20:09 / 01-05-2024
Sabiq baş mühasib: "134 mini icra başçısına vermişəm"
20:03 / 01-05-2024
Qubad İbadoğlu haqqında daha bir qərar verilib
18:59 / 01-05-2024
İlham Əliyev BMT Baş katibinin köməkçisini qəbul edib
18:06 / 01-05-2024
Keçmiş gömrük əməkdaşına hökm oxunub
17:58 / 01-05-2024
Yeni yaradılan "Həyat ağacı" ekoloji problemləri həll edəcək, insan ömrünü uzadacaq
17:39 / 01-05-2024
Səməd Seyidov: "Sözlərində nifrət nə qədər çox olarsa, bir o qədər siyasətçi kimi batacaqsan"
17:18 / 01-05-2024
İlham Əliyev VI Ümumdünya Mədəniyyətlərarası Dialoq Forumunda iştirak edib - Video - Fotolar (Yenilənib)
17:11 / 01-05-2024
Bir milyonluq mənimsəmə: daha bir qadın məhkəmə zalında həbs edilib
16:48 / 01-05-2024
Prokurorluq əməliyyat keçirib, vəzifəli şəxslər cinayət başında saxlanılıb - (Yenilənib)
16:42 / 01-05-2024
Milli Şuranın mitinq müraciətinə cavab verilib
16:24 / 01-05-2024
Prezident İlham Əliyev Zuhair Əlhartini ilə görüşüb - Yenilənib
16:12 / 01-05-2024
Jurnalistə daha bir vəzifə verilib
16:02 / 01-05-2024
Təhlükəsizlik əməkdaşları 16 yaşlı qızı zorlayaraq öldürüb
16:00 / 01-05-2024
“İpoteka haqqında” qanuna dəyişikliklər təsdiqlənib
15:52 / 01-05-2024
İlham Əliyev baş ravvini qəbul edib
15:33 / 01-05-2024
Prezident Şimali Qafqaz müftilərini qəbul edib - Fotolar
15:10 / 01-05-2024
İlham Əliyev TDT-yə üzv və müşahidəçi dövlətlərin dini rəhbərlərindən ibarət nümayəndə heyətini qəbul edib
14:59 / 01-05-2024
“Taliban” daha çox turist cəlb etmək istəyir
14:42 / 01-05-2024
Müdafiə nazirinin daha bir müavini istintaqa cəlb olunur
14:38 / 01-05-2024
Ceyhun Bayramov UNESCO rəsmisi ilə müzakirə aparıb
14:35 / 01-05-2024
Mərkəzi Bank: “Valyuta bazarında kəskin tələb artımı yoxdur”
14:29 / 01-05-2024
Gürcü deputatlar arasında dava düşüb
14:22 / 01-05-2024
Sülh və qlobal təhlükəsizlik - İsrafil Kərimov yazır
14:14 / 01-05-2024
Oğuzda silahlı şəxs saxlanılıb
14:03 / 01-05-2024
Gəlin və bəy də daxil olmaqla 80 nəfər xəstəxanaya aparılıb - Foto
13:46 / 01-05-2024
MN-də 143 milyonluq korrupsiya: "Azersun”dan 19.5 milyon manat geri alınıb”
13:02 / 01-05-2024
Vüqar Bayramov: "Mərkəzi Bank öz notlarının optimal gəlirliyini qoruyub saxlamağa çalışır"
12:47 / 01-05-2024
Ramin Məmmədovun deputat mandatına xitam verilir
10:09 / 27-04-2024
Marsdakı "hörümçək sürüsü"nün sirri açılıb - Fotolar
21:36 / 26-04-2024
Prezident İlham Əliyevin Almaniyaya işgüzar səfəri başa çatıb - Fotolar
18:49 / 27-04-2024
Abşeronda qətl törədilib
22:50 / 27-04-2024
Şair-publisist Namiq Hacıheydərli vəfat edib
20:46 / 26-04-2024
Azərbaycan və Almaniya prezidentləri görüşüb - (Yenilənib) - Fotolar
13:42 / 27-04-2024
ANAMA əməkdaşı Şuşada minaya düşüb
08:18 / 27-04-2024
"Bir qalanın sirri" Musiqili Teatrda açılacaq - Fotolar
22:39 / 27-04-2024
Yunanıstanın baş naziri Türkiyəyə səfərə hazırlaşır
11:59 / 27-04-2024
Dünyanın ilk süni enerji adası tikilir
14:39 / 27-04-2024
Prezident bir qrup sahibkarı təltif edib - Siyahı
08:08 / 28-04-2024
Azərbaycan cüdoçusu Avropa çempionu olub
09:27 / 27-04-2024
Britaniyanın lüks avtomobilləri Rusiyaya daşınır
Bilinməyən bir türk qövmü: sunqurlar
Tarix: 16-04-2020 16:21 | Bölmə: Ənvər ÇİNGİZOĞLU
Güney azərbaycanlı dostum Murad Dirəxşanla Həmədana, orda yaşayan Baharlı oymağını tədqiqata gedirdim. Kirmanşah ostanın Sunqur şəhərində su içmək üçün dayandıq. Su köşkünə yaxınlaşıb, farsca su istədim. Ləhcəmdən türk olduğumu anlayıb türkcə danışdı. Tanış olduq. Sunqur türklərindən idi. Bu etnos haqqında demək olar ki, az məlumatlıydım. Ətraflı araşdırma apardım. Həmin araşdırmanı oxucularla bölüşməyi gərəkli bildim.
