12:57 / 27-06-2025
Prokurorluq Bakıdakı partlayış hadisəsini araşdırır
11:32 / 27-06-2025
Nazirlik və dövlət komitəsi vətəndaşlara müraciət edib
09:33 / 27-06-2025
Qaxda zəlzələ olub
00:25 / 27-06-2025
"Azərbaycanfilm"in ərazisindəki yanğın söndürülüb - (Yenilənib)
00:02 / 27-06-2025
Emil Mehtiyev idarə rəisi təyin olunub
18:04 / 26-06-2025
Narkotik satan ata və oğlu tutulub
16:30 / 26-06-2025
Azərbaycandakı dinlərarası harmoniya Tolerantlıq Evində müzakirə olunub
16:17 / 26-06-2025
Azərbaycanı gülüstana çevirənlər! - Zahid Oruc yazır
13:15 / 26-06-2025
Sabahın hava proqnozu açıqlanıb
12:14 / 26-06-2025
İlham Əliyevlə İran prezidenti arasında telefon danışığı olub
11:02 / 26-06-2025
Kəlbəcərdə yük maşını çaya aşıb, sürücü ölüb
10:29 / 26-06-2025
Prezident Silahlı Qüvvələr Günü münasibətilə paylaşım edib
09:25 / 26-06-2025
Tarixi yanlışlıq - İbrahim Əliyev yazır
08:51 / 26-06-2025
Cənubi Qafqazın ən güclüsü...
00:00 / 26-06-2025
Bu gün Silahlı Qüvvələri Günüdür
22:36 / 25-06-2025
MÜTDA: "7 müəllimin nəticəsi ləğv ediləcək"
21:49 / 25-06-2025
Tovuzda kütləvi zəhərlənmə olub - Yenilənib
19:56 / 25-06-2025
Ceyhun Bayramov İranın yeni səfirini qəbul edib
18:04 / 25-06-2025
Ordu günü Bakı, Gəncə, Xankəndi və Laçında yürüş olacaq
18:00 / 25-06-2025
Beynəlxalq axtarışa verilmiş şəxsi Rusiyaya təhvil verilib
17:49 / 25-06-2025
Ter-Petrosyan II Qareginlə siyasi vəziyyəti müzakirə edib
17:44 / 25-06-2025
“Azəriqaz”ın baş direktoruna müavin təyin olunub
17:27 / 25-06-2025
Ceyhun Bayramov Sudanın yeni səfiri ilə görüşüb
17:02 / 25-06-2025
Trampla Zelenski Niderlandda görüşüblər
16:56 / 25-06-2025
Qırğızıstanda parno saytlara giriş bloklanıb
16:45 / 25-06-2025
Bakıda əməliyyat: saxlanılanlar var - Video
16:39 / 25-06-2025
Toy karvanında "avtoş"luq edən sürücülər saxlanılıb
16:20 / 25-06-2025
Səkkiz rayona prokuror təyin edilib - Yenilənib
15:59 / 25-06-2025
Kansler: Rusiya Avropanın sülh və siyasi nizamını təhdid edir
15:40 / 25-06-2025
“Pasportlar haqqında” qanun dəyişib
14:57 / 22-06-2025
Həyat dolu ömür yolu - Milli Mətbuat-150 - Fotolar
19:12 / 23-06-2025
Cəlaloğlu: "İranı əvvəlki məcrasına qaytarmaq istəyirlərsə, onda hakimiyyətdə Qacarlar oturmalıdır” - Müsahibə
09:25 / 26-06-2025
Tarixi yanlışlıq - İbrahim Əliyev yazır
10:14 / 24-06-2025
Tramp dünyanı aldadıb: atəşkəs yoxdur, İsrail İrana ağır zərbələr endirir
14:55 / 25-06-2025
Rəşad Əhmədzadə: “Beynəlxalq festivallarda iştirakımız ölkə teatrları üçün də uğurdur” - Müsahibə
07:09 / 24-06-2025
İran və İsrail atəşkəsə razılaşıblar?
