23:59 / 03-05-2024
Sabirabad təhsilinə müdir təyin olunub
18:19 / 03-05-2024
Məşhur yazıçı oxucularını təəccübləndirib
18:01 / 03-05-2024
Naxçıvan Dövlət Universiteti yenidən təşkil ediləcək - Qərar
17:51 / 03-05-2024
Təhlükəsizlik Xidməti Paşinyanla bağlı araşdırma aparacaq
17:45 / 03-05-2024
Rusiya Ukraynaya qarşı kimyəvi silah tətbiq edir
17:42 / 03-05-2024
ƏƏSMN-nin kollegiya üzvlərinin sayı azaldılıb
17:28 / 03-05-2024
Ermənistanın dövlət büdcəsi kəsirlə icra edilib
17:26 / 03-05-2024
Prezident “Əmək pensiyaları haqqında” qanuna dəyişikliyi təsdiqləyib
17:23 / 03-05-2024
Ukraynaya IRIS-T sistemləri göndərən Berlindəki zavod yanır
17:17 / 03-05-2024
Prezident İlham Əliyev fərman imzalayıb
17:16 / 03-05-2024
Neftin qiyməti son üç ayda rekord dərəcədə aşağı düşüb
17:00 / 03-05-2024
Azərbaycan ilə Ermənistan arasında sərhədlə bağlı yeni razılaşma olacaq
16:58 / 03-05-2024
Güclü külək və yağışlı hava olacaq - Xəbərdarlıq
16:45 / 03-05-2024
Daha 66 dərmanın qiyməti ilə bağlı qərar verilib
16:36 / 03-05-2024
Tatarıstana genişmiqyaslı kiberhücum başlayıb
16:35 / 03-05-2024
Avropa çempionatı: millilərimizin rəqibləri müəyyənləşib
16:18 / 03-05-2024
Vilayət Eyvazov generalı özünə müşavir təyin edib
16:00 / 03-05-2024
XİN Böyük Britaniya səfirinə cavab verib
15:51 / 03-05-2024
İspaniya klubları türk oyunçunu transfer etmək istəyir
15:37 / 03-05-2024
Yeni mafiya dəhşətli cinayətlərini artırır
15:35 / 03-05-2024
Milli Məclis daha 18 qanuna dəyişiklik edəcək - Siyahı
15:25 / 03-05-2024
Xaricdə oxuyan daha 62 nəfərin diplomu tanınmayıb
15:20 / 03-05-2024
Avropa Komissiyasının rəsmisi: "Cənubi Qafqaz regionunda sülh hər şeyi dəyişəcək"
14:51 / 03-05-2024
Aİ, Fransa və Çin liderlərinin üçtərəfli görüşü olacaq
14:30 / 03-05-2024
COP29.az vebsaytı istifadəyə verilib
14:16 / 03-05-2024
Elmar Vəliyevi güllələyənlə bağlı daha bir qərar verilib
14:06 / 03-05-2024
Kəlbəcərdə qəza olub
13:58 / 03-05-2024
G7 Rusiya aktivlərinin tam müsadirəsindən imtina edib
13:43 / 03-05-2024
Gömrük Komitəsində əməliyyat: rəis istintaqa cəlb edilib - (Yenilənib)
14:17 / 29-04-2024
Füzuli şəhərinə növbəti köç karvanı yola salınıb - (Yenilənib) - Foto
16:48 / 01-05-2024
Prokurorluq əməliyyat keçirib, vəzifəli şəxslər cinayət başında saxlanılıb - (Yenilənib)
15:43 / 30-04-2024
Laçın şəhərinə növbəti köç karvanı yola salınıb - (Yenilənib)
14:28 / 29-04-2024
DİM imtahanların vaxtını dəyişib
12:15 / 29-04-2024
Nazim Bəydəmirlinin məhkəməsi başlayıb
19:27 / 30-04-2024
Şair Elçin Mirzəbəyli ilə görüş keçirilib - Fotolar
10:47 / 29-04-2024
