15:59 / 04-04-2025
Bakıda Beynəlxalq Xalça Festivalı keçiriləcək
15:40 / 04-04-2025
Sumqayıt, Bərdə, Xaçmaz, Beyləqan və Şəkidə torpaq hərracı keçirilib
15:21 / 04-04-2025
Prezident İlham Əliyev Türkiyənin enerji və təbii sərvətlər nazirini qəbul edib - Yenilənib
15:17 / 04-04-2025
Sabahdan rayonlarda hava dəyişəcək - Xəbərdarlıq
15:07 / 04-04-2025
Əli Əsədov miqrantlarla bağlı qərar imzalayıb
14:55 / 04-04-2025
Prezident İlham Əliyev Avropa İttifaqının rəsmisini qəbul edib (Yenilənib)
14:39 / 04-04-2025
Dünyanın ən hündür binası tikilir - Fotolar
14:39 / 04-04-2025
David Manukyan dövlət ittihamçısının suallarını cavablandırıb
14:22 / 04-04-2025
Məşhur aktyorun baş rolda çəkiləcəyi filmin adı gizli saxlanılır
14:22 / 04-04-2025
Lavrov: "Bu, Cənubi Qafqaz və Xəzər regionunda sabitliyə xidmət edəcək"
14:14 / 04-04-2025
"Mədəniyyət" qəzeti fəaliyyətini dayandırıb
14:07 / 04-04-2025
Bakıda energetika sahəsi üzrə yeni sənədlər imzalanacaq
14:01 / 04-04-2025
Bakıda köçürülmə və söküntü işləri başlayacaq
13:53 / 04-04-2025
Sahibə Qafarova Özbəkistana səfər edib
13:10 / 04-04-2025
İran prezidenti: Tehran müharibə istəmir
12:59 / 04-04-2025
Departament: "Tramp Bakı və İrəvan arasında sülhün imzalanmasını gözləyir"
12:48 / 04-04-2025
Türkiyədə 648 nəfər qidadan zəhərlənib
12:38 / 04-04-2025
Sabah dağlıq rayonlarda yağış və sulu qar yağacaq
12:30 / 04-04-2025
Prezident institutlarla bağlı sərəncam verib
12:10 / 04-04-2025
Müəllimlərin iş yerinin dəyişdirilməsi prosesi başlayıb
11:41 / 04-04-2025
Seyid Əzim Şirvaninin 190 illiyi qeyd ediləcək - Sərəncam
11:31 / 04-04-2025
Ştaynmayer Azərbaycanla bağlı səhvini düzəldib
11:13 / 04-04-2025
Dünya iqtisadiyyatı böyük risklə üzləşib - Xəbərdarlıq
11:07 / 04-04-2025
Generalların vəzifədə olma müddəti dəyişir
11:03 / 04-04-2025
30 yaşdan yuxarı şəxslərə çağırış mesajı gəlir? - Açıqlama
10:44 / 04-04-2025
Ermənistanda zəlzələ baş verib
10:40 / 04-04-2025
Prezident: "Bizim qaz təchizatımızın Avropadakı coğrafiyası birmənalı olaraq genişlənəcək"
10:32 / 04-04-2025
Rusiya üzərində daha 107 PUA vurulub
13:54 / 01-04-2025
Professorun arzuları - Etibar Cəbrayıloğlu yazır
23:39 / 30-03-2025
"Zirə" "Şamaxı"ya qalib gəlib
20:02 / 30-03-2025
May ayında iki gün iş olmayacaq
00:03 / 31-03-2025
Azərbaycanlıların soyqırımından 107 il ötür
18:31 / 31-03-2025
PUA və dronlar mövqelərimizə yaxınlaşıb, hərbçilərimiz atəşə tutulub - (Yenilənib)
12:54 / 01-04-2025
İran prezidenti Azərbaycana rəsmi səfərə hazırlaşır
19:41 / 31-03-2025
Keçmişə və gələcəyə yollanmaq reallığa çevriləcək
08:25 / 01-04-2025
Ordumuzun mövqeləri 7 istiqamətdən atəşə tutulub
14:12 / 02-04-2025
Qarabağa növbəti köç karvanı gedib - (Yenilənib)
11:01 / 01-04-2025
CHP-nin boykot çağırışı: Türkiyədə narazılıq dalğası daha da genişlənə bilər
18:01 / 30-03-2025
Şeyx: "Bu, şəxsi işimdir, hər şeyi açıqlamalıyam?"
