00:06 / 11-04-2025
Avropa İttifaqı və Çin ABŞ-yə qarşı birləşir
00:05 / 11-04-2025
UNEC-də 54 mühafizəçinin hər birinə günlük 100 manat veriləcək
23:36 / 10-04-2025
Mask Marsı işğal etməyə tələsir - Foto
20:14 / 10-04-2025
Rusiya-ABŞ danışıqlarının nəticələri açıqlanıb
20:08 / 10-04-2025
Bloger İmaməddin Əhlimanov istintaqa çağırılıb
19:51 / 10-04-2025
Xaricdə təhsil üzrə Dövlət Proqramı çərçivəsində sənəd qəbulu başlayıb
19:51 / 10-04-2025
Yeni rektor kollektivə təqdim edilib
19:47 / 10-04-2025
Çin mallarına rüsumlar 145 faizədək qaldırılıb
18:21 / 10-04-2025
Rusiya-Çin ittifaqı ABŞ üçün keçilməzdir
18:03 / 10-04-2025
Xızıda iritonnajlı yük maşınları toqquşub
17:59 / 10-04-2025
Əli Əsədov Moldova baş nazirinin müavini ilə müzakirə aparıb
17:34 / 10-04-2025
Gəncədə şagirdlər müəllimi döyüblər - Yenilənib
17:33 / 10-04-2025
Donald Tramp İlham Əliyevi təbrik edib
17:27 / 10-04-2025
Bakıda Heydər Əliyev prospektində ağır qəza baş verib
17:00 / 10-04-2025
İsrail Türkiyə ilə görüşün təşkilinə görə Azərbaycana təşəkkür edib
16:49 / 10-04-2025
Nazirlər Kabineti aviasiya ilə bağlı qərarlar verib
16:26 / 10-04-2025
Nardaranda bağ evlərindən oğurluq edənlər tutulub
16:04 / 10-04-2025
ABŞ-a qarşı tariflər 90 gün müddətinə dondurulur
16:03 / 10-04-2025
Martın 2-də keçirilmiş buraxılış imtahanının nəticələri elan olunub
15:11 / 10-04-2025
Penitensiar Xidmətdə ixtisar olacaq
14:55 / 10-04-2025
Ağstafada 9-cu sinif şagirdi bıçaqlanıb - Yenilənib
14:32 / 10-04-2025
Daha bir erməni Bakıda hakim qarşısına çıxarılıb
14:05 / 10-04-2025
Prezident İlham Əliyev Türkiyədə işgüzar səfərdədir - Fotolar
13:29 / 10-04-2025
Tokayev: Dünya ən ağır böhranlardan birinin astanasındadır
13:15 / 10-04-2025
Spiker: "Gürcü xalqının suverenliyinə hörmət göstərilməyənədək..."
