15:29 / 18-04-2024
Zəngilanda silah-sursat aşkarlanıb
15:13 / 18-04-2024
İcra başçısını söyən şəxsə 5 sutka verilib
14:29 / 18-04-2024
Zaxarova: "Moskva Bakı ilə İrəvan arasında münasibətlərin nizamlanması üçün hər şeyi edib"
14:20 / 18-04-2024
QHT-lər Nobel Komitəsinə məktub göndərib
14:12 / 18-04-2024
Raketlərə qarşı yeni silah hazırlanır
13:54 / 18-04-2024
Azərbaycan və Yeni Kaledoniya parlamentləri əməkdaşlıq memorandumu imzalayıb
13:39 / 18-04-2024
Məhkəmə kokain kralı ilə bağlı qərar verib
13:12 / 18-04-2024
İki kluba texniki məğlubiyyət verilib
12:58 / 18-04-2024
Süni intellektdən qoruna biləcək sahələr sadalanıb
12:48 / 18-04-2024
Müəllimlərin sertifikatlaşdırılması başlayır
12:46 / 18-04-2024
400-ə yaxın müəllim öz ərizəsi ilə işdən azad edilib
12:24 / 18-04-2024
İsrail İrana zərbəni niyə ləngidir?
12:19 / 18-04-2024
Sabah hava necə olacaq? - Proqnoz
12:10 / 18-04-2024
Energetika naziri ABŞ-a gedib
11:56 / 18-04-2024
Ukrayna ilə bağlı vacib qərar... - Avropa liderləri təcili tədbir görəcək
11:51 / 18-04-2024
46 mindən çox şagird buraxılış imtahanı verəcək
11:39 / 18-04-2024
Keçid balları qalxır? - Açqılama (Video)
11:33 / 18-04-2024
Ukrayna Rusiyanın uzaq ərazilərini hədəf seçir - Foto
11:17 / 18-04-2024
Komitə sədri: "Bədxassəli şişlərin əmələ gəlməsində trans yağlar əsas rol oynayır"
11:09 / 18-04-2024
Prezident nazir müavini təyin edib - Sərəncam
10:57 / 18-04-2024
60 milyard dollarlıq yardımın önü açılır
10:56 / 18-04-2024
Qırğızıstanda "TikTok"a giriş məhdudlaşdırılıb
10:40 / 18-04-2024
Abşeronda 16 min manatlıq pul və zinət əşyaları oğurlanıb
10:39 / 18-04-2024
Paşinyan: “Ermənistanın müstəqil dövlət olması üçün özümü qurban verməyə hazıram”
10:21 / 18-04-2024
Bakıda azyaşlı qıza hədə-qorxu gələn iki nəfər saxlanılıb
10:17 / 18-04-2024
Konfrans Liqası: “Fənərbağça” bu gün yunan komandası ilə "döyüşəcək"
21:57 / 13-04-2024
Nəhəng rəqəmsal kamera kainatı araşdıracaq - Fotolar
22:08 / 13-04-2024
Nadir heyvan növü insan ovcuna yerləşir
00:07 / 14-04-2024
İran İsrailə PUA-larla hücum edib
00:02 / 15-04-2024
Ceyhun Bayramov Özbəkistana gedib - Yenilənib
18:06 / 14-04-2024
İordaniya Kralı COP29-a dəvət olunub
20:08 / 15-04-2024
Rusiya Ukrayna ilə savaşa özgələri göndərir
21:49 / 13-04-2024
Məşhur müğənni ağır xəstəlikdən əziyyət çəkir - Foto
23:11 / 14-04-2024
Oqtay Əsədovun həyat yoldaşı son bir ildə Moskvada 14 milyon qazanıb
14:18 / 14-04-2024
Azərbaycan və İordaniya müdafiə sahəsində əməkdaşlığa dair Saziş imzalayıb
18:51 / 15-04-2024
“Şəhid Əhməd – Oğluma məktub” filminin təqdimatı keçirilib - Fotolar
09:07 / 14-04-2024
Bu gün 34 mindən çox abituriyent imtahan verəcək
22:33 / 14-04-2024
İsrail prezidenti: "Bu, əsil müharibə elanıdır"
Mirzə Cavad xan Sədəddövlə kimdir? - Fotolar
Tarix: 10-08-2020 19:14 | Bölmə: Ənvər ÇİNGİZOĞLU
Məşrutə hərəkatı. Bu prosesin inkişafına təsir edən şəxslərdən biri də Mirzə Cavad xan Sədəddövlədir. Tarixdən məlum olduğu kimi, bu hərəkat nəticəsində məzhəb çatışmalarına son verilmiş, Azərbaycan türkcəsində məktəblər açılmış, milli tədrisə nail olunmuş, türkcə mətbuat inkişaf etmiş, yeni siyasi təşkilatlar yaranmağa başlamış, fars kimliyi ilə yanaşı Azərbaycan türk siyasi kimliyi ortaya çıxmış, Şimali Azərbaycan ilə Cənubi Azərbaycan türklərinin siyasi, ideoloji və mədəni mərkəzi olan Təbriz arasında canlı əlaqə yaranmışdı.