Xalq artisti ilə həkimin məhkəməsi yenidən başlayır
17:18 / 01-05-2024
İlham Əliyev VI Ümumdünya Mədəniyyətlərarası Dialoq Forumunda iştirak edib - Video - Fotolar (Yenilənib)
09:41 / 29-04-2024
İki gimnastımız beş medal qazanıb
22:56 / 30-04-2024
Cinçıxaran Rassel Krou şeytanı dəhşətə gətirir
18:11 / 29-04-2024
Bakıda beynəlxalq oyun festivalı keçiriləcək
07:37 / 29-04-2024
94 ildən sonra II Ramzesin heykəlinin yarısı da tapılıb - Foto
Məhəmmədhüseyn xan Ayrım: tarixçi və tədqiqatçıların səhv münasibətində - Fotolar
Tarix: 24-05-2020 19:41 | Bölmə: Ənvər ÇİNGİZOĞLU
Birmənalı şəkildə qəbul olunmuş bir həqiqətdir ki, kifayət qədər mürəkkəb və ziddiyyətlərlə dolu dövr kimi xarakterizə edilən XX əsr öz qəhrəmanlarını yetişdirmişdir. Bu qəhrəmanlar dövlətçilik ənənələrini yaşatmaq, güclü və qüdrətli bir dövlətin möhkəm təməlini yaratmaq kimi, müqəddəs bir missiyanı şərəflə yerinə yetirmişlər. Bu yolda büdrəmələr də olmuşdur. Lakin bəlli bir hədəfin ardınca gedən bu şəxsər özlərini düzəltmiş, öz missiyalarını davam etdirmişlər. Bizim qəhrəman fars əsilli tarixçi və tədqiqatçılar tərəfindən təhqiramiz yazılara ünvan olub. Onu paklamağın vaxtıdır.
Məhəmmədhüseyn xan Ayrım əslən İrəvan xanlığındandır. Babaları Güney Azərbaycana köç etmişdilər. Ayrım elinin bir hissəsini Abbas mirzə Qacar Avacıq mahalında yerləşdirmişdi. Ayrımlar ən azı iki XIX əsr səyyahı tərəfindən təsvir edilmişlər. (Freyzer (A Winter’s Journey from Constantinople to Tehran, London, 1838. p. 327-328) və J. A. de Qobino (Trois ans en Asie de 1855 à 1858, Paris, 1922. p. 266-269) Onlar Avacığın Kilsəkəndi, Qarabulaq, Pirəhmədkəndi, Siyahçeşmə, Səngitəpə, Ərəb Dizəci, Camalkəndi və Bəykəndi şenliklərində məskunlaşmışdılar.
Məhəmmədhüseyn xan 1882-ci ildə Tehran şəhərində anadan olmuşdu. Rusiyada hərbi təhsil almışdır. Bir çox müəlliflərə görə çar ordusunda xidmət etmiş, 1920-ci ildən sonra İrana qaçmışdı. (Peykər 1/6, təhrir K. Şakeri (D. Bozorgue), Historical Documents: The Workers, Social Democratic, and Communist Movement in Iran VI, Tehran, 1358 Š./1979, pp. 158–59.) Əslində 1901-ci ildə İran Kazak briqadasına yazılmışdı. 1906-1909-cu illərdə Kazak briqadasının rəisi olan Vladimir Lyaxovun (1869-1920) tərcüməçisi idi. Rus və fransız dillərini bilirdi. Burda sərhəng (polkovnik) rütbəsinədək yüksəlmişdi. Polkovnik rütbəsində Mazandaran kazaklarına başçılıq etmişdi.
Məhəmmədhüseyn xan Ayrım 1921-ci ildə Şimal ordusunun komandanı təyin edilmişdi. Türkmənlərin qiyamını yatırmağa göndərilmiş, səyi uğurlu alınmışdı. (M. Fərrux, Xaṭerat-e siyasi-e Fərrux, Tehran, 1347 ş./1969, s. 359).