12:59 / 10-04-2025
Mərkəzi Bnak kiberdələduzluqla bağlı banklara göstəriş verib
12:50 / 10-04-2025
Hüquqşünas: “Konstitusiya Məhkəməsi “pensionerlər klubu”na çevrilir”
13:00 / 06-04-2025
Ağdamda ata və azyaşlı övladları minaya düşüblər - (Yenilənib)
16:02 / 07-04-2025
Dövlət Agentliyinin əməkdaşı mina partlayışında ağır yaralanıb - (Yenilənib)
15:39 / 06-04-2025
Bu gün bir sıra imtahanlar keçirilib - Yenilənib
19:08 / 06-04-2025
"Kəpəz" "Sabah"ı məğlub edib
10:36 / 07-04-2025
Hərbçimiz Cəbrayılda minaya düşərək həlak olub - (Yenilənib)
15:10 / 07-04-2025
İrandan Azərbaycana külli miqdarda narkotik keçirmək istəyən şəxslər tutulub - Fotolar
20:54 / 07-04-2025
David Babayan: "Erməni sakinlərin Azərbaycana inteqrasiyasının əleyhinə idik" - (Yenilənib) - Fotolar
15:45 / 08-04-2025
Trampın qərarı zənginləri 500 milyard dollar zərərlə üzləşdirib
15:20 / 08-04-2025
Toqquşma xətti: Ankara İsraillə razılığa gəlməyə çalışır
09:21 / 07-04-2025
Məşhur müğənnini universitetə imtahansız qəbul ediblər
19:18 / 08-04-2025
Professor Vüsal Qasımlının 50 illik yubileyidir
Məhəmmədhüseyn xan Ayrım: tarixçi və tədqiqatçıların səhv münasibətində - Fotolar
Tarix: 24-05-2020 19:41 | Bölmə: Ənvər ÇİNGİZOĞLU
Birmənalı şəkildə qəbul olunmuş bir həqiqətdir ki, kifayət qədər mürəkkəb və ziddiyyətlərlə dolu dövr kimi xarakterizə edilən XX əsr öz qəhrəmanlarını yetişdirmişdir. Bu qəhrəmanlar dövlətçilik ənənələrini yaşatmaq, güclü və qüdrətli bir dövlətin möhkəm təməlini yaratmaq kimi, müqəddəs bir missiyanı şərəflə yerinə yetirmişlər. Bu yolda büdrəmələr də olmuşdur. Lakin bəlli bir hədəfin ardınca gedən bu şəxsər özlərini düzəltmiş, öz missiyalarını davam etdirmişlər. Bizim qəhrəman fars əsilli tarixçi və tədqiqatçılar tərəfindən təhqiramiz yazılara ünvan olub. Onu paklamağın vaxtıdır.
Məhəmmədhüseyn xan Ayrım əslən İrəvan xanlığındandır. Babaları Güney Azərbaycana köç etmişdilər. Ayrım elinin bir hissəsini Abbas mirzə Qacar Avacıq mahalında yerləşdirmişdi. Ayrımlar ən azı iki XIX əsr səyyahı tərəfindən təsvir edilmişlər. (Freyzer (A Winter’s Journey from Constantinople to Tehran, London, 1838. p. 327-328) və J. A. de Qobino (Trois ans en Asie de 1855 à 1858, Paris, 1922. p. 266-269) Onlar Avacığın Kilsəkəndi, Qarabulaq, Pirəhmədkəndi, Siyahçeşmə, Səngitəpə, Ərəb Dizəci, Camalkəndi və Bəykəndi şenliklərində məskunlaşmışdılar.
Məhəmmədhüseyn xan 1882-ci ildə Tehran şəhərində anadan olmuşdu. Rusiyada hərbi təhsil almışdır. Bir çox müəlliflərə görə çar ordusunda xidmət etmiş, 1920-ci ildən sonra İrana qaçmışdı. (Peykər 1/6, təhrir K. Şakeri (D. Bozorgue), Historical Documents: The Workers, Social Democratic, and Communist Movement in Iran VI, Tehran, 1358 Š./1979, pp. 158–59.) Əslində 1901-ci ildə İran Kazak briqadasına yazılmışdı. 1906-1909-cu illərdə Kazak briqadasının rəisi olan Vladimir Lyaxovun (1869-1920) tərcüməçisi idi. Rus və fransız dillərini bilirdi. Burda sərhəng (polkovnik) rütbəsinədək yüksəlmişdi. Polkovnik rütbəsində Mazandaran kazaklarına başçılıq etmişdi.
Məhəmmədhüseyn xan Ayrım 1921-ci ildə Şimal ordusunun komandanı təyin edilmişdi. Türkmənlərin qiyamını yatırmağa göndərilmiş, səyi uğurlu alınmışdı. (M. Fərrux, Xaṭerat-e siyasi-e Fərrux, Tehran, 1347 ş./1969, s. 359).
