09:08 / 25-11-2024
Göyərtəsində 95 sərnişinin olduğu Rusiya təyyarəsi Antalyada yanıb
09:03 / 25-11-2024
Bayden Rusiyanı tələyə salır
09:00 / 25-11-2024
Məktəblərdə dərslər başlayıb
08:59 / 25-11-2024
KTMT Əfqanıstanla bağlı mühüm sənəd qəbul edəcək
08:53 / 25-11-2024
Peskov: “Rusiya buna məcbur oldu”
08:47 / 25-11-2024
Rusiyadakı neft emalı zavodu yanır
08:42 / 25-11-2024
Məşhur reper haqqında yazılanlara cavab verib
08:37 / 25-11-2024
Tramp transseksualları ordudan qovacaq
08:28 / 25-11-2024
COP29 - Dünyanı sevindirən 13 gün: nəticələr və perspektivlər
00:01 / 25-11-2024
Bu gün Kəlbəcər Şəhəri Günüdür
18:07 / 24-11-2024
İlham Əliyev: “COP29 iqlim diplomatiyasında dönüş nöqtəsidir!”
10:57 / 24-11-2024
Hikmət Hacıyev: “COP29 uğurla başa çatdı”
10:42 / 24-11-2024
Kursk vilayətinin 40 faizdən çoxuna ruslar nəzarət edir
08:40 / 24-11-2024
Bakıda COP29-un bağlanış plenar sessiyası keçirilib - (Yenilənib+Video)
00:03 / 24-11-2024
Qurban Qurbanov: "Mənə bir də bu barədə sual verməyin"
22:18 / 23-11-2024
Daşkəsəndə 4 nəfər qazdan zəhərlənib
20:11 / 23-11-2024
Kiyevə nüvə silahının verilməsi müzakirə olunur
20:08 / 23-11-2024
"Qarabağ" qalib gəlib
19:22 / 23-11-2024
Məşhur idmançı 250 min avro cərimələnib - Foto
18:55 / 23-11-2024
Qəzzaya son hücumlarda 120 fələstinli öldürülüb
18:48 / 23-11-2024
NATO-nun baş katibi Trampla danışıqlar aparıb
18:40 / 23-11-2024
Avropa yeni enerji böhranı ilə üz-üzədir
18:08 / 23-11-2024
Novella Cəfəroğlu: "İndi normal pensiya alıram, məbləği açıqlamaq istəmirəm"
17:57 / 23-11-2024
Prezident Su Təchizatı Xidmətinin fəaliyyət sahəsini genişləndirib
17:50 / 23-11-2024
“Azərenerji” və “Azərişıq”a yeni səlahiyyət verilib - Fərman
17:25 / 23-11-2024
Müğənni Nadir Qafarzadə: "Torpaq alıb neyləyəcəm ki?!"
17:04 / 23-11-2024
1-ci siniflərin yerdəyişmə prosesinə start verilir
16:47 / 23-11-2024
Keçmiş icra başçısı vəfat edib
16:39 / 23-11-2024
Agentlik sədrinin birinci müavini təyin olunan Xəyyam Məmmədov kimdir?
13:32 / 21-11-2024
Dünyanın ən güclü donanmaları... - Qardaş Türkiyə siyahıda neçəncidir?
16:45 / 20-11-2024
Nazir: "Regionlardakı bəzi poçt şöbələrinin bağlanması araşdırılacaq"
16:22 / 20-11-2024
“Real Betis” klubunun nümayəndəsi Bakıda nəyə təəccüblənib? - Foto
16:45 / 21-11-2024
Prezident iki Mərkəzi ləğv edib - Sərəncam
00:07 / 22-11-2024
Hikmət Hacıyev: “Politico”nun üzr istəməsini tələb edirik!”
09:37 / 21-11-2024
Naxçıvan səhiyyəsində həbslər başlayıb
11:03 / 23-11-2024
Türkiyədə 70 kq qızılla tutulan azərbaycanlı diplomatdır? - (Yenilənib)
10:03 / 20-11-2024
Azərbaycan və Türkiyənin bələdiyyə təşkilatları arasında görüş keçirilib - Fotolar
00:45 / 22-11-2024
Məşhur yazıçının yeni romanı nəşr edilib - Foto
15:55 / 20-11-2024
Deputatın "Zəngimcell" oyunu: "Balansınız bitmişdir..."