Məhəmmədhüseyn xan sərtib rütbəsi almışdı. (ʿĪ. Ṣadīq, Yadgar-e ʿomr I, Tehran, n.d. D. Wilber, Riza Shah: The Resurrection and Reconstruction of Iran, Hicksville, N.Y., 1975, p. 102; E. Xacənuri, Bazigəran-e ʿəsr-e ṭalaʾi, Tehran, 1357 ş./1978, s. 71).
Məhəmmədhüseyn xan Ayrım 1925-ci ildə (iyul ayı) şimal-qərbi ordusunun komandanlığını Abdulla xan Əmir Təhmasibidən təhvil almışdı. (D. Wilber, Riza Shah. S. 118).
Məhəmmədhüseyn xan Ayrım Rza xan Sipəhin yaxın adamlarından idi. Qacarların devrilməsində digər kazak komandirləri ilə birlikdə iştirak etmişdi. Məclisin müxalifət qanadına hədə-hərbə dolu teleqram göndərmişdi.( Ḥ. Məkki, Tarix-e bist sala-ye İran II-VI, Tehran, 1357-62 ş./1978-83. c. II, s. 549).
Məhəmmədhüseyn xan Ayrım avqust 1926-cı ildə kürdlərin qiyamını yatırmağa müvəffəq olmadığından Rza şah tərəfindən ordu komandanlığından azad edilmişdi. (D. Wilber, Riza Shah., s. 118; Ḥ. Əẓam Qüdsi, Ketab-e xeṭerat-e mən ya rövşən şüdən-e tarix-e ṣad sala II, Tehran, 1342 ş./1963. s. 87). Vəzifəsi kiçildilmiş, hərbi polisin rəisi, daha sonra ordunun xüsusi müfəttişi təyin edilmişdi. (Xacənuri, Bazigəran, s. 89).
Məhəmmədhüseyn xan Ayrım 22 mart 1931-ci ildə silahlı qüvvələrin tərkibində olan milli polisə rəis təyin edilmişdi. (Sadiq, Yadgar II, s. 327). Bu 1929-cu ildə sabiq rəis Məhəmməd xan Dərgahinin tutulmasından sonra şahın üçüncü təyinatı idi.
Ayrımı istənilən qədər sərt və ciddi şəxs hesab edirdilər. Onun SSRİ ilə əlaqəsi olmadığı bilinirdi. (Резун, Советский Союз, с. 175-77). Polis rəisi olarkən onun vəzifəsinə əks-kəşfiyyat da artırıldı. Şahın əleyhdarlarının qorxudulmasında əvəzsiz idi. Şah onun ofisindən digər yüksək çinli məmurları da izləyirdi. Beləliklə, şahın ən yaxın və etibarlı adamlarının birinə çevrildi. Hətta şahla qohumluğun binasını da qoydu. (Sadiq, Yadgar II, s. 327). Aliməqam məmurların hər addımını şaha məruzə etdiyindən gözə girmişdi. (Məkki H., Tarix, c. VI, s. 109). Əmisi Teymur xan Ayrımın qızı Tacülmülk xanım Rza şahla ailə qurmuşdu.
Məhəmmədhüseyn xan Ayrım öz siyasi rəqiblərini, o cümlədən şahın yaxınlarından olan, Tehranın meri Kərim ağa Buzarcomehrini sıradan çıxarmışdı. (Məkki H., Tarix, c.VI, s. 112-113). Mənbələrə görə, Əbdülhüseyn xan Teymurtaşın, Sərdari Əsəd Cəfərqulu xan Bəxtiyarinin və digər seçkin şəxslərin aradan götürülməsində, məhv edilməsində Məhəmmədhüseyn xan Ayrım gərəkli rol oynamışdı. (Q. Qani, Xaṭerat-e Doktor Qasem Qani, 12 vols., London, 1980-84. I, p. 221).