Məhəmmədhüseyn xan sərtib rütbəsi almışdı. (ʿĪ. Ṣadīq, Yadgar-e ʿomr I, Tehran, n.d. D. Wilber, Riza Shah: The Resurrection and Reconstruction of Iran, Hicksville, N.Y., 1975, p. 102; E. Xacənuri, Bazigəran-e ʿəsr-e ṭalaʾi, Tehran, 1357 ş./1978, s. 71).
Məhəmmədhüseyn xan Ayrım 1925-ci ildə (iyul ayı) şimal-qərbi ordusunun komandanlığını Abdulla xan Əmir Təhmasibidən təhvil almışdı. (D. Wilber, Riza Shah. S. 118).
Məhəmmədhüseyn xan Ayrım Rza xan Sipəhin yaxın adamlarından idi. Qacarların devrilməsində digər kazak komandirləri ilə birlikdə iştirak etmişdi. Məclisin müxalifət qanadına hədə-hərbə dolu teleqram göndərmişdi.( Ḥ. Məkki, Tarix-e bist sala-ye İran II-VI, Tehran, 1357-62 ş./1978-83. c. II, s. 549).
Məhəmmədhüseyn xan Ayrım avqust 1926-cı ildə kürdlərin qiyamını yatırmağa müvəffəq olmadığından Rza şah tərəfindən ordu komandanlığından azad edilmişdi. (D. Wilber, Riza Shah., s. 118; Ḥ. Əẓam Qüdsi, Ketab-e xeṭerat-e mən ya rövşən şüdən-e tarix-e ṣad sala II, Tehran, 1342 ş./1963. s. 87). Vəzifəsi kiçildilmiş, hərbi polisin rəisi, daha sonra ordunun xüsusi müfəttişi təyin edilmişdi. (Xacənuri, Bazigəran, s. 89).
Məhəmmədhüseyn xan Ayrım 22 mart 1931-ci ildə silahlı qüvvələrin tərkibində olan milli polisə rəis təyin edilmişdi. (Sadiq, Yadgar II, s. 327). Bu 1929-cu ildə sabiq rəis Məhəmməd xan Dərgahinin tutulmasından sonra şahın üçüncü təyinatı idi.
Ayrımı istənilən qədər sərt və ciddi şəxs hesab edirdilər. Onun SSRİ ilə əlaqəsi olmadığı bilinirdi. (Резун, Советский Союз, с. 175-77). Polis rəisi olarkən onun vəzifəsinə əks-kəşfiyyat da artırıldı. Şahın əleyhdarlarının qorxudulmasında əvəzsiz idi. Şah onun ofisindən digər yüksək çinli məmurları da izləyirdi. Beləliklə, şahın ən yaxın və etibarlı adamlarının birinə çevrildi. Hətta şahla qohumluğun binasını da qoydu. (Sadiq, Yadgar II, s. 327). Aliməqam məmurların hər addımını şaha məruzə etdiyindən gözə girmişdi. (Məkki H., Tarix, c. VI, s. 109). Əmisi Teymur xan Ayrımın qızı Tacülmülk xanım Rza şahla ailə qurmuşdu.
Məhəmmədhüseyn xan Ayrım öz siyasi rəqiblərini, o cümlədən şahın yaxınlarından olan, Tehranın meri Kərim ağa Buzarcomehrini sıradan çıxarmışdı. (Məkki H., Tarix, c.VI, s. 112-113). Mənbələrə görə, Əbdülhüseyn xan Teymurtaşın, Sərdari Əsəd Cəfərqulu xan Bəxtiyarinin və digər seçkin şəxslərin aradan götürülməsində, məhv edilməsində Məhəmmədhüseyn xan Ayrım gərəkli rol oynamışdı. (Q. Qani, Xaṭerat-e Doktor Qasem Qani, 12 vols., London, 1980-84. I, p. 221).
Məhəmmədhüseyn xan Ayrım sərt və amansız davranışı şahın qəbuledilməz tələblərini həyata keçirmişdi. Şahın siyasi rəqiblərinin ortaya çıxarılması, izlənilməsi, tutulması, suçlanması və istintaqa cəlb edilməsi onu qorxunc bir şəxsə çevirmişdi. (Məkki H., Tarix, c. VI, стр. 238; Sadiq, Yadgar II, s. 327).