15:44 / 02-04-2025
Bakı və İrəvan vaxtında sülhə nail olmasa... - Kreml fürsət gözləyir
Mirzə Cavad xan Sədəddövlə kimdir? - Fotolar
Tarix: 10-08-2020 19:14 | Bölmə: Ənvər ÇİNGİZOĞLU
Məşrutə hərəkatı. Bu prosesin inkişafına təsir edən şəxslərdən biri də Mirzə Cavad xan Sədəddövlədir. Tarixdən məlum olduğu kimi, bu hərəkat nəticəsində məzhəb çatışmalarına son verilmiş, Azərbaycan türkcəsində məktəblər açılmış, milli tədrisə nail olunmuş, türkcə mətbuat inkişaf etmiş, yeni siyasi təşkilatlar yaranmağa başlamış, fars kimliyi ilə yanaşı Azərbaycan türk siyasi kimliyi ortaya çıxmış, Şimali Azərbaycan ilə Cənubi Azərbaycan türklərinin siyasi, ideoloji və mədəni mərkəzi olan Təbriz arasında canlı əlaqə yaranmışdı.
Mirzə Cavad xan Hacı Mirzə Cabbar oğlu Sədəddövlə 1856-cı ildə Xoy şəhərində anadan olmuşdu. Atası təzkirəçi idi. Babası isə Hacı Səfərəli Xoyi Cənubi Azərbaycanın tanınmış varlılarından idi.
Mirzə Cavad xan mükəmməl təhsili görmüşdü. O, ana dilindən başqa fars və ərəb dillərini mükəmməl bilməklə bərabər, fransız dilini də yaxşı mənimsəmişdi.
Mirzə Cavad xan teleqraf idarəsində və qəzet redaksiyasında çalışmışdı. Publisist, naşir kimi də fəaliyyət göstərmişdi. Bir müddət də Təbriz şəhərində "Müzəffəriyyə" mədrəsəsində işləmişdi. Əliqulu xan Müxbirəddövlə Azərbaycana gələndən sonra onun yanına işə düzəlmişdi. Müxbirəddövlə onu teleqraf idarəsinə rəis təyin etmişdi.
Mirzə Cavad xan sonra Xarici İşlər nazirliyinə daxil olmuşdu. Tehran şəhərində çalışarkən yaxşı əlaqələr qurmuşdu. 1893-cü ildən 1896-cı ilədək Qacarlar dövlətinin Belçikada səfiri olmuşdu. O, Nəzər ağa Yəminüddövləni əvəz etmişdi. Ondan sonra da həmin vəzifəyə Mirzə Əhməd xan Nəsrüddövlə Bədr təyin olunmuşdu.
Mirzə Cavad xan Sədəddövlə Müzəffərəddin şah Qacarı Fransa səfərində müşaiyət etmişdi. Əbdülməcid mirzə Eynəddövlənin Baş nazirliyi dönəmində Tehrana dönmüş, hökumətdə vəzifə tutmuşdu. Ticarət naziri təyin olunmuşdu.