00:39 / 25-06-2025
NATO: Ukraynada 250 min rus hərbçisi həlak olub
08:27 / 25-06-2025
Üç mindən çox avtomobili daşıyan gəmi üç həftə yandıqdan sonra batıb
19:40 / 24-06-2025
“Qərbi Azərbaycan İrsi” kitabının təqdimatı olub - Fotolar
23:45 / 23-06-2025
Bakıdan Qətərə uçan təyyarə yarıyoldan geri dönüb
Məhəmmədhüseyn xan Ayrım: tarixçi və tədqiqatçıların səhv münasibətində - Fotolar
Tarix: 24-05-2020 19:41 | Bölmə: Ənvər ÇİNGİZOĞLU
Birmənalı şəkildə qəbul olunmuş bir həqiqətdir ki, kifayət qədər mürəkkəb və ziddiyyətlərlə dolu dövr kimi xarakterizə edilən XX əsr öz qəhrəmanlarını yetişdirmişdir. Bu qəhrəmanlar dövlətçilik ənənələrini yaşatmaq, güclü və qüdrətli bir dövlətin möhkəm təməlini yaratmaq kimi, müqəddəs bir missiyanı şərəflə yerinə yetirmişlər. Bu yolda büdrəmələr də olmuşdur. Lakin bəlli bir hədəfin ardınca gedən bu şəxsər özlərini düzəltmiş, öz missiyalarını davam etdirmişlər. Bizim qəhrəman fars əsilli tarixçi və tədqiqatçılar tərəfindən təhqiramiz yazılara ünvan olub. Onu paklamağın vaxtıdır.
Məhəmmədhüseyn xan Ayrım əslən İrəvan xanlığındandır. Babaları Güney Azərbaycana köç etmişdilər. Ayrım elinin bir hissəsini Abbas mirzə Qacar Avacıq mahalında yerləşdirmişdi. Ayrımlar ən azı iki XIX əsr səyyahı tərəfindən təsvir edilmişlər. (Freyzer (A Winter’s Journey from Constantinople to Tehran, London, 1838. p. 327-328) və J. A. de Qobino (Trois ans en Asie de 1855 à 1858, Paris, 1922. p. 266-269) Onlar Avacığın Kilsəkəndi, Qarabulaq, Pirəhmədkəndi, Siyahçeşmə, Səngitəpə, Ərəb Dizəci, Camalkəndi və Bəykəndi şenliklərində məskunlaşmışdılar.
Məhəmmədhüseyn xan 1882-ci ildə Tehran şəhərində anadan olmuşdu. Rusiyada hərbi təhsil almışdır. Bir çox müəlliflərə görə çar ordusunda xidmət etmiş, 1920-ci ildən sonra İrana qaçmışdı. (Peykər 1/6, təhrir K. Şakeri (D. Bozorgue), Historical Documents: The Workers, Social Democratic, and Communist Movement in Iran VI, Tehran, 1358 Š./1979, pp. 158–59.) Əslində 1901-ci ildə İran Kazak briqadasına yazılmışdı. 1906-1909-cu illərdə Kazak briqadasının rəisi olan Vladimir Lyaxovun (1869-1920) tərcüməçisi idi. Rus və fransız dillərini bilirdi. Burda sərhəng (polkovnik) rütbəsinədək yüksəlmişdi. Polkovnik rütbəsində Mazandaran kazaklarına başçılıq etmişdi.
Məhəmmədhüseyn xan Ayrım 1921-ci ildə Şimal ordusunun komandanı təyin edilmişdi. Türkmənlərin qiyamını yatırmağa göndərilmiş, səyi uğurlu alınmışdı. (M. Fərrux, Xaṭerat-e siyasi-e Fərrux, Tehran, 1347 ş./1969, s. 359).