Məhəmmədhüseyn xan Ayrım təkcə siyasi rəqiblərlə məşğul olmurdu, eyni zamanda da şah ailəsinin varlanmasına çalışırdı. Zəngin Qacar şahzadələrin, zadəganları qorxudub, soyur, talayır, varidatlarını ailəyə çatdırırdı. Mazandaranda əyan və əşrəflərin malikanələrini ələ keçirir, əmlaklarına əl qoyur, hamısının qəbaləsini şahın adına yazdırırdı. Onun sayəsində Mazandaranda, Savadkuhda şəxsi həyətləri belə olmayan Rza şah ailəsinin topdağıtmaz mülkü olmuşdu. (Ḥ. Məkki, Tarix, c. VI, s. 252-259).
Kərim ağa Buzarcomehri şahın əmlak sərkarı vəzifəsindən uzaqlaşdırılandan sonra Ayrım bu vəzifəyə yiyələndi. (Ḥ. Məkki, Tarix, c. VI, s. 112-113). Eləcə də Teymurtaşın qeyri-rəsmi vəzifəsi olan şahın mətbuat xidmətinin rəisliyi vəzifəsini də ələ keçirdi. Mətbuatla əlaqə üçün mülayim davranış, ali savad, hiyləgər siyasət gərəkirdi. Bunlar Ayrımın təbiətinə uyuşmurdu. Zabitə və zülm onun xarakterinin ayrılmaz hissəsi idi. Mənbələr Ayrımın bu sonuncu vəzifəni yarıtmadığını bildirlər. (Ə. Dəşti, Əyyam-e məḥbəs, Tehran, 1339 ş./1960, s. 252; M. Bahar, Tarix-e müxtəsər-e əḥzab-e siyasi, Tehran, 1323 ş./1944.).
Məhəmmədhüseyn xan Ayrım şaha təmtəraqlı təvəllüd günü keçirmək istədi. İcazə istədikdə şahın qəzəbinə düçar oldu. (Eṭṭelaat dər yek rübʿ-e qərn, s. 227-229; Ḥ. Məkki, Tarix, c. V, s. 151-152). Şahın bütün yaxın yardımçıları qəzəbə düçar olmuş, zindanlara atılmış, orda öldürülmüşdü. Amma Ayrım uzaqgörən və hiyləgər bir şəxsiyyət idi. 1935-ci ildə özünü xəstəliyə vurdu. Yanına yoluxmağa gələn adamlara hey-hərəkəti olmadığını bildirdi. Şahdan müalicə üçün Avropaya getməyə izn-icazə istədi. İcazəni alınca xərəkdə aeroporta getdi. Ayağını Berlinə qoyunca qayıtmaqdan imtina etdi. Şah onu mal-mülk, maliyyə ilə şirnikləndirsə də, qayıtmadı. Rza şahı ondan yaxşı tanıyan olmadı. (Fərruḵ, xaṭerat, s. 367).
Məhəmmədhüseyn xan Ayrım II Dünya müharibəsi dönəmində Almaniyanın dəstəyi ilə Berlində mühacirətdə olan İran-e azad (Azad İran) adlı hökumət yaratmaq fikrinə düşdü. Bu hökumət anti-ittifaq mövqe tuturdu və Almaniyanın tam qələbəsindən sonra İranı ələ keçirmək istəyirdi. (H. Məkki, Tarix, c. VI, s. 230-238). Bu kimi təşəbbüslər şah tərəfdarlarının acığına getdi və Almaniya hökumətindən onun tutulması istəndi. O, müharibədən sonra həbs edildi. (Q. Qani, Xaterat, c. VIII, s. 314; Məkki, Tarix, c. VI, s. 238). Bir kənddə qapalı şəkildə saxlanılırdı.
