20:48 / 13-09-2025
Deputat 120 şagirdə məktəb ləvazimatları verib - Fotolar
18:41 / 13-09-2025
Xocalının Daşbulaq kəndinə ilk köç olub - (Yenilənib)
16:41 / 13-09-2025
İqtisadi Şuranın iclası keçirilib - Fotolar
15:55 / 13-09-2025
“Space TV”nin yayımı 6 saatlıq dayandırılacaq
15:48 / 13-09-2025
Sabah Bakıda intensiv yağış yağacaq - Xəbərdarlıq
15:44 / 13-09-2025
Sosial şəbəkələrdə dələduzluq edən şəxs saxlanılıb
13:27 / 13-09-2025
İlk köç karvanı Xocalının Seyidbəyli kəndinə çatıb - (Yenilənib)
12:30 / 13-09-2025
Bakıda tikinti şirkətinin rəhbəri axtarışa verilib
12:25 / 13-09-2025
"Vüsal 300" kimi tanınan iş adamına cinayət işi açılıb
12:21 / 13-09-2025
"Sonsuz qardaşlıq - IV" çoxmillətli birgə təlimi davam edir
11:12 / 13-09-2025
Sosial şəbəkələrdə dələduzluq edən şəxs saxlanılıb
09:29 / 13-09-2025
Kamçatkada 7,1 maqnitudalı zəlzələ olub
23:44 / 12-09-2025
Aİ Rusiyaya qarşı sanksiyaların müddətini uzadıb
22:10 / 12-09-2025
Salyanda 62 yaşlı kişi güllələnib
18:29 / 12-09-2025
Külək Yasamalda yaşayış binasında təhlükəli vəziyyət yaradıb - Video
18:00 / 12-09-2025
“Slavyanka” sularından kəskin qoxu gəlir - AQTA məsələni araşdırır
17:50 / 12-09-2025
Sədr müavini: "Metroda gələcəkdə diferensial qiymət artımı ola bilər"
17:40 / 12-09-2025
Xocalının daha iki kəndinə köç olacaq
17:23 / 12-09-2025
Xırdalan–Sumqayıt–Xırdalan xətti üzrə sərnişin qatarlarının fəaliyyəti dayandırılır
17:12 / 12-09-2025
Premyer Liqada V və VI turun oyun proqramı açıqlanıb
17:01 / 12-09-2025
Donald Tramp: "Biz çox sərt hərəkət etməli olacağıq"
16:55 / 12-09-2025
Milli Süni İntellekt Mərkəzinə direktor təyin olunub
16:15 / 12-09-2025
BDU-da bəzi ixtisaslar üzrə dərslər 4 gün keçiriləcək
15:54 / 12-09-2025
Azərbaycanlı girovların öldürülməsi üzrə sənədlər elan olunub
15:43 / 12-09-2025
Kürşad Zorlu Naxçıvana gəlib - Yenilənib
15:33 / 12-09-2025
Qobustanda şəhidlə vida mərasimi olub
15:14 / 12-09-2025
Qarabağa daha iki köç karvanı gedib - (Yenilənib)
14:58 / 12-09-2025
İcra Hakimiyyətinin tenderi baş tutmayıb
14:55 / 12-09-2025
Azərbaycan III Türk Dövlətləri Universiadasının qalibi olub
14:49 / 12-09-2025
Qəbələdə şəhidlə vida mərasimi keçirilib
09:10 / 09-09-2025

06:10 / 11-09-2025

23:31 / 08-09-2025

23:10 / 08-09-2025

23:20 / 08-09-2025

10:19 / 10-09-2025

13:31 / 11-09-2025

22:00 / 09-09-2025

21:32 / 10-09-2025

13:08 / 09-09-2025

14:28 / 10-09-2025

18:29 / 12-09-2025

Bilinməyən bir türk qövmü: sunqurlar
Tarix: 16-04-2020 16:21 | Bölmə: Ənvər ÇİNGİZOĞLU