Sunqur türkləri Sunqur şəhərində və onun ətrafındakı bəzi kəndlərdə (Qaleyi-Fərhad və Qurvə) yaşayırlar. Sunqur şəhəri İranın qərb sərhəd-sınırlarına yaxın olan Kirmanşah şəhərinin, 70 kilometr şimali-şərqində kiçik bir şəhərdir. Şəhərin əhalisi yüz minə yaxındır. 2006-cı ildəki rəsmi məlumata görə, şəhər əhalisinin sayı 43.184 nəfərdir. (World Gazetteer)
Əhalinin yarısı Sunqur türklərindən ibarətdir. Doerfer bu şəhərdə yaşayan türklərin sayını 35.000 göstərib. Christian Bulut şəhərdəki toplam türk əhalisinin 40.000 civarında olduğunu bildirilib. (Christiane Bulut, “İranian Influences in Sonqor Turkic”, Linguistic Convergence and Areal Diffusion, Routledge Curson, London and New York 2005, s. 241-269.)
Doerferdən bu yana qələmə alınmış yazılarda Sunqur şəhərində yaşayan türk əhalisinin sürəkli azaldığı görünür. Əhali sayının azalmasında müxtəlif səbəblər olmasına rəğmən iki xüsus önə çıxır. Bunlardan biri Sunqur şəhərinin əkinçilik və qismən heyvandarlıqdan başqa geçim-güzəran qaynağının olmaması səbəbiylə verdiyi mütəmadi köçdür. Şəhərdə yaşayan türk əhalisi sürəkli bir şəkildə böyük şəhərlərə köçür və köçən türk əhalisinin yerinə başqa etnik qruplar keçir. Daha çox kürdlər yerləşdirilir.
G. Doerferə görə, Sunqur şəhərinə bağlı Qaleyi-Fərhadxanda 200, Qurvədə 400 türk yaşayır. (Doerfer, Gerhard (1977). Das Sonqor-Türkische. Einvorlaufiger Bericht. Helsinki: Studia Orientalia. S. 47, s. 43-56.)
V. Minorskiyə görə, Sunqur türkləri buraya monqollar dövründə gəliblər və bunların rəisi olan Sunqur Şiraz monqollarına xidmət edib. Sunqur türkləri şiə olub, əhli-haqq təmayülləri olduğu zənn olunur. (Vladimir Minorsky, “Sungur”, İslam Ansiklopedisi, Cilt 11, MEB Yayınları, İstanbul 1970, s. 41.) Bununla bərabər Sunqur şəhərində qədimdən qalmış "Gonbədi-malik" binası Səlcuq memarlığı üslubuyla tikilib.
Sunqur şəhərində İran-İraq savaşı zamanı minlərcə kürd yerləşib. Elə ki, bugün şəhərdə türkdən çox kürd və az sayda da fars vardır. Farsların çoxunu hökumət məmurları təşkil edir.
Şəhərin əhalisi iki və ya üç dil bilir.
Sunqur türkcəsi Azərbaycan və İnallı ləhcələri arasında bir Türk ləhcəsidir. Hətta fonetikası baxımından (o-u, ö-ü) İnallı ləhcəsinə daha yaxındır. Əgər yavaş danışırlarsa, hər bir azərbaycanlı tərəfindən anlaşılır və G. Dperferə görə Azərbaycan türkcəsinin bir ləhcəsidir.
Sunqur türkcəsini ilk dəfə Prof. L. Windfuhr və ondan sonra Prof. G. Doerfer (Alman türkoloqu) tədqiq edib. (Gerhard Doerfer, “Das Sonqor-Turkische (Ein Vorlaufiger Bericht)”, Studia Orientalia, 47, Helsinki 1977, s. 43-56.)