Məhəmmədhüseyn xan Ayrım 31 mart 1848-ci ildə Lixtenşteyndə vəfat etdi.
Məhəmmədhüseyn xan Ayrım ictimai həyatın bütün sahələri üzrə yeniləşən bir dövlətdə sabitliyin, qanunçuluğun, hüquq qaydalarının təminatında, dövlətçiliyin cinayətkar qəsdlərdən qorunmasında, kriminogen durumun yaxşılaşdırılmasında, insan və vətəndaş hüquq və azadlıqlarının müdafiəsində xeyli iş görmüşdü. O, bir qəhrəman timsalındadır, hətta səhvləri olsa da...
Bölməyə aid digər xəbərlər
Tarix: 24-05-2020 19:41 | Bölmə: Ənvər ÇİNGİZOĞLU
Birmənalı şəkildə qəbul olunmuş bir həqiqətdir ki, kifayət qədər mürəkkəb və ziddiyyətlərlə dolu dövr kimi xarakterizə edilən XX əsr öz qəhrəmanlarını yetişdirmişdir. Bu qəhrəmanlar dövlətçilik ənənələrini yaşatmaq, güclü və qüdrətli bir dövlətin möhkəm təməlini yaratmaq kimi, müqəddəs bir missiyanı şərəflə yerinə yetirmişlər. Bu yolda büdrəmələr də olmuşdur. Lakin bəlli bir hədəfin ardınca gedən bu şəxsər özlərini düzəltmiş, öz missiyalarını davam etdirmişlər. Bizim qəhrəman fars əsilli tarixçi və tədqiqatçılar tərəfindən təhqiramiz yazılara ünvan olub. Onu paklamağın vaxtıdır.
Məhəmmədhüseyn xan Ayrım əslən İrəvan xanlığındandır. Babaları Güney Azərbaycana köç etmişdilər. Ayrım elinin bir hissəsini Abbas mirzə Qacar Avacıq mahalında yerləşdirmişdi. Ayrımlar ən azı iki XIX əsr səyyahı tərəfindən təsvir edilmişlər. (Freyzer (A Winter’s Journey from Constantinople to Tehran, London, 1838. p. 327-328) və J. A. de Qobino (Trois ans en Asie de 1855 à 1858, Paris, 1922. p. 266-269) Onlar Avacığın Kilsəkəndi, Qarabulaq, Pirəhmədkəndi, Siyahçeşmə, Səngitəpə, Ərəb Dizəci, Camalkəndi və Bəykəndi şenliklərində məskunlaşmışdılar.
Məhəmmədhüseyn xan 1882-ci ildə Tehran şəhərində anadan olmuşdu. Rusiyada hərbi təhsil almışdır. Bir çox müəlliflərə görə çar ordusunda xidmət etmiş, 1920-ci ildən sonra İrana qaçmışdı. (Peykər 1/6, təhrir K. Şakeri (D. Bozorgue), Historical Documents: The Workers, Social Democratic, and Communist Movement in Iran VI, Tehran, 1358 Š./1979, pp. 158–59.) Əslində 1901-ci ildə İran Kazak briqadasına yazılmışdı. 1906-1909-cu illərdə Kazak briqadasının rəisi olan Vladimir Lyaxovun (1869-1920) tərcüməçisi idi. Rus və fransız dillərini bilirdi. Burda sərhəng (polkovnik) rütbəsinədək yüksəlmişdi. Polkovnik rütbəsində Mazandaran kazaklarına başçılıq etmişdi.
Məhəmmədhüseyn xan Ayrım 1921-ci ildə Şimal ordusunun komandanı təyin edilmişdi. Türkmənlərin qiyamını yatırmağa göndərilmiş, səyi uğurlu alınmışdı. (M. Fərrux, Xaṭerat-e siyasi-e Fərrux, Tehran, 1347 ş./1969, s. 359).