Güney azərbaycanlı dostum Murad Dirəxşanla Həmədana, orda yaşayan Baharlı oymağını tədqiqata gedirdim. Kirmanşah ostanın Sunqur şəhərində su içmək üçün dayandıq. Su köşkünə yaxınlaşıb, farsca su istədim. Ləhcəmdən türk olduğumu anlayıb türkcə danışdı. Tanış olduq. Sunqur türklərindən idi. Bu etnos haqqında demək olar ki, az məlumatlıydım. Ətraflı araşdırma apardım. Həmin araşdırmanı oxucularla bölüşməyi gərəkli bildim.
Sunqur türkləri Sunqur şəhərində və onun ətrafındakı bəzi kəndlərdə (Qaleyi-Fərhad və Qurvə) yaşayırlar. Sunqur şəhəri İranın qərb sərhəd-sınırlarına yaxın olan Kirmanşah şəhərinin, 70 kilometr şimali-şərqində kiçik bir şəhərdir. Şəhərin əhalisi yüz minə yaxındır. 2006-cı ildəki rəsmi məlumata görə, şəhər əhalisinin sayı 43.184 nəfərdir. (World Gazetteer)
Əhalinin yarısı Sunqur türklərindən ibarətdir. Doerfer bu şəhərdə yaşayan türklərin sayını 35.000 göstərib. Christian Bulut şəhərdəki toplam türk əhalisinin 40.000 civarında olduğunu bildirilib. (Christiane Bulut, “İranian Influences in Sonqor Turkic”, Linguistic Convergence and Areal Diffusion, Routledge Curson, London and New York 2005, s. 241-269.)
Doerferdən bu yana qələmə alınmış yazılarda Sunqur şəhərində yaşayan türk əhalisinin sürəkli azaldığı görünür. Əhali sayının azalmasında müxtəlif səbəblər olmasına rəğmən iki xüsus önə çıxır. Bunlardan biri Sunqur şəhərinin əkinçilik və qismən heyvandarlıqdan başqa geçim-güzəran qaynağının olmaması səbəbiylə verdiyi mütəmadi köçdür. Şəhərdə yaşayan türk əhalisi sürəkli bir şəkildə böyük şəhərlərə köçür və köçən türk əhalisinin yerinə başqa etnik qruplar keçir. Daha çox kürdlər yerləşdirilir.
G. Doerferə görə, Sunqur şəhərinə bağlı Qaleyi-Fərhadxanda 200, Qurvədə 400 türk yaşayır. (Doerfer, Gerhard (1977). Das Sonqor-Türkische. Einvorlaufiger Bericht. Helsinki: Studia Orientalia. S. 47, s. 43-56.)
V. Minorskiyə görə, Sunqur türkləri buraya monqollar dövründə gəliblər və bunların rəisi olan Sunqur Şiraz monqollarına xidmət edib. Sunqur türkləri şiə olub, əhli-haqq təmayülləri olduğu zənn olunur. (Vladimir Minorsky, “Sungur”, İslam Ansiklopedisi, Cilt 11, MEB Yayınları, İstanbul 1970, s. 41.) Bununla bərabər Sunqur şəhərində qədimdən qalmış "Gonbədi-malik" binası Səlcuq memarlığı üslubuyla tikilib.
Sunqur şəhərində İran-İraq savaşı zamanı minlərcə kürd yerləşib. Elə ki, bugün şəhərdə türkdən çox kürd və az sayda da fars vardır. Farsların çoxunu hökumət məmurları təşkil edir.
Şəhərin əhalisi iki və ya üç dil bilir.
Sunqur türkcəsi Azərbaycan və İnallı ləhcələri arasında bir Türk ləhcəsidir. Hətta fonetikası baxımından (o-u, ö-ü) İnallı ləhcəsinə daha yaxındır. Əgər yavaş danışırlarsa, hər bir azərbaycanlı tərəfindən anlaşılır və G. Dperferə görə Azərbaycan türkcəsinin bir ləhcəsidir.
Sunqur türkcəsini ilk dəfə Prof. L. Windfuhr və ondan sonra Prof. G. Doerfer (Alman türkoloqu) tədqiq edib. (Gerhard Doerfer, “Das Sonqor-Turkische (Ein Vorlaufiger Bericht)”, Studia Orientalia, 47, Helsinki 1977, s. 43-56.)
Sunqur türkləriylə söhbətlərimizdə ləhcə və ya ağızlarındakı bəzi özəllikləri Prof. Doerfərin təsbit etdiyindən fərqli gördük. Məsələn, məsdər şəkilçisi olaraq “ax” yerinə “ağ” olduğunu dəqiqləşdirdik. (Cevat Heyet, “Sungur Türkleri”, Türkler Ansiklopedisi, Cilt 20, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara 2002, s. 675-678.)
Sunqur ata sözlərindən örnəklər:
Ügdə baci, ardə qəyçi.
Nə bağdəqu (qoy) alu nəkürdə dinə xalu (dayı).
Qiç gəlmi issiyov tiz giyə (getsin).
Hərkəsu bidərdi var dəyirmançinu su dərdi var.
Qərqə qərqəyə diyər üzü gərə.
Piçağ üz dəssəsini (dəstdəsini) kəsməz.
Bizə (i ilə ə arasında) gələn bizə xoşər (bənzər).
Ənvər Çingizoğlu, jurnalist-etnoqraf
Bölməyə aid digər xəbərlər
Tarix: 16-04-2020 16:21 | Bölmə: Ənvər ÇİNGİZOĞLU