13:04 / 21-11-2024
Kino şirkəti Batmobil avtomobili istehsal edir
16:17 / 21-11-2024
Baş nazirin və sabiq müdafiə nazirinin həbsinə order verilib
Mirzə Cavad xan Sədəddövlə kimdir? - Fotolar
Tarix: 10-08-2020 19:14 | Bölmə: Ənvər ÇİNGİZOĞLU
Məşrutə hərəkatı. Bu prosesin inkişafına təsir edən şəxslərdən biri də Mirzə Cavad xan Sədəddövlədir. Tarixdən məlum olduğu kimi, bu hərəkat nəticəsində məzhəb çatışmalarına son verilmiş, Azərbaycan türkcəsində məktəblər açılmış, milli tədrisə nail olunmuş, türkcə mətbuat inkişaf etmiş, yeni siyasi təşkilatlar yaranmağa başlamış, fars kimliyi ilə yanaşı Azərbaycan türk siyasi kimliyi ortaya çıxmış, Şimali Azərbaycan ilə Cənubi Azərbaycan türklərinin siyasi, ideoloji və mədəni mərkəzi olan Təbriz arasında canlı əlaqə yaranmışdı.
Mirzə Cavad xan Hacı Mirzə Cabbar oğlu Sədəddövlə 1856-cı ildə Xoy şəhərində anadan olmuşdu. Atası təzkirəçi idi. Babası isə Hacı Səfərəli Xoyi Cənubi Azərbaycanın tanınmış varlılarından idi.
Mirzə Cavad xan mükəmməl təhsili görmüşdü. O, ana dilindən başqa fars və ərəb dillərini mükəmməl bilməklə bərabər, fransız dilini də yaxşı mənimsəmişdi.
Mirzə Cavad xan teleqraf idarəsində və qəzet redaksiyasında çalışmışdı. Publisist, naşir kimi də fəaliyyət göstərmişdi. Bir müddət də Təbriz şəhərində "Müzəffəriyyə" mədrəsəsində işləmişdi. Əliqulu xan Müxbirəddövlə Azərbaycana gələndən sonra onun yanına işə düzəlmişdi. Müxbirəddövlə onu teleqraf idarəsinə rəis təyin etmişdi.
Mirzə Cavad xan sonra Xarici İşlər nazirliyinə daxil olmuşdu. Tehran şəhərində çalışarkən yaxşı əlaqələr qurmuşdu. 1893-cü ildən 1896-cı ilədək Qacarlar dövlətinin Belçikada səfiri olmuşdu. O, Nəzər ağa Yəminüddövləni əvəz etmişdi. Ondan sonra da həmin vəzifəyə Mirzə Əhməd xan Nəsrüddövlə Bədr təyin olunmuşdu.
Mirzə Cavad xan Sədəddövlə Müzəffərəddin şah Qacarı Fransa səfərində müşaiyət etmişdi. Əbdülməcid mirzə Eynəddövlənin Baş nazirliyi dönəmində Tehrana dönmüş, hökumətdə vəzifə tutmuşdu. Ticarət naziri təyin olunmuşdu.