Məhəmmədhüseyn xan sərtib rütbəsi almışdı. (ʿĪ. Ṣadīq, Yadgar-e ʿomr I, Tehran, n.d. D. Wilber, Riza Shah: The Resurrection and Reconstruction of Iran, Hicksville, N.Y., 1975, p. 102; E. Xacənuri, Bazigəran-e ʿəsr-e ṭalaʾi, Tehran, 1357 ş./1978, s. 71).
Məhəmmədhüseyn xan Ayrım 1925-ci ildə (iyul ayı) şimal-qərbi ordusunun komandanlığını Abdulla xan Əmir Təhmasibidən təhvil almışdı. (D. Wilber, Riza Shah. S. 118).
Məhəmmədhüseyn xan Ayrım Rza xan Sipəhin yaxın adamlarından idi. Qacarların devrilməsində digər kazak komandirləri ilə birlikdə iştirak etmişdi. Məclisin müxalifət qanadına hədə-hərbə dolu teleqram göndərmişdi.( Ḥ. Məkki, Tarix-e bist sala-ye İran II-VI, Tehran, 1357-62 ş./1978-83. c. II, s. 549).
Məhəmmədhüseyn xan Ayrım avqust 1926-cı ildə kürdlərin qiyamını yatırmağa müvəffəq olmadığından Rza şah tərəfindən ordu komandanlığından azad edilmişdi. (D. Wilber, Riza Shah., s. 118; Ḥ. Əẓam Qüdsi, Ketab-e xeṭerat-e mən ya rövşən şüdən-e tarix-e ṣad sala II, Tehran, 1342 ş./1963. s. 87). Vəzifəsi kiçildilmiş, hərbi polisin rəisi, daha sonra ordunun xüsusi müfəttişi təyin edilmişdi. (Xacənuri, Bazigəran, s. 89).
Məhəmmədhüseyn xan Ayrım 22 mart 1931-ci ildə silahlı qüvvələrin tərkibində olan milli polisə rəis təyin edilmişdi. (Sadiq, Yadgar II, s. 327). Bu 1929-cu ildə sabiq rəis Məhəmməd xan Dərgahinin tutulmasından sonra şahın üçüncü təyinatı idi.
Ayrımı istənilən qədər sərt və ciddi şəxs hesab edirdilər. Onun SSRİ ilə əlaqəsi olmadığı bilinirdi. (Резун, Советский Союз, с. 175-77). Polis rəisi olarkən onun vəzifəsinə əks-kəşfiyyat da artırıldı. Şahın əleyhdarlarının qorxudulmasında əvəzsiz idi. Şah onun ofisindən digər yüksək çinli məmurları da izləyirdi. Beləliklə, şahın ən yaxın və etibarlı adamlarının birinə çevrildi. Hətta şahla qohumluğun binasını da qoydu. (Sadiq, Yadgar II, s. 327). Aliməqam məmurların hər addımını şaha məruzə etdiyindən gözə girmişdi. (Məkki H., Tarix, c. VI, s. 109). Əmisi Teymur xan Ayrımın qızı Tacülmülk xanım Rza şahla ailə qurmuşdu.
Məhəmmədhüseyn xan Ayrım öz siyasi rəqiblərini, o cümlədən şahın yaxınlarından olan, Tehranın meri Kərim ağa Buzarcomehrini sıradan çıxarmışdı. (Məkki H., Tarix, c.VI, s. 112-113). Mənbələrə görə, Əbdülhüseyn xan Teymurtaşın, Sərdari Əsəd Cəfərqulu xan Bəxtiyarinin və digər seçkin şəxslərin aradan götürülməsində, məhv edilməsində Məhəmmədhüseyn xan Ayrım gərəkli rol oynamışdı. (Q. Qani, Xaṭerat-e Doktor Qasem Qani, 12 vols., London, 1980-84. I, p. 221).