Güney azərbaycanlı dostum Murad Dirəxşanla Həmədana, orda yaşayan Baharlı oymağını tədqiqata gedirdim. Kirmanşah ostanın Sunqur şəhərində su içmək üçün dayandıq. Su köşkünə yaxınlaşıb, farsca su istədim. Ləhcəmdən türk olduğumu anlayıb türkcə danışdı. Tanış olduq. Sunqur türklərindən idi. Bu etnos haqqında demək olar ki, az məlumatlıydım. Ətraflı araşdırma apardım. Həmin araşdırmanı oxucularla bölüşməyi gərəkli bildim.
Sunqur türkləri Sunqur şəhərində və onun ətrafındakı bəzi kəndlərdə (Qaleyi-Fərhad və Qurvə) yaşayırlar. Sunqur şəhəri İranın qərb sərhəd-sınırlarına yaxın olan Kirmanşah şəhərinin, 70 kilometr şimali-şərqində kiçik bir şəhərdir. Şəhərin əhalisi yüz minə yaxındır. 2006-cı ildəki rəsmi məlumata görə, şəhər əhalisinin sayı 43.184 nəfərdir. (World Gazetteer)
Əhalinin yarısı Sunqur türklərindən ibarətdir. Doerfer bu şəhərdə yaşayan türklərin sayını 35.000 göstərib. Christian Bulut şəhərdəki toplam türk əhalisinin 40.000 civarında olduğunu bildirilib. (Christiane Bulut, “İranian Influences in Sonqor Turkic”, Linguistic Convergence and Areal Diffusion, Routledge Curson, London and New York 2005, s. 241-269.)
Doerferdən bu yana qələmə alınmış yazılarda Sunqur şəhərində yaşayan türk əhalisinin sürəkli azaldığı görünür. Əhali sayının azalmasında müxtəlif səbəblər olmasına rəğmən iki xüsus önə çıxır. Bunlardan biri Sunqur şəhərinin əkinçilik və qismən heyvandarlıqdan başqa geçim-güzəran qaynağının olmaması səbəbiylə verdiyi mütəmadi köçdür. Şəhərdə yaşayan türk əhalisi sürəkli bir şəkildə böyük şəhərlərə köçür və köçən türk əhalisinin yerinə başqa etnik qruplar keçir. Daha çox kürdlər yerləşdirilir.
G. Doerferə görə, Sunqur şəhərinə bağlı Qaleyi-Fərhadxanda 200, Qurvədə 400 türk yaşayır. (Doerfer, Gerhard (1977). Das Sonqor-Türkische. Einvorlaufiger Bericht. Helsinki: Studia Orientalia. S. 47, s. 43-56.)
V. Minorskiyə görə, Sunqur türkləri buraya monqollar dövründə gəliblər və bunların rəisi olan Sunqur Şiraz monqollarına xidmət edib. Sunqur türkləri şiə olub, əhli-haqq təmayülləri olduğu zənn olunur. (Vladimir Minorsky, “Sungur”, İslam Ansiklopedisi, Cilt 11, MEB Yayınları, İstanbul 1970, s. 41.) Bununla bərabər Sunqur şəhərində qədimdən qalmış "Gonbədi-malik" binası Səlcuq memarlığı üslubuyla tikilib.
Sunqur şəhərində İran-İraq savaşı zamanı minlərcə kürd yerləşib. Elə ki, bugün şəhərdə türkdən çox kürd və az sayda da fars vardır. Farsların çoxunu hökumət məmurları təşkil edir.