Məhəmmədhüseyn xan Ayrım sərt və amansız davranışı şahın qəbuledilməz tələblərini həyata keçirmişdi. Şahın siyasi rəqiblərinin ortaya çıxarılması, izlənilməsi, tutulması, suçlanması və istintaqa cəlb edilməsi onu qorxunc bir şəxsə çevirmişdi. (Məkki H., Tarix, c. VI, стр. 238; Sadiq, Yadgar II, s. 327).
Məhəmmədhüseyn xan Ayrım təkcə siyasi rəqiblərlə məşğul olmurdu, eyni zamanda da şah ailəsinin varlanmasına çalışırdı. Zəngin Qacar şahzadələrin, zadəganları qorxudub, soyur, talayır, varidatlarını ailəyə çatdırırdı. Mazandaranda əyan və əşrəflərin malikanələrini ələ keçirir, əmlaklarına əl qoyur, hamısının qəbaləsini şahın adına yazdırırdı. Onun sayəsində Mazandaranda, Savadkuhda şəxsi həyətləri belə olmayan Rza şah ailəsinin topdağıtmaz mülkü olmuşdu. (Ḥ. Məkki, Tarix, c. VI, s. 252-259).
Kərim ağa Buzarcomehri şahın əmlak sərkarı vəzifəsindən uzaqlaşdırılandan sonra Ayrım bu vəzifəyə yiyələndi. (Ḥ. Məkki, Tarix, c. VI, s. 112-113). Eləcə də Teymurtaşın qeyri-rəsmi vəzifəsi olan şahın mətbuat xidmətinin rəisliyi vəzifəsini də ələ keçirdi. Mətbuatla əlaqə üçün mülayim davranış, ali savad, hiyləgər siyasət gərəkirdi. Bunlar Ayrımın təbiətinə uyuşmurdu. Zabitə və zülm onun xarakterinin ayrılmaz hissəsi idi. Mənbələr Ayrımın bu sonuncu vəzifəni yarıtmadığını bildirlər. (Ə. Dəşti, Əyyam-e məḥbəs, Tehran, 1339 ş./1960, s. 252; M. Bahar, Tarix-e müxtəsər-e əḥzab-e siyasi, Tehran, 1323 ş./1944.).
Məhəmmədhüseyn xan Ayrım şaha təmtəraqlı təvəllüd günü keçirmək istədi. İcazə istədikdə şahın qəzəbinə düçar oldu. (Eṭṭelaat dər yek rübʿ-e qərn, s. 227-229; Ḥ. Məkki, Tarix, c. V, s. 151-152). Şahın bütün yaxın yardımçıları qəzəbə düçar olmuş, zindanlara atılmış, orda öldürülmüşdü. Amma Ayrım uzaqgörən və hiyləgər bir şəxsiyyət idi. 1935-ci ildə özünü xəstəliyə vurdu. Yanına yoluxmağa gələn adamlara hey-hərəkəti olmadığını bildirdi. Şahdan müalicə üçün Avropaya getməyə izn-icazə istədi. İcazəni alınca xərəkdə aeroporta getdi. Ayağını Berlinə qoyunca qayıtmaqdan imtina etdi. Şah onu mal-mülk, maliyyə ilə şirnikləndirsə də, qayıtmadı. Rza şahı ondan yaxşı tanıyan olmadı. (Fərruḵ, xaṭerat, s. 367).
Məhəmmədhüseyn xan Ayrım II Dünya müharibəsi dönəmində Almaniyanın dəstəyi ilə Berlində mühacirətdə olan İran-e azad (Azad İran) adlı hökumət yaratmaq fikrinə düşdü. Bu hökumət anti-ittifaq mövqe tuturdu və Almaniyanın tam qələbəsindən sonra İranı ələ keçirmək istəyirdi. (H. Məkki, Tarix, c. VI, s. 230-238). Bu kimi təşəbbüslər şah tərəfdarlarının acığına getdi və Almaniya hökumətindən onun tutulması istəndi. O, müharibədən sonra həbs edildi. (Q. Qani, Xaterat, c. VIII, s. 314; Məkki, Tarix, c. VI, s. 238). Bir kənddə qapalı şəkildə saxlanılırdı.