Mirzə Cavad xan Sədəddövlə Məşrutə hərəkatının tərəfdarlarından idi. İlk məclis seçimində əşraf (dövlətin varlı təbəqəsi) tərəfindən nümayəndə seçilmişdi. Onun fəaliyyəti nəticəsində belçikalı Cozef Naus vəzifəsindən kənarlaşdırılmışdı. Belə ki, 1905-ci ildə ölkədə iqtisadi böhran şiddətləndi. Xalq bunun günahkarı olaraq gördüyü belçikalı müşavir Nausun qovulmasını tələb etdi. Şah bu sırada xaricdə olduğundan üsyan edənlərin tələblərini qəbul edəcəyini bildirdi. Daha sonra Nausu bir din adamı qiyafətində göstərən fotosunu küçələrə asdılar. Bu, əhalinin Nausa olan nifrətini daha da artırdı. “Şiə məzhəbinin əsaslarına” xəyanət etməklə suçlandı və bütün müsəlmanlar Nausu öldürməyə dəvət edildi. Buna görə Naus şahdan istefasını istədi. Şah isə Nausa bu söyləmlərə baş qoşmamasını məsləhət gördü və gözəl sözlərlə onun könlünü oxşadı. Lakin Naus əleyhinə aparılan üsyanlar sona çatmaq bilmədi. Nausun vəzifədən alınmamasına görə iki müctəhid Təbatəbai və Bəhbəhani öndərliyində əhali Şah Əbdüləzim türbəsində bəstə əyləşdi. [Firudun Adəmiyət, İdeoloji-i Nehzet-i Məşrutiyət-i İran (Tehran, Qanun kitab, 1940) s.152-155]
Mirzə Cavad xan Sədəddövlə məclisdə olarkən demokratik fikirli deputatlarla məsləhətləşmələr aparırdı. Seyid Həsən Tağızadə, Mirzə Sadıq xan Müstaşarüddövlə, Hacı Əminüzzərblə birləşib Nausu İrandan rədd etdilər. (Seyid Əhməd Kəsrəvi, Tarixi Məşrutiyyət, I cild, s.224)
Xaricilər İranda, o cümlədən Cənubi Azərbaycanda hökmranlığı, imperialist dövlətlərinin İranda agentləri olan belçikalıların və ümumiyyətlə xarici məmurların özbaşınalığı İran xalqlarının narazılıq və hiddətinin yüksəlməsinə səbəb olurdu. Xarici məmurların İranın mühüm idarə və müəssisələrinə rəhbərliyi, oların öz vəzifələrindən sui-istifadə edərək İranın dövlət vəsaitini mənimsəmələri, hətta gömrük və rabitə müəssisələri kimi dövlət üçün ən gəlirli sahələrin də kəsirlə və ya ziyanla işləməsinə səbəb oldu. Bütün bunlara əlavə olaraq, xarici məmurlar özlərini görünməmiş dərəcədə dikbaş, təkəbbürlü aparır, iranlı fəhlə və qulluqçulara alçaq nəzərlə baxır, onları özbaşına işdən azad edir və ya sıxışdırırdılar. ["Кавказ", 24 II, 1907, "Закавказье", 9. 11. 1907]
Tehranda-məclisdə olduğu kimi, Cənubi Azərbaycanda da Naus başda olmaqla belçikalılara və ümumiyyətlə xaricilərə qarşı mitinqlər və çıxışlar genişləndi. Məşhur mücahid, inqilab fədaisi Şeyx Səlim yanvarın 31-də əncüməndəki çıxışında Naus və Primlə yanaşı şahın məsləhətçisi, çar nümayəndəsi Şapşalın İrandan qovulmasını tələb etdi. [ЦГВИА, ф. 400, Главный штаб, дело 26, л.70] Cənubi Azərbaycanda imperialistlərə və onların agentlərinə qarşı genişlənən hərəkatın qarşısını almaq üçün Təbriz gömrükxanasının rəisi, belçikalı Lavers vəzifədən azad edildi.
Cənubi Azərbaycan nümayəndələrinin tələbi ilə Məclisin yanvarın 27-də şaha verdiyi yeddi tələbdən biri də Naus və Primin istefası ilə bağlı idi. Lakin onlar öz vəzifələrində qalmaqal idilər. Bu, şaha, irtica qüvvələrinə və xaricələrə qarşı nifrəti artırmaqla hərəkatın yeni vüsətlə genişlənməsinə səbəb oldu.
Mirzə Cavad xan Sədəddövlə Milli Məclisin sədri Mürtəzaqulu xan Səniüddövlə ilə ixtilafa düşdü. Mirzə Ələsgər xan Atabəyi-Əzəmlə birləşib, Məhəmmədəli şahın qulağını doldudmağa başladılar. Kamran mirzə Naibüssəltənə və müctəhid Şeyx Fəzlullah Nuri də onunla həmfikir oldu. Qərara aldılar ki, Milli Məclis qapansın.
23 iyun 1908-ci ildə Məhəmmədəli şahın hərbi birlikləri Tehranda Milli Məclisi bombardman edərək Məşrutəyə agır zərbə vurmuşdu. Mirzə Yəhya Dövlətabadi hesab edir ki, Milli Məclisin topa tutulmasında Sədəddövlənin əli var. [Mirzə Yəhya Dövlətabadi, Həyati-Yəhya, II cild, Tehran, İntişarati Firdovsi, səh. 153.]
