Mirzə Məhəmmədşəfi Mazandarani: ölkəni bərbad edən bədbəxt
Tarix: 24-04-2021 00:33 | Bölmə: Ənvər ÇİNGİZOĞLU
Mirzə Məhəmmədşəfi Mazandarani: ölkəni bərbad edən bədbəxt

Qacarlar dövlətinin tarixi bizim tariximizdir. Burda baş verən siyasi, sosial və iqtisadi proseslər bir başa bizi də maraqlandırır. Bu yazımızda dövlətin siyasi füqurlarından biri, Qacarlar dövlətinin Baş naziri olmuş Mirzə Məhəmmədşəfi Mazandaranidən söhbət açacağıq.

Mirzə Məhəmmədşəfi 1754-cü ildə Mazandaran əyalətinin Babol şəhərinə bağlı Bəndpey bölgəsində anadan olub. Atası Hacı Mirzə Əhməd Avşarlar dövrünün məmurlarından idi. Əsilləri İsfahan şəhərindəndir. (Əliqulu mirzə Etizadüssəltənə, Eksirüttəvarix, s. 242)

Məhəmmədşəfi ibtidai təhsilini ev şəraitində, atasından alıb. Sonra mədrəsədə oxuyub. Bir müddət Mazandaran əyalətinin müxtəlif şəhərlərində maliyyə məmuru vəzifəsində xidmət edib. Ağaməhəmməd xan Qovanlı-Qacar Bərfuruşa gələndə ona təqdim olunub. Xan onun dəsti-xəttini görəndən sonra saraya çağırıb. Hacı Mirzə İbrahim Kəlantərin baş vəzirliyi dönəmində divanxanada, mühasibatlıqda çalışıb.

Ağaməhəmməd şah tərəfindən Urmiyaya elçi göndərilib, Əsgər xan Əbdülməliki-Avşarı Qacarlar ordusuna cəlb edib.

Mirzə Məhəmmədşəfi Mazandarani 1801-ci ildə Hacı Mirzə İbrahim Kəlantərin qətlindən sonra Qacarlar dövlətinin sədrəzəmi olub. Onun sədrəzəmliyi 19 ay davam edib. Bu, İran-Rusiya savaşları ilə eyni vaxta düşüb. O, bu zaman müqavilələr, sazışlər bağlayıb və bir sıra dövlət tədbirlərində iştirak edib. Onun sədarəti dönəmində baş verən olaylar:

1. İran-Rusiya arasında Gülüstan müqaviləsinin bağlanması;

2. Fransa imperatoru I Napoleonla əlaqə qurma;

3. Fransa və İran arasında Finkiniştayn müqaviləsinin bağlanması;

4. Fransanın böyük sərkərdəsi general Qardanın bir heyət başçısı kimi İrana gəlməsi;

5. İran və İngiltərə arasında 8 fəsildən ibarət mücməl müqaviləsinin bağlanması;

6. İran və İngiltərə arasında 12 fəsildən ibarət müfəssəl müqavilənin bağlanması. (Tarixi-rəvabiti-xareceye-İran, s.211-212)

Mirzə Məhəmmədşəfi Mazandarani Qacarlar və İngiltərə, Fransa dövlətləri arasında anlaşmaya qol çəkib.



“Tehranda Fətəli şahın sədrəzəmi Mirzə Şəfi Mazəndərani və İngilisin səfiri Henri Elisin tərəfindən qol çəkilən bu müqavilə “Tehran müqaviləsi” adlandı. Sazişin 11 bəndi var idi. Mühaidə ruslar ilə İran arasında bağlanan “Gülüstan” müqaviləsindən bir az öncə Qacarlar ilə baqlandı. Bundan sonra da “Gülüstan” müqaviləsi nəticəsində İngiltərə İranda Rus dövlətinin nüfuzunun irəlilləməsinə çalışırdı...” (Qulamrza Vərəhram, Tarixe siyasi və sazemanhaye ictimai dər əsre Qacar. s. 209.)

Tarixçi Abbas Ramazani yazır: "Bu dövrdə İngiltərə və Fransa ölkələrindən savayı Rusiya da bu müqavilənin bəzi bəndlərin bəhanə edərək öz nüfuzların İranda genişləndirdilər. Lakin Fətəli şah və onun sədrəzəmi olan Mirzə Məhəmmədşəfi Mazandaraninin bu üç dövlətin İranda irəli sürülən rəqabətindən ölkə xeyrinə istifadə etmə gücu, qüvvəsi və cürəti yox idi. İran bu rəqabətdən öz xeyrinə istifadə edə bimədi, üstəlik, onlar həm İrandan böyük baclar aldı, həm də “Kapitulyasiya” haqqı da əldə etdilər". (Abbas Ramazani, Fətəli şah, Bakı, 2014. s.89.)

Tarixçi Mirzə Məhəmmədhəsən xan Etimadüssəltənə “Xabnamə” kitabında onun dilindən yazır: “Düzü, Fətəli şaha xidmət edirdim və hamısından düzü budur ki, rəsmi “bəla” adım var idi. Rəhmətlik xaqan Hacı İbrahim xanın qətlindən sonra istədi ki, onun qüvvəsi də sındırılsın və xalqa məlum etsin ki, hər kəs səltənət həzrətinə tərəf diqqət yetirsin. Hacı İbrahim xandır, bəlkə, dünyanın sədri və asimanın aliqədri. O idi ki, insanların ən axmağı, yəni bu bəndəyə “Sədrəzəm” ləqəbi verdi və bu çağrılan adı mənə qoydu. Həqiqətdə, mühasibat idarəsinin rəisi idim və bu vəzifəmdə özümü çox xoşhal bilib, fəxr və şükür edirdim. “Politik” (politika-siyasət –Ə.Ç.) heç nə başa düşmürdüm və “politiki” işə müdaxilə etmirdim”. (Mirzə Məhəmmədhəsən xan Etimadüssəltənə, Xabnamə, be kuşeşi Məhəmməd Kətirayi, s.53-54)

Etimadüssəltənə qeyd edir ki, bədbəxt, sən “politik” başa düşsəydin, istismarçılar əlinlə İranı bərbad edən təhlükəli müqavilələri imzalamazdın..

O, Baş nazir işlədiyi dönəmdə ağlına gələni təklif edib, müzakirəsiz və düşünmədən sənədləri rəsmiləşdirməyə çalışıb.

Mirzə Məhəmmədşəfi Mazandarani 1819-cu ilədək Qacarlar dövlətinin Baş naziri olub. Sonra vəzifəsindən çıxarılıb, Qəzvinə sürgün edilib.

Mirzə Məhəmmədşəfi Mazandarani 1819-cu ildə Qəzvin şəhərində vəfat edib.

İranda tarixində elə vəzirlər var ki, ictimai-siyasi və elmi-mədəni fəaliyyəti ilə bəşər tarixində mühüm yer tuturlar. Nə yazıq ki, fəaliyyəti ilə Qacarlar dövlətini bərbad günə qoyan Mirzə Məhəmmədşəfi Mazandaranini bu cərgəyə qoya bilməyəcəyik.

Müəllifin bütün yazıları - Ənvər ÇİNGİZOĞLU



Bölməyə aid digər xəbərlər
{sape_links}{sape_article}