İran çayının atası

Xəbər lenti

00:02 / 17-10-2025

Bu gün Füzulinin işğaldan azad olunmasından beş il ötür

22:40 / 16-10-2025

Mehriban Əliyeva Vatikanda - Fotolar (Yenilənib)

22:06 / 16-10-2025

Abid Şərifov insult keçirib, vəziyyəti ağırdır

21:46 / 16-10-2025

Trampla Putin Budapeştdə üz-üzə görüşəcək

20:20 / 16-10-2025

Ermənilər Bakıda hakim qarşısına çıxarılıblar

19:43 / 16-10-2025

Döyüş robotu müharibəyə hazırdır

18:48 / 16-10-2025

Yeni tikinti matrealı satışa çıxarılıb - Foto

18:01 / 16-10-2025

Fərhad Əhmədov məhkəmədə: "İnandırmışdılar ki, yaxtanı azad edəcəklər"

17:56 / 16-10-2025

Ramiz Mehdiyevin planının üstü necə açılıb? - Şok detallar

17:09 / 16-10-2025

Daha bir vəzifəli şəxs saxlanılıb - Foto

16:56 / 16-10-2025

Müdafiə Nazirliyi paradla bağlı məlumat yayıb

16:31 / 16-10-2025

Azərbaycan prezidenti Fransa səfirinin etimadnaməsini qəbul edib - Fotolar

16:25 / 16-10-2025

Füzulidəki qəzada dörd nəfər xəsarət alıb

15:57 / 16-10-2025

Çin demoqrafik böhranı texnoloji üstünlüklə həll edir - Foto

15:43 / 16-10-2025

Keçmiş diplomata hökm oxunub

15:17 / 16-10-2025

Avropanın müharibəyə hazırlaşmaq üçün beş il vaxtı var

15:02 / 16-10-2025

Xalq artisti II Fəxri xiyabanda dəfn olunub

14:56 / 16-10-2025

Məhkəmə hakiminin fəaliyyətinə xitam verilib - Foto

14:10 / 16-10-2025

“Ramiz Mehdiyev anti-milli ünsürdür” - DQC sədri

13:44 / 16-10-2025

Ticarət müharibəsi dolları ucuzlaşdırır

13:23 / 16-10-2025

Daha bir səfirin etimadnaməsi təqdim olunub - Fotolar

13:13 / 16-10-2025

Tramp: Hindistan Rusiyadan neft almayacaq

13:05 / 16-10-2025

Təndir çörəyinin ətri - Etibar Cəbrayıloğlu yazır

12:54 / 16-10-2025

Qazaxıstan Çindən Rusiyaya gedən minlərlə yük maşınını sərhəddə saxlayıb

12:38 / 16-10-2025

Sabah yağış yağacaq - Proqnoz

12:29 / 16-10-2025

"QHT işi" üzrə həbs olunan şəxsin məhkəməsi başlayır

12:29 / 16-10-2025

Prezident yeni səfirin etimadnaməsini qəbul edib - Foto

12:23 / 16-10-2025

İlham Əliyev BMT nümayəndəsini qəbul edib - Fotolar

12:12 / 16-10-2025

Ukraynaya yenidən hücum olub, dağıntılar var

12:02 / 16-10-2025

Rusiya təcavüzün ikinci mərhələsinə hazırlaşır

Xəbər lentinin davamı

Ən çox oxunanlar

18:07 / 12-10-2025

İlham Əliyev Baş Assambleya iştirakçılarına müraciət edib

09:00 / 12-10-2025

Kino ulduzu "Tayler Reyk"-ə dönür

09:24 / 12-10-2025

Yarım əsrin ən ağır təyyarə qəzaları…

10:19 / 12-10-2025

Xarici İşlər Nazirliyi Qətərə başsağlığı verib

09:07 / 12-10-2025

Xərçəng xəstəliyini ağız qoxusu ilə müəyyən edəcəklər

17:37 / 15-10-2025

Cəlaloğlu: Məsələ Ramiz Mehdiyevin həbsi ilə məhdudlaşmamalıdır - Müsahibə

12:30 / 13-10-2025

Prezident bir qrup şəxslə bağlı sərəncam imzalayıb - Siyahı

10:12 / 13-10-2025

Girovların dəyişdirilməsinə başlayıblar - Canlı yayım

12:32 / 13-10-2025

Rəhmon varisini təqdim edib

22:14 / 14-10-2025

Ramiz Mehdiyevə 4 aylıq ev dustağı cəzası verilib - (Yenilənib)

08:06 / 13-10-2025

Yer kürəsində gözlənilməz hadisə qeydə alınıb

13:38 / 13-10-2025

Şair Əlisəmid Kür dəfn olunub - Yenilənib

İran çayının atası - Ənvər Çingizoğlu yazır
Tarix: 24-03-2021 09:40 | Bölmə: Ənvər ÇİNGİZOĞLU

Şirift ölçüsü:

İranda çay bitkisi ilk dəfə XIX əsrin sonlarında əkilib, çayın elmi əsaslarla becərilməsinə Hacı Məhəmməd mirzə Qacarın təşəbbüsü ilə başlanılıb. Onu “İran çayının atası” adlandırırlar.

Hacı Məhəmməd mirzə Qacar elinin Qovanlı (Qoyunlu da deyilir) oymağına məxsus Zilli ailəsindən çıxıb. Atası Əsədulla mirzə Seyfülmülk mirzənin oğlu, Əlixan mirzənin nəvəsi, Fətəli şahın nəticəsi idi.

Məhəmməd mirzə Əsədulla mirzə oğlu 1862-ci ildə Türbəti-Heydəriyyə şəhərində dоğulub. Mükəmməl saray təhsili alaraq, fars və ərəb dillərinin sərf və nəhyini öyrənib. Sonra Darülfünunda ali təhsilə yiyələnib. Daha sonralar Avropada, Fransada Sarbonna Universitetində oxuyub. Fransız dilini gözəl bilirdi.