Mirzə Cavad xan Sədəddövlə Məşrutə hərəkatının tərəfdarlarından idi. İlk məclis seçimində əşraf (dövlətin varlı təbəqəsi) tərəfindən nümayəndə seçilmişdi. Onun fəaliyyəti nəticəsində belçikalı Cozef Naus vəzifəsindən kənarlaşdırılmışdı. Belə ki, 1905-ci ildə ölkədə iqtisadi böhran şiddətləndi. Xalq bunun günahkarı olaraq gördüyü belçikalı müşavir Nausun qovulmasını tələb etdi. Şah bu sırada xaricdə olduğundan üsyan edənlərin tələblərini qəbul edəcəyini bildirdi. Daha sonra Nausu bir din adamı qiyafətində göstərən fotosunu küçələrə asdılar. Bu, əhalinin Nausa olan nifrətini daha da artırdı. “Şiə məzhəbinin əsaslarına” xəyanət etməklə suçlandı və bütün müsəlmanlar Nausu öldürməyə dəvət edildi. Buna görə Naus şahdan istefasını istədi. Şah isə Nausa bu söyləmlərə baş qoşmamasını məsləhət gördü və gözəl sözlərlə onun könlünü oxşadı. Lakin Naus əleyhinə aparılan üsyanlar sona çatmaq bilmədi. Nausun vəzifədən alınmamasına görə iki müctəhid Təbatəbai və Bəhbəhani öndərliyində əhali Şah Əbdüləzim türbəsində bəstə əyləşdi. [Firudun Adəmiyət, İdeoloji-i Nehzet-i Məşrutiyət-i İran (Tehran, Qanun kitab, 1940) s.152-155]
Mirzə Cavad xan Sədəddövlə məclisdə olarkən demokratik fikirli deputatlarla məsləhətləşmələr aparırdı. Seyid Həsən Tağızadə, Mirzə Sadıq xan Müstaşarüddövlə, Hacı Əminüzzərblə birləşib Nausu İrandan rədd etdilər. (Seyid Əhməd Kəsrəvi, Tarixi Məşrutiyyət, I cild, s.224)
Xaricilər İranda, o cümlədən Cənubi Azərbaycanda hökmranlığı, imperialist dövlətlərinin İranda agentləri olan belçikalıların və ümumiyyətlə xarici məmurların özbaşınalığı İran xalqlarının narazılıq və hiddətinin yüksəlməsinə səbəb olurdu. Xarici məmurların İranın mühüm idarə və müəssisələrinə rəhbərliyi, oların öz vəzifələrindən sui-istifadə edərək İranın dövlət vəsaitini mənimsəmələri, hətta gömrük və rabitə müəssisələri kimi dövlət üçün ən gəlirli sahələrin də kəsirlə və ya ziyanla işləməsinə səbəb oldu. Bütün bunlara əlavə olaraq, xarici məmurlar özlərini görünməmiş dərəcədə dikbaş, təkəbbürlü aparır, iranlı fəhlə və qulluqçulara alçaq nəzərlə baxır, onları özbaşına işdən azad edir və ya sıxışdırırdılar. ["Кавказ", 24 II, 1907, "Закавказье", 9. 11. 1907]
Tehranda-məclisdə olduğu kimi, Cənubi Azərbaycanda da Naus başda olmaqla belçikalılara və ümumiyyətlə xaricilərə qarşı mitinqlər və çıxışlar genişləndi. Məşhur mücahid, inqilab fədaisi Şeyx Səlim yanvarın 31-də əncüməndəki çıxışında Naus və Primlə yanaşı şahın məsləhətçisi, çar nümayəndəsi Şapşalın İrandan qovulmasını tələb etdi. [ЦГВИА, ф. 400, Главный штаб, дело 26, л.70] Cənubi Azərbaycanda imperialistlərə və onların agentlərinə qarşı genişlənən hərəkatın qarşısını almaq üçün Təbriz gömrükxanasının rəisi, belçikalı Lavers vəzifədən azad edildi.
Cənubi Azərbaycan nümayəndələrinin tələbi ilə Məclisin yanvarın 27-də şaha verdiyi yeddi tələbdən biri də Naus və Primin istefası ilə bağlı idi. Lakin onlar öz vəzifələrində qalmaqal idilər. Bu, şaha, irtica qüvvələrinə və xaricələrə qarşı nifrəti artırmaqla hərəkatın yeni vüsətlə genişlənməsinə səbəb oldu.
Mirzə Cavad xan Sədəddövlə Milli Məclisin sədri Mürtəzaqulu xan Səniüddövlə ilə ixtilafa düşdü. Mirzə Ələsgər xan Atabəyi-Əzəmlə birləşib, Məhəmmədəli şahın qulağını doldudmağa başladılar. Kamran mirzə Naibüssəltənə və müctəhid Şeyx Fəzlullah Nuri də onunla həmfikir oldu. Qərara aldılar ki, Milli Məclis qapansın.
23 iyun 1908-ci ildə Məhəmmədəli şahın hərbi birlikləri Tehranda Milli Məclisi bombardman edərək Məşrutəyə agır zərbə vurmuşdu. Mirzə Yəhya Dövlətabadi hesab edir ki, Milli Məclisin topa tutulmasında Sədəddövlənin əli var. [Mirzə Yəhya Dövlətabadi, Həyati-Yəhya, II cild, Tehran, İntişarati Firdovsi, səh. 153.]