Sunqur türkləriylə söhbətlərimizdə ləhcə və ya ağızlarındakı bəzi özəllikləri Prof. Doerfərin təsbit etdiyindən fərqli gördük. Məsələn, məsdər şəkilçisi olaraq “ax” yerinə “ağ” olduğunu dəqiqləşdirdik. (Cevat Heyet, “Sungur Türkleri”, Türkler Ansiklopedisi, Cilt 20, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara 2002, s. 675-678.)
Sunqur ata sözlərindən örnəklər:
Ügdə baci, ardə qəyçi.
Nə bağdəqu (qoy) alu nəkürdə dinə xalu (dayı).
Qiç gəlmi issiyov tiz giyə (getsin).
Hərkəsu bidərdi var dəyirmançinu su dərdi var.
Qərqə qərqəyə diyər üzü gərə.
Piçağ üz dəssəsini (dəstdəsini) kəsməz.
Bizə (i ilə ə arasında) gələn bizə xoşər (bənzər).
Ənvər Çingizoğlu, jurnalist-etnoqraf
Bölməyə aid digər xəbərlər
Tarix: 16-04-2020 16:21 | Bölmə: Ənvər ÇİNGİZOĞLU
Güney azərbaycanlı dostum Murad Dirəxşanla Həmədana, orda yaşayan Baharlı oymağını tədqiqata gedirdim. Kirmanşah ostanın Sunqur şəhərində su içmək üçün dayandıq. Su köşkünə yaxınlaşıb, farsca su istədim. Ləhcəmdən türk olduğumu anlayıb türkcə danışdı. Tanış olduq. Sunqur türklərindən idi. Bu etnos haqqında demək olar ki, az məlumatlıydım. Ətraflı araşdırma apardım. Həmin araşdırmanı oxucularla bölüşməyi gərəkli bildim.
Sunqur türkləri Sunqur şəhərində və onun ətrafındakı bəzi kəndlərdə (Qaleyi-Fərhad və Qurvə) yaşayırlar. Sunqur şəhəri İranın qərb sərhəd-sınırlarına yaxın olan Kirmanşah şəhərinin, 70 kilometr şimali-şərqində kiçik bir şəhərdir. Şəhərin əhalisi yüz minə yaxındır. 2006-cı ildəki rəsmi məlumata görə, şəhər əhalisinin sayı 43.184 nəfərdir. (World Gazetteer)
Əhalinin yarısı Sunqur türklərindən ibarətdir. Doerfer bu şəhərdə yaşayan türklərin sayını 35.000 göstərib. Christian Bulut şəhərdəki toplam türk əhalisinin 40.000 civarında olduğunu bildirilib. (Christiane Bulut, “İranian Influences in Sonqor Turkic”, Linguistic Convergence and Areal Diffusion, Routledge Curson, London and New York 2005, s. 241-269.)
Doerferdən bu yana qələmə alınmış yazılarda Sunqur şəhərində yaşayan türk əhalisinin sürəkli azaldığı görünür. Əhali sayının azalmasında müxtəlif səbəblər olmasına rəğmən iki xüsus önə çıxır. Bunlardan biri Sunqur şəhərinin əkinçilik və qismən heyvandarlıqdan başqa geçim-güzəran qaynağının olmaması səbəbiylə verdiyi mütəmadi köçdür. Şəhərdə yaşayan türk əhalisi sürəkli bir şəkildə böyük şəhərlərə köçür və köçən türk əhalisinin yerinə başqa etnik qruplar keçir. Daha çox kürdlər yerləşdirilir.
G. Doerferə görə, Sunqur şəhərinə bağlı Qaleyi-Fərhadxanda 200, Qurvədə 400 türk yaşayır. (Doerfer, Gerhard (1977). Das Sonqor-Türkische. Einvorlaufiger Bericht. Helsinki: Studia Orientalia. S. 47, s. 43-56.)
V. Minorskiyə görə, Sunqur türkləri buraya monqollar dövründə gəliblər və bunların rəisi olan Sunqur Şiraz monqollarına xidmət edib. Sunqur türkləri şiə olub, əhli-haqq təmayülləri olduğu zənn olunur. (Vladimir Minorsky, “Sungur”, İslam Ansiklopedisi, Cilt 11, MEB Yayınları, İstanbul 1970, s. 41.) Bununla bərabər Sunqur şəhərində qədimdən qalmış "Gonbədi-malik" binası Səlcuq memarlığı üslubuyla tikilib.
Sunqur şəhərində İran-İraq savaşı zamanı minlərcə kürd yerləşib. Elə ki, bugün şəhərdə türkdən çox kürd və az sayda da fars vardır. Farsların çoxunu hökumət məmurları təşkil edir.
Şəhərin əhalisi iki və ya üç dil bilir.