Məhəmmədhüseyn xan Ayrım 31 mart 1848-ci ildə Lixtenşteyndə vəfat etdi.
Məhəmmədhüseyn xan Ayrım ictimai həyatın bütün sahələri üzrə yeniləşən bir dövlətdə sabitliyin, qanunçuluğun, hüquq qaydalarının təminatında, dövlətçiliyin cinayətkar qəsdlərdən qorunmasında, kriminogen durumun yaxşılaşdırılmasında, insan və vətəndaş hüquq və azadlıqlarının müdafiəsində xeyli iş görmüşdü. O, bir qəhrəman timsalındadır, hətta səhvləri olsa da...
Bölməyə aid digər xəbərlər
Tarix: 24-05-2020 19:41 | Bölmə: Ənvər ÇİNGİZOĞLU
Birmənalı şəkildə qəbul olunmuş bir həqiqətdir ki, kifayət qədər mürəkkəb və ziddiyyətlərlə dolu dövr kimi xarakterizə edilən XX əsr öz qəhrəmanlarını yetişdirmişdir. Bu qəhrəmanlar dövlətçilik ənənələrini yaşatmaq, güclü və qüdrətli bir dövlətin möhkəm təməlini yaratmaq kimi, müqəddəs bir missiyanı şərəflə yerinə yetirmişlər. Bu yolda büdrəmələr də olmuşdur. Lakin bəlli bir hədəfin ardınca gedən bu şəxsər özlərini düzəltmiş, öz missiyalarını davam etdirmişlər. Bizim qəhrəman fars əsilli tarixçi və tədqiqatçılar tərəfindən təhqiramiz yazılara ünvan olub. Onu paklamağın vaxtıdır.
Məhəmmədhüseyn xan Ayrım əslən İrəvan xanlığındandır. Babaları Güney Azərbaycana köç etmişdilər. Ayrım elinin bir hissəsini Abbas mirzə Qacar Avacıq mahalında yerləşdirmişdi. Ayrımlar ən azı iki XIX əsr səyyahı tərəfindən təsvir edilmişlər. (Freyzer (A Winter’s Journey from Constantinople to Tehran, London, 1838. p. 327-328) və J. A. de Qobino (Trois ans en Asie de 1855 à 1858, Paris, 1922. p. 266-269) Onlar Avacığın Kilsəkəndi, Qarabulaq, Pirəhmədkəndi, Siyahçeşmə, Səngitəpə, Ərəb Dizəci, Camalkəndi və Bəykəndi şenliklərində məskunlaşmışdılar.
Məhəmmədhüseyn xan 1882-ci ildə Tehran şəhərində anadan olmuşdu. Rusiyada hərbi təhsil almışdır. Bir çox müəlliflərə görə çar ordusunda xidmət etmiş, 1920-ci ildən sonra İrana qaçmışdı. (Peykər 1/6, təhrir K. Şakeri (D. Bozorgue), Historical Documents: The Workers, Social Democratic, and Communist Movement in Iran VI, Tehran, 1358 Š./1979, pp. 158–59.) Əslində 1901-ci ildə İran Kazak briqadasına yazılmışdı. 1906-1909-cu illərdə Kazak briqadasının rəisi olan Vladimir Lyaxovun (1869-1920) tərcüməçisi idi. Rus və fransız dillərini bilirdi. Burda sərhəng (polkovnik) rütbəsinədək yüksəlmişdi. Polkovnik rütbəsində Mazandaran kazaklarına başçılıq etmişdi.
Məhəmmədhüseyn xan Ayrım 1921-ci ildə Şimal ordusunun komandanı təyin edilmişdi. Türkmənlərin qiyamını yatırmağa göndərilmiş, səyi uğurlu alınmışdı. (M. Fərrux, Xaṭerat-e siyasi-e Fərrux, Tehran, 1347 ş./1969, s. 359).