Mirzə Cavad xan Sədəddövlə 1909-cu ildə Qacarlar dövlətinın Baş naziri olmuşdu. O, Nasirülmülk Əbülqasim xan Qaragözlünü əvəz etmiş, ondan sonra da həmin vəzifəyə Məhəmmədvəli xan Tənakabuni gəlmişdi.
Mirzə Cavad xan Sədəddövlə Qacarlar dövlətinin Xarici İşlər naziri olmuşdu.
Mirzə Cavad xan Sədəddövlə 1930-cu ildə vəfat edib. İmamzadə Abdulla gorgahında dəfn edilib.
Bölməyə aid digər xəbərlər
Tarix: 10-08-2020 19:14 | Bölmə: Ənvər ÇİNGİZOĞLU
Məşrutə hərəkatı. Bu prosesin inkişafına təsir edən şəxslərdən biri də Mirzə Cavad xan Sədəddövlədir. Tarixdən məlum olduğu kimi, bu hərəkat nəticəsində məzhəb çatışmalarına son verilmiş, Azərbaycan türkcəsində məktəblər açılmış, milli tədrisə nail olunmuş, türkcə mətbuat inkişaf etmiş, yeni siyasi təşkilatlar yaranmağa başlamış, fars kimliyi ilə yanaşı Azərbaycan türk siyasi kimliyi ortaya çıxmış, Şimali Azərbaycan ilə Cənubi Azərbaycan türklərinin siyasi, ideoloji və mədəni mərkəzi olan Təbriz arasında canlı əlaqə yaranmışdı.
Mirzə Cavad xan Hacı Mirzə Cabbar oğlu Sədəddövlə 1856-cı ildə Xoy şəhərində anadan olmuşdu. Atası təzkirəçi idi. Babası isə Hacı Səfərəli Xoyi Cənubi Azərbaycanın tanınmış varlılarından idi.
Mirzə Cavad xan mükəmməl təhsili görmüşdü. O, ana dilindən başqa fars və ərəb dillərini mükəmməl bilməklə bərabər, fransız dilini də yaxşı mənimsəmişdi.
Mirzə Cavad xan teleqraf idarəsində və qəzet redaksiyasında çalışmışdı. Publisist, naşir kimi də fəaliyyət göstərmişdi. Bir müddət də Təbriz şəhərində "Müzəffəriyyə" mədrəsəsində işləmişdi. Əliqulu xan Müxbirəddövlə Azərbaycana gələndən sonra onun yanına işə düzəlmişdi. Müxbirəddövlə onu teleqraf idarəsinə rəis təyin etmişdi.
Mirzə Cavad xan sonra Xarici İşlər nazirliyinə daxil olmuşdu. Tehran şəhərində çalışarkən yaxşı əlaqələr qurmuşdu. 1893-cü ildən 1896-cı ilədək Qacarlar dövlətinin Belçikada səfiri olmuşdu. O, Nəzər ağa Yəminüddövləni əvəz etmişdi. Ondan sonra da həmin vəzifəyə Mirzə Əhməd xan Nəsrüddövlə Bədr təyin olunmuşdu.
Mirzə Cavad xan Sədəddövlə Müzəffərəddin şah Qacarı Fransa səfərində müşaiyət etmişdi. Əbdülməcid mirzə Eynəddövlənin Baş nazirliyi dönəmində Tehrana dönmüş, hökumətdə vəzifə tutmuşdu. Ticarət naziri təyin olunmuşdu.