Mirzə Cavad xan Sədəddövlə 1909-cu ildə Qacarlar dövlətinın Baş naziri olmuşdu. O, Nasirülmülk Əbülqasim xan Qaragözlünü əvəz etmiş, ondan sonra da həmin vəzifəyə Məhəmmədvəli xan Tənakabuni gəlmişdi.
Mirzə Cavad xan Sədəddövlə Qacarlar dövlətinin Xarici İşlər naziri olmuşdu.
Mirzə Cavad xan Sədəddövlə 1930-cu ildə vəfat edib. İmamzadə Abdulla gorgahında dəfn edilib.
Bölməyə aid digər xəbərlər
Tarix: 10-08-2020 19:14 | Bölmə: Ənvər ÇİNGİZOĞLU
Məşrutə hərəkatı. Bu prosesin inkişafına təsir edən şəxslərdən biri də Mirzə Cavad xan Sədəddövlədir. Tarixdən məlum olduğu kimi, bu hərəkat nəticəsində məzhəb çatışmalarına son verilmiş, Azərbaycan türkcəsində məktəblər açılmış, milli tədrisə nail olunmuş, türkcə mətbuat inkişaf etmiş, yeni siyasi təşkilatlar yaranmağa başlamış, fars kimliyi ilə yanaşı Azərbaycan türk siyasi kimliyi ortaya çıxmış, Şimali Azərbaycan ilə Cənubi Azərbaycan türklərinin siyasi, ideoloji və mədəni mərkəzi olan Təbriz arasında canlı əlaqə yaranmışdı.
Mirzə Cavad xan Hacı Mirzə Cabbar oğlu Sədəddövlə 1856-cı ildə Xoy şəhərində anadan olmuşdu. Atası təzkirəçi idi. Babası isə Hacı Səfərəli Xoyi Cənubi Azərbaycanın tanınmış varlılarından idi.
Mirzə Cavad xan mükəmməl təhsili görmüşdü. O, ana dilindən başqa fars və ərəb dillərini mükəmməl bilməklə bərabər, fransız dilini də yaxşı mənimsəmişdi.
Mirzə Cavad xan teleqraf idarəsində və qəzet redaksiyasında çalışmışdı. Publisist, naşir kimi də fəaliyyət göstərmişdi. Bir müddət də Təbriz şəhərində "Müzəffəriyyə" mədrəsəsində işləmişdi. Əliqulu xan Müxbirəddövlə Azərbaycana gələndən sonra onun yanına işə düzəlmişdi. Müxbirəddövlə onu teleqraf idarəsinə rəis təyin etmişdi.
Mirzə Cavad xan sonra Xarici İşlər nazirliyinə daxil olmuşdu. Tehran şəhərində çalışarkən yaxşı əlaqələr qurmuşdu. 1893-cü ildən 1896-cı ilədək Qacarlar dövlətinin Belçikada səfiri olmuşdu. O, Nəzər ağa Yəminüddövləni əvəz etmişdi. Ondan sonra da həmin vəzifəyə Mirzə Əhməd xan Nəsrüddövlə Bədr təyin olunmuşdu.
Mirzə Cavad xan Sədəddövlə Müzəffərəddin şah Qacarı Fransa səfərində müşaiyət etmişdi. Əbdülməcid mirzə Eynəddövlənin Baş nazirliyi dönəmində Tehrana dönmüş, hökumətdə vəzifə tutmuşdu. Ticarət naziri təyin olunmuşdu.