Məhəmməd mirzə “Kaşif” adlı əsər yazıb. Kaşifüssəltənə ləqəbini daşıyırdı.

Məhəmməd mirzə Kaşifüssəltənə 16 yaşında ikən Xarici İşlər Vəzarətinə işə düzəlib. Xarici işlər vəziri Mirzə Nəsrulla xanın yanında kiçik katib kimi çalışıb. İki il sərasər dəftərxanada yazı-pozu işlərini öyrənib.

Məhəmməd mirzə Kaşifüssəltənə 1881-ci ildə Qacarlar dövlətinin Parisdəki səfarətində katib işləyib.

Məhəmməd mirzə Kaşifüssəltənə Nasirəddin şah Qacarın sarayında tərcüməçi kimi xidmət edib. Şahın özəl həkimi Fevriyyənin mütərcimi olub.

Məhəmməd mirzə Kaşifüssəltənə sonralar İstanbulda ticarət işləri ilə ilgilənib. Orda xalça evi açıb.

Məhəmməd mirzə Kaşifüssəltənə Framason təşkilatının üzvü idi.

Məhəmməd mirzə Kaşifüssəltənə 1896-cı ildə Hindistanın Bоmbеy şəhərində kоnsul vəzifəsində çalışıb.

Məhəmməd mirzə Kaşifüssəltənə Hindistanda xidmət edərkən orada çayın becərilməsini, texnologiyasını, istehsalını öyrənib. Sonra çay kоlları gətirib, Gilanda və Mazandaranda əkdirib. O, bundan sonra İranda “Çaykar” kimi tanınıb. (Ṯorayya Kaẓemi, Ḥacı Məḥəmməd mirzə Kaşef-əs-Səlṭənə “Çaykar,” pedər-e çay-e İran, Tehran, 1993, s.173-175) O, çaydan başqa İrana bir çox ədviyyələrin toxumunu da gətirib. 1902-ci ildə iki rus mütəxəssisi dəvət edərək, əhaliyə çayçılığı öyrədib.

Gilandakı çayçılıq tezliklə öz bəhrəsini verib. (Məhəmmədhüseyn Füruği, red., Tarbiat, təshih. ʿƏbdülhüseyn Nəvai, II, Tehran, 1997, s. 1315; Willem Floor, Agriculture in Qajar Iran, Washington, D.C., 2003, p. 478)

Məhəmməd mirzə Kaşifüssəltənə Məşrutə hərəkatının tərəfdarlarından idi. Onu yenidən Parisə göndərdilər. 1907-ci ilədək burda xidmət etdi. (Ṯorayya Kaẓemi, Ḥacı Məḥəmməd mirzə Kaşef-əs-Səlṭənə “Çaykar,” pedər-e çay-e İran, Tehran, 1993, s.58-62)

Məhəmməd mirzə Kaşifüssəltənə Fransadan vətənə dönəndən sonra Tehran şəhərinə bələdiyyə sədri təyin edilib. Şəhərdə apardığı islahatlar yuxarıdakıların xoşuna gəlmədi. Bir il sonra onu işdən çıxardılar. Bu islahat fikirlərinin bəziləri həmin dövrdə müəllifi olduğu “Ketabça-ye qanun-e bələdiyə” adlı kiçik bir kitabda yer alıb. (Ḥacı Məḥəmməd mirzə Kaşifüssəltənə, Ketabça-ye qanun-e bələdiyə, Tehran, 1907., s. 1-22; Kazemi, s. 62, 84).

Məhəmməd mirzə Kaşifüssəltənə 1909-cu ildə Mirzə Cavad xan Sədəddövlənin Baş nazirliyi dönəmində Qacarlar dövlətinin Xarici işlər naziri olub. Sonra Xarici İşlər Vəzarətinin nəzdində olan məhkəmələrə rəhbərlik edib.

Məhəmməd mirzə Kaşifüssəltənə sonra yenidən Hindistana göndərilib, orda Qacarlar dövlətini təmsil edib.

Məhəmməd mirzə Kaşifüssəltənə 1911-ci ildən sonra uzun müddətli səfərə çıxıb. Məkkədə, Berlində olub.

Məhəmməd mirzə Kaşifüssəltənə müqəddəs Məkkəyi-müəzzəmi ziyarət edib.

Rza xan Sərdar Sipəhin birinci çevrilişindən sonra Məhəmməd mirzə Kaşifüssəltənə siyasətdən uzaqlaşıb, təsərrüfatla məşğul olub. (Floor, p. 69) Əyalətdə yaradıcılıqla da ilgilənirdi. Vaxtaşırı “Məcəllə-ye ḥəyat o məmət” dərgisini buraxırdı. 1922-ci ildən İran Milli Məclisi onun dərgisini nəşr etdirirdi.

Məhəmməd mirzə Kaşifüssəltənə 1926-cı ildə yenidən Hindistana, Çinə yollanaraq çayçılıqla dərindən maraqlanıb. Oradan İrana yeni növlər və 4 çinli mütəxəssis gətirib.

Məhəmməd mirzə Kaşifüssəltənə çayçılıqla bağlı kitab nəşr etdirib.

Hacı Məhəmməd mirzə Kaşifüssəltənə fevral 1929-cu ildə Şiraz və Buşehr arasındakı yolda avtomobil qəzasında vəfat edib. Lahican şəhərində dəfn edilib. Şəhərin mərkəzində məqbərəsi var.

Müəllifin bütün yazıları - Ənvər ÇİNGİZOĞLU

Bütün yazarlar

Ana səhifəyə dön