-11-2024
İlham Əliyev: "ICAPP özünü nüfuzlu və perspektivli əməkdaşlıq platforması kimi təsdiqləyib"
16:25 / 22-11-2024
Ceyhun Bayramov Almaniyanın XİN başçısı ilə danışıqlar aparıb
16:14 / 22-11-2024
Prezident İlham Əliyev daha bir qanunu təsdiqləyib
16:09 / 22-11-2024
Fərid Əhmədova ali xüsusi rütbə verilib - Sərəncam
16:02 / 22-11-2024
Azərbaycan və Macarıstan İşçi Qrupunun növbəti iclası keçiriləcək
15:43 / 22-11-2024
Millətlər Liqası: pley-off mərhələsinin püşkü atılıb
15:30 / 22-11-2024
Nüvə müharibəsi ssenarisi - Təhlükədən qorunmaq üçün bunker sifariş edənlərin sayı artır
15:25 / 22-11-2024
Qazaxın azad olunmuş kəndlərində yeni zastavalar tikiləcək
15:13 / 22-11-2024
AFFA-nın sabiq vitse-prezidenti: "Artıq olanımızı da itirməyə başlamışıq"
14:59 / 22-11-2024
Arvadını öldürən vəzifəli şəxsə bir il cəza verilib
14:50 / 22-11-2024
Həlak olan azərbaycanlı hərbçinin nəşi 2 ay sonra tapılıb
14:47 / 22-11-2024
Pentaqon: ABŞ Rusiya ilə müharibə istəmir, amma...
14:43 / 22-11-2024
Nizami Rayon Məhkəməsində yoxlama başlayıb
14:40 / 22-11-2024
Azərbaycanın təşəbbüsü ilə Qlobal Cənub QHT Platforması yaradılır
14:13 / 22-11-2024
İran ABŞ-la danışıqlara gedəcək, yoxsa...
14:06 / 22-11-2024
Pərviz Şahbazov türkiyəli nazirlə müzakirə aparıb
13:54 / 22-11-2024
Ana və qızı xuliqanlığa görə həbs edilib
13:47 / 22-11-2024
Ruslar şəhərin 25 faizini ələ keçirib, döyüşlər davam edir - Foto
13:36 / 22-11-2024
ABŞ Polşadakı hərbi bazasını yüksək hazırlıq vəziyyətinə gətirib
13:27 / 22-11-2024
Türk ordusu daha beş terrorçunu zərərsizləşdirib
13:23 / 22-11-2024
Dövlət Xidməti daha 12 maşını satışa çıxarıb - Siyahı
12:28 / 18-11-2024
Turan Manafzadə: “Mədəniyyət diplomatiyasından yararlanmağı bacarmalıyıq” - Müsahibə
12:05 / 19-11-2024
MMC vətəndaşın mənzilini dağıdıb, indi də obyektini ələ keçirmək istəyir - Fotolar
13:32 / 21-11-2024
Dünyanın ən güclü donanmaları... - Qardaş Türkiyə siyahıda neçəncidir?
19:50 / 19-11-2024
Beynəlxalq Bank 272 min manat cərimələnib
16:45 / 20-11-2024
Nazir: "Regionlardakı bəzi poçt şöbələrinin bağlanması araşdırılacaq"
16:22 / 20-11-2024
“Real Betis” klubunun nümayəndəsi Bakıda nəyə təəccüblənib? - Foto
15:29 / 18-11-2024
Daha üç şəhərə konsul təyinatı olub - Siyahı
16:45 / 21-11-2024
Prezident iki Mərkəzi ləğv edib - Sərəncam
17:09 / 18-11-2024
Deputatın oğlu yeni vəzifəyə təyin olunub
00:07 / 22-11-2024
Hikmət Hacıyev: “Politico”nun üzr istəməsini tələb edirik!”