Mirzə Cavad xan Hacı Mirzə Cabbar oğlu Sədəddövlə 1856-cı ildə Xoy şəhərində anadan olmuşdu. Atası təzkirəçi idi. Babası isə Hacı Səfərəli Xoyi Cənubi Azərbaycanın tanınmış varlılarından idi.
Mirzə Cavad xan mükəmməl təhsili görmüşdü. O, ana dilindən başqa fars və ərəb dillərini mükəmməl bilməklə bərabər, fransız dilini də yaxşı mənimsəmişdi.
Mirzə Cavad xan teleqraf idarəsində və qəzet redaksiyasında çalışmışdı. Publisist, naşir kimi də fəaliyyət göstərmişdi. Bir müddət də Təbriz şəhərində "Müzəffəriyyə" mədrəsəsində işləmişdi. Əliqulu xan Müxbirəddövlə Azərbaycana gələndən sonra onun yanına işə düzəlmişdi. Müxbirəddövlə onu teleqraf idarəsinə rəis təyin etmişdi.
Mirzə Cavad xan sonra Xarici İşlər nazirliyinə daxil olmuşdu. Tehran şəhərində çalışarkən yaxşı əlaqələr qurmuşdu. 1893-cü ildən 1896-cı ilədək Qacarlar dövlətinin Belçikada səfiri olmuşdu. O, Nəzər ağa Yəminüddövləni əvəz etmişdi. Ondan sonra da həmin vəzifəyə Mirzə Əhməd xan Nəsrüddövlə Bədr təyin olunmuşdu.
Mirzə Cavad xan Sədəddövlə Müzəffərəddin şah Qacarı Fransa səfərində müşaiyət etmişdi. Əbdülməcid mirzə Eynəddövlənin Baş nazirliyi dönəmində Tehrana dönmüş, hökumətdə vəzifə tutmuşdu. Ticarət naziri təyin olunmuşdu.
Mirzə Cavad xan Sədəddövlə Məşrutə hərəkatının tərəfdarlarından idi. İlk məclis seçimində əşraf (dövlətin varlı təbəqəsi) tərəfindən nümayəndə seçilmişdi. Onun fəaliyyəti nəticəsində belçikalı Cozef Naus vəzifəsindən kənarlaşdırılmışdı. Belə ki, 1905-ci ildə ölkədə iqtisadi böhran şiddətləndi. Xalq bunun günahkarı olaraq gördüyü belçikalı müşavir Nausun qovulmasını tələb etdi. Şah bu sırada xaricdə olduğundan üsyan edənlərin tələblərini qəbul edəcəyini bildirdi. Daha sonra Nausu bir din adamı qiyafətində göstərən fotosunu küçələrə asdılar. Bu, əhalinin Nausa olan nifrətini daha da artırdı. “Şiə məzhəbinin əsaslarına” xəyanət etməklə suçlandı və bütün müsəlmanlar Nausu öldürməyə dəvət edildi. Buna görə Naus şahdan istefasını istədi. Şah isə Nausa bu söyləmlərə baş qoşmamasını məsləhət gördü və gözəl sözlərlə onun könlünü oxşadı. Lakin Naus əleyhinə aparılan üsyanlar sona çatmaq bilmədi. Nausun vəzifədən alınmamasına görə iki müctəhid Təbatəbai və Bəhbəhani öndərliyində əhali Şah Əbdüləzim türbəsində bəstə əyləşdi. [Firudun Adəmiyət, İdeoloji-i Nehzet-i Məşrutiyət-i İran (Tehran, Qanun kitab, 1940) s.152-155]