Mirzə Cavad xan Sədəddövlə Məşrutə hərəkatının tərəfdarlarından idi. İlk məclis seçimində əşraf (dövlətin varlı təbəqəsi) tərəfindən nümayəndə seçilmişdi. Onun fəaliyyəti nəticəsində belçikalı Cozef Naus vəzifəsindən kənarlaşdırılmışdı. Belə ki, 1905-ci ildə ölkədə iqtisadi böhran şiddətləndi. Xalq bunun günahkarı olaraq gördüyü belçikalı müşavir Nausun qovulmasını tələb etdi. Şah bu sırada xaricdə olduğundan üsyan edənlərin tələblərini qəbul edəcəyini bildirdi. Daha sonra Nausu bir din adamı qiyafətində göstərən fotosunu küçələrə asdılar. Bu, əhalinin Nausa olan nifrətini daha da artırdı. “Şiə məzhəbinin əsaslarına” xəyanət etməklə suçlandı və bütün müsəlmanlar Nausu öldürməyə dəvət edildi. Buna görə Naus şahdan istefasını istədi. Şah isə Nausa bu söyləmlərə baş qoşmamasını məsləhət gördü və gözəl sözlərlə onun könlünü oxşadı. Lakin Naus əleyhinə aparılan üsyanlar sona çatmaq bilmədi. Nausun vəzifədən alınmamasına görə iki müctəhid Təbatəbai və Bəhbəhani öndərliyində əhali Şah Əbdüləzim türbəsində bəstə əyləşdi. [Firudun Adəmiyət, İdeoloji-i Nehzet-i Məşrutiyət-i İran (Tehran, Qanun kitab, 1940) s.152-155]
Mirzə Cavad xan Sədəddövlə məclisdə olarkən demokratik fikirli deputatlarla məsləhətləşmələr aparırdı. Seyid Həsən Tağızadə, Mirzə Sadıq xan Müstaşarüddövlə, Hacı Əminüzzərblə birləşib Nausu İrandan rədd etdilər. (Seyid Əhməd Kəsrəvi, Tarixi Məşrutiyyət, I cild, s.224)
Xaricilər İranda, o cümlədən Cənubi Azərbaycanda hökmranlığı, imperialist dövlətlərinin İranda agentləri olan belçikalıların və ümumiyyətlə xarici məmurların özbaşınalığı İran xalqlarının narazılıq və hiddətinin yüksəlməsinə səbəb olurdu. Xarici məmurların İranın mühüm idarə və müəssisələrinə rəhbərliyi, oların öz vəzifələrindən sui-istifadə edərək İranın dövlət vəsaitini mənimsəmələri, hətta gömrük və rabitə müəssisələri kimi dövlət üçün ən gəlirli sahələrin də kəsirlə və ya ziyanla işləməsinə səbəb oldu. Bütün bunlara əlavə olaraq, xarici məmurlar özlərini görünməmiş dərəcədə dikbaş, təkəbbürlü aparır, iranlı fəhlə və qulluqçulara alçaq nəzərlə baxır, onları özbaşına işdən azad edir və ya sıxışdırırdılar. ["Кавказ", 24 II, 1907, "Закавказье", 9. 11. 1907]
Tehranda-məclisdə olduğu kimi, Cənubi Azərbaycanda da Naus başda olmaqla belçikalılara və ümumiyyətlə xaricilərə qarşı mitinqlər və çıxışlar genişləndi. Məşhur mücahid, inqilab fədaisi Şeyx Səlim yanvarın 31-də əncüməndəki çıxışında Naus və Primlə yanaşı şahın məsləhətçisi, çar nümayəndəsi Şapşalın İrandan qovulmasını tələb etdi. [ЦГВИА, ф. 400, Главный штаб, дело 26, л.70] Cənubi Azərbaycanda imperialistlərə və onların agentlərinə qarşı genişlənən hərəkatın qarşısını almaq üçün Təbriz gömrükxanasının rəisi, belçikalı Lavers vəzifədən azad edildi.
Cənubi Azərbaycan nümayəndələrinin tələbi ilə Məclisin yanvarın 27-də şaha verdiyi yeddi tələbdən biri də Naus və Primin istefası ilə bağlı idi. Lakin onlar öz vəzifələrində qalmaqal idilər. Bu, şaha, irtica qüvvələrinə və xaricələrə qarşı nifrəti artırmaqla hərəkatın yeni vüsətlə genişlənməsinə səbəb oldu.
Mirzə Cavad xan Sədəddövlə Milli Məclisin sədri Mürtəzaqulu xan Səniüddövlə ilə ixtilafa düşdü. Mirzə Ələsgər xan Atabəyi-Əzəmlə birləşib, Məhəmmədəli şahın qulağını doldudmağa başladılar. Kamran mirzə Naibüssəltənə və müctəhid Şeyx Fəzlullah Nuri də onunla həmfikir oldu. Qərara aldılar ki, Milli Məclis qapansın.