10:03 / 20-11-2024
Azərbaycan və Türkiyənin bələdiyyə təşkilatları arasında görüş keçirilib - Fotolar
09:37 / 21-11-2024
Naxçıvan səhiyyəsində həbslər başlayıb
Məhəmmədhüseyn xan Ayrım: tarixçi və tədqiqatçıların səhv münasibətində - Fotolar
Tarix: 24-05-2020 19:41 | Bölmə: Ənvər ÇİNGİZOĞLU
Birmənalı şəkildə qəbul olunmuş bir həqiqətdir ki, kifayət qədər mürəkkəb və ziddiyyətlərlə dolu dövr kimi xarakterizə edilən XX əsr öz qəhrəmanlarını yetişdirmişdir. Bu qəhrəmanlar dövlətçilik ənənələrini yaşatmaq, güclü və qüdrətli bir dövlətin möhkəm təməlini yaratmaq kimi, müqəddəs bir missiyanı şərəflə yerinə yetirmişlər. Bu yolda büdrəmələr də olmuşdur. Lakin bəlli bir hədəfin ardınca gedən bu şəxsər özlərini düzəltmiş, öz missiyalarını davam etdirmişlər. Bizim qəhrəman fars əsilli tarixçi və tədqiqatçılar tərəfindən təhqiramiz yazılara ünvan olub. Onu paklamağın vaxtıdır.
Məhəmmədhüseyn xan Ayrım əslən İrəvan xanlığındandır. Babaları Güney Azərbaycana köç etmişdilər. Ayrım elinin bir hissəsini Abbas mirzə Qacar Avacıq mahalında yerləşdirmişdi. Ayrımlar ən azı iki XIX əsr səyyahı tərəfindən təsvir edilmişlər. (Freyzer (A Winter’s Journey from Constantinople to Tehran, London, 1838. p. 327-328) və J. A. de Qobino (Trois ans en Asie de 1855 à 1858, Paris, 1922. p. 266-269) Onlar Avacığın Kilsəkəndi, Qarabulaq, Pirəhmədkəndi, Siyahçeşmə, Səngitəpə, Ərəb Dizəci, Camalkəndi və Bəykəndi şenliklərində məskunlaşmışdılar.
Məhəmmədhüseyn xan 1882-ci ildə Tehran şəhərində anadan olmuşdu. Rusiyada hərbi təhsil almışdır. Bir çox müəlliflərə görə çar ordusunda xidmət etmiş, 1920-ci ildən sonra İrana qaçmışdı. (Peykər 1/6, təhrir K. Şakeri (D. Bozorgue), Historical Documents: The Workers, Social Democratic, and Communist Movement in Iran VI, Tehran, 1358 Š./1979, pp. 158–59.) Əslində 1901-ci ildə İran Kazak briqadasına yazılmışdı. 1906-1909-cu illərdə Kazak briqadasının rəisi olan Vladimir Lyaxovun (1869-1920) tərcüməçisi idi. Rus və fransız dillərini bilirdi. Burda sərhəng (polkovnik) rütbəsinədək yüksəlmişdi. Polkovnik rütbəsində Mazandaran kazaklarına başçılıq etmişdi.
Məhəmmədhüseyn xan Ayrım 1921-ci ildə Şimal ordusunun komandanı təyin edilmişdi. Türkmənlərin qiyamını yatırmağa göndərilmiş, səyi uğurlu alınmışdı. (M. Fərrux, Xaṭerat-e siyasi-e Fərrux, Tehran, 1347 ş./1969, s. 359).
Məhəmmədhüseyn xan sərtib rütbəsi almışdı. (ʿĪ. Ṣadīq, Yadgar-e ʿomr I, Tehran, n.d. D. Wilber, Riza Shah: The Resurrection and Reconstruction of Iran, Hicksville, N.Y., 1975, p. 102; E. Xacənuri, Bazigəran-e ʿəsr-e ṭalaʾi, Tehran, 1357 ş./1978, s. 71).