Mirzə Cavad xan Sədəddövlə məclisdə olarkən demokratik fikirli deputatlarla məsləhətləşmələr aparırdı. Seyid Həsən Tağızadə, Mirzə Sadıq xan Müstaşarüddövlə, Hacı Əminüzzərblə birləşib Nausu İrandan rədd etdilər. (Seyid Əhməd Kəsrəvi, Tarixi Məşrutiyyət, I cild, s.224)
Xaricilər İranda, o cümlədən Cənubi Azərbaycanda hökmranlığı, imperialist dövlətlərinin İranda agentləri olan belçikalıların və ümumiyyətlə xarici məmurların özbaşınalığı İran xalqlarının narazılıq və hiddətinin yüksəlməsinə səbəb olurdu. Xarici məmurların İranın mühüm idarə və müəssisələrinə rəhbərliyi, oların öz vəzifələrindən sui-istifadə edərək İranın dövlət vəsaitini mənimsəmələri, hətta gömrük və rabitə müəssisələri kimi dövlət üçün ən gəlirli sahələrin də kəsirlə və ya ziyanla işləməsinə səbəb oldu. Bütün bunlara əlavə olaraq, xarici məmurlar özlərini görünməmiş dərəcədə dikbaş, təkəbbürlü aparır, iranlı fəhlə və qulluqçulara alçaq nəzərlə baxır, onları özbaşına işdən azad edir və ya sıxışdırırdılar. ["Кавказ", 24 II, 1907, "Закавказье", 9. 11. 1907]
Tehranda-məclisdə olduğu kimi, Cənubi Azərbaycanda da Naus başda olmaqla belçikalılara və ümumiyyətlə xaricilərə qarşı mitinqlər və çıxışlar genişləndi. Məşhur mücahid, inqilab fədaisi Şeyx Səlim yanvarın 31-də əncüməndəki çıxışında Naus və Primlə yanaşı şahın məsləhətçisi, çar nümayəndəsi Şapşalın İrandan qovulmasını tələb etdi. [ЦГВИА, ф. 400, Главный штаб, дело 26, л.70] Cənubi Azərbaycanda imperialistlərə və onların agentlərinə qarşı genişlənən hərəkatın qarşısını almaq üçün Təbriz gömrükxanasının rəisi, belçikalı Lavers vəzifədən azad edildi.
Cənubi Azərbaycan nümayəndələrinin tələbi ilə Məclisin yanvarın 27-də şaha verdiyi yeddi tələbdən biri də Naus və Primin istefası ilə bağlı idi. Lakin onlar öz vəzifələrində qalmaqal idilər. Bu, şaha, irtica qüvvələrinə və xaricələrə qarşı nifrəti artırmaqla hərəkatın yeni vüsətlə genişlənməsinə səbəb oldu.
Mirzə Cavad xan Sədəddövlə Milli Məclisin sədri Mürtəzaqulu xan Səniüddövlə ilə ixtilafa düşdü. Mirzə Ələsgər xan Atabəyi-Əzəmlə birləşib, Məhəmmədəli şahın qulağını doldudmağa başladılar. Kamran mirzə Naibüssəltənə və müctəhid Şeyx Fəzlullah Nuri də onunla həmfikir oldu. Qərara aldılar ki, Milli Məclis qapansın.
23 iyun 1908-ci ildə Məhəmmədəli şahın hərbi birlikləri Tehranda Milli Məclisi bombardman edərək Məşrutəyə agır zərbə vurmuşdu. Mirzə Yəhya Dövlətabadi hesab edir ki, Milli Məclisin topa tutulmasında Sədəddövlənin əli var. [Mirzə Yəhya Dövlətabadi, Həyati-Yəhya, II cild, Tehran, İntişarati Firdovsi, səh. 153.]