Məhəmmədhüseyn xan sərtib rütbəsi almışdı. (ʿĪ. Ṣadīq, Yadgar-e ʿomr I, Tehran, n.d. D. Wilber, Riza Shah: The Resurrection and Reconstruction of Iran, Hicksville, N.Y., 1975, p. 102; E. Xacənuri, Bazigəran-e ʿəsr-e ṭalaʾi, Tehran, 1357 ş./1978, s. 71).
Məhəmmədhüseyn xan Ayrım 1925-ci ildə (iyul ayı) şimal-qərbi ordusunun komandanlığını Abdulla xan Əmir Təhmasibidən təhvil almışdı. (D. Wilber, Riza Shah. S. 118).
Məhəmmədhüseyn xan Ayrım Rza xan Sipəhin yaxın adamlarından idi. Qacarların devrilməsində digər kazak komandirləri ilə birlikdə iştirak etmişdi. Məclisin müxalifət qanadına hədə-hərbə dolu teleqram göndərmişdi.( Ḥ. Məkki, Tarix-e bist sala-ye İran II-VI, Tehran, 1357-62 ş./1978-83. c. II, s. 549).
Məhəmmədhüseyn xan Ayrım avqust 1926-cı ildə kürdlərin qiyamını yatırmağa müvəffəq olmadığından Rza şah tərəfindən ordu komandanlığından azad edilmişdi. (D. Wilber, Riza Shah., s. 118; Ḥ. Əẓam Qüdsi, Ketab-e xeṭerat-e mən ya rövşən şüdən-e tarix-e ṣad sala II, Tehran, 1342 ş./1963. s. 87). Vəzifəsi kiçildilmiş, hərbi polisin rəisi, daha sonra ordunun xüsusi müfəttişi təyin edilmişdi. (Xacənuri, Bazigəran, s. 89).
Məhəmmədhüseyn xan Ayrım 22 mart 1931-ci ildə silahlı qüvvələrin tərkibində olan milli polisə rəis təyin edilmişdi. (Sadiq, Yadgar II, s. 327). Bu 1929-cu ildə sabiq rəis Məhəmməd xan Dərgahinin tutulmasından sonra şahın üçüncü təyinatı idi.
Ayrımı istənilən qədər sərt və ciddi şəxs hesab edirdilər. Onun SSRİ ilə əlaqəsi olmadığı bilinirdi. (Резун, Советский Союз, с. 175-77). Polis rəisi olarkən onun vəzifəsinə əks-kəşfiyyat da artırıldı. Şahın əleyhdarlarının qorxudulmasında əvəzsiz idi. Şah onun ofisindən digər yüksək çinli məmurları da izləyirdi. Beləliklə, şahın ən yaxın və etibarlı adamlarının birinə çevrildi. Hətta şahla qohumluğun binasını da qoydu. (Sadiq, Yadgar II, s. 327). Aliməqam məmurların hər addımını şaha məruzə etdiyindən gözə girmişdi. (Məkki H., Tarix, c. VI, s. 109). Əmisi Teymur xan Ayrımın qızı Tacülmülk xanım Rza şahla ailə qurmuşdu.
Məhəmmədhüseyn xan Ayrım öz siyasi rəqiblərini, o cümlədən şahın yaxınlarından olan, Tehranın meri Kərim ağa Buzarcomehrini sıradan çıxarmışdı. (Məkki H., Tarix, c.VI, s. 112-113). Mənbələrə görə, Əbdülhüseyn xan Teymurtaşın, Sərdari Əsəd Cəfərqulu xan Bəxtiyarinin və digər seçkin şəxslərin aradan götürülməsində, məhv edilməsində Məhəmmədhüseyn xan Ayrım gərəkli rol oynamışdı. (Q. Qani, Xaṭerat-e Doktor Qasem Qani, 12 vols., London, 1980-84. I, p. 221).
Məhəmmədhüseyn xan Ayrım sərt və amansız davranışı şahın qəbuledilməz tələblərini həyata keçirmişdi. Şahın siyasi rəqiblərinin ortaya çıxarılması, izlənilməsi, tutulması, suçlanması və istintaqa cəlb edilməsi onu qorxunc bir şəxsə çevirmişdi. (Məkki H., Tarix, c. VI, стр. 238; Sadiq, Yadgar II, s. 327).