Məhəmmədhüseyn xan Ayrım 1925-ci ildə (iyul ayı) şimal-qərbi ordusunun komandanlığını Abdulla xan Əmir Təhmasibidən təhvil almışdı. (D. Wilber, Riza Shah. S. 118).
Məhəmmədhüseyn xan Ayrım Rza xan Sipəhin yaxın adamlarından idi. Qacarların devrilməsində digər kazak komandirləri ilə birlikdə iştirak etmişdi. Məclisin müxalifət qanadına hədə-hərbə dolu teleqram göndərmişdi.( Ḥ. Məkki, Tarix-e bist sala-ye İran II-VI, Tehran, 1357-62 ş./1978-83. c. II, s. 549).
Məhəmmədhüseyn xan Ayrım avqust 1926-cı ildə kürdlərin qiyamını yatırmağa müvəffəq olmadığından Rza şah tərəfindən ordu komandanlığından azad edilmişdi. (D. Wilber, Riza Shah., s. 118; Ḥ. Əẓam Qüdsi, Ketab-e xeṭerat-e mən ya rövşən şüdən-e tarix-e ṣad sala II, Tehran, 1342 ş./1963. s. 87). Vəzifəsi kiçildilmiş, hərbi polisin rəisi, daha sonra ordunun xüsusi müfəttişi təyin edilmişdi. (Xacənuri, Bazigəran, s. 89).
Məhəmmədhüseyn xan Ayrım 22 mart 1931-ci ildə silahlı qüvvələrin tərkibində olan milli polisə rəis təyin edilmişdi. (Sadiq, Yadgar II, s. 327). Bu 1929-cu ildə sabiq rəis Məhəmməd xan Dərgahinin tutulmasından sonra şahın üçüncü təyinatı idi.
Ayrımı istənilən qədər sərt və ciddi şəxs hesab edirdilər. Onun SSRİ ilə əlaqəsi olmadığı bilinirdi. (Резун, Советский Союз, с. 175-77). Polis rəisi olarkən onun vəzifəsinə əks-kəşfiyyat da artırıldı. Şahın əleyhdarlarının qorxudulmasında əvəzsiz idi. Şah onun ofisindən digər yüksək çinli məmurları da izləyirdi. Beləliklə, şahın ən yaxın və etibarlı adamlarının birinə çevrildi. Hətta şahla qohumluğun binasını da qoydu. (Sadiq, Yadgar II, s. 327). Aliməqam məmurların hər addımını şaha məruzə etdiyindən gözə girmişdi. (Məkki H., Tarix, c. VI, s. 109). Əmisi Teymur xan Ayrımın qızı Tacülmülk xanım Rza şahla ailə qurmuşdu.
Məhəmmədhüseyn xan Ayrım öz siyasi rəqiblərini, o cümlədən şahın yaxınlarından olan, Tehranın meri Kərim ağa Buzarcomehrini sıradan çıxarmışdı. (Məkki H., Tarix, c.VI, s. 112-113). Mənbələrə görə, Əbdülhüseyn xan Teymurtaşın, Sərdari Əsəd Cəfərqulu xan Bəxtiyarinin və digər seçkin şəxslərin aradan götürülməsində, məhv edilməsində Məhəmmədhüseyn xan Ayrım gərəkli rol oynamışdı. (Q. Qani, Xaṭerat-e Doktor Qasem Qani, 12 vols., London, 1980-84. I, p. 221).
Məhəmmədhüseyn xan Ayrım sərt və amansız davranışı şahın qəbuledilməz tələblərini həyata keçirmişdi. Şahın siyasi rəqiblərinin ortaya çıxarılması, izlənilməsi, tutulması, suçlanması və istintaqa cəlb edilməsi onu qorxunc bir şəxsə çevirmişdi. (Məkki H., Tarix, c. VI, стр. 238; Sadiq, Yadgar II, s. 327).