Sunqur türkcəsi Azərbaycan və İnallı ləhcələri arasında bir Türk ləhcəsidir. Hətta fonetikası baxımından (o-u, ö-ü) İnallı ləhcəsinə daha yaxındır. Əgər yavaş danışırlarsa, hər bir azərbaycanlı tərəfindən anlaşılır və G. Dperferə görə Azərbaycan türkcəsinin bir ləhcəsidir.
Sunqur türkcəsini ilk dəfə Prof. L. Windfuhr və ondan sonra Prof. G. Doerfer (Alman türkoloqu) tədqiq edib. (Gerhard Doerfer, “Das Sonqor-Turkische (Ein Vorlaufiger Bericht)”, Studia Orientalia, 47, Helsinki 1977, s. 43-56.)
Sunqur türkləriylə söhbətlərimizdə ləhcə və ya ağızlarındakı bəzi özəllikləri Prof. Doerfərin təsbit etdiyindən fərqli gördük. Məsələn, məsdər şəkilçisi olaraq “ax” yerinə “ağ” olduğunu dəqiqləşdirdik. (Cevat Heyet, “Sungur Türkleri”, Türkler Ansiklopedisi, Cilt 20, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara 2002, s. 675-678.)
Sunqur ata sözlərindən örnəklər:
Ügdə baci, ardə qəyçi.
Nə bağdəqu (qoy) alu nəkürdə dinə xalu (dayı).
Qiç gəlmi issiyov tiz giyə (getsin).
Hərkəsu bidərdi var dəyirmançinu su dərdi var.
Qərqə qərqəyə diyər üzü gərə.
Piçağ üz dəssəsini (dəstdəsini) kəsməz.
Bizə (i ilə ə arasında) gələn bizə xoşər (bənzər).
Ənvər Çingizoğlu, jurnalist-etnoqraf
Müəllifin bütün yazıları - Ənvər ÇİNGİZOĞLU
Bölməyə aid digər xəbərlər
11-04-2022, 21:25
Mazandaran alimi - Ənvər Çingizoğlu yazır
23-03-2022, 18:55
Rəşid Yasəmi: ədəbiyyatda nəciblik nümunəsi
17-03-2022, 09:49
Vahid Dəstigirdi: Nizaminin tədqiqatçısı
12-03-2022, 22:31
Ənvər ÇİNGİZOĞLU - Səid Nəfisi: Azərbaycan qəhrəmanı Babək Xürrəmdin əsərinin müəllifi
19-10-2021, 09:58
Ənvər ÇİNGİZOĞLU - Məhəmmədəli Füruği: siyasətçi, diplomat, tarixçi, tərcüməçi və millətçi kimi
16-10-2021, 01:06
Ənvər ÇİNGİZOĞLU - Hacıəli xan Rəzmara: Qurban bayramında doğuldu, terror qurbanı oldu
13-09-2021, 16:31
Ənvər ÇİNGİZOĞLU - Şəkinskilərin İran qolu haqqında... - Ənvər Çingizoğlunun araşdırması
10-09-2021, 17:27
Nəcəfqulu xan Sərşar: Qaradağın ağ gün görməmiş şairi
27-08-2021, 16:48
Ənvər ÇİNGİZOĞLU - Məhəmmədqulu xan Alar: inqilabda sərkərdə, işdə sərkar.. - Fotolar
20-08-2021, 13:38
Ənvər ÇİNGİZOĞLU - İsmayıl xan Şəfai: Tehran-43 konfransında şahın tərcüməçisi - Fotolar
16-08-2021, 15:51
Ənvər ÇİNGİZOĞLU - Seyid Məhəmməd Dəbirsiyaqi: tədqiq və tədrisin işığında - Fotolar
24-07-2021, 16:15
Ənvər ÇİNGİZOĞLU - Qaradağ elləri: beloğludan eloğluya qədər - Ənvər Çingizoğlu yazır
Milli Qəhrəman Pəhlivan Fərzəliyevin oğlu deyir ki, 44 günlük savaşda iştirak etmək arzusu həyata keçməsə də, döyüşlərin şiddətli vaxtında atasının şəhid olduğu Xəzəz dağını ziyarət edə bilib
Şair deyir ki, nə tənqidçiləri qınayır, nə də pul verib onlara tənqid adı altında tərif yazdıranları
Əks-kəşfiyyat xidmətinin sabiq rəhbəri deyir ki, hava hücumu reallaşarsa, itkilər böyük ola bilər
Eyni tamaşada həm Dövşanı, həm də Tülkünü səsləndirən Aygül Ağayeva deyir ki, kuklaçı olmaq çox çətindir
Məhəmməd Şahməmmədli “Apatiya”nı şedevr hesab etmir və filmdə səhvlərin olduğunu deyir