Məhəmmədhüseyn xan Ayrım təkcə siyasi rəqiblərlə məşğul olmurdu, eyni zamanda da şah ailəsinin varlanmasına çalışırdı. Zəngin Qacar şahzadələrin, zadəganları qorxudub, soyur, talayır, varidatlarını ailəyə çatdırırdı. Mazandaranda əyan və əşrəflərin malikanələrini ələ keçirir, əmlaklarına əl qoyur, hamısının qəbaləsini şahın adına yazdırırdı. Onun sayəsində Mazandaranda, Savadkuhda şəxsi həyətləri belə olmayan Rza şah ailəsinin topdağıtmaz mülkü olmuşdu. (Ḥ. Məkki, Tarix, c. VI, s. 252-259).
Kərim ağa Buzarcomehri şahın əmlak sərkarı vəzifəsindən uzaqlaşdırılandan sonra Ayrım bu vəzifəyə yiyələndi. (Ḥ. Məkki, Tarix, c. VI, s. 112-113). Eləcə də Teymurtaşın qeyri-rəsmi vəzifəsi olan şahın mətbuat xidmətinin rəisliyi vəzifəsini də ələ keçirdi. Mətbuatla əlaqə üçün mülayim davranış, ali savad, hiyləgər siyasət gərəkirdi. Bunlar Ayrımın təbiətinə uyuşmurdu. Zabitə və zülm onun xarakterinin ayrılmaz hissəsi idi. Mənbələr Ayrımın bu sonuncu vəzifəni yarıtmadığını bildirlər. (Ə. Dəşti, Əyyam-e məḥbəs, Tehran, 1339 ş./1960, s. 252; M. Bahar, Tarix-e müxtəsər-e əḥzab-e siyasi, Tehran, 1323 ş./1944.).
Məhəmmədhüseyn xan Ayrım şaha təmtəraqlı təvəllüd günü keçirmək istədi. İcazə istədikdə şahın qəzəbinə düçar oldu. (Eṭṭelaat dər yek rübʿ-e qərn, s. 227-229; Ḥ. Məkki, Tarix, c. V, s. 151-152). Şahın bütün yaxın yardımçıları qəzəbə düçar olmuş, zindanlara atılmış, orda öldürülmüşdü. Amma Ayrım uzaqgörən və hiyləgər bir şəxsiyyət idi. 1935-ci ildə özünü xəstəliyə vurdu. Yanına yoluxmağa gələn adamlara hey-hərəkəti olmadığını bildirdi. Şahdan müalicə üçün Avropaya getməyə izn-icazə istədi. İcazəni alınca xərəkdə aeroporta getdi. Ayağını Berlinə qoyunca qayıtmaqdan imtina etdi. Şah onu mal-mülk, maliyyə ilə şirnikləndirsə də, qayıtmadı. Rza şahı ondan yaxşı tanıyan olmadı. (Fərruḵ, xaṭerat, s. 367).
Məhəmmədhüseyn xan Ayrım II Dünya müharibəsi dönəmində Almaniyanın dəstəyi ilə Berlində mühacirətdə olan İran-e azad (Azad İran) adlı hökumət yaratmaq fikrinə düşdü. Bu hökumət anti-ittifaq mövqe tuturdu və Almaniyanın tam qələbəsindən sonra İranı ələ keçirmək istəyirdi. (H. Məkki, Tarix, c. VI, s. 230-238). Bu kimi təşəbbüslər şah tərəfdarlarının acığına getdi və Almaniya hökumətindən onun tutulması istəndi. O, müharibədən sonra həbs edildi. (Q. Qani, Xaterat, c. VIII, s. 314; Məkki, Tarix, c. VI, s. 238). Bir kənddə qapalı şəkildə saxlanılırdı.