Məhəmmədhüseyn xan Ayrım təkcə siyasi rəqiblərlə məşğul olmurdu, eyni zamanda da şah ailəsinin varlanmasına çalışırdı. Zəngin Qacar şahzadələrin, zadəganları qorxudub, soyur, talayır, varidatlarını ailəyə çatdırırdı. Mazandaranda əyan və əşrəflərin malikanələrini ələ keçirir, əmlaklarına əl qoyur, hamısının qəbaləsini şahın adına yazdırırdı. Onun sayəsində Mazandaranda, Savadkuhda şəxsi həyətləri belə olmayan Rza şah ailəsinin topdağıtmaz mülkü olmuşdu. (Ḥ. Məkki, Tarix, c. VI, s. 252-259).
Kərim ağa Buzarcomehri şahın əmlak sərkarı vəzifəsindən uzaqlaşdırılandan sonra Ayrım bu vəzifəyə yiyələndi. (Ḥ. Məkki, Tarix, c. VI, s. 112-113). Eləcə də Teymurtaşın qeyri-rəsmi vəzifəsi olan şahın mətbuat xidmətinin rəisliyi vəzifəsini də ələ keçirdi. Mətbuatla əlaqə üçün mülayim davranış, ali savad, hiyləgər siyasət gərəkirdi. Bunlar Ayrımın təbiətinə uyuşmurdu. Zabitə və zülm onun xarakterinin ayrılmaz hissəsi idi. Mənbələr Ayrımın bu sonuncu vəzifəni yarıtmadığını bildirlər. (Ə. Dəşti, Əyyam-e məḥbəs, Tehran, 1339 ş./1960, s. 252; M. Bahar, Tarix-e müxtəsər-e əḥzab-e siyasi, Tehran, 1323 ş./1944.).
Məhəmmədhüseyn xan Ayrım şaha təmtəraqlı təvəllüd günü keçirmək istədi. İcazə istədikdə şahın qəzəbinə düçar oldu. (Eṭṭelaat dər yek rübʿ-e qərn, s. 227-229; Ḥ. Məkki, Tarix, c. V, s. 151-152). Şahın bütün yaxın yardımçıları qəzəbə düçar olmuş, zindanlara atılmış, orda öldürülmüşdü. Amma Ayrım uzaqgörən və hiyləgər bir şəxsiyyət idi. 1935-ci ildə özünü xəstəliyə vurdu. Yanına yoluxmağa gələn adamlara hey-hərəkəti olmadığını bildirdi. Şahdan müalicə üçün Avropaya getməyə izn-icazə istədi. İcazəni alınca xərəkdə aeroporta getdi. Ayağını Berlinə qoyunca qayıtmaqdan imtina etdi. Şah onu mal-mülk, maliyyə ilə şirnikləndirsə də, qayıtmadı. Rza şahı ondan yaxşı tanıyan olmadı. (Fərruḵ, xaṭerat, s. 367).
Məhəmmədhüseyn xan Ayrım II Dünya müharibəsi dönəmində Almaniyanın dəstəyi ilə Berlində mühacirətdə olan İran-e azad (Azad İran) adlı hökumət yaratmaq fikrinə düşdü. Bu hökumət anti-ittifaq mövqe tuturdu və Almaniyanın tam qələbəsindən sonra İranı ələ keçirmək istəyirdi. (H. Məkki, Tarix, c. VI, s. 230-238). Bu kimi təşəbbüslər şah tərəfdarlarının acığına getdi və Almaniya hökumətindən onun tutulması istəndi. O, müharibədən sonra həbs edildi. (Q. Qani, Xaterat, c. VIII, s. 314; Məkki, Tarix, c. VI, s. 238). Bir kənddə qapalı şəkildə saxlanılırdı.
Məhəmmədhüseyn xan Ayrım 31 mart 1848-ci ildə Lixtenşteyndə vəfat etdi.