Şəhərin əhalisi iki və ya üç dil bilir.
Sunqur türkcəsi Azərbaycan və İnallı ləhcələri arasında bir Türk ləhcəsidir. Hətta fonetikası baxımından (o-u, ö-ü) İnallı ləhcəsinə daha yaxındır. Əgər yavaş danışırlarsa, hər bir azərbaycanlı tərəfindən anlaşılır və G. Dperferə görə Azərbaycan türkcəsinin bir ləhcəsidir.
Sunqur türkcəsini ilk dəfə Prof. L. Windfuhr və ondan sonra Prof. G. Doerfer (Alman türkoloqu) tədqiq edib. (Gerhard Doerfer, “Das Sonqor-Turkische (Ein Vorlaufiger Bericht)”, Studia Orientalia, 47, Helsinki 1977, s. 43-56.)
Sunqur türkləriylə söhbətlərimizdə ləhcə və ya ağızlarındakı bəzi özəllikləri Prof. Doerfərin təsbit etdiyindən fərqli gördük. Məsələn, məsdər şəkilçisi olaraq “ax” yerinə “ağ” olduğunu dəqiqləşdirdik. (Cevat Heyet, “Sungur Türkleri”, Türkler Ansiklopedisi, Cilt 20, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara 2002, s. 675-678.)
Sunqur ata sözlərindən örnəklər:
Ügdə baci, ardə qəyçi.
Nə bağdəqu (qoy) alu nəkürdə dinə xalu (dayı).
Qiç gəlmi issiyov tiz giyə (getsin).
Hərkəsu bidərdi var dəyirmançinu su dərdi var.
Qərqə qərqəyə diyər üzü gərə.
Piçağ üz dəssəsini (dəstdəsini) kəsməz.
Bizə (i ilə ə arasında) gələn bizə xoşər (bənzər).
Ənvər Çingizoğlu, jurnalist-etnoqraf
Müəllifin bütün yazıları - Ənvər ÇİNGİZOĞLU
Bölməyə aid digər xəbərlər
11-04-2022, 21:25
Mazandaran alimi - Ənvər Çingizoğlu yazır
23-03-2022, 18:55
Rəşid Yasəmi: ədəbiyyatda nəciblik nümunəsi
17-03-2022, 09:49
Vahid Dəstigirdi: Nizaminin tədqiqatçısı
12-03-2022, 22:31
Ənvər ÇİNGİZOĞLU - Səid Nəfisi: Azərbaycan qəhrəmanı Babək Xürrəmdin əsərinin müəllifi
19-10-2021, 09:58
Ənvər ÇİNGİZOĞLU - Məhəmmədəli Füruği: siyasətçi, diplomat, tarixçi, tərcüməçi və millətçi kimi
16-10-2021, 01:06
Ənvər ÇİNGİZOĞLU - Hacıəli xan Rəzmara: Qurban bayramında doğuldu, terror qurbanı oldu
13-09-2021, 16:31
Ənvər ÇİNGİZOĞLU - Şəkinskilərin İran qolu haqqında... - Ənvər Çingizoğlunun araşdırması
10-09-2021, 17:27
Nəcəfqulu xan Sərşar: Qaradağın ağ gün görməmiş şairi
27-08-2021, 16:48
Ənvər ÇİNGİZOĞLU - Məhəmmədqulu xan Alar: inqilabda sərkərdə, işdə sərkar.. - Fotolar
20-08-2021, 13:38
Ənvər ÇİNGİZOĞLU - İsmayıl xan Şəfai: Tehran-43 konfransında şahın tərcüməçisi - Fotolar
16-08-2021, 15:51
Ənvər ÇİNGİZOĞLU - Seyid Məhəmməd Dəbirsiyaqi: tədqiq və tədrisin işığında - Fotolar
24-07-2021, 16:15
Ənvər ÇİNGİZOĞLU - Qaradağ elləri: beloğludan eloğluya qədər - Ənvər Çingizoğlu yazır