Məhəmmədhüseyn xan Ayrım 31 mart 1848-ci ildə Lixtenşteyndə vəfat etdi.
Məhəmmədhüseyn xan Ayrım ictimai həyatın bütün sahələri üzrə yeniləşən bir dövlətdə sabitliyin, qanunçuluğun, hüquq qaydalarının təminatında, dövlətçiliyin cinayətkar qəsdlərdən qorunmasında, kriminogen durumun yaxşılaşdırılmasında, insan və vətəndaş hüquq və azadlıqlarının müdafiəsində xeyli iş görmüşdü. O, bir qəhrəman timsalındadır, hətta səhvləri olsa da...
Bölməyə aid digər xəbərlər
Tarix: 24-05-2020 19:41 | Bölmə: Ənvər ÇİNGİZOĞLU
Birmənalı şəkildə qəbul olunmuş bir həqiqətdir ki, kifayət qədər mürəkkəb və ziddiyyətlərlə dolu dövr kimi xarakterizə edilən XX əsr öz qəhrəmanlarını yetişdirmişdir. Bu qəhrəmanlar dövlətçilik ənənələrini yaşatmaq, güclü və qüdrətli bir dövlətin möhkəm təməlini yaratmaq kimi, müqəddəs bir missiyanı şərəflə yerinə yetirmişlər. Bu yolda büdrəmələr də olmuşdur. Lakin bəlli bir hədəfin ardınca gedən bu şəxsər özlərini düzəltmiş, öz missiyalarını davam etdirmişlər. Bizim qəhrəman fars əsilli tarixçi və tədqiqatçılar tərəfindən təhqiramiz yazılara ünvan olub. Onu paklamağın vaxtıdır.
Məhəmmədhüseyn xan Ayrım əslən İrəvan xanlığındandır. Babaları Güney Azərbaycana köç etmişdilər. Ayrım elinin bir hissəsini Abbas mirzə Qacar Avacıq mahalında yerləşdirmişdi. Ayrımlar ən azı iki XIX əsr səyyahı tərəfindən təsvir edilmişlər. (Freyzer (A Winter’s Journey from Constantinople to Tehran, London, 1838. p. 327-328) və J. A. de Qobino (Trois ans en Asie de 1855 à 1858, Paris, 1922. p. 266-269) Onlar Avacığın Kilsəkəndi, Qarabulaq, Pirəhmədkəndi, Siyahçeşmə, Səngitəpə, Ərəb Dizəci, Camalkəndi və Bəykəndi şenliklərində məskunlaşmışdılar.
Məhəmmədhüseyn xan 1882-ci ildə Tehran şəhərində anadan olmuşdu. Rusiyada hərbi təhsil almışdır. Bir çox müəlliflərə görə çar ordusunda xidmət etmiş, 1920-ci ildən sonra İrana qaçmışdı. (Peykər 1/6, təhrir K. Şakeri (D. Bozorgue), Historical Documents: The Workers, Social Democratic, and Communist Movement in Iran VI, Tehran, 1358 Š./1979, pp. 158–59.) Əslində 1901-ci ildə İran Kazak briqadasına yazılmışdı. 1906-1909-cu illərdə Kazak briqadasının rəisi olan Vladimir Lyaxovun (1869-1920) tərcüməçisi idi. Rus və fransız dillərini bilirdi. Burda sərhəng (polkovnik) rütbəsinədək yüksəlmişdi. Polkovnik rütbəsində Mazandaran kazaklarına başçılıq etmişdi.
Məhəmmədhüseyn xan Ayrım 1921-ci ildə Şimal ordusunun komandanı təyin edilmişdi. Türkmənlərin qiyamını yatırmağa göndərilmiş, səyi uğurlu alınmışdı. (M. Fərrux, Xaṭerat-e siyasi-e Fərrux, Tehran, 1347 ş./1969, s. 359).