Məhəmmədhüseyn xan Ayrım ictimai həyatın bütün sahələri üzrə yeniləşən bir dövlətdə sabitliyin, qanunçuluğun, hüquq qaydalarının təminatında, dövlətçiliyin cinayətkar qəsdlərdən qorunmasında, kriminogen durumun yaxşılaşdırılmasında, insan və vətəndaş hüquq və azadlıqlarının müdafiəsində xeyli iş görmüşdü. O, bir qəhrəman timsalındadır, hətta səhvləri olsa da...
Bölməyə aid digər xəbərlər
Tarix: 24-05-2020 19:41 | Bölmə: Ənvər ÇİNGİZOĞLU
Birmənalı şəkildə qəbul olunmuş bir həqiqətdir ki, kifayət qədər mürəkkəb və ziddiyyətlərlə dolu dövr kimi xarakterizə edilən XX əsr öz qəhrəmanlarını yetişdirmişdir. Bu qəhrəmanlar dövlətçilik ənənələrini yaşatmaq, güclü və qüdrətli bir dövlətin möhkəm təməlini yaratmaq kimi, müqəddəs bir missiyanı şərəflə yerinə yetirmişlər. Bu yolda büdrəmələr də olmuşdur. Lakin bəlli bir hədəfin ardınca gedən bu şəxsər özlərini düzəltmiş, öz missiyalarını davam etdirmişlər. Bizim qəhrəman fars əsilli tarixçi və tədqiqatçılar tərəfindən təhqiramiz yazılara ünvan olub. Onu paklamağın vaxtıdır.
Məhəmmədhüseyn xan Ayrım əslən İrəvan xanlığındandır. Babaları Güney Azərbaycana köç etmişdilər. Ayrım elinin bir hissəsini Abbas mirzə Qacar Avacıq mahalında yerləşdirmişdi. Ayrımlar ən azı iki XIX əsr səyyahı tərəfindən təsvir edilmişlər. (Freyzer (A Winter’s Journey from Constantinople to Tehran, London, 1838. p. 327-328) və J. A. de Qobino (Trois ans en Asie de 1855 à 1858, Paris, 1922. p. 266-269) Onlar Avacığın Kilsəkəndi, Qarabulaq, Pirəhmədkəndi, Siyahçeşmə, Səngitəpə, Ərəb Dizəci, Camalkəndi və Bəykəndi şenliklərində məskunlaşmışdılar.
Məhəmmədhüseyn xan 1882-ci ildə Tehran şəhərində anadan olmuşdu. Rusiyada hərbi təhsil almışdır. Bir çox müəlliflərə görə çar ordusunda xidmət etmiş, 1920-ci ildən sonra İrana qaçmışdı. (Peykər 1/6, təhrir K. Şakeri (D. Bozorgue), Historical Documents: The Workers, Social Democratic, and Communist Movement in Iran VI, Tehran, 1358 Š./1979, pp. 158–59.) Əslində 1901-ci ildə İran Kazak briqadasına yazılmışdı. 1906-1909-cu illərdə Kazak briqadasının rəisi olan Vladimir Lyaxovun (1869-1920) tərcüməçisi idi. Rus və fransız dillərini bilirdi. Burda sərhəng (polkovnik) rütbəsinədək yüksəlmişdi. Polkovnik rütbəsində Mazandaran kazaklarına başçılıq etmişdi.
Məhəmmədhüseyn xan Ayrım 1921-ci ildə Şimal ordusunun komandanı təyin edilmişdi. Türkmənlərin qiyamını yatırmağa göndərilmiş, səyi uğurlu alınmışdı. (M. Fərrux, Xaṭerat-e siyasi-e Fərrux, Tehran, 1347 ş./1969, s. 359).
Məhəmmədhüseyn xan sərtib rütbəsi almışdı. (ʿĪ. Ṣadīq, Yadgar-e ʿomr I, Tehran, n.d. D. Wilber, Riza Shah: The Resurrection and Reconstruction of Iran, Hicksville, N.Y., 1975, p. 102; E. Xacənuri, Bazigəran-e ʿəsr-e ṭalaʾi, Tehran, 1357 ş./1978, s. 71).
Məhəmmədhüseyn xan Ayrım 1925-ci ildə (iyul ayı) şimal-qərbi ordusunun komandanlığını Abdulla xan Əmir Təhmasibidən təhvil almışdı. (D. Wilber, Riza Shah. S. 118).
Məhəmmədhüseyn xan Ayrım Rza xan Sipəhin yaxın adamlarından idi. Qacarların devrilməsində digər kazak komandirləri ilə birlikdə iştirak etmişdi. Məclisin müxalifət qanadına hədə-hərbə dolu teleqram göndərmişdi.( Ḥ. Məkki, Tarix-e bist sala-ye İran II-VI, Tehran, 1357-62 ş./1978-83. c. II, s. 549).
Məhəmmədhüseyn xan Ayrım avqust 1926-cı ildə kürdlərin qiyamını yatırmağa müvəffəq olmadığından Rza şah tərəfindən ordu komandanlığından azad edilmişdi. (D. Wilber, Riza Shah., s. 118; Ḥ. Əẓam Qüdsi, Ketab-e xeṭerat-e mən ya rövşən şüdən-e tarix-e ṣad sala II, Tehran, 1342 ş./1963. s. 87). Vəzifəsi kiçildilmiş, hərbi polisin rəisi, daha sonra ordunun xüsusi müfəttişi təyin edilmişdi. (Xacənuri, Bazigəran, s. 89).
Məhəmmədhüseyn xan Ayrım 22 mart 1931-ci ildə silahlı qüvvələrin tərkibində olan milli polisə rəis təyin edilmişdi. (Sadiq, Yadgar II, s. 327). Bu 1929-cu ildə sabiq rəis Məhəmməd xan Dərgahinin tutulmasından sonra şahın üçüncü təyinatı idi.
Ayrımı istənilən qədər sərt və ciddi şəxs hesab edirdilər. Onun SSRİ ilə əlaqəsi olmadığı bilinirdi. (Резун, Советский Союз, с. 175-77). Polis rəisi olarkən onun vəzifəsinə əks-kəşfiyyat da artırıldı. Şahın əleyhdarlarının qorxudulmasında əvəzsiz idi. Şah onun ofisindən digər yüksək çinli məmurları da izləyirdi. Beləliklə, şahın ən yaxın və etibarlı adamlarının birinə çevrildi. Hətta şahla qohumluğun binasını da qoydu. (Sadiq, Yadgar II, s. 327). Aliməqam məmurların hər addımını şaha məruzə etdiyindən gözə girmişdi. (Məkki H., Tarix, c. VI, s. 109). Əmisi Teymur xan Ayrımın qızı Tacülmülk xanım Rza şahla ailə qurmuşdu.
Məhəmmədhüseyn xan Ayrım öz siyasi rəqiblərini, o cümlədən şahın yaxınlarından olan, Tehranın meri Kərim ağa Buzarcomehrini sıradan çıxarmışdı. (Məkki H., Tarix, c.VI, s. 112-113). Mənbələrə görə, Əbdülhüseyn xan Teymurtaşın, Sərdari Əsəd Cəfərqulu xan Bəxtiyarinin və digər seçkin şəxslərin aradan götürülməsində, məhv edilməsində Məhəmmədhüseyn xan Ayrım gərəkli rol oynamışdı. (Q. Qani, Xaṭerat-e Doktor Qasem Qani, 12 vols., London, 1980-84. I, p. 221).