Məhəmmədhüseyn xan Ayrım sərt və amansız davranışı şahın qəbuledilməz tələblərini həyata keçirmişdi. Şahın siyasi rəqiblərinin ortaya çıxarılması, izlənilməsi, tutulması, suçlanması və istintaqa cəlb edilməsi onu qorxunc bir şəxsə çevirmişdi. (Məkki H., Tarix, c. VI, стр. 238; Sadiq, Yadgar II, s. 327).
Məhəmmədhüseyn xan Ayrım təkcə siyasi rəqiblərlə məşğul olmurdu, eyni zamanda da şah ailəsinin varlanmasına çalışırdı. Zəngin Qacar şahzadələrin, zadəganları qorxudub, soyur, talayır, varidatlarını ailəyə çatdırırdı. Mazandaranda əyan və əşrəflərin malikanələrini ələ keçirir, əmlaklarına əl qoyur, hamısının qəbaləsini şahın adına yazdırırdı. Onun sayəsində Mazandaranda, Savadkuhda şəxsi həyətləri belə olmayan Rza şah ailəsinin topdağıtmaz mülkü olmuşdu. (Ḥ. Məkki, Tarix, c. VI, s. 252-259).
Kərim ağa Buzarcomehri şahın əmlak sərkarı vəzifəsindən uzaqlaşdırılandan sonra Ayrım bu vəzifəyə yiyələndi. (Ḥ. Məkki, Tarix, c. VI, s. 112-113). Eləcə də Teymurtaşın qeyri-rəsmi vəzifəsi olan şahın mətbuat xidmətinin rəisliyi vəzifəsini də ələ keçirdi. Mətbuatla əlaqə üçün mülayim davranış, ali savad, hiyləgər siyasət gərəkirdi. Bunlar Ayrımın təbiətinə uyuşmurdu. Zabitə və zülm onun xarakterinin ayrılmaz hissəsi idi. Mənbələr Ayrımın bu sonuncu vəzifəni yarıtmadığını bildirlər. (Ə. Dəşti, Əyyam-e məḥbəs, Tehran, 1339 ş./1960, s. 252; M. Bahar, Tarix-e müxtəsər-e əḥzab-e siyasi, Tehran, 1323 ş./1944.).
Məhəmmədhüseyn xan Ayrım şaha təmtəraqlı təvəllüd günü keçirmək istədi. İcazə istədikdə şahın qəzəbinə düçar oldu. (Eṭṭelaat dər yek rübʿ-e qərn, s. 227-229; Ḥ. Məkki, Tarix, c. V, s. 151-152). Şahın bütün yaxın yardımçıları qəzəbə düçar olmuş, zindanlara atılmış, orda öldürülmüşdü. Amma Ayrım uzaqgörən və hiyləgər bir şəxsiyyət idi. 1935-ci ildə özünü xəstəliyə vurdu. Yanına yoluxmağa gələn adamlara hey-hərəkəti olmadığını bildirdi. Şahdan müalicə üçün Avropaya getməyə izn-icazə istədi. İcazəni alınca xərəkdə aeroporta getdi. Ayağını Berlinə qoyunca qayıtmaqdan imtina etdi. Şah onu mal-mülk, maliyyə ilə şirnikləndirsə də, qayıtmadı. Rza şahı ondan yaxşı tanıyan olmadı. (Fərruḵ, xaṭerat, s. 367).
Məhəmmədhüseyn xan Ayrım II Dünya müharibəsi dönəmində Almaniyanın dəstəyi ilə Berlində mühacirətdə olan İran-e azad (Azad İran) adlı hökumət yaratmaq fikrinə düşdü. Bu hökumət anti-ittifaq mövqe tuturdu və Almaniyanın tam qələbəsindən sonra İranı ələ keçirmək istəyirdi. (H. Məkki, Tarix, c. VI, s. 230-238). Bu kimi təşəbbüslər şah tərəfdarlarının acığına getdi və Almaniya hökumətindən onun tutulması istəndi. O, müharibədən sonra həbs edildi. (Q. Qani, Xaterat, c. VIII, s. 314; Məkki, Tarix, c. VI, s. 238). Bir kənddə qapalı şəkildə saxlanılırdı.