Məhəmmədhüseyn xan sərtib rütbəsi almışdı. (ʿĪ. Ṣadīq, Yadgar-e ʿomr I, Tehran, n.d. D. Wilber, Riza Shah: The Resurrection and Reconstruction of Iran, Hicksville, N.Y., 1975, p. 102; E. Xacənuri, Bazigəran-e ʿəsr-e ṭalaʾi, Tehran, 1357 ş./1978, s. 71).
Məhəmmədhüseyn xan Ayrım 1925-ci ildə (iyul ayı) şimal-qərbi ordusunun komandanlığını Abdulla xan Əmir Təhmasibidən təhvil almışdı. (D. Wilber, Riza Shah. S. 118).
Məhəmmədhüseyn xan Ayrım Rza xan Sipəhin yaxın adamlarından idi. Qacarların devrilməsində digər kazak komandirləri ilə birlikdə iştirak etmişdi. Məclisin müxalifət qanadına hədə-hərbə dolu teleqram göndərmişdi.( Ḥ. Məkki, Tarix-e bist sala-ye İran II-VI, Tehran, 1357-62 ş./1978-83. c. II, s. 549).
Məhəmmədhüseyn xan Ayrım avqust 1926-cı ildə kürdlərin qiyamını yatırmağa müvəffəq olmadığından Rza şah tərəfindən ordu komandanlığından azad edilmişdi. (D. Wilber, Riza Shah., s. 118; Ḥ. Əẓam Qüdsi, Ketab-e xeṭerat-e mən ya rövşən şüdən-e tarix-e ṣad sala II, Tehran, 1342 ş./1963. s. 87). Vəzifəsi kiçildilmiş, hərbi polisin rəisi, daha sonra ordunun xüsusi müfəttişi təyin edilmişdi. (Xacənuri, Bazigəran, s. 89).
Məhəmmədhüseyn xan Ayrım 22 mart 1931-ci ildə silahlı qüvvələrin tərkibində olan milli polisə rəis təyin edilmişdi. (Sadiq, Yadgar II, s. 327). Bu 1929-cu ildə sabiq rəis Məhəmməd xan Dərgahinin tutulmasından sonra şahın üçüncü təyinatı idi.
Ayrımı istənilən qədər sərt və ciddi şəxs hesab edirdilər. Onun SSRİ ilə əlaqəsi olmadığı bilinirdi. (Резун, Советский Союз, с. 175-77). Polis rəisi olarkən onun vəzifəsinə əks-kəşfiyyat da artırıldı. Şahın əleyhdarlarının qorxudulmasında əvəzsiz idi. Şah onun ofisindən digər yüksək çinli məmurları da izləyirdi. Beləliklə, şahın ən yaxın və etibarlı adamlarının birinə çevrildi. Hətta şahla qohumluğun binasını da qoydu. (Sadiq, Yadgar II, s. 327). Aliməqam məmurların hər addımını şaha məruzə etdiyindən gözə girmişdi. (Məkki H., Tarix, c. VI, s. 109). Əmisi Teymur xan Ayrımın qızı Tacülmülk xanım Rza şahla ailə qurmuşdu.
Məhəmmədhüseyn xan Ayrım öz siyasi rəqiblərini, o cümlədən şahın yaxınlarından olan, Tehranın meri Kərim ağa Buzarcomehrini sıradan çıxarmışdı. (Məkki H., Tarix, c.VI, s. 112-113). Mənbələrə görə, Əbdülhüseyn xan Teymurtaşın, Sərdari Əsəd Cəfərqulu xan Bəxtiyarinin və digər seçkin şəxslərin aradan götürülməsində, məhv edilməsində Məhəmmədhüseyn xan Ayrım gərəkli rol oynamışdı. (Q. Qani, Xaṭerat-e Doktor Qasem Qani, 12 vols., London, 1980-84. I, p. 221).