Məhəmmədhüseyn xan Ayrım sərt və amansız davranışı şahın qəbuledilməz tələblərini həyata keçirmişdi. Şahın siyasi rəqiblərinin ortaya çıxarılması, izlənilməsi, tutulması, suçlanması və istintaqa cəlb edilməsi onu qorxunc bir şəxsə çevirmişdi. (Məkki H., Tarix, c. VI, стр. 238; Sadiq, Yadgar II, s. 327).
Məhəmmədhüseyn xan Ayrım təkcə siyasi rəqiblərlə məşğul olmurdu, eyni zamanda da şah ailəsinin varlanmasına çalışırdı. Zəngin Qacar şahzadələrin, zadəganları qorxudub, soyur, talayır, varidatlarını ailəyə çatdırırdı. Mazandaranda əyan və əşrəflərin malikanələrini ələ keçirir, əmlaklarına əl qoyur, hamısının qəbaləsini şahın adına yazdırırdı. Onun sayəsində Mazandaranda, Savadkuhda şəxsi həyətləri belə olmayan Rza şah ailəsinin topdağıtmaz mülkü olmuşdu. (Ḥ. Məkki, Tarix, c. VI, s. 252-259).
Kərim ağa Buzarcomehri şahın əmlak sərkarı vəzifəsindən uzaqlaşdırılandan sonra Ayrım bu vəzifəyə yiyələndi. (Ḥ. Məkki, Tarix, c. VI, s. 112-113). Eləcə də Teymurtaşın qeyri-rəsmi vəzifəsi olan şahın mətbuat xidmətinin rəisliyi vəzifəsini də ələ keçirdi. Mətbuatla əlaqə üçün mülayim davranış, ali savad, hiyləgər siyasət gərəkirdi. Bunlar Ayrımın təbiətinə uyuşmurdu. Zabitə və zülm onun xarakterinin ayrılmaz hissəsi idi. Mənbələr Ayrımın bu sonuncu vəzifəni yarıtmadığını bildirlər. (Ə. Dəşti, Əyyam-e məḥbəs, Tehran, 1339 ş./1960, s. 252; M. Bahar, Tarix-e müxtəsər-e əḥzab-e siyasi, Tehran, 1323 ş./1944.).
Məhəmmədhüseyn xan Ayrım şaha təmtəraqlı təvəllüd günü keçirmək istədi. İcazə istədikdə şahın qəzəbinə düçar oldu. (Eṭṭelaat dər yek rübʿ-e qərn, s. 227-229; Ḥ. Məkki, Tarix, c. V, s. 151-152). Şahın bütün yaxın yardımçıları qəzəbə düçar olmuş, zindanlara atılmış, orda öldürülmüşdü. Amma Ayrım uzaqgörən və hiyləgər bir şəxsiyyət idi. 1935-ci ildə özünü xəstəliyə vurdu. Yanına yoluxmağa gələn adamlara hey-hərəkəti olmadığını bildirdi. Şahdan müalicə üçün Avropaya getməyə izn-icazə istədi. İcazəni alınca xərəkdə aeroporta getdi. Ayağını Berlinə qoyunca qayıtmaqdan imtina etdi. Şah onu mal-mülk, maliyyə ilə şirnikləndirsə də, qayıtmadı. Rza şahı ondan yaxşı tanıyan olmadı. (Fərruḵ, xaṭerat, s. 367).
Məhəmmədhüseyn xan Ayrım II Dünya müharibəsi dönəmində Almaniyanın dəstəyi ilə Berlində mühacirətdə olan İran-e azad (Azad İran) adlı hökumət yaratmaq fikrinə düşdü. Bu hökumət anti-ittifaq mövqe tuturdu və Almaniyanın tam qələbəsindən sonra İranı ələ keçirmək istəyirdi. (H. Məkki, Tarix, c. VI, s. 230-238). Bu kimi təşəbbüslər şah tərəfdarlarının acığına getdi və Almaniya hökumətindən onun tutulması istəndi. O, müharibədən sonra həbs edildi. (Q. Qani, Xaterat, c. VIII, s. 314; Məkki, Tarix, c. VI, s. 238). Bir kənddə qapalı şəkildə saxlanılırdı.