Mirzə Cavad xan Sədəddövlə 1909-cu ildə Qacarlar dövlətinın Baş naziri olmuşdu. O, Nasirülmülk Əbülqasim xan Qaragözlünü əvəz etmiş, ondan sonra da həmin vəzifəyə Məhəmmədvəli xan Tənakabuni gəlmişdi.
Mirzə Cavad xan Sədəddövlə Qacarlar dövlətinin Xarici İşlər naziri olmuşdu.
Mirzə Cavad xan Sədəddövlə 1930-cu ildə vəfat edib. İmamzadə Abdulla gorgahında dəfn edilib.
Bölməyə aid digər xəbərlər
Tarix: 10-08-2020 19:14 | Bölmə: Ənvər ÇİNGİZOĞLU
Məşrutə hərəkatı. Bu prosesin inkişafına təsir edən şəxslərdən biri də Mirzə Cavad xan Sədəddövlədir. Tarixdən məlum olduğu kimi, bu hərəkat nəticəsində məzhəb çatışmalarına son verilmiş, Azərbaycan türkcəsində məktəblər açılmış, milli tədrisə nail olunmuş, türkcə mətbuat inkişaf etmiş, yeni siyasi təşkilatlar yaranmağa başlamış, fars kimliyi ilə yanaşı Azərbaycan türk siyasi kimliyi ortaya çıxmış, Şimali Azərbaycan ilə Cənubi Azərbaycan türklərinin siyasi, ideoloji və mədəni mərkəzi olan Təbriz arasında canlı əlaqə yaranmışdı.
Mirzə Cavad xan Hacı Mirzə Cabbar oğlu Sədəddövlə 1856-cı ildə Xoy şəhərində anadan olmuşdu. Atası təzkirəçi idi. Babası isə Hacı Səfərəli Xoyi Cənubi Azərbaycanın tanınmış varlılarından idi.
Mirzə Cavad xan mükəmməl təhsili görmüşdü. O, ana dilindən başqa fars və ərəb dillərini mükəmməl bilməklə bərabər, fransız dilini də yaxşı mənimsəmişdi.
Mirzə Cavad xan teleqraf idarəsində və qəzet redaksiyasında çalışmışdı. Publisist, naşir kimi də fəaliyyət göstərmişdi. Bir müddət də Təbriz şəhərində "Müzəffəriyyə" mədrəsəsində işləmişdi. Əliqulu xan Müxbirəddövlə Azərbaycana gələndən sonra onun yanına işə düzəlmişdi. Müxbirəddövlə onu teleqraf idarəsinə rəis təyin etmişdi.
Mirzə Cavad xan sonra Xarici İşlər nazirliyinə daxil olmuşdu. Tehran şəhərində çalışarkən yaxşı əlaqələr qurmuşdu. 1893-cü ildən 1896-cı ilədək Qacarlar dövlətinin Belçikada səfiri olmuşdu. O, Nəzər ağa Yəminüddövləni əvəz etmişdi. Ondan sonra da həmin vəzifəyə Mirzə Əhməd xan Nəsrüddövlə Bədr təyin olunmuşdu.
Mirzə Cavad xan Sədəddövlə Müzəffərəddin şah Qacarı Fransa səfərində müşaiyət etmişdi. Əbdülməcid mirzə Eynəddövlənin Baş nazirliyi dönəmində Tehrana dönmüş, hökumətdə vəzifə tutmuşdu. Ticarət naziri təyin olunmuşdu.