Məhəmmədhüseyn xan sərtib rütbəsi almışdı. (ʿĪ. Ṣadīq, Yadgar-e ʿomr I, Tehran, n.d. D. Wilber, Riza Shah: The Resurrection and Reconstruction of Iran, Hicksville, N.Y., 1975, p. 102; E. Xacənuri, Bazigəran-e ʿəsr-e ṭalaʾi, Tehran, 1357 ş./1978, s. 71).
Məhəmmədhüseyn xan Ayrım 1925-ci ildə (iyul ayı) şimal-qərbi ordusunun komandanlığını Abdulla xan Əmir Təhmasibidən təhvil almışdı. (D. Wilber, Riza Shah. S. 118).
Məhəmmədhüseyn xan Ayrım Rza xan Sipəhin yaxın adamlarından idi. Qacarların devrilməsində digər kazak komandirləri ilə birlikdə iştirak etmişdi. Məclisin müxalifət qanadına hədə-hərbə dolu teleqram göndərmişdi.( Ḥ. Məkki, Tarix-e bist sala-ye İran II-VI, Tehran, 1357-62 ş./1978-83. c. II, s. 549).
Məhəmmədhüseyn xan Ayrım avqust 1926-cı ildə kürdlərin qiyamını yatırmağa müvəffəq olmadığından Rza şah tərəfindən ordu komandanlığından azad edilmişdi. (D. Wilber, Riza Shah., s. 118; Ḥ. Əẓam Qüdsi, Ketab-e xeṭerat-e mən ya rövşən şüdən-e tarix-e ṣad sala II, Tehran, 1342 ş./1963. s. 87). Vəzifəsi kiçildilmiş, hərbi polisin rəisi, daha sonra ordunun xüsusi müfəttişi təyin edilmişdi. (Xacənuri, Bazigəran, s. 89).
Məhəmmədhüseyn xan Ayrım 22 mart 1931-ci ildə silahlı qüvvələrin tərkibində olan milli polisə rəis təyin edilmişdi. (Sadiq, Yadgar II, s. 327). Bu 1929-cu ildə sabiq rəis Məhəmməd xan Dərgahinin tutulmasından sonra şahın üçüncü təyinatı idi.
Ayrımı istənilən qədər sərt və ciddi şəxs hesab edirdilər. Onun SSRİ ilə əlaqəsi olmadığı bilinirdi. (Резун, Советский Союз, с. 175-77). Polis rəisi olarkən onun vəzifəsinə əks-kəşfiyyat da artırıldı. Şahın əleyhdarlarının qorxudulmasında əvəzsiz idi. Şah onun ofisindən digər yüksək çinli məmurları da izləyirdi. Beləliklə, şahın ən yaxın və etibarlı adamlarının birinə çevrildi. Hətta şahla qohumluğun binasını da qoydu. (Sadiq, Yadgar II, s. 327). Aliməqam məmurların hər addımını şaha məruzə etdiyindən gözə girmişdi. (Məkki H., Tarix, c. VI, s. 109). Əmisi Teymur xan Ayrımın qızı Tacülmülk xanım Rza şahla ailə qurmuşdu.
Məhəmmədhüseyn xan Ayrım öz siyasi rəqiblərini, o cümlədən şahın yaxınlarından olan, Tehranın meri Kərim ağa Buzarcomehrini sıradan çıxarmışdı. (Məkki H., Tarix, c.VI, s. 112-113). Mənbələrə görə, Əbdülhüseyn xan Teymurtaşın, Sərdari Əsəd Cəfərqulu xan Bəxtiyarinin və digər seçkin şəxslərin aradan götürülməsində, məhv edilməsində Məhəmmədhüseyn xan Ayrım gərəkli rol oynamışdı. (Q. Qani, Xaṭerat-e Doktor Qasem Qani, 12 vols., London, 1980-84. I, p. 221).