Məhəmmədhüseyn xan Ayrım 31 mart 1848-ci ildə Lixtenşteyndə vəfat etdi.
Məhəmmədhüseyn xan Ayrım ictimai həyatın bütün sahələri üzrə yeniləşən bir dövlətdə sabitliyin, qanunçuluğun, hüquq qaydalarının təminatında, dövlətçiliyin cinayətkar qəsdlərdən qorunmasında, kriminogen durumun yaxşılaşdırılmasında, insan və vətəndaş hüquq və azadlıqlarının müdafiəsində xeyli iş görmüşdü. O, bir qəhrəman timsalındadır, hətta səhvləri olsa da...
Müəllifin bütün yazıları - Ənvər ÇİNGİZOĞLU
Bölməyə aid digər xəbərlər
11-04-2022, 21:25
Mazandaran alimi - Ənvər Çingizoğlu yazır
23-03-2022, 18:55
Rəşid Yasəmi: ədəbiyyatda nəciblik nümunəsi
17-03-2022, 09:49
Vahid Dəstigirdi: Nizaminin tədqiqatçısı
12-03-2022, 22:31
Ənvər ÇİNGİZOĞLU - Səid Nəfisi: Azərbaycan qəhrəmanı Babək Xürrəmdin əsərinin müəllifi
19-10-2021, 09:58
Ənvər ÇİNGİZOĞLU - Məhəmmədəli Füruği: siyasətçi, diplomat, tarixçi, tərcüməçi və millətçi kimi
16-10-2021, 01:06
Ənvər ÇİNGİZOĞLU - Hacıəli xan Rəzmara: Qurban bayramında doğuldu, terror qurbanı oldu
13-09-2021, 16:31
Ənvər ÇİNGİZOĞLU - Şəkinskilərin İran qolu haqqında... - Ənvər Çingizoğlunun araşdırması
10-09-2021, 17:27
Nəcəfqulu xan Sərşar: Qaradağın ağ gün görməmiş şairi
27-08-2021, 16:48
Ənvər ÇİNGİZOĞLU - Məhəmmədqulu xan Alar: inqilabda sərkərdə, işdə sərkar.. - Fotolar
20-08-2021, 13:38
Ənvər ÇİNGİZOĞLU - İsmayıl xan Şəfai: Tehran-43 konfransında şahın tərcüməçisi - Fotolar
16-08-2021, 15:51
Ənvər ÇİNGİZOĞLU - Seyid Məhəmməd Dəbirsiyaqi: tədqiq və tədrisin işığında - Fotolar
24-07-2021, 16:15
Ənvər ÇİNGİZOĞLU - Qaradağ elləri: beloğludan eloğluya qədər - Ənvər Çingizoğlu yazır
Deputatlığa namizəd Milli Məclisdə təmsil etmək istədiyi bölgənin problemlərinin təsnifatını artıq ağlına yazıb və işə nədən başlayacağını sıralayıb
Qüdrət Həsənquliyev: “Düşmənçiliyə son qoymaq üçün ədalətli sülhə nail olmaq gərəkdir. Bunun üçün ya tərəflər 1991-ci ilin sərhədləri çərçivəsində bir-birinin ərazi bütövlüyünü tanıyır, ya da ərazi mübadiləsinə gedirlər. Amma indiki mərhələdə bu, az inandırıcı görünür”
“Tənha insanın monoloqu”nun ssenari müəllifi və rejissoru deyir ki, kinomuzu yaşatmaq və irəli aparmaq üçün film istehsalını artırmalı və onun bazarını düşünməliyik
Mirəli Sarızadə: “Gənc yaşımda arzum həyata keçdi, inşallah, yeni mövsümdə teatrımızın səhnəsində də Məcnun obrazı ilə tamaşaçılar qarşısına çıxacam”