Mirzə Cavad xan Sədəddövlə Məşrutə hərəkatının tərəfdarlarından idi. İlk məclis seçimində əşraf (dövlətin varlı təbəqəsi) tərəfindən nümayəndə seçilmişdi. Onun fəaliyyəti nəticəsində belçikalı Cozef Naus vəzifəsindən kənarlaşdırılmışdı. Belə ki, 1905-ci ildə ölkədə iqtisadi böhran şiddətləndi. Xalq bunun günahkarı olaraq gördüyü belçikalı müşavir Nausun qovulmasını tələb etdi. Şah bu sırada xaricdə olduğundan üsyan edənlərin tələblərini qəbul edəcəyini bildirdi. Daha sonra Nausu bir din adamı qiyafətində göstərən fotosunu küçələrə asdılar. Bu, əhalinin Nausa olan nifrətini daha da artırdı. “Şiə məzhəbinin əsaslarına” xəyanət etməklə suçlandı və bütün müsəlmanlar Nausu öldürməyə dəvət edildi. Buna görə Naus şahdan istefasını istədi. Şah isə Nausa bu söyləmlərə baş qoşmamasını məsləhət gördü və gözəl sözlərlə onun könlünü oxşadı. Lakin Naus əleyhinə aparılan üsyanlar sona çatmaq bilmədi. Nausun vəzifədən alınmamasına görə iki müctəhid Təbatəbai və Bəhbəhani öndərliyində əhali Şah Əbdüləzim türbəsində bəstə əyləşdi. [Firudun Adəmiyət, İdeoloji-i Nehzet-i Məşrutiyət-i İran (Tehran, Qanun kitab, 1940) s.152-155]
Mirzə Cavad xan Sədəddövlə məclisdə olarkən demokratik fikirli deputatlarla məsləhətləşmələr aparırdı. Seyid Həsən Tağızadə, Mirzə Sadıq xan Müstaşarüddövlə, Hacı Əminüzzərblə birləşib Nausu İrandan rədd etdilər. (Seyid Əhməd Kəsrəvi, Tarixi Məşrutiyyət, I cild, s.224)
Xaricilər İranda, o cümlədən Cənubi Azərbaycanda hökmranlığı, imperialist dövlətlərinin İranda agentləri olan belçikalıların və ümumiyyətlə xarici məmurların özbaşınalığı İran xalqlarının narazılıq və hiddətinin yüksəlməsinə səbəb olurdu. Xarici məmurların İranın mühüm idarə və müəssisələrinə rəhbərliyi, oların öz vəzifələrindən sui-istifadə edərək İranın dövlət vəsaitini mənimsəmələri, hətta gömrük və rabitə müəssisələri kimi dövlət üçün ən gəlirli sahələrin də kəsirlə və ya ziyanla işləməsinə səbəb oldu. Bütün bunlara əlavə olaraq, xarici məmurlar özlərini görünməmiş dərəcədə dikbaş, təkəbbürlü aparır, iranlı fəhlə və qulluqçulara alçaq nəzərlə baxır, onları özbaşına işdən azad edir və ya sıxışdırırdılar. ["Кавказ", 24 II, 1907, "Закавказье", 9. 11. 1907]
Tehranda-məclisdə olduğu kimi, Cənubi Azərbaycanda da Naus başda olmaqla belçikalılara və ümumiyyətlə xaricilərə qarşı mitinqlər və çıxışlar genişləndi. Məşhur mücahid, inqilab fədaisi Şeyx Səlim yanvarın 31-də əncüməndəki çıxışında Naus və Primlə yanaşı şahın məsləhətçisi, çar nümayəndəsi Şapşalın İrandan qovulmasını tələb etdi. [ЦГВИА, ф. 400, Главный штаб, дело 26, л.70] Cənubi Azərbaycanda imperialistlərə və onların agentlərinə qarşı genişlənən hərəkatın qarşısını almaq üçün Təbriz gömrükxanasının rəisi, belçikalı Lavers vəzifədən azad edildi.
Cənubi Azərbaycan nümayəndələrinin tələbi ilə Məclisin yanvarın 27-də şaha verdiyi yeddi tələbdən biri də Naus və Primin istefası ilə bağlı idi. Lakin onlar öz vəzifələrində qalmaqal idilər. Bu, şaha, irtica qüvvələrinə və xaricələrə qarşı nifrəti artırmaqla hərəkatın yeni vüsətlə genişlənməsinə səbəb oldu.
Mirzə Cavad xan Sədəddövlə Milli Məclisin sədri Mürtəzaqulu xan Səniüddövlə ilə ixtilafa düşdü. Mirzə Ələsgər xan Atabəyi-Əzəmlə birləşib, Məhəmmədəli şahın qulağını doldudmağa başladılar. Kamran mirzə Naibüssəltənə və müctəhid Şeyx Fəzlullah Nuri də onunla həmfikir oldu. Qərara aldılar ki, Milli Məclis qapansın.