Məhəmmədhüseyn xan Ayrım sərt və amansız davranışı şahın qəbuledilməz tələblərini həyata keçirmişdi. Şahın siyasi rəqiblərinin ortaya çıxarılması, izlənilməsi, tutulması, suçlanması və istintaqa cəlb edilməsi onu qorxunc bir şəxsə çevirmişdi. (Məkki H., Tarix, c. VI, стр. 238; Sadiq, Yadgar II, s. 327).
Məhəmmədhüseyn xan Ayrım təkcə siyasi rəqiblərlə məşğul olmurdu, eyni zamanda da şah ailəsinin varlanmasına çalışırdı. Zəngin Qacar şahzadələrin, zadəganları qorxudub, soyur, talayır, varidatlarını ailəyə çatdırırdı. Mazandaranda əyan və əşrəflərin malikanələrini ələ keçirir, əmlaklarına əl qoyur, hamısının qəbaləsini şahın adına yazdırırdı. Onun sayəsində Mazandaranda, Savadkuhda şəxsi həyətləri belə olmayan Rza şah ailəsinin topdağıtmaz mülkü olmuşdu. (Ḥ. Məkki, Tarix, c. VI, s. 252-259).
Kərim ağa Buzarcomehri şahın əmlak sərkarı vəzifəsindən uzaqlaşdırılandan sonra Ayrım bu vəzifəyə yiyələndi. (Ḥ. Məkki, Tarix, c. VI, s. 112-113). Eləcə də Teymurtaşın qeyri-rəsmi vəzifəsi olan şahın mətbuat xidmətinin rəisliyi vəzifəsini də ələ keçirdi. Mətbuatla əlaqə üçün mülayim davranış, ali savad, hiyləgər siyasət gərəkirdi. Bunlar Ayrımın təbiətinə uyuşmurdu. Zabitə və zülm onun xarakterinin ayrılmaz hissəsi idi. Mənbələr Ayrımın bu sonuncu vəzifəni yarıtmadığını bildirlər. (Ə. Dəşti, Əyyam-e məḥbəs, Tehran, 1339 ş./1960, s. 252; M. Bahar, Tarix-e müxtəsər-e əḥzab-e siyasi, Tehran, 1323 ş./1944.).
Məhəmmədhüseyn xan Ayrım şaha təmtəraqlı təvəllüd günü keçirmək istədi. İcazə istədikdə şahın qəzəbinə düçar oldu. (Eṭṭelaat dər yek rübʿ-e qərn, s. 227-229; Ḥ. Məkki, Tarix, c. V, s. 151-152). Şahın bütün yaxın yardımçıları qəzəbə düçar olmuş, zindanlara atılmış, orda öldürülmüşdü. Amma Ayrım uzaqgörən və hiyləgər bir şəxsiyyət idi. 1935-ci ildə özünü xəstəliyə vurdu. Yanına yoluxmağa gələn adamlara hey-hərəkəti olmadığını bildirdi. Şahdan müalicə üçün Avropaya getməyə izn-icazə istədi. İcazəni alınca xərəkdə aeroporta getdi. Ayağını Berlinə qoyunca qayıtmaqdan imtina etdi. Şah onu mal-mülk, maliyyə ilə şirnikləndirsə də, qayıtmadı. Rza şahı ondan yaxşı tanıyan olmadı. (Fərruḵ, xaṭerat, s. 367).
Məhəmmədhüseyn xan Ayrım II Dünya müharibəsi dönəmində Almaniyanın dəstəyi ilə Berlində mühacirətdə olan İran-e azad (Azad İran) adlı hökumət yaratmaq fikrinə düşdü. Bu hökumət anti-ittifaq mövqe tuturdu və Almaniyanın tam qələbəsindən sonra İranı ələ keçirmək istəyirdi. (H. Məkki, Tarix, c. VI, s. 230-238). Bu kimi təşəbbüslər şah tərəfdarlarının acığına getdi və Almaniya hökumətindən onun tutulması istəndi. O, müharibədən sonra həbs edildi. (Q. Qani, Xaterat, c. VIII, s. 314; Məkki, Tarix, c. VI, s. 238). Bir kənddə qapalı şəkildə saxlanılırdı.