Məhəmmədhüseyn xan Ayrım sərt və amansız davranışı şahın qəbuledilməz tələblərini həyata keçirmişdi. Şahın siyasi rəqiblərinin ortaya çıxarılması, izlənilməsi, tutulması, suçlanması və istintaqa cəlb edilməsi onu qorxunc bir şəxsə çevirmişdi. (Məkki H., Tarix, c. VI, стр. 238; Sadiq, Yadgar II, s. 327).
Məhəmmədhüseyn xan Ayrım təkcə siyasi rəqiblərlə məşğul olmurdu, eyni zamanda da şah ailəsinin varlanmasına çalışırdı. Zəngin Qacar şahzadələrin, zadəganları qorxudub, soyur, talayır, varidatlarını ailəyə çatdırırdı. Mazandaranda əyan və əşrəflərin malikanələrini ələ keçirir, əmlaklarına əl qoyur, hamısının qəbaləsini şahın adına yazdırırdı. Onun sayəsində Mazandaranda, Savadkuhda şəxsi həyətləri belə olmayan Rza şah ailəsinin topdağıtmaz mülkü olmuşdu. (Ḥ. Məkki, Tarix, c. VI, s. 252-259).
Kərim ağa Buzarcomehri şahın əmlak sərkarı vəzifəsindən uzaqlaşdırılandan sonra Ayrım bu vəzifəyə yiyələndi. (Ḥ. Məkki, Tarix, c. VI, s. 112-113). Eləcə də Teymurtaşın qeyri-rəsmi vəzifəsi olan şahın mətbuat xidmətinin rəisliyi vəzifəsini də ələ keçirdi. Mətbuatla əlaqə üçün mülayim davranış, ali savad, hiyləgər siyasət gərəkirdi. Bunlar Ayrımın təbiətinə uyuşmurdu. Zabitə və zülm onun xarakterinin ayrılmaz hissəsi idi. Mənbələr Ayrımın bu sonuncu vəzifəni yarıtmadığını bildirlər. (Ə. Dəşti, Əyyam-e məḥbəs, Tehran, 1339 ş./1960, s. 252; M. Bahar, Tarix-e müxtəsər-e əḥzab-e siyasi, Tehran, 1323 ş./1944.).
Məhəmmədhüseyn xan Ayrım şaha təmtəraqlı təvəllüd günü keçirmək istədi. İcazə istədikdə şahın qəzəbinə düçar oldu. (Eṭṭelaat dər yek rübʿ-e qərn, s. 227-229; Ḥ. Məkki, Tarix, c. V, s. 151-152). Şahın bütün yaxın yardımçıları qəzəbə düçar olmuş, zindanlara atılmış, orda öldürülmüşdü. Amma Ayrım uzaqgörən və hiyləgər bir şəxsiyyət idi. 1935-ci ildə özünü xəstəliyə vurdu. Yanına yoluxmağa gələn adamlara hey-hərəkəti olmadığını bildirdi. Şahdan müalicə üçün Avropaya getməyə izn-icazə istədi. İcazəni alınca xərəkdə aeroporta getdi. Ayağını Berlinə qoyunca qayıtmaqdan imtina etdi. Şah onu mal-mülk, maliyyə ilə şirnikləndirsə də, qayıtmadı. Rza şahı ondan yaxşı tanıyan olmadı. (Fərruḵ, xaṭerat, s. 367).
Məhəmmədhüseyn xan Ayrım II Dünya müharibəsi dönəmində Almaniyanın dəstəyi ilə Berlində mühacirətdə olan İran-e azad (Azad İran) adlı hökumət yaratmaq fikrinə düşdü. Bu hökumət anti-ittifaq mövqe tuturdu və Almaniyanın tam qələbəsindən sonra İranı ələ keçirmək istəyirdi. (H. Məkki, Tarix, c. VI, s. 230-238). Bu kimi təşəbbüslər şah tərəfdarlarının acığına getdi və Almaniya hökumətindən onun tutulması istəndi. O, müharibədən sonra həbs edildi. (Q. Qani, Xaterat, c. VIII, s. 314; Məkki, Tarix, c. VI, s. 238). Bir kənddə qapalı şəkildə saxlanılırdı.