Məhəmmədhüseyn xan Ayrım 31 mart 1848-ci ildə Lixtenşteyndə vəfat etdi.
Məhəmmədhüseyn xan Ayrım ictimai həyatın bütün sahələri üzrə yeniləşən bir dövlətdə sabitliyin, qanunçuluğun, hüquq qaydalarının təminatında, dövlətçiliyin cinayətkar qəsdlərdən qorunmasında, kriminogen durumun yaxşılaşdırılmasında, insan və vətəndaş hüquq və azadlıqlarının müdafiəsində xeyli iş görmüşdü. O, bir qəhrəman timsalındadır, hətta səhvləri olsa da...
Müəllifin bütün yazıları - Ənvər ÇİNGİZOĞLU
Bölməyə aid digər xəbərlər
11-04-2022, 21:25
Mazandaran alimi - Ənvər Çingizoğlu yazır
23-03-2022, 18:55
Rəşid Yasəmi: ədəbiyyatda nəciblik nümunəsi
17-03-2022, 09:49
Vahid Dəstigirdi: Nizaminin tədqiqatçısı
12-03-2022, 22:31
Ənvər ÇİNGİZOĞLU - Səid Nəfisi: Azərbaycan qəhrəmanı Babək Xürrəmdin əsərinin müəllifi
19-10-2021, 09:58
Ənvər ÇİNGİZOĞLU - Məhəmmədəli Füruği: siyasətçi, diplomat, tarixçi, tərcüməçi və millətçi kimi
16-10-2021, 01:06
Ənvər ÇİNGİZOĞLU - Hacıəli xan Rəzmara: Qurban bayramında doğuldu, terror qurbanı oldu
13-09-2021, 16:31
Ənvər ÇİNGİZOĞLU - Şəkinskilərin İran qolu haqqında... - Ənvər Çingizoğlunun araşdırması
10-09-2021, 17:27
Nəcəfqulu xan Sərşar: Qaradağın ağ gün görməmiş şairi
27-08-2021, 16:48
Ənvər ÇİNGİZOĞLU - Məhəmmədqulu xan Alar: inqilabda sərkərdə, işdə sərkar.. - Fotolar
20-08-2021, 13:38
Ənvər ÇİNGİZOĞLU - İsmayıl xan Şəfai: Tehran-43 konfransında şahın tərcüməçisi - Fotolar
16-08-2021, 15:51
Ənvər ÇİNGİZOĞLU - Seyid Məhəmməd Dəbirsiyaqi: tədqiq və tədrisin işığında - Fotolar
24-07-2021, 16:15
Ənvər ÇİNGİZOĞLU - Qaradağ elləri: beloğludan eloğluya qədər - Ənvər Çingizoğlu yazır
Qüdrət Həsənquliyevin fikrincə, Tramp görsə ki, Ukrayna qalib gəlir, Rusiyaya təkcə siyasi yox, hərbi dəstək də verəcək
"Xalq qəzeti"nin şöbə müdiri deyir ki, ömrü boyu özünü axtaran, dəfələrlə yanından ötüb keçən o qədər insan var ki
Nadir Azməmmədov: “Təəssüf ki, indi rejissor olmaq, kino və serial çəkmək adiləşib, bəzən bunun məsuliyyətini dərk etmirlər”
Türkiyədə yaşayan Əməkdar artist deyir ki, siyasilərin illərlə həllinə çalışdığı hansısa bir məsələni bəzən uğurlu bir musiqi əsəri həll edə bilər
Qüdrət Həsənquliyev: “Düşmənçiliyə son qoymaq üçün ədalətli sülhə nail olmaq gərəkdir. Bunun üçün ya tərəflər 1991-ci ilin sərhədləri çərçivəsində bir-birinin ərazi bütövlüyünü tanıyır, ya da ərazi mübadiləsinə gedirlər. Amma indiki mərhələdə bu, az inandırıcı görünür”