Məhəmmədhüseyn xan Ayrım 31 mart 1848-ci ildə Lixtenşteyndə vəfat etdi.
Məhəmmədhüseyn xan Ayrım ictimai həyatın bütün sahələri üzrə yeniləşən bir dövlətdə sabitliyin, qanunçuluğun, hüquq qaydalarının təminatında, dövlətçiliyin cinayətkar qəsdlərdən qorunmasında, kriminogen durumun yaxşılaşdırılmasında, insan və vətəndaş hüquq və azadlıqlarının müdafiəsində xeyli iş görmüşdü. O, bir qəhrəman timsalındadır, hətta səhvləri olsa da...
Müəllifin bütün yazıları - Ənvər ÇİNGİZOĞLU
Bölməyə aid digər xəbərlər
11-04-2022, 21:25
Mazandaran alimi - Ənvər Çingizoğlu yazır
23-03-2022, 18:55
Rəşid Yasəmi: ədəbiyyatda nəciblik nümunəsi
17-03-2022, 09:49
Vahid Dəstigirdi: Nizaminin tədqiqatçısı
12-03-2022, 22:31
Ənvər ÇİNGİZOĞLU - Səid Nəfisi: Azərbaycan qəhrəmanı Babək Xürrəmdin əsərinin müəllifi
19-10-2021, 09:58
Ənvər ÇİNGİZOĞLU - Məhəmmədəli Füruği: siyasətçi, diplomat, tarixçi, tərcüməçi və millətçi kimi
16-10-2021, 01:06
Ənvər ÇİNGİZOĞLU - Hacıəli xan Rəzmara: Qurban bayramında doğuldu, terror qurbanı oldu
13-09-2021, 16:31
Ənvər ÇİNGİZOĞLU - Şəkinskilərin İran qolu haqqında... - Ənvər Çingizoğlunun araşdırması
10-09-2021, 17:27
Nəcəfqulu xan Sərşar: Qaradağın ağ gün görməmiş şairi
27-08-2021, 16:48
Ənvər ÇİNGİZOĞLU - Məhəmmədqulu xan Alar: inqilabda sərkərdə, işdə sərkar.. - Fotolar
20-08-2021, 13:38
Ənvər ÇİNGİZOĞLU - İsmayıl xan Şəfai: Tehran-43 konfransında şahın tərcüməçisi - Fotolar
16-08-2021, 15:51
Ənvər ÇİNGİZOĞLU - Seyid Məhəmməd Dəbirsiyaqi: tədqiq və tədrisin işığında - Fotolar
24-07-2021, 16:15
Ənvər ÇİNGİZOĞLU - Qaradağ elləri: beloğludan eloğluya qədər - Ənvər Çingizoğlu yazır
Qüdrət Həsənquliyevin fikrincə, Tramp görsə ki, Ukrayna qalib gəlir, Rusiyaya təkcə siyasi yox, hərbi dəstək də verəcək
"Xalq qəzeti"nin şöbə müdiri deyir ki, ömrü boyu özünü axtaran, dəfələrlə yanından ötüb keçən o qədər insan var ki
Nadir Azməmmədov: “Təəssüf ki, indi rejissor olmaq, kino və serial çəkmək adiləşib, bəzən bunun məsuliyyətini dərk etmirlər”
Türkiyədə yaşayan Əməkdar artist deyir ki, siyasilərin illərlə həllinə çalışdığı hansısa bir məsələni bəzən uğurlu bir musiqi əsəri həll edə bilər
Qüdrət Həsənquliyev: “Düşmənçiliyə son qoymaq üçün ədalətli sülhə nail olmaq gərəkdir. Bunun üçün ya tərəflər 1991-ci ilin sərhədləri çərçivəsində bir-birinin ərazi bütövlüyünü tanıyır, ya da ərazi mübadiləsinə gedirlər. Amma indiki mərhələdə bu, az inandırıcı görünür”