23 iyun 1908-ci ildə Məhəmmədəli şahın hərbi birlikləri Tehranda Milli Məclisi bombardman edərək Məşrutəyə agır zərbə vurmuşdu. Mirzə Yəhya Dövlətabadi hesab edir ki, Milli Məclisin topa tutulmasında Sədəddövlənin əli var. [Mirzə Yəhya Dövlətabadi, Həyati-Yəhya, II cild, Tehran, İntişarati Firdovsi, səh. 153.]
Mirzə Cavad xan Sədəddövlə 1909-cu ildə Qacarlar dövlətinın Baş naziri olmuşdu. O, Nasirülmülk Əbülqasim xan Qaragözlünü əvəz etmiş, ondan sonra da həmin vəzifəyə Məhəmmədvəli xan Tənakabuni gəlmişdi.
Mirzə Cavad xan Sədəddövlə Qacarlar dövlətinin Xarici İşlər naziri olmuşdu.
Mirzə Cavad xan Sədəddövlə 1930-cu ildə vəfat edib. İmamzadə Abdulla gorgahında dəfn edilib.
Müəllifin bütün yazıları - Ənvər ÇİNGİZOĞLU
Bölməyə aid digər xəbərlər
11-04-2022, 21:25
Mazandaran alimi - Ənvər Çingizoğlu yazır
23-03-2022, 18:55
Rəşid Yasəmi: ədəbiyyatda nəciblik nümunəsi
17-03-2022, 09:49
Vahid Dəstigirdi: Nizaminin tədqiqatçısı
12-03-2022, 22:31
Ənvər ÇİNGİZOĞLU - Səid Nəfisi: Azərbaycan qəhrəmanı Babək Xürrəmdin əsərinin müəllifi
19-10-2021, 09:58
Ənvər ÇİNGİZOĞLU - Məhəmmədəli Füruği: siyasətçi, diplomat, tarixçi, tərcüməçi və millətçi kimi
16-10-2021, 01:06
Ənvər ÇİNGİZOĞLU - Hacıəli xan Rəzmara: Qurban bayramında doğuldu, terror qurbanı oldu
13-09-2021, 16:31
Ənvər ÇİNGİZOĞLU - Şəkinskilərin İran qolu haqqında... - Ənvər Çingizoğlunun araşdırması
10-09-2021, 17:27
Nəcəfqulu xan Sərşar: Qaradağın ağ gün görməmiş şairi
27-08-2021, 16:48
Ənvər ÇİNGİZOĞLU - Məhəmmədqulu xan Alar: inqilabda sərkərdə, işdə sərkar.. - Fotolar
20-08-2021, 13:38
Ənvər ÇİNGİZOĞLU - İsmayıl xan Şəfai: Tehran-43 konfransında şahın tərcüməçisi - Fotolar
16-08-2021, 15:51
Ənvər ÇİNGİZOĞLU - Seyid Məhəmməd Dəbirsiyaqi: tədqiq və tədrisin işığında - Fotolar
24-07-2021, 16:15
Ənvər ÇİNGİZOĞLU - Qaradağ elləri: beloğludan eloğluya qədər - Ənvər Çingizoğlu yazır
Türkiyədə yaşayan Əməkdar artist deyir ki, siyasilərin illərlə həllinə çalışdığı hansısa bir məsələni bəzən uğurlu bir musiqi əsəri həll edə bilər
Deputatlığa namizəd Milli Məclisdə təmsil etmək istədiyi bölgənin problemlərinin təsnifatını artıq ağlına yazıb və işə nədən başlayacağını sıralayıb
Qüdrət Həsənquliyev: “Düşmənçiliyə son qoymaq üçün ədalətli sülhə nail olmaq gərəkdir. Bunun üçün ya tərəflər 1991-ci ilin sərhədləri çərçivəsində bir-birinin ərazi bütövlüyünü tanıyır, ya da ərazi mübadiləsinə gedirlər. Amma indiki mərhələdə bu, az inandırıcı görünür”
“Tənha insanın monoloqu”nun ssenari müəllifi və rejissoru deyir ki, kinomuzu yaşatmaq və irəli aparmaq üçün film istehsalını artırmalı və onun bazarını düşünməliyik
Mirəli Sarızadə: “Gənc yaşımda arzum həyata keçdi, inşallah, yeni mövsümdə teatrımızın səhnəsində də Məcnun obrazı ilə tamaşaçılar qarşısına çıxacam”