Mirzə Cavad xan Sədəddövlə Məşrutə hərəkatının tərəfdarlarından idi. İlk məclis seçimində əşraf (dövlətin varlı təbəqəsi) tərəfindən nümayəndə seçilmişdi. Onun fəaliyyəti nəticəsində belçikalı Cozef Naus vəzifəsindən kənarlaşdırılmışdı. Belə ki, 1905-ci ildə ölkədə iqtisadi böhran şiddətləndi. Xalq bunun günahkarı olaraq gördüyü belçikalı müşavir Nausun qovulmasını tələb etdi. Şah bu sırada xaricdə olduğundan üsyan edənlərin tələblərini qəbul edəcəyini bildirdi. Daha sonra Nausu bir din adamı qiyafətində göstərən fotosunu küçələrə asdılar. Bu, əhalinin Nausa olan nifrətini daha da artırdı. “Şiə məzhəbinin əsaslarına” xəyanət etməklə suçlandı və bütün müsəlmanlar Nausu öldürməyə dəvət edildi. Buna görə Naus şahdan istefasını istədi. Şah isə Nausa bu söyləmlərə baş qoşmamasını məsləhət gördü və gözəl sözlərlə onun könlünü oxşadı. Lakin Naus əleyhinə aparılan üsyanlar sona çatmaq bilmədi. Nausun vəzifədən alınmamasına görə iki müctəhid Təbatəbai və Bəhbəhani öndərliyində əhali Şah Əbdüləzim türbəsində bəstə əyləşdi. [Firudun Adəmiyət, İdeoloji-i Nehzet-i Məşrutiyət-i İran (Tehran, Qanun kitab, 1940) s.152-155]
Mirzə Cavad xan Sədəddövlə məclisdə olarkən demokratik fikirli deputatlarla məsləhətləşmələr aparırdı. Seyid Həsən Tağızadə, Mirzə Sadıq xan Müstaşarüddövlə, Hacı Əminüzzərblə birləşib Nausu İrandan rədd etdilər. (Seyid Əhməd Kəsrəvi, Tarixi Məşrutiyyət, I cild, s.224)
Xaricilər İranda, o cümlədən Cənubi Azərbaycanda hökmranlığı, imperialist dövlətlərinin İranda agentləri olan belçikalıların və ümumiyyətlə xarici məmurların özbaşınalığı İran xalqlarının narazılıq və hiddətinin yüksəlməsinə səbəb olurdu. Xarici məmurların İranın mühüm idarə və müəssisələrinə rəhbərliyi, oların öz vəzifələrindən sui-istifadə edərək İranın dövlət vəsaitini mənimsəmələri, hətta gömrük və rabitə müəssisələri kimi dövlət üçün ən gəlirli sahələrin də kəsirlə və ya ziyanla işləməsinə səbəb oldu. Bütün bunlara əlavə olaraq, xarici məmurlar özlərini görünməmiş dərəcədə dikbaş, təkəbbürlü aparır, iranlı fəhlə və qulluqçulara alçaq nəzərlə baxır, onları özbaşına işdən azad edir və ya sıxışdırırdılar. ["Кавказ", 24 II, 1907, "Закавказье", 9. 11. 1907]
Tehranda-məclisdə olduğu kimi, Cənubi Azərbaycanda da Naus başda olmaqla belçikalılara və ümumiyyətlə xaricilərə qarşı mitinqlər və çıxışlar genişləndi. Məşhur mücahid, inqilab fədaisi Şeyx Səlim yanvarın 31-də əncüməndəki çıxışında Naus və Primlə yanaşı şahın məsləhətçisi, çar nümayəndəsi Şapşalın İrandan qovulmasını tələb etdi. [ЦГВИА, ф. 400, Главный штаб, дело 26, л.70] Cənubi Azərbaycanda imperialistlərə və onların agentlərinə qarşı genişlənən hərəkatın qarşısını almaq üçün Təbriz gömrükxanasının rəisi, belçikalı Lavers vəzifədən azad edildi.
Cənubi Azərbaycan nümayəndələrinin tələbi ilə Məclisin yanvarın 27-də şaha verdiyi yeddi tələbdən biri də Naus və Primin istefası ilə bağlı idi. Lakin onlar öz vəzifələrində qalmaqal idilər. Bu, şaha, irtica qüvvələrinə və xaricələrə qarşı nifrəti artırmaqla hərəkatın yeni vüsətlə genişlənməsinə səbəb oldu.
Mirzə Cavad xan Sədəddövlə Milli Məclisin sədri Mürtəzaqulu xan Səniüddövlə ilə ixtilafa düşdü. Mirzə Ələsgər xan Atabəyi-Əzəmlə birləşib, Məhəmmədəli şahın qulağını doldudmağa başladılar. Kamran mirzə Naibüssəltənə və müctəhid Şeyx Fəzlullah Nuri də onunla həmfikir oldu. Qərara aldılar ki, Milli Məclis qapansın.