23 iyun 1908-ci ildə Məhəmmədəli şahın hərbi birlikləri Tehranda Milli Məclisi bombardman edərək Məşrutəyə agır zərbə vurmuşdu. Mirzə Yəhya Dövlətabadi hesab edir ki, Milli Məclisin topa tutulmasında Sədəddövlənin əli var. [Mirzə Yəhya Dövlətabadi, Həyati-Yəhya, II cild, Tehran, İntişarati Firdovsi, səh. 153.]
Mirzə Cavad xan Sədəddövlə 1909-cu ildə Qacarlar dövlətinın Baş naziri olmuşdu. O, Nasirülmülk Əbülqasim xan Qaragözlünü əvəz etmiş, ondan sonra da həmin vəzifəyə Məhəmmədvəli xan Tənakabuni gəlmişdi.
Mirzə Cavad xan Sədəddövlə Qacarlar dövlətinin Xarici İşlər naziri olmuşdu.
Mirzə Cavad xan Sədəddövlə 1930-cu ildə vəfat edib. İmamzadə Abdulla gorgahında dəfn edilib.
Müəllifin bütün yazıları - Ənvər ÇİNGİZOĞLU
Bölməyə aid digər xəbərlər
11-04-2022, 21:25
Mazandaran alimi - Ənvər Çingizoğlu yazır
23-03-2022, 18:55
Rəşid Yasəmi: ədəbiyyatda nəciblik nümunəsi
17-03-2022, 09:49
Vahid Dəstigirdi: Nizaminin tədqiqatçısı
12-03-2022, 22:31
Ənvər ÇİNGİZOĞLU - Səid Nəfisi: Azərbaycan qəhrəmanı Babək Xürrəmdin əsərinin müəllifi
19-10-2021, 09:58
Ənvər ÇİNGİZOĞLU - Məhəmmədəli Füruği: siyasətçi, diplomat, tarixçi, tərcüməçi və millətçi kimi
16-10-2021, 01:06
Ənvər ÇİNGİZOĞLU - Hacıəli xan Rəzmara: Qurban bayramında doğuldu, terror qurbanı oldu
13-09-2021, 16:31
Ənvər ÇİNGİZOĞLU - Şəkinskilərin İran qolu haqqında... - Ənvər Çingizoğlunun araşdırması
10-09-2021, 17:27
Nəcəfqulu xan Sərşar: Qaradağın ağ gün görməmiş şairi
27-08-2021, 16:48
Ənvər ÇİNGİZOĞLU - Məhəmmədqulu xan Alar: inqilabda sərkərdə, işdə sərkar.. - Fotolar
20-08-2021, 13:38
Ənvər ÇİNGİZOĞLU - İsmayıl xan Şəfai: Tehran-43 konfransında şahın tərcüməçisi - Fotolar
16-08-2021, 15:51
Ənvər ÇİNGİZOĞLU - Seyid Məhəmməd Dəbirsiyaqi: tədqiq və tədrisin işığında - Fotolar
24-07-2021, 16:15
Ənvər ÇİNGİZOĞLU - Qaradağ elləri: beloğludan eloğluya qədər - Ənvər Çingizoğlu yazır
Qüdrət Həsənquliyevin fikrincə, Tramp görsə ki, Ukrayna qalib gəlir, Rusiyaya təkcə siyasi yox, hərbi dəstək də verəcək
"Xalq qəzeti"nin şöbə müdiri deyir ki, ömrü boyu özünü axtaran, dəfələrlə yanından ötüb keçən o qədər insan var ki
Nadir Azməmmədov: “Təəssüf ki, indi rejissor olmaq, kino və serial çəkmək adiləşib, bəzən bunun məsuliyyətini dərk etmirlər”
Türkiyədə yaşayan Əməkdar artist deyir ki, siyasilərin illərlə həllinə çalışdığı hansısa bir məsələni bəzən uğurlu bir musiqi əsəri həll edə bilər
Qüdrət Həsənquliyev: “Düşmənçiliyə son qoymaq üçün ədalətli sülhə nail olmaq gərəkdir. Bunun üçün ya tərəflər 1991-ci ilin sərhədləri çərçivəsində bir-birinin ərazi bütövlüyünü tanıyır, ya da ərazi mübadiləsinə gedirlər. Amma indiki mərhələdə bu, az inandırıcı görünür”