Məhəmmədhüseyn xan Ayrım 31 mart 1848-ci ildə Lixtenşteyndə vəfat etdi.
Məhəmmədhüseyn xan Ayrım ictimai həyatın bütün sahələri üzrə yeniləşən bir dövlətdə sabitliyin, qanunçuluğun, hüquq qaydalarının təminatında, dövlətçiliyin cinayətkar qəsdlərdən qorunmasında, kriminogen durumun yaxşılaşdırılmasında, insan və vətəndaş hüquq və azadlıqlarının müdafiəsində xeyli iş görmüşdü. O, bir qəhrəman timsalındadır, hətta səhvləri olsa da...
Müəllifin bütün yazıları - Ənvər ÇİNGİZOĞLU
Bölməyə aid digər xəbərlər
11-04-2022, 21:25
Mazandaran alimi - Ənvər Çingizoğlu yazır
23-03-2022, 18:55
Rəşid Yasəmi: ədəbiyyatda nəciblik nümunəsi
17-03-2022, 09:49
Vahid Dəstigirdi: Nizaminin tədqiqatçısı
12-03-2022, 22:31
Ənvər ÇİNGİZOĞLU - Səid Nəfisi: Azərbaycan qəhrəmanı Babək Xürrəmdin əsərinin müəllifi
19-10-2021, 09:58
Ənvər ÇİNGİZOĞLU - Məhəmmədəli Füruği: siyasətçi, diplomat, tarixçi, tərcüməçi və millətçi kimi
16-10-2021, 01:06
Ənvər ÇİNGİZOĞLU - Hacıəli xan Rəzmara: Qurban bayramında doğuldu, terror qurbanı oldu
13-09-2021, 16:31
Ənvər ÇİNGİZOĞLU - Şəkinskilərin İran qolu haqqında... - Ənvər Çingizoğlunun araşdırması
10-09-2021, 17:27
Nəcəfqulu xan Sərşar: Qaradağın ağ gün görməmiş şairi
27-08-2021, 16:48
Ənvər ÇİNGİZOĞLU - Məhəmmədqulu xan Alar: inqilabda sərkərdə, işdə sərkar.. - Fotolar
20-08-2021, 13:38
Ənvər ÇİNGİZOĞLU - İsmayıl xan Şəfai: Tehran-43 konfransında şahın tərcüməçisi - Fotolar
16-08-2021, 15:51
Ənvər ÇİNGİZOĞLU - Seyid Məhəmməd Dəbirsiyaqi: tədqiq və tədrisin işığında - Fotolar
24-07-2021, 16:15
Ənvər ÇİNGİZOĞLU - Qaradağ elləri: beloğludan eloğluya qədər - Ənvər Çingizoğlu yazır
Milli Qəhrəman Pəhlivan Fərzəliyevin oğlu deyir ki, 44 günlük savaşda iştirak etmək arzusu həyata keçməsə də, döyüşlərin şiddətli vaxtında atasının şəhid olduğu Xəzəz dağını ziyarət edə bilib
Şair deyir ki, nə tənqidçiləri qınayır, nə də pul verib onlara tənqid adı altında tərif yazdıranları
Əks-kəşfiyyat xidmətinin sabiq rəhbəri deyir ki, hava hücumu reallaşarsa, itkilər böyük ola bilər
Eyni tamaşada həm Dövşanı, həm də Tülkünü səsləndirən Aygül Ağayeva deyir ki, kuklaçı olmaq çox çətindir
Məhəmməd Şahməmmədli “Apatiya”nı şedevr hesab etmir və filmdə səhvlərin olduğunu deyir