23 iyun 1908-ci ildə Məhəmmədəli şahın hərbi birlikləri Tehranda Milli Məclisi bombardman edərək Məşrutəyə agır zərbə vurmuşdu. Mirzə Yəhya Dövlətabadi hesab edir ki, Milli Məclisin topa tutulmasında Sədəddövlənin əli var. [Mirzə Yəhya Dövlətabadi, Həyati-Yəhya, II cild, Tehran, İntişarati Firdovsi, səh. 153.]
Mirzə Cavad xan Sədəddövlə 1909-cu ildə Qacarlar dövlətinın Baş naziri olmuşdu. O, Nasirülmülk Əbülqasim xan Qaragözlünü əvəz etmiş, ondan sonra da həmin vəzifəyə Məhəmmədvəli xan Tənakabuni gəlmişdi.
Mirzə Cavad xan Sədəddövlə Qacarlar dövlətinin Xarici İşlər naziri olmuşdu.
Mirzə Cavad xan Sədəddövlə 1930-cu ildə vəfat edib. İmamzadə Abdulla gorgahında dəfn edilib.
Müəllifin bütün yazıları - Ənvər ÇİNGİZOĞLU
Bölməyə aid digər xəbərlər
11-04-2022, 21:25
Mazandaran alimi - Ənvər Çingizoğlu yazır
23-03-2022, 18:55
Rəşid Yasəmi: ədəbiyyatda nəciblik nümunəsi
17-03-2022, 09:49
Vahid Dəstigirdi: Nizaminin tədqiqatçısı
12-03-2022, 22:31
Ənvər ÇİNGİZOĞLU - Səid Nəfisi: Azərbaycan qəhrəmanı Babək Xürrəmdin əsərinin müəllifi
19-10-2021, 09:58
Ənvər ÇİNGİZOĞLU - Məhəmmədəli Füruği: siyasətçi, diplomat, tarixçi, tərcüməçi və millətçi kimi
16-10-2021, 01:06
Ənvər ÇİNGİZOĞLU - Hacıəli xan Rəzmara: Qurban bayramında doğuldu, terror qurbanı oldu
13-09-2021, 16:31
Ənvər ÇİNGİZOĞLU - Şəkinskilərin İran qolu haqqında... - Ənvər Çingizoğlunun araşdırması
10-09-2021, 17:27
Nəcəfqulu xan Sərşar: Qaradağın ağ gün görməmiş şairi
27-08-2021, 16:48
Ənvər ÇİNGİZOĞLU - Məhəmmədqulu xan Alar: inqilabda sərkərdə, işdə sərkar.. - Fotolar
20-08-2021, 13:38
Ənvər ÇİNGİZOĞLU - İsmayıl xan Şəfai: Tehran-43 konfransında şahın tərcüməçisi - Fotolar
16-08-2021, 15:51
Ənvər ÇİNGİZOĞLU - Seyid Məhəmməd Dəbirsiyaqi: tədqiq və tədrisin işığında - Fotolar
24-07-2021, 16:15
Ənvər ÇİNGİZOĞLU - Qaradağ elləri: beloğludan eloğluya qədər - Ənvər Çingizoğlu yazır
Milli Qəhrəman Pəhlivan Fərzəliyevin oğlu deyir ki, 44 günlük savaşda iştirak etmək arzusu həyata keçməsə də, döyüşlərin şiddətli vaxtında atasının şəhid olduğu Xəzəz dağını ziyarət edə bilib
Şair deyir ki, nə tənqidçiləri qınayır, nə də pul verib onlara tənqid adı altında tərif yazdıranları
Əks-kəşfiyyat xidmətinin sabiq rəhbəri deyir ki, hava hücumu reallaşarsa, itkilər böyük ola bilər
Eyni tamaşada həm Dövşanı, həm də Tülkünü səsləndirən Aygül Ağayeva deyir ki, kuklaçı olmaq çox çətindir
Məhəmməd Şahməmmədli “Apatiya”nı şedevr hesab etmir və filmdə səhvlərin olduğunu deyir